3 Schoolniveau, middelengebruik en riskant seksueel gedrag bij Nederlandse jongeren: beschrijving en
3.3 Beschrijving en verklaring van het verband tussen schoolniveau en rook-, drink en seksueel gedrag van Nederlandse jongeren
3.3.1
Verband tussen schoolniveau en rook-, drink- en seksueel gedrag van Nederlandse
jongeren
Leefstijl vmbo-b-leerlingen structureel ongezonder; verschillen met vwo-leerlingen het grootst Tabel 4 bevat een overzicht van het rook-, drink- en seksueel gedrag van jongeren tussen de 12 en 16 jaar van verschillende schoolniveaus6. Hieruit blijkt duidelijk dat de prevalentie van deze gedragingen niet evenredig verdeeld is over de jeugd. De grootste verschillen doen zich voor tussen leerlingen van een beroepsgerichte leerweg van het vmbo (vmbo-b) en het vwo. De vmbo-leerlingen scoren op alle punten het meest ongunstig: ze roken vaker sigaretten, zijn vaker binge-drinker en hebben vaker seks voor het 17e levensjaar dan leerlingen van andere schoolniveaus. De verschillen naar schoolniveau in het roken van cannabis zijn minder groot, maar ook hiervoor geldt dat vmbo-b-
leerlingen dit significant vaker hebben gedaan in de afgelopen maand dan vwo-leerlingen (zie Bijlage 7, Tabel B7.1 voor weergave van de relatieve verschillen in ongezond gedrag naar schoolniveau in de vorm van odds ratio’s).
Tabel 4: Het rook-, drink- en seksueel gedrag van 12-16-jarigen naar schoolniveau (in %)1.
vmbo-b2 vmbo-g/t2 havo2 vwo2
Sigaretten roken 16,8 7,0 4,8 2,0
Cannabis roken 10,4 6,5 5,7 3,9
Binge-drinken 48,1 42,8 36,5 25,2
Seks voor 17 jaar 24,5 14,5 12,0 5,8
1 Alle verschillen tussen de schoolniveaus zijn significant; Chi-kwadraat p < 0.0001.
2 vmbo-b = voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs, beroepsgerichte leerweg; vmbo-g/t = voorbereidend
middelbaar beroepsonderwijs, gemengde of theoretische leerweg; havo= hoger algemeen voortgezet onderwijs; vwo = voorbereidend wetenschappelijk onderwijs.
6 Jongeren uit het HBSC-onderzoek, die nog in de brugklas zitten en nog geen richting hebben gekozen, zijn ingedeeld in het
laagste niveau van de betreffende brugklas. Kinderen uit een havo-vwo-brugklas zijn bijvoorbeeld ingedeeld in de havo-groep en kinderen van een vmbo-b of vmbo-g/t brugklas zijn ingedeeld bij het vmbo-b. Voor de resultaten betekent dit dat er sprake kan zijn van een onderschatting van de gevonden verschillen tussen de groepen.
Voor alle jongeren geldt: hoe ouder, hoe meer ongezond gedrag
Naarmate jongeren ouder worden, experimenteren ze meer met genotmiddelen en seks. Bovendien kunnen de gedragingen van jongens en meisjes op deze terreinen verschillen. Daarom zijn de
prevalentiecijfers van ongezond gedrag naar schoolniveau verder uitgesplitst naar leeftijd en sekse. Uit deze analyses komt naar voren dat jongeren van alle schoolniveaus systematisch meer ongezond gedrag vertonen naarmate zij ouder worden. Er zijn echter belangrijke verschillen tussen jongeren van
verschillende schoolniveaus in de leeftijd waarop ze beginnen met ongezond gedrag. Deze verschillen lichten we hieronder toe.
Vmbo-leerlingen beginnen op jongere leeftijd met ongezond gedrag
Vmbo-b-leerlingen gebruiken gemiddeld genomen op jongere leeftijd genotmiddelen en hebben eerder seks dan leerlingen van andere schoolniveaus. De leeftijd tussen 13 en 14 jaar (rond klas 2) lijkt voor deze groep een belangrijk omslagpunt:
• In deze periode stijgt het aantal rokers van sigaretten op het vmbo-b bijzonder snel: van 1% op 12-jarige en 4% op 13-jarige leeftijd naar 19% op 14-jarige leeftijd, om daarna geleidelijk door te stijgen naar 25% op 15-jarige en 29% op 16-jarige leeftijd. De verschillen tussen de schoolniveaus blijven bij elke leeftijd bestaan (zie Figuur 2).
• Voor cannabis zien we eveneens tussen de 13 en 14 jaar een snelle stijging van het aantal gebruikers in het vmbo-b: van 2% op 12 en 13-jarige leeftijd naar 11% op 14-jarige leeftijd en vervolgens 15% op 15-jarige en 18% op 16-jarige leeftijd. Bij de 16-jarigen lijkt alleen het verschil met het vwo nog van belang; havo-leerlingen vertonen dan een vergelijkbaar cannabisgebruik als de vmbo-leerlingen (zie Figuur 3).
• Voor binge-drinken zien we ook een snelle stijging tussen de 13 en 14 jaar, al komt dit gedrag op 12-jarige leeftijd ook al vaak voor, te weten bij 32% van vmbo-b-leerlingen. Vervolgens stijgt het naar 35% op 13-jarige leeftijd en 52% op 14-jarige en ongeveer 58% op 15- en 16-jarige leeftijd. Ook hier zijn de verschillen naar schoolniveau vooral bij de jonge groepen het duidelijkst. Bij de 16-jarigen hebben de havo-leerlingen opnieuw de vmbo-leerlingen ingehaald (zie Figuur 4). • Ook neemt het aantal vmbo-b-leerlingen dat weleens seks heeft gehad vanaf 14 jaar sterk toe: van
4% op 12-jarige en 6 procent op 13-jarige leeftijd naar 25% op 14-jarige leeftijd, om vervolgens door te stijgen naar 37% op 15-jarige en 44% op 16-jarige leeftijd. Hier blijven de verschillen tussen de schoolniveaus wel ongeveer hetzelfde op elke leeftijd (zie Figuur 5).
Leerlingen van hogere schoolniveaus beginnen op latere leeftijd met ongezond gedrag. Bij havo- leerlingen is dit tussen de 14 en 15 jaar en bij vwo leerlingen zo rond het 16e levensjaar.
0 5 10 15 20 25 30
12‐13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar
VMBO‐b VMBO‐g/t HAVO VWO
Figuur 2: Percentage rokers naar leeftijd en schoolniveau.
0 5 10 15 20 25
12‐13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar
VMBO‐b VMBO‐g/t HAVO VWO
0 10 20 30 40 50 60 70 80
12‐13 jaar 14 jaar 15 jaar 16 jaar
VMBO‐b VMBO‐g/t HAVO VWO
Figuur 4: Percentage binge-drinkers naar leeftijd en schoolniveau.
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 1 2 3 4 VMBO‐b VMBO‐g/t HAVO VWO
Figuur 5: Percentage jongeren (< 17 jaar) dat seks heeft gehad naar leeftijd en schoolniveau. Weinig verschillen tussen jongens en meisjes
Er zijn geen grote verschillen in het rook-, drink- en seksueel gedrag van jongens en meisjes in de leeftijd van 12 tot 16 jaar. Voor alle schoolniveaus geldt dat jongens iets vaker cannabis roken dan
de duidelijkste verschillen tussen jongens en meisjes zich voordoen op het vmbo. Jongens op het vmbo hebben vaker seks gehad voor hun 17e levensjaar dan meisjes. Op de havo en het vwo zijn de
verschillen tussen jongens en meisjes op dit punt verwaarloosbaar klein10.