naamwoord; wij formuleerden: het zelfstandig naamwoord ‘noemt’ een ‘zaak’ onder
zijn ‘soortelijk’ aspect. Dit doet de eigennaam niet. | Jan |, | Amsterdam | enz.
‘noemen’ in de gegeven combinaties een ‘zaak’ onder zijn uniek aspect. Daar dit
echter ook het geval is met het zelfstandig voornaamwoord moeten wij binnen het
als uniek ‘noemen’ het onderscheid vaststellen tussen eigennaam en zelfstandig
voornaamwoord.
Eerder zeiden wij: het zelfstandig voornaamwoord geeft niet te kennen wèlke de
unieke kenmerken zijn, maar wel dàt zij er zijn (blz. 101). Het is hierin dat het van
de eigennaam verschilt: het geeft de uniekheid-als-zodanig te kennen, maar de
eigennaam geeft in eenheid alle uniekmakende kenmerken te kennen. Er zijn weliswaar
verschillende personen die ‘Beatrix’ heten, maar dat is een kwestie van homonymie.
Het hangt er helemaal van af hoe men de vorm: Beatrix: beschouwt, wil men
vaststellen met welk homoniem men te maken heeft. Men kan :Beatrix: beschouwen
als vorm van het teken dat betekent ‘de oudste dochter van Koningin Juliana’; òf als
vorm van het teken dat betekent ‘de jongste dochter van mijn buurvrouw’. Beschouwt
men het als vorm van het teken dat betekent ‘bepaalde meisjesnaam’, dan heeft men
een derde teken. Past men de betekenis ‘bepaalde meisjesnaam’ toe op Prinses Beatrix
èn op de jongste dochter van mijn buurvrouw, dan is er geen sprake van homonymie,
maar van toepassing van één betekeniseenheid op twee ‘zaken’. Past men echter de
betekenis ‘Beatrix’ = ‘de oudste dochter van Koningin Juliana’ toe op Prinses Beatrix
en ‘Beatrix’ = ‘de jongste dochter van mijn buurvrouw’ op een buurmeisje Beatrix,
dan is er sprake van homonymie.
Men kan zijn dochter ‘naar Prinses Beatrix vernoemen’. Linguïstisch gezien
voltrekken zich dan twee processen. 1e: ‘Beatrix’ = ‘bepaalde meisjesnaam’, welke
betekenis is toegepast op persoon a (Prinses Beatrix) pas ik ook toe op persoon b
(mijn dochter). 2e: De vorm van het teken waarvan de betekenisbeschrijving samenvalt
met de beschrijving van Prinses Beatrix maak ik ook tot vorm van het teken waarvan
de betekenisbeschrijving samenvalt met de beschrijving van mijn dochter
(homonymie). Met namen stuiten wij dus op de eigenaardigheid dat wij het teken
van de naam-als-zodanig hebben, b.v. ‘de meisjesnaam’ | Beatrix |, dat homoniem
is met alle tekens die ieder als betekenis hebben de integrale biografie van telkens
één persoon die die naam draagt. Als wij met de vorm van een eigennaam worden
geconfronteerd moeten wij dus op onze hoede zijn en ons steeds in een kritische
analyse afvragen: hebben wij het over een teken als bepaalde potentiële naam? Of
over een teken als bepaalde individuele naam? En gegeven eenmaal dat wij dit weten,
moeten wij vaststellen in welke functie dat teken is gebruikt. In het bijzonder hier is
de noodzaak, te onderscheiden tussen ‘betekenis’ en ‘functie’ klemmend
1.
1 ‘What in my view is of prime importance is the way in which names are actually employed by speakers and understood by hearers. Now, every time a proper name is used in actual speech its value to both speaker and hearer is that of denoting one individual only, and being restricted to that one definite being. To-day, in talking to one group of my friends, I may use the name John about a particular man of that name, but that does not prevent me from using it to-morrow in different company of a totally different individual; in both cases, however, the name fulfils its purpose of calling up in the mind of the hearer the exact meaning which I intend. .... In Mill's terminology, but in absolute contrast to his view, I should venture to say that proper names (as actually used) “connote” the greatest number of attributes.’ (JESPERSEN, blz. 65, 66.)
In het geval van de individuele eigennaam vallen de betekenisonderscheidingen
samen met àl de individuele kenmerken van een bepaalde ‘zaak’. Dat men niet kan
veronderstellen dat ‘alle’ kenmerken kunnen worden gekend doet niets af aan het
feit dat wij ze, binnen de eigennaam als in eenheid kunnen ‘denken’. Willen wij de
betekeniseenheid beschrijven, dan kunnen wij volstaan met het noemen van enkele
gegevens welke de ‘genoemde’ ‘zaak’ uniek maken, dus b.v. ‘Beatrix’ is ‘prinses
der Nederlanden, geboren 31 januari 1938’, aangezien er geen andere prinses der
Nederlanden, geboren 31 januari 1938 bestaat. De volledige beschrijving echter van
‘Beatrix’ valt in dit geval samen met de volledige beschrijving van Prinses Beatrix
van Nederland, geboren 31 januari 1938. Dit samenvallen wil natuurlijk niet zeggen
dat Prinses Beatrix en haar naam identiek zijn: niemand zal beweren dat zij haar
naam is, wij kunnen alleen zeggen dat zij in haar volledige identiteit in die naam
wordt ‘gedacht’. Dit samenvallen van betekenis en genoemdheid maakt het de
taalbeschouwers onmogelijk, de betekenisonderscheidingen van ‘Beatrix’ de facto
te kennen. De ‘kracht’ (om met R
EICHLINGte spreken) van de eigennaam ligt evenwel
juist hierin, dat zij nochtans die onderscheidingen als in eenheid te kennen geeft. Het
is deze uitzonderlijkheid van de eigennaamsfunctie die R
EICHLINGover het hoofd
ziet bij zijn uiteenzettingen over | Utrecht |.
‘Het gebruikte woord bestaat altijd in een grotere ervaringseenheid waarvan
het moment uitmaakt, en in deze ervaring treedt het op, geassociëerd met
andere ervaringsmomenten. En niet alleen omdat hij zich in de eenheid
iets anders kan denken, maar ook tengevolge van dat associatief of toevallig
ervaringsverband “ervaart” de schooljongen Utrecht anders dan de toerist,
en de jaarbeursbezoeker anders dan de student. Het is echter een minder
juiste opvatting, die te wijten valt aan de associatietheorie, al de momenten
der ervaring die door 't woord “gewekt” worden, per se als peripherie
onder het begrip “betekenis” te willen subsumeren;’ ... ‘Niet wat men “bij”
het woord denkt, is de “betekenis”, doch wat men “in” het woord denkt.’
.... ‘Het essentiële aan de betekenis van het woord is, dat zij, a l s e e n
h e i d b e w a a r d , z i c h o p p o
-n e e r t t e g e -n a l l e s w a t a l s -n i e t -Utrecht “gebruikt” wordt.’ (Het
Woord, blz. 235, 236; spatiëringen en cursiveringen van R
EICHLING.)
Alles wat R
EICHLINGhier beweert is geldig voor ieder woord, behalve voor de
eigennaam, en het is dus niet mogelijk die eigenschappen juist aan een eigennaam,
| Utrecht |, te demonstreren. ‘Alles wat als niet-Utrecht “gebruikt” wordt’ bestaat
immers, behalve in alle semantemen die men in V
AND
ALEaantreft, in alle mogelijke
eigennamen waarmee elke mogelijke taalbeheerser elke mogelijke ‘zaak’ ‘noemt’.
Tot de individualiteit van de stad Utrecht, corresponderend met de
betekenisonderscheidingen van ‘Utrecht’ behoren de toevallige ervaringen van de
schooljongen zo goed als die van toerist, jaarbeursbezoeker en student. Toch laat
R
EICHLINGin zijn formulering enige ruimte voor de resultaten van de hier gegeven
analyse van de eigennaam; immers, hij stelt nadrukkelijk dat de ‘betekenis’ van het
woord niet is wat men ‘bij’, maar wat men ‘in’ het woord ‘denkt’, terwijl hij
aanvankelijk zegt: ‘En niet alleen omdat hij zich in de eenheid iets anders kan denken
[curs. van mij] ervaart de schooljongen Utrecht anders dan de toerist en de
jaarbeursbezoeker anders dan de student’. De mogelijkheid dat de individuele ervaring
der taalgebruikers misschien tòch de ‘betekenis’ van | Utrecht | mede zou bepalen,
laat hij althans open: ‘niet alleen omdat ... maar ook ...’.
Rekenen wij al die semantemen waarvan de conjuncte toepassing de
In document
Frida Balk-Smit Duyzentkunst, De grammatische functie · dbnl
(pagina 107-110)