Op effectiviteit onderzochte interventies gericht op de preventie van middelengebruik en riskant seksueel gedrag van vmbo-scholieren

Er zijn zes interventies gevonden die voldoen aan de eerdergenoemde criteria. Vier interventies richten zich op het voorkomen of verminderen van roken, alcoholgebruik en cannabisgebruik. In Bijlage 11a worden deze interventies kort beschreven. In Bijlage 11b komen twee interventies aan bod die gericht zijn op het voorkomen of verminderen van riskant seksueel gedrag.

Tabel 7 geeft een overzicht van de interventies en hun kenmerken. De kleuren in de tabel geven de mate van kwaliteit van de effectstudies aan waarmee de interventies getoetst zijn (van donkergrijs naar lichtgrijs). De kennis over de effectiviteit van deze interventies is beperkt, omdat de kwaliteit van vijf van de zes evaluatiestudies van deze interventies gemiddeld tot laag is. Alleen de effecten van een interventie gericht op roken (Actie Tegengif) zijn in een studie van hoge kwaliteit onderzocht en daarmee het meest betrouwbaar.

Interventies gericht op middelengebruik

Actie Tegengif is specifiek gericht op de preventie van roken. De interventie richt zich op het beïnvloeden van één centrale determinant (sociale groepsdruk) en is op korte termijn effectief in het uitstellen van beginnen met roken en het stimuleren tot niet-roken.

De Gezonde School en Genotmiddelen (DGSG) en Find Out! zijn interventies gericht op roken, alcohol, drugs, gokken (DGSG) en seks (Find Out!). Beide interventies worden op school uitgevoerd. DGSG is op korte termijn succesvol in het terugdringen van experimenteren met drinken, roken en cannabis. Daarnaast wordt de kennis van genotmiddelen op korte termijn positief beïnvloed, zijn er gewenste effecten op de attitude ten aanzien van alcohol- en cannabisgebruik, en worden de

eigen effectiviteit ten aanzien van niet drinken is echter in het eerste jaar na de interventie lager bij scholieren die het lesprogramma hebben gevolgd dan bij scholieren die niet met het programma hebben gewerkt. In het tweede en derde jaar is deze trend nog steeds zichtbaar, maar niet meer significant. De televisieserie Find Out! heeft bij evaluatie geen effecten opgeleverd.

De Homeparty is een interventie voor de thuissituatie, gericht op ouders met een lage

sociaaleconomische status (ses). Hiermee verschilt het project van de overige interventies voor preventie van middelengebruik bij jongeren. De effectiviteit van de Homeparty is alleen aangetoond voor het werven van moeilijk bereikbare ouders. Vanwege methodologische beperkingen zijn er geen uitspraken gedaan over de beïnvloeding van determinanten.

Interventies gericht op riskant seksueel gedrag

Voor de preventie van riskant seksueel gedrag bij vmbo-scholieren zijn twee relevante Nederlandse interventies gevonden: Girls’ Talk is ontwikkeld voor laagopgeleide en/of allochtone meisjes en kan in verschillende settings worden uitgevoerd, zoals de wijk, op school of in jongerencentra. Bij een evaluatie zijn positieve effecten gevonden voor een deel van de determinanten waar de interventie zich op richt, namelijk kennis en zelfbeeld. Eigen effectiviteit, intentie en beschermingsgedrag zijn echter in de ongewenste richting beïnvloed, hoewel niet significant aantoonbaar. Lang Leve de Liefde is een langlopende interventie die na herziening opnieuw getoetst is. Hieruit bleek dat scholieren die deelnamen aan het lesprogramma zowel voor als na de herziening meer kennis hadden, meer

vaardigheden, een hogere eigen effectiviteit en een positievere attitude dan scholieren die niet met het lesprogramma werkten. Effecten op risicoperceptie en geanticipeerde spijt bleven uit. Bovendien zijn alle resultaten alleen op korte termijn onderzocht.

Tabel 7: Overzicht van Nederlandse interventies gericht op roken, alcoholgebruik, cannabisgebruik en riskant seksueel gedrag bij vmbo-scholieren.

Naam interventie Doel Doelgroep Setting Determinanten Effectiviteit

Actie Tegengif Sociale groepsdruk om niet- roker te blijven positief beïnvloeden.

Voorkomen dat jongeren beginnen met roken. Uitstellen van beginnen met roken.

Klas 1 en 2 van het VO, onderscheid in vmbo en havo/vwo.

School (VO) Sociale druk om niet te

gaan roken.

Op korte termijn effectief in uitstellen van rookgedrag en stimuleren van sociale druk tot niet-roken.

Gezonde School en Genotmiddelen

Terugdringen van riskant experimenteergedrag.

Scholieren op het VO (12- 18 jaar), apart lesmateriaal voor vmbo.

School (VO) Kennis, attitude, eigen

effectiviteit,

risicoperceptie, intentie.

Op korte termijn positieve effecten op gedragsniveau, kennis (alcohol, tabak, cannabis), attitude (alcohol, cannabis), risicoperceptie en intentie (beide alcohol). Ongewenst effect op korte termijn voor eigen effectiviteit (alcohol). Resultaten op lange termijn verschillen per middel.

Girls’ Talk Stimuleren van

zelfbewustzijn, zelfbeeld, interactiecompetentie, beschermingsgedrag, gelijkwaardigheid en plezier in relaties en seksualiteit. Laagopgeleide allochtone meiden en tienermoeders (14-18 jaar).

Wijk, school (VO, ROC), jongerenwerk, eerstelijns centra voor seksuele gezondheid.

Kennis, zelfbeeld, attitude, eigen effectiviteit, vaardigheden, intentie.

Positieve effecten gevonden op kennis en zelfbeeld. Ongewenste (niet significante) verschillen in intentie tot condoomgebruik en eigen effectiviteit in realiseren van seksuele wensen.

Lang Leve de Liefde 3 Jongeren beter in staat stellen hun seksuele contacten veilig,

gelijkwaardig en plezierig vorm te geven.

Vmbo klas 2 en 3. School (VO) Kennis, attitude,

risicoperceptie, geanticipeerde spijt, vaardigheden.

Doel van de interventie is alleen op korte termijn behaald.

Positieve resultaten op kennis, vaardigheden, eigen effectiviteit en attitude. Door gering aantal

deelnemers in het onderzoek zijn geen uitspraken over lange termijn effecten mogelijk.

Find Out! Inzicht geven in persoonlijke en maatschappelijke consequenties van alcohol, drugs en seks.

Vmbo klas 2 en 3, Havo/vwo klas 3 en 4.

School (VO) Kennis en attitude over

alcohol, drugs en seks.

Geen overtuigende effecten van toegenomen inzicht met betrekking tot genotmiddelen en seks.

Homeparty Moeilijk bereikbare ouders

werven, aanleren van opvoedingvaardigheden en bespreekbaar maken van omgaan met genotmiddelen binnen de opvoeding.

Lage-ses-ouders van jongeren met een verhoogd risico op problemen met alcohol, drugs of gokken (10-16 jaar).

Thuis, gezin Kennis,

informatiezoekend gedrag, bekendheid met verslavingszorg of andere relevante hulpverleningsinstanties, opvoedvaardigheden.

Er worden ouders geworven die met reguliere interventies moeilijk bereikt worden. Effecten op determinanten zijn door lage N slechts indicatief.