Drie manieren van toekenning van erfgoedbetekenissen in een planningscontext

In de literatuurbeschrijving over ruimtelijke veranderingen (paragraaf 2.9) zijn vier manieren van toekenning van erfgoedbetekenissen als reactie op ruimtelijke veranderingen onderscheiden. De eerste manier is strijden voor erkend erfgoed; de tweede manier is nieuwe erfgoedbetekenissen toekennen als argument tegen ruimtelijke verandering; de derde manier is nieuwe erfgoedbetekenissen

toekennen omdat men bewuster is geworden van de waarde van een object of gebied en de vierde manier is nieuwe erfgoedbetekenissen toekennen na een ruimtelijke ingreep. Bij de tweede en derde manier is er sprake van een dynamische toekenning van erfgoedbetekenis. De erfgoedbetekenis die wordt

Motieven • Kennis en begrip van voorouders • verrassing van informatie vinden • Actief blijven • Betekenisv ol bezig zijn in de samen- leving • Buiten zijn • Leren de omgeving beter te begrijpen. • Zorgen voor natuur. • Buiten zijn • Sociale contacten • Gevraagd door dorpsgenoten • Actief buiten bezig zijn • Iets bewaren voor toekomstige generaties

• Tegenwicht bieden aan overheidsinstanties. • Sociaal netwerk Landschaps -elementen en toegekende betekenis • Rivier → scheiding tussen dorpen → • Verbinding met stad. • Polder Ronde Hoep → niet veranderd door de eeuwen heen • Straat- namen → verwijzen naar mensen van vroeger • Polder Ronde Hoep → weidevogel reservaat. • Polders → geschikte plek voor weidevogels . • Objecten als veerpont, buitenplaats → verbinding tussen stad en land • Gemaal → strijd tegen water

• Polders (grote structuren) → robuuste structuren houden ontwikkelingen tegen. Dominante wijze erfgoed productie Familie- geschiedenis sociale betekenis ruimtelijke verandering

sociale betekenis ruimtelijke verandering

Verzamelen historische informatie Educatie lokale historie Natuur

bescherming Monumenten bescherming Landschaps- bescherming

Amstel land

toegekend, hangt af van hoe het planningsdebat verloopt: is er veel tegenstand dan zal er naarstiger gezocht worden naar erfgoed dat plannen kan

dwarsbomen. Bij de eerste en laatste manier van erfgoedbetekenis toekennen in er sprake van een stabiele toekenning, de toegekende waarden bestonden al voor het planningsdebat of zijn pas daarna tot stand gekomen. Het

planningsdebat beïnvloed de erfgoedbetekenis niet.

Aangezien er in het Amstelland geen ruimtelijke ingreep heeft plaats gevonden maar er alleen plannen voor zijn, kan de vierde manier van erfgoedtoekenning hier niet worden bekeken. In onderstaande tekst worden de eerste drie

manieren gerelateerd aan de landschapspraktijken. Vechten voor erkend erfgoed

Vooral in de landschapspraktijk ‘Monumentenbescherming’ hechten vrijwilligers betekenis aan elementen, gebeurtenissen, tradities en verhalen die al erkend zijn als erfgoed, zoals een landhuis dat is aangeduid als rijksmonument. In het studiegebied Amstelland staan geen ruimtelijke ingrepen gepland die een bedreiging vormen voor de objecten waar men mee bezig is in de

landschapspraktijk. Het vechten voor erkend erfgoed komt hierdoor in deze casus niet goed tot uiting. De geplande ruimtelijke ingrepen zijn nauwelijks onderwerp van gesprek binnen deze landschapspraktijk.

Nieuwe erfgoedbetekenissen als argument tegen ruimtelijke verandering In twee landschapspraktijken wordt een erfgoedbetekenis toegekend als argument tegen ruimtelijke verandering, namelijk de praktijken

‘Natuurbescherming’ en ‘Landschapsbescherming’. In beide landschapspraktijken noemen betrokkenen historische feiten en criteria om te pleiten voor het behoud van het landschap of de natuur. Bijvoorbeeld de gegevens over de inundatie van de polder de Ronde Hoep in 1672, maar ook de Middeleeuwse structuur van de polder zijn argumenten om het landschap te houden zoals het nu is. Voor twee boerderijen in het sterk verstedelijkte Duivendrecht gebruiken deelnemers het argument van zeldzaamheid voor hun protest. Als laatste overgebleven objecten van een eens agrarische samenleving zijn de boerderijen veel meer dan twee gebouwde objecten: de boerderijen representeren het agrarische verleden van de gemeenschap.

Nieuwe erfgoedbetekenissen door bewustwording van de waarde van een object, gebied, gebeurtenis of verhaal

Deze wijze van betekenisgeving aan landschappelijk erfgoed komt in drie landschapspraktijken voor namelijk: ‘Verzamelen van historische informatie’, ‘Educatie van lokale historie’ en ‘Landschapsbescherming’. In deze drie praktijken zijn de mensen zich ervan bewust dat onbekend onbemind maakt en dus

omgekeerd bekendheid kan leiden tot waardetoekenning door bewoners. Als een grote groep bewoners waarde toekent, is de kans groter dat er geen ruimtelijke ingreep komt in een hooggewaardeerd landschap. De betrokkenen in de

landschapspraktijk ‘Landschapsbescherming’ die zich bezig houden met het generen van bekendheid van het landschap, hebben het behoud van het landschap op korte termijn tot doel. De mensen die bezig zijn met educatie hebben een lange-termijndoel. Dit verklaart ook waarom zij zich voornamelijk op de jeugd richten. De mensen die historische informatie zoeken, doen dit vooral uit persoonlijke interesse. Door hun kennis te delen kunnen zij anderen meer bewust maken. Dit is echter geen expliciet doel van deze landschapspraktijk. Met het vertellen van de ontstaansgeschiedenis van het landschap worden er nieuwe betekenissen gehecht aan erfgoed zoals de heemtuinen in Amstelveen, de

verkavelingsstructuur in de polders en de bovenlanden (onverveende gronden) langs de Amstel. Hoewel de activiteiten gericht zijn op mensen buiten de

landschapspraktijk, zorgen de activiteiten er tegelijkertijd voor dat de mensen in de landschapspraktijk zich steeds meer bewust worden van de waarde van het object of gebied.

Dat in landschapspraktijken verschillende manieren te onderscheiden zijn waarop erfgoed wordt geconstrueerd in een planningscontext, geeft aan dat ruimtelijke veranderingen invloed hebben op erfgoedconstructies. Elke landschapspraktijk kiest een manier die het beste past bij de routine van activiteiten, motieven en landschapselementen. Erfgoed als argument inzetten hoort bij protestactiviteiten en past daarmee bij landschapspraktijken als ‘Landschapsbescherming’ en ‘Monumentenbescherming’. Door middel van bewustwording erfgoedbetekenis toekennen past veel meer bij

landschapspraktijken als ‘Educatie van lokale historie’ en ‘Verzamelen van

erfgoedtoekenning in een planningscontext hanteert, is het opvallend dat de grootste ruimtelijke verandering in het gebied, die van calamiteitenberging in de Ronde Hoep, in veel landschapspraktijken niet ter sprake kwam. De golfbaan hield wel alle landschapspraktijken bezig. Daarnaast waren er nog veel hele lokale ruimtelijke veranderingen die naar voren kwamen, zoals het omleggen van een weg of het bouwen van een aantal huizen. Hoewel de Ronde Hoep door bijna alle landschapspraktijken is benoemd als betekenisvol element in het Amstelland ervaren de mensen de calamiteitenberging mogelijk als minder bedreigend, de onderwaterzetting is voorspeld op een keer in de vijftig jaar. Een ander verschil is dat bij calamiteitenberging het ruimtegebruik tijdelijk verandert en dat het bij de golfbaan, maar ook de wegen en huizen, gaat het om een permanente ruimtelijke ingreep.

6.6 Conclusie en discussie

De casus Amstelland kenmerkt zich door stedelijke invloeden en waarschijnlijk mede daardoor zijn hier minder sociale verbanden dan in de eerdere twee studiegebieden. Naast de geplande ruimtelijke ingrepen calamiteitenberging en aanleg van een golfbaan, voelen de geïnterviewde mensen een algemene druk op de ruimte. In alle vijf de geïdentificeerde landschapspraktijken in het

Amstelland zijn betrokkenen zich bewust van de druk op het landschap, de betekenisgeving aan erfgoed is in alle landschapspraktijken expliciet. In de eerdere studiegebieden was er wel impliciete betekenisgeving aan erfgoed. Van de vier onderscheiden manieren van toekenning van erfgoedbetekenis in een planningscontext zijn de wijze van het toekennen van erfgoedbetekenis als argument en de wijze op grond van bewustwording van de waarde beide gevonden in het Amstelland. De casus Amstelland laat zien dat ruimtelijke veranderingen landschapspraktijken beïnvloeden. In hoofdstuk zeven wordt de laatste casus beschreven, de IJsselvallei. Om meer te weten te komen over de invloed van een ruimtelijke verandering is de onderzoeksopzet in de IJsselvallei anders dan in de eerdere drie casussen.

Hoofdstuk 7: De invloed van ruimtelijke verandering