De voorbije jaren is de aandacht voor stedelijke biodiversiteit op alle politieke niveaus toegenomen. Het bewustzijn rond het belang van stedelijke biodiversiteit groeit en dit is ook te merken aan de nieuwe beleidsinitiatieven die op verschillende niveaus tot stand zijn gekomen.
Op internationaal niveau wordt sterk ingezet op het aanmoedigen van de verdragstaten om geleidelijk een kader te creëren voor de bescherming van stedelijke biodiversiteit. De COP- beslissingen formuleren de juiste doelen maar, door de zwakke formulering van deze beslissingen werden deze onvoldoende geïmplementeerd. Daarnaast zijn er ook te weinig monitor- en rapporteringsverplichtingen en is er een gebrek aan handhavingsmechanismen. Toch werden ook zeer belangrijke studies en tools geïntroduceerd die stedelijke biodiversiteit hoger op de politieke agenda hebben gezet.
De Conventie inzake Biologische Diversiteit vervult aldus een belangrijke ondersteunende en sturende functie wat de actie rond stedelijke biodiversiteit betreft op internationaal niveau.
Op Europees niveau vormt de Europese GI-strategie het meest concrete instrument voor de bescherming van biodiversiteit in stedelijke gebieden. Deze strategie is gebaseerd op het ecosysteemdienstenconcept dat een verschuiving weerspiegeld in hoe men met natuur omgaat bij verdere ontwikkeling. De toepassing van een GI-strategie biedt aanzienlijke mogelijkheden voor het wegwerken van hedendaagse knelpunten waarmee stedelijke biodiversiteitbescherming wordt
586
HAALAND C., KONIJNENDIJK VAN DEN BOSCH C., “Challenges and strategies for urban green-space planning in cities undergoing densification: A review”, Elsevier, 2015, 767.
138 geconfronteerd. Op Europees niveau blijkt nog een gebrek aan een strategische aanpak om GI in het beleid van de lidstaten te integreren.
De nieuwe Europese Biodiversiteitstrategie voor 2030, die recent werd gepubliceerd, lijkt hieraan tegemoet te komen. De nieuwe strategie ziet stedelijke biodiversiteit als een belangrijk onderdeel van de algemene hersteldoelstellingen en zij voorziet concreet dat alle Europese steden met minstens 20 000 inwoners een stedelijk groenplan zullen ontwikkelen. Daarnaast werd in de nieuwe Biodiversiteitstrategie voor 2030 bepaald dat de Europese Commissie een nieuw biodiversiteitskader zal ontwikkelen waarin de huidige en toekomstige verplichtingen en engagementen op nationaal, Europees en internationaal niveau inzake biodiversiteit kunnen worden opgenomen. Op basis hiervan kan dan een roadmap worden uitgestippeld voor concrete actie. Deze gecoördineerde aanpak is essentieel voor acties rond stedelijke biodiversiteit aangezien de instrumenten voor de bescherming en herstel van stedelijke biodiversiteit vandaag versnipperd zijn over verschillende beleidsdomeinen en wetgeving.
De Natuurrichtlijnen spelen een essentiële rol in de bescherming van soorten in het stedelijk gebied. Een belangrijk minpunt betreft het feit dat de bescherming hoofdzakelijk beperkt is tot zeldzame en bedreigde diersoorten van bijlage IV van de Habitatrichtlijn. Voor vogelsoorten is de bescherming echter wel volledig, al dient wel opgemerkt te worden dat heel wat uitzonderingen bestaan voor bepaalde vogelsoorten die in stedelijke gebieden voorkomen.
De connectiviteitsmaatregelen van de Natuurrichtlijnen kunnen aanzienlijk bijdragen aan de totstandkoming van GI waarbij steden met het buitengebied worden verbonden. Hiervoor zal echter wel een strengere interpretatie van de connectiviteitsbepalingen noodzakelijk zijn. De Natuurrichtlijnen lijken geschikt om de nodige basis te verlenen voor connectiviteit, maar andere instrumenten voor de bescherming en herstel van stedelijke biodiversiteit blijven noodzakelijk. Onder meer omdat de herstelverplichtingen vaak beperkt zijn tot de soorten en habitats die genoemd zijn in de bijlagen van de Natuurrichtlijnen.
Belangrijk is dat in de nieuwe Biodiversiteitstrategie voor 2030 de Commissie juridisch bindende EU natuurhersteltargets zal opstellen tegen 2021 om ecosysteemdiensten te herstellen. Ook zal de Commissie de lidstaten verzoeken om de implementatie van de bestaande regelgeving binnen duidelijke deadlines te verhogen. Indien de Commissie, bij het opstellen van de hersteltargets, ook de nodige aandacht besteed aan stedelijke ecosystemen, mag binnenkort een duidelijker kader voor de bescherming en herstel van stedelijke biodiversiteit worden verwacht.
Op Vlaams Niveau werd vastgesteld dat verschillende beleidsdocumenten vermelding maken van GI (of aspecten hiervan) en ecosysteemdiensten. Momenteel bestaat er nog geen overkoepelend kader voor de bescherming en herstel van stedelijke biodiversiteit. Dit vormt een belangrijk knelpunt omdat hierdoor een systematische aanpak rond stedelijke biodiversiteit ontbreekt en er verschillende opportuniteiten worden gemist. Een GI-strategie biedt verschillende voordelen en maakt een transformatie van de huidige structuren mogelijk zodat zij beter rekening houden met stedelijke biodiversiteit. Wel zal het belangrijk zijn om hierbij voldoende (financiële) ondersteuning te bieden. Voor de Vlaamse overheid zit momenteel het idee van een gemeenschappelijke GI-strategie in de agendasettingsfase van de beleidscyclus.
139 Wat de Vlaamse horizontale beschermingsinstrumenten betreft, dient vastgesteld te worden dat zowel de natuurzorgplicht als de natuurtoets toe zijn aan een revitalisering. Deze instrumenten laten namelijk nog te veel natuur verloren gaan in het stedelijk gebied waardoor het stand-still beginsel wordt miskend. Zeker in het kader van een verdichtingsbeleid, waarbij de bestaande natuur sterker onder druk komt te staan, zal een sterk instrumentarium voor de bescherming van stedelijke biodiversiteit noodzakelijk zijn.
Het kan aangeraden worden om het ruimtelijk-ordeningsbeleid en -regelgeving aan te passen zodat een strategische en geïntegreerde ruimtelijke-ordening tot stand komt. Biodiversiteitsoverwegingen moeten immers op een ruimere schaal worden bekeken. Van in het begin rekening houden met stedelijke biodiversiteit bij het opstellen van ruimtelijke plannen levert verschillende voordelen op en kan voorkomen dat bepaalde natuurwaarden verloren zouden gaan tijdens de projectfase. Om succesvol te zijn dient men ook publieke participatie bij plannen en projecten te garanderen en moet men samenwerking en coördinatie tussen lokale overheden en sectoren mogelijk maken. Dit alles kadert perfect binnen een GI-beleid.
Tot slot werd aan de hand van de case study van de stad Gent aangetoond dat, ondanks verschillende knelpunten (op internationaal, Europees en Vlaams niveau), lokale overheden zelf al heel belangrijke maatregelen kunnen nemen voor de bescherming, herstel en de ontwikkeling van stedelijke biodiversiteit. Een belangrijke oefening betreft het Gents Groenstructuurplan en het Gents Groen RUP dat belangrijke stedelijke groene (biodiverse) ruimten planjuridisch beschermd door er een groene bestemming aan toe te kennen en tevens ook plaats voorziet voor nieuwe ontwikkelingen van groene (biodiverse) ruimten. Het Gents Soortenplan verzekert dat voor de belangrijkste soorten de nodige acties worden ondernomen zodat zij binnen en rond de stad verder kunnen blijven leven. Door in te zetten op ecologisch beheer van groene ruimten (bv. door Harmonisch Park- en Groenbeheer) wordt een gezonde stedelijke biodiversiteit verzekerd en kunnen mens en natuur weer met elkaar worden verenigd.
Bibliografie
Regelgeving
Internationaal
- Het Verdrag inzake Biologische Diversiteit (1992), https://www.cbd.int/convention/.
- Bern Convention, Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats (1979), Bern, https://rm.coe.int/1680078aff.
- CITES, Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (1973), https://www.cites.org/eng/disc/text.php.
- Bonn Convention, Convention on the Conservation of Migratory Species of Wild Animals (1979), Bonn, https://www.cms.int/.
- UNESCO, Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage (1972), Paris, https://whc.unesco.org/en/conventiontext/.
- Ramsar, Convention on Wetlands of International Importance especially as Waterfowl Habitat, Ramsar (1971), https://www.ramsar.org/.
Europees
- Verdrag van 25 maart 1957 betreffende de Europese Unie en het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, Publicatieblad Nr. C 326 van 26/10/2012.
- Richtlijn 2009/147/EG Van Het Europees Parlement en de Raad van 30 november 2009 inzake het behoud van de vogelstand, Publicatieblad Europese Unie Nr. L 20 van 26.1.2010.
- Richtlijn 92/43/EEG van de Raad van 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna, Publicatieblad Europese Unie Nr. L 206 van 22.7.1992.
- Richtlijn 2000/60/EG van het Europees parlement en de raad van 23 oktober 2000 tot vaststelling van een kader voor communautaire maatregelen betreffende het waterbeleid, Publicatieblad van de Europese Unie Nr. L 327 van 22/12/2000.
- Richtlijn 2011/92/EU van het Europees parlement en de raad van 13 december 2011 betreffende de milieueffectbeoordeling van bepaalde openbare en particuliere projecten, Publicatieblad van de Europese Unie Nr. L 26/1 van 28/1/2012.
- Richtlijn 2001/42/EG van het Europees Parlement en de Raad van 27 juni 2001 betreffende de beoordeling van de gevolgen voor het milieu van bepaalde plannen en programma's, Publicatieblad van de Europese Unie Nr. L 197 van 21/07/2001.
- Richtlijn 2008/50/EG van het Europees Parlement en de Raad van 20 mei 2008 betreffende de luchtkwaliteit en schonere lucht voor Europa, Publicatieblad van de Europese Unie Nr. L 152/1 van 11/6/2008.
- Richtlijn 2004/35/EG van het Europees parlement en de raad van 21 april 2004 betreffende milieuaansprakelijkheid met betrekking tot het voorkomen en herstellen van milieuschade, Publicatieblad van de Europese Unie Nr. L 143 van 30/04/2004.
141
- Besluit van de Raad van 25 oktober 1993 betreffende de sluiting van het Verdrag inzake biologische diversiteit (93/626/EEG), Publicatieblad Nr. L 309 van 13/12/1993.
Nationaal
- De gecoördineerde Grondwet van 17 februari 1994, B.S. 27-02-1994.
- Bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, B.S. 15-08-1980. - De Wet van 12 juli 1973 op het natuurbehoud, B.S. 11 september 1973.
- Besluit van 21 november 2003 houdende maatregelen ter uitvoering van het gebiedsgericht natuurbeleid, B.S. 27 januari 2004.
Vlaams
- Decreet over het lokaal bestuur van 22 december 2017, B.S. 15-02-2018.
- Decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu, B.S. 10 januari 1998.
- Besluit van de Vlaamse regering van 23 juli 1998 tot vaststelling van de nadere regelster uitvoering van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud, B.S. 10 september 1998.
- Besluit van de Vlaamse Executieve houdende maatregelen inzake natuurbehoud op de bermen beheerd door publiekrechtelijke rechtspersonen, B.S. 02 oktober 1984.
- Besluit van de Vlaamse Regering met betrekking tot soortenbescherming en soortenbeheer van 15 mei 2009, B.S. 13-08-2009.
- Vlaamse Regering, Ontwerp van decreet van 20 juli 2018 betreffende het realisatiegerichte instrumentarium, https://omgeving.vlaanderen.be/instrumentendecreet.
Beleidsdocumenten
Internationaal
- CBD (2008) COP Decision IX/28, Promoting engagement of cities and local authorities, https://www.cbd.int/decisions/cop/.
- CBD (2010) COP Decision X/22, Plan of Action on Subnational Governments, Cities and Other Local Authorities for Biodiversity, https://www.cbd.int/decisions/cop/.
- CBD (2010) COP Decision X/2, Strategic Plan for Biodiversity 2011-2020 and the Aichi Biodiversity Targets, https://www.cbd.int/decisions/cop/
- CBD (2012) COP Decision XI/16, Ecological Restauration, UNEP/CBD/COP/DEC/XI/16, 1-2, https://www.cbd.int/doc/decisions/cop-11/cop-11-dec-16-en.pdf.
- CBD (2014) COP Decision XII/19, Ecosystem conservation and restauration, UNEP/CBD/COP/DEC/XII/19.
142
- CBD (2014) COP Decision XII/9, Engagement with subnational and local governments, UNEP/CBD/COP/DEC/XII/9.
- CBD (2018) COP Decision 14/4, Health and Biodiversity, CBD/COP/DEC/14/4.
- CBD (2016) COP Decision XIII/5, Ecosystem Restoration: short-term action plan, CBD/COP/DEC/XIII/5. - CBD (2018) COP Decision 14/5, Biodiversity and climate change, CBD/COP/DEC/14/5.
- CBD (2020), Zero draft of the post-2020 global biodiversity framework, CBD/WG2020/2/3.
- CBD (2018), Decision 14/34, Comprehensive and participatory process for the preparation of the post- 2020 global biodiversity framework, CBD/COP/DEC/14/34.
- CBD (2012), Report of the executive secretary on the implementation of decision x/22: progress made by national, subnational and local governments, UNEP/CBD/COP/11/INF/32.
- CBD (2020), Preliminary draft monitoring framework for the goals and preliminary draft monitoring framework for targets, CBD/WG2020/2/3/Add.1.
- Standing Committee of Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats, Comments of the Bureau of the Standing Committee on Recommendation 232 (2008) of the Congress of Local and Regional Authorities of the Council of Europe on “Biodiversity policies for urban areas”, Strasbourg, 2 juni 2008, T-PVS (2008), https://search.coe.int/bern- convention/Pages/result_details.aspx?ObjectId=0900001680746523.
- Secretariat of the Convention on Biological Diversity (2004), The Ecosystem Approach - CBD Guidelines, Secretariat of the Convention on Biological Diversity, Montreal, X.
- Curibita Declaration on Cities and Biodiversity (2007), https://www.cbd.int/doc/meetings/city/mayors- 01/mayors-01-declaration-en.pdf
Europees
- Mededeling van de Commissie aan het Europees parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's (2011), Onze levensverzekering, ons natuurlijk kapitaal: een EU-biodiversiteitsstrategie voor 2020, COM(2011) 244 definitief, https://eur-lex.europa.eu/legal- content/NL/TXT/PDF/?uri=CELEX:52011DC0244&from=EN.
- Europese Commissie (2017), Een actieplan voor de natuur, de mensen en de economie – de habitat- en de vogelrichtlijn van de EU, Luxemburg Bureau voor publicaties van de Europese Unie 2017. - Communication from the Commission to the European Parliament, the Counsel, the European
Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, An EU Strategy on adaptation to
climate change, COM/2013/0216 final.
- Communication from the Commission to the European Parliament, the Counsel, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, A Blueprint to Safeguard Europe’s
Water, COM (2012) 673 final.
- Communication from the Commission to the European Parliament, the Counsel, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Roadmap to a Resource Efficient
Europe, COM/2011/0571 final.
- European Commission, Commission staff working document - Additional information on the review of implementation of the green infrastructure strategy, Brussels, SWD(2019) 184 final.
143 - Report from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and
Social Committee and the Committee of the Regions, “Review of progress on implementation of the EU green infrastructure strategy”, Brussels, 24.5.2019, COM(2019) 236 final.
- Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, EU Biodiversity Strategy for 2030 - Bringing nature back into our lives, Brussels, COM(2020) 380 final, https://ec.europa.eu/info/files/communication-eu-biodiversity-strategy-2030-bringing-nature-back- our-lives_en.
- Mededeling van de Commissie aan het Europees parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's (2013), Groene Infrastructuur (GI) — Versterking van Europa’s natuurlijke kapitaal, Brussel, 6.5.2013 COM(2013) 249 definitief.
- European Commission, Managing Natura 2000 sites: The provisions of Article 6 of the ‘Habitats’ Directive 92/43/EEC, Office for Official Publications of the European Communities 2000, 18.
- Europese Commissie (2019), Werkdocument van de diensten van de Commissie - Evaluatie van de uitvoering van het milieubeleid 2019 Landverslag — BELGIË, Brussel, SWD(2019) 112 final. https://ec.europa.eu/environment/eir/pdf/report_be_nl.pdf.
- European Commission (2007), Guidance document on the strict protection of animal species of Community interest under the Habitats Directive 92/43/ECC.
- European Commission (2013), Building a Green Infrastructure for Europe, https://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/docs/green_infrastructure_broc.pdf.
Nationaal
- Belgisch Nationaal knooppunt voor het Verdrag inzake biologische diversiteit (ed.), 2013. Biodiversiteit 2020 – Actualisering van de Belgische Nationale Strategie. Koninklijk Belgisch Instituut voor
Natuurwetenschappen, Brussel, 10. 161 p.
Vlaams
- Vlaamse regering, Regeerakkoord 2019-2024,
http://docs.vlaamsparlement.be/docs/varia/regeerakkoord-2019-2024.pdf.
- Departement Ruimte Vlaanderen, Witboek Beleidsplan Ruimte Vlaanderen, 30 november 2016, https://www.vlaanderen.be/publicaties/witboek-beleidsplan-ruimte-vlaanderen.
- Beleidsplan Ruimte Vlaanderen – Strategische Visie 2018, 30.
Andere
- Biodiversiteitsplan 2020-2030 voor de UGent.
- BALTHAZAR T., Beleidsnota Openbaar Groen 2014-2018.
- DE BRUYCKER A., Voorontwerp Beleidsnota – “De tuin van alle Gentenaars” acties voor beleidsnota openbaar groen 2020-2025, 12 maart 2020.
144
Rechtspraak
Europees
- Zaak C-149/94, Strafzaak t. Vergy, HvJ 8 februari 1996, ECLI:EU:C:1996:37. - Zaak C-117/00 Commissie t. Ierland, HvJ 13 juni 2002, ECLI:EU:C:2002:366. - Zaak C-418/04, Commissie v. Ierland, HvJ 13 december 2007, ECLI:EU:C:2007:780.
- Zaak C-127/02 Waddenvereninging and Vogelbeschermingsvereniging, HvJ 7 september 2004, ECLI:EU:C:2004:482.
- Zaak C-383/09 Commissie t. Frankrijk, HvJ 9 juni 2011, ECLI:EU:C:2011:369. - Zaak C-404/09 Commissie t. Spanje, HvJ 24 november 2011, ECLI:EU:C:2011:768. - Zaak C-308/08 Commissie t. Spanje, HvJ 20 mei 2010, ECLI:EU:C:2010:281. - Zaak C-388/05 Commissie t. Italië, HvJ 20 september 2007, ECLI:EU:C:2007:533. - Zaak C-304/05 Commissie t. Italië, HvJ 20 september 2007, ECLI:EU:C:2007:532. Nationaal
- RvS 9 december 1988, nr. 31.573, asbl Ligue belge pour la protection des oiseaux. - RvS 9 april 2004, nr. 130.211, vzw Red de Erpe- en Siesegemkouter.
- RvS 7 december 2006, nr. 165.664, bvba Belgicaplant.
Boeken
ADLER R. F. en TANNER J. C., Urban Ecosystems – Ecological Principles for the Built Environment, Cambridge, Cambridge University Press, 2013, 345p.
ALLISON S. & MURPHY S., Routledge Handbook of Ecological and Environmental Restoration, Routledge, 2017, 314 p.
BORN C.-H., CLIQUET A., SCHOUKENS H., MISONNE D. en VAN HOORICK G. (eds), The Habitats Directive in its
EU Environmental Law Context, European Nature’s Best Hope?, Abingdon, Routledge, 2015, 502p.
CLIQUET A., Internationaal en Europees recht inzake biodiversiteit, Gent, Academia Press, 2013, 232 p.
DE PUE E, LAVRYSEN L, STRYCKERS P., Milieuzakboekje 2020 : leidraad voor de milieuwetgeving in
145
KNUTH L., Legal and institutional aspects of urban and peri-urban forestry and greening, FAO, 2005, 47p.
MESSELINK R., Functies in stadsparken, Wetenschapswinkel Biologie, Universiteit Utrecht, 2002, 57p.
MORGERA E., & J. RAZZAQUE (eds.), Biodiversity and Nature Protection Law, Cheltenham, Edward Elgar, 2017, 519 p.
OSSOLA A. en NIEMELÄ J. (eds.), Urban biodiversity from research to practice, Abingdon, Routledge, 2018, 260 p.
SCHOUKENS H., DE SMEDT P. en DE ROO K., Handboek natuurbehoudsrecht, Kluwer, 705 p.
TELESETSKY A., CLIQUET A., AKHTAR-KHAVARI A., Ecological Restauration in International Environmental Law, Oxon, Routledge, 2017, 318 p.
VAN HOORICK G., Internationaal en Europees Natuurbehoudsrecht, Antwerpen, Intersentia, 1997, 186-244.
ZIJLMANS J., De doorwerking van natuurbeschermingsverdragen in de Europese en Nederlandse rechtsorde, Den Haag, SDU uitgevers, 2011, 367 p.
Tijdschriften
BORGSTRÖM S., KISTENKAS H. F., “The Compatibility of the Habitats Directive with the Novel EU Green Infrastructure Policy”, European Energy and Environmental Law Review, 2014, 36-44.
BOUWMA I., SCHLEYER C., PRIMMER E., WINKLER K. J., BERRY P., YOUNG J., CARMEN E., SPULEROVA J., BEZAK P., PREDA E. en VADINEANU A., “Adoption of the ecosystem services concept in EU policies”, Elsevier, 2018, 29, 213-222.
CLIQUET A., BACKES C., HARRIS J. en HOWSAM P., “Adaptation to climate change – Legal challenges for protected areas”, Utrecht Law Review, 1 juni 2009, 158-175.
146
DE SMEDT P. en SCHOUKENS H., “Natuurzorgplicht, is er leven na het arrest van het Grondwettelijk Hof van 27 mei 2008”, NJW, nummer 210, 11 november 2009, 738-758.
ELLIFF I. C., K.P. KIKUCHI R., “The ecosystem services approach and its application as a tool for integrated coastal management”, Elsevier, 2015, 13(2), 105-111.
FABIAN Y., BOLLMANN K., BRANG P., HEIRI C., OLSCHEWSKI R., RIGLING A., STOFER S., HOLDEREGGER R., “How to close the science-practice gap in nature conservation? Information sources used by Practitioners”, 2019,
Elsevier, 93-101.
GARMENDIA E., APOSTOLOPOULO E., ADAMS W. M. en BROMPOUDAKIS D., “Biodiversity and Green infrastructure in Europe: Boundary object or ecological trap”, Elsevier, 2016, 315-319.
GODDARD A. M., J. DOUGILL A. en G. BENTON T., “Scaling up from gardens: biodiversity conservation in urban environments”, Elsevier, 2009, 25(2), 90-98.
HAALAND C., KONIJNENDIJK VAN DEN BOSCH C., “Challenges and strategies for urban green-space planning in cities undergoing densification: A review”, Elsevier, 2015, 14(4), 760-771.
KETTUNEN M., APOSTOLOPOULOU E., BORMPOUDAKIS D., CENT J., LETOURNEAU A., KOIVULEHTO M.,
BORGSTRÖM S., “EU Green Infrastructure: opportunities and the need for addressing scales”, in Henle K. et. al. (eds.), Scaling in Ecology and Biodiversity Conservation, Pensoft Publishers, Sofia-Moscow, 2014, Draft, 128- 132.
KOWARIK I., “Novel urban ecosystems, biodiversity, and conservation”, Elsevier, 2011, 159 (8-9), 1974-1983.
LUEDERITZ C., BRINK E., GRALLA F., HERMELINGMEIER V., MEYER M., NIVEN L., PANZER L., PARTELOW S., RAU A-L., SASAKI R., ABSON D. J., LANG D. J., WAMSLER C. en VON WEHRDEN H., “A review of urban ecosystem services: six key challenges for future research”, Elsevier 2015, 14, 98-112.
147
NIEMELÄ J., SAARELA S., SÖDERMAN T. et al., “Using the ecosystem services approach for better planning and conservation of urban green spaces: a Finland case study”, Biodivers Conserv 19, 2010, 3225–3243,
https://link.springer.com/article/10.1007/s10531-010-9888-8.
O’SULLIVAN O. S., HOLT A. R., WARREN P. H. en EVANS K. L., “Optimising UK urban road verge contributions to biodiversity and ecosystem services with cost-effective management”, Elsevier, 2017, 191, 162-171.
PORTMAN E. M., “Ecosystem services in practice: Challenges to real world implementation of ecosystem services across multiple landscapes – A critical review, Elsevier, 2013, 45, 185-192.
PUPPIM DE OLIVERA J.A., BALABAN O., DOLL C.N.H., MORENO-PEÑARANDA R., GASPARATOS A., IOSSIFOVA D. en SUWA A., “Cities and biodiversity: Perspectives and governance challenges for implementing the convention on biological diversity (CBD) at the city level”, Elsevier, 2010, 144(5), 1302-1313.
RAUM S., “The ecosystem approach, ecosystem services and established forestry policy approaches in the United Kingdom”, Elsevier, 2017, 64, 282-291.
SAVARD J. -P.L., CLERGEAU P. en MENNECHEZ G., “Biodiversity concepts and urban ecosystems”, Elsevier, 2000,
48(3-4), 121-142.
SCHOUKENS H., “Natuurbescherming buiten de lijntjes: de algemene natuurtoets als imperfect antwoord op het verlies aan natuur in Vlaanderen?”, TOO, 2014, 346-347.
SCHOUKENS H., VAN HOORICK G. en CLIQUET A., “Het vernieuwde Natuurdecreet: A Game Changer?”, TOO 2014, afl.1, 513.
SIRAKAYA A., CLIQUET A., en HARRIS J., “Ecosystem services in cities: Towards the international legal protection of ecosystem services in urban environments”, Elsevier, 2017, 29, 205-212.
VAN HOORICK G., “ Over eigendom, zijn omgeving en het omgevingsrecht (of zin en onzin van de gelijkheid voor de openbare lasten)”, TOO,2013, afl. 2, 182-190.
148
VAN HOORICK G., Natuur en landschap, beleid en recht, UGent, onuitg., 2014, 1-46.
WILLIAMS N.S.G., LUNDHOLM J., MACLVOR J.S., “Do green roofs help urban biodiversity conservation?”, J.
Appl. Ecol., 2014, 1643–1649, https://besjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/1365-2664.12333
Studies en rapporten
AERTSENS J., DE NOCKER L., LAUWERS H., NORGA K., SIMOENS I., MEIRESONNE L., TURKELBOOM F. en BROEKX S., “Daarom groen – Waarom u wint bij groen in uw stad of gemeente”, Studie uitgevoerd in opdracht van: ANB – Afdeling Natuur en Bos, 144.
ARTMANN M., BASTIAN O. en GRUNEWALD K., “Using the concepts of Green Infrastructure and Ecosystem