Drie Alkmaarse woningbouwverenigingen

De ontwikkelingen die in de vorige paragraaf besproken zijn hadden ook hun weerslag op Alkmaar. Maar deze zijn minder goed te begrijpen zonder eerst kennis te nemen van de woningbouwverenigingen die in Alkmaar actief waren. In de jaren twintig kende Alkmaar vier woningbouwverenigingen. De al eerder genoemde Vereniging voor Volkshuisvesting ‘Alkmaar’, het socialistische Rochdale, het katholieke Goed Wonen en De Middenstand. De laatstgenoemde vereniging richtte zich niet op het bouwen voor de laagste klassen en daarom zal ik bij deze vereniging dan ook niet verder stilstaan.

3.2.1 De Vereniging voor Volkshuisvesting ‘Alkmaar’

“Het is de bedoeling de eventueel op te richten vereeniging te doen aansluiten op de eischen bij de woningwet gesteld, opdat subsidies van Rijk en Gemeente genoten kunnen worden, wanneer de voorgenomen plannen in uitvoering komen.”101

Zo valt te lezen in de tekst die was gepubliceerd voorafgaand aan de oprichting van de eerste woningbouwvereniging in Alkmaar, de Vereniging voor Volkshuisvesting ‘Alkmaar’. De vereniging was ontstaan uit de behoefte van een aantal Alkmaarders om zich binnen de kaders die door de nieuwe woningwet waren geschapen in te zetten voor de verbetering van de volkshuisvesting in Alkmaar. De bestuursleden waren heren uit de gezeten burgerij en hadden verschillende ideologische achtergronden. Zo was de voorzitter van de vereniging, dhr. Uitenbosch, lid van de lokale SDAP. Terwijl twee andere bestuursleden J. Cloeck en C.G. Zaadnoordijk behoorden tot respectievelijk de Vrijzinnige Democraten en een van de

christelijke partijen.102 Hoewel er aanvankelijk ook een aantal katholieken betrokken was bij de vereniging stapten dezen al snel op toen in het katholieke blad “Ons Blad” een oproep werd gedaan aan de katholieken om niet deel te nemen aan de nieuwe vereniging. Men zou

100

Ibidem 149. 101

T.P.H. Wortel, Vereniging voor Volkshuisvesting "Alkmaar" 1907-1982 14. 102

44

eerst moeten wachten op de reactie van de Katholieke Sociale Aktie.103 De verwachting was dat deze groep zelf een katholieke woningbouwvereniging zou oprichten. Hetgeen bijna tien jaar later pas gebeurde.104

De vereniging ging voortvarend van start en stapte naar de gemeente om te overleggen over welke stukken grond ze zouden kunnen bebouwen. Het oog van de vereniging was gevallen op de Baansingel waar de vroegere touwbanen waren geweest. De gemeente zou deze grond dan eerst kopen van de particuliere eigenaar alvorens deze aan de vereniging door te verkopen. De vraagprijs van de particulier werd echter te hoog bevonden en de koop werd uitgesteld.105

In augustus 1910 was er nog steeds geen geschikt stuk grond gevonden door de gemeente en in de vereniging werd door verschillende bestuursleden een ontslagname

overwogen. Maar toen kwam het nieuws dat de gemeente verschillende stukken grond in bezit had gekregen die mogelijk geschikt zouden zijn voor volkshuisvesting. Op 8 mei 1912 was het eindelijk zover en kon de eerste steenlegging plaatsvinden. Vijf jaar na de oprichting van de vereniging werd er dan eindelijk iets gebouwd.106 De 40 woningen werden uiteindelijk in 1914 voltooid. In dit jaar brak ook de Eerste Wereldoorlog uit. Hierdoor stegen de

grondprijzen, kosten voor arbeid en de prijzen voor bouwmaterialen. De vereniging moest haar huren verhogen en steunde in deze periode ook sterk op bijdragen van de gemeente en het Rijk.107 Desondanks werd er wel stevig doorgebouwd. In 1916 werden er 32 woningen gebouwd en daar kwamen in 1917, na veel moeite, nog 30 bij. Daarnaast dacht de vereniging er aan om een huis te bouwen voor armen en rentetrekkers. Voor dit gebouw, het zogenaamde Kaerenhuis, werd een prijsvraag uitgeschreven die uiteindelijk door de architecten Duiker en Bijvoet werd gewonnen.108

De maatregelen van de overheid dwongen de gemeente Alkmaar om tijdens de oorlog meer te doen met volkshuisvesting en desnoods om zelf woningen te bouwen. Dit werd in 1918 gedaan onder naam van de Vereniging voor Volkshuisvesting. Ook zou de vereniging de woningen onderhouden en exploiteren. De keuze van de gemeente om dit project in

samenwerking met de vereniging te doen, had te maken met de voorschotten en subsidies waar de vereniging aanspraak op kon maken. De bezuinigingen in de jaren twintig en de crisis die daarop volgde zette een stop op de nieuwbouwplannen van de vereniging. Pas in 1924

103 Ibidem 16. 104 Ibid. 17. 105 Ibid. 22. 106 Ibid. 22-23. 107 Ibid. 29. 108 Ibid. 30.

45

worden de 79 woningen aan de Westerweg voltooid die al in 1920 gepland waren. En het zou daarna tot 1933 duren voordat er weer iets nieuws gebouwd zou worden door deze

vereniging.109

3.2.2 Goed Wonen

In augustus 1916, op het hoogtepunt van de bouwcrisis, werd in Alkmaar de eerste ‘verzuilde’ woningbouwvereniging opgericht. Waar de Vereniging voor Volkshuisvesting zich nog geen politieke of religieuze kleur had aangemeten was de nieuw opgerichte woningbouw

vereniging Goed Wonen, uitgesproken Rooms-katholiek. De vereniging werd opgericht door een aantal Alkmaarse katholieke vakbondsbestuurders van de zogenaamde Katholieke Sociale Aktie.110 Op 9 augustus vond de oprichting plaats en precies twee weken later, op 25

augustus, was de eerste ledenvergadering. Bij deze vergadering werd naar voorbeeld van de Amsterdamse katholieke woningbouwvereniging Het Oosten een huishoudelijk reglement een statuten opgesteld.111 Ook werd het bestuur gekozen en een bode aangesteld die de contributie bij de leden kwam innen.

De Amsterdamse vereniging Het Oosten gold als voorbeeld voor de Alkmaarders. De huisarchitect van deze vereniging, Scholte, werd aangesteld als architect voor de eerste woningen van Goed Wonen. Omdat men snel wilde beginnen met bouwen werden er

gesprekken gehouden met de wethouder van volkshuisvesting, de liberaal J. de Wit Dzn., en de directeur van Publieke Werken, G. Loman. Aan de laatste werden door de vereniging drie stukken grond voorgesteld waar men hoopte te kunnen bouwen. De Baansingel, de plaats waar de oude touwbanen waren, was volgens Loman niet geschikt voor bebouwing omdat het polderland te drassig zou zijn. Voorgesteld werd om te bouwen aan de Frieseweg. Het land zou hier beter geschikt zijn, en bovendien was het beleid van de gemeente om

arbeidershuisvesting zo veel mogelijk buiten de stad te laten plaatsvinden.112 In maart 1917 lag er een plan voor 260 woningen bij het gemeentebestuur. Tijdens de vergadering ging de wethouder echter overstag voor het plan om de Frieseweg te reserveren als bedrijventerrein waardoor het plan van Goed Wonen uiteindelijk van tafel moest. Omdat er geen andere terreinen beschikbaar waren voor de vereniging, werd er vanuit gemeente besloten om toch het drassige polderland van de Baansingel beschikbaar te stellen voor woningbouw, maar het

109

T.P.H. Wortel, Vereniging voor Volkshuisvesting "Alkmaar" 1907-1982 34-35. 110

Hans Koolwijk, 80 jaar Goed Wonen. Van Katholieke Sociale Actie tot stichting, 1916-1996 (Alkmaar 1996) 5. 111

Het Oosten was een op 13 juni 1911 in Muiden opgerichte katholieke woningbouwvereniging die in Amsterdam actief was. Willem van Toorn, De stad en Het Oosten. Het verhaal van een woningbouwvereniging (Amsterdam 2008) 7. 112

46

zou nog tot 1919 duren voordat er werd begonnen met de bouw van de eerste woningen van de vereniging. Vier jaar na de oprichting van de vereniging, in augustus 1920, worden de eerste woningen van de vereniging dan eindelijk ingezegend. Tot 1924 zouden er door de vereniging nog woningen worden gebouwd aan de St. Josephstraat en in de Spoorbuurt. Daarna zou het tot 1934 duren voordat er weer woningen door Goed Wonen zouden worden gebouwd.

3.2.3 Rochdale

In 1920 zag de derde woningbouwvereniging in Alkmaar het licht. Opgericht door meerdere bestuursleden van de C.A.B.I.N.H..113 Waar Goed Wonen zich voornamelijk richtte op het katholieke deel van de bevolking, was Rochdale een socialistische vereniging. De vereniging was net als haar de Amsterdamse naamgenoot vernoemd naar de Engelse plaats Rochdale, waar in 1844 de eerste verbruikscoöperatie werd opgericht.114

Ook deze vereniging ging voortvarend aan de slag en informeerde bij de gemeente direct naar beschikbare bouwgrond. Ook werd een architect gekozen, dhr. Van List die werkzaam was bij het architectenbureau van Gulden en Geldmaker in Amsterdam. De eerste plannen, de bouw van 70 woningen, die aan de gemeenteraad werden gepresenteerd werden afgewezen omdat de huren te hoog zouden zijn. Tot vijf maal toe werden er nieuwe plannen ingediend tot dat er in 1922 dan eindelijk goedkeuring kwam van de Raad. Daarna moest er ook goedkeuring komen van het Rijk. Uit het jubileumboek van de vereniging uit 1930 blijkt dat dit allerminst makkelijk was daar het Rijk in die tijd veel bezuinigde op de woningbouw. Desondanks werden de plannen goedgekeurd en kreeg de vereniging zelfs toestemming om het aantal woningen te verhogen naar 120. In november 1922 kon de eerste steenlegging plaatsvinden. In maart 1923 werden al nieuwe plannen bij de Raad ingediend door Rochdale. Ook deze plannen, voor 89 woningen, werden aanvankelijk afgewezen vanwege een te hoge huur, maar binnen een maand waren de nodige wijzingen aan de plannen al uitgevoerd en kon men op goedkeuring rekenen.

Nog voor men klaar was met de bouw van de laatstgenoemde 89 woningen werd architect Van List gevraagd om nog eens 100 woningen te ontwerpen. Deze plannen konden echter rekenen op enige tegenstand van de gemeente. Men was van mening dat er naar het type woningen zoals Rochdale die wilde bouwen geen vraag was. Deze conclusie werd

113

C.A.B.I.N.H. is de Centrale Arbeiderswoningbouwvereniging in Noord-Holland. 114

Anoniem, Gedenkboek ter gelegenheid van het 10-jarig bestaan van de Arbeiders-woningbouwvereeniging Rochdale (Alkmaar 1930).

47

getrokken naar aanleiding van het feit dat er nog 11 woningbouwverenigingwoningen leeg stonden en dit terwijl er nog veel gevallen van dubbele bewoning van woningen bestonden in de stad.115 Uiteindelijk werd besloten dat het plan moest worden opgesplitst in twee plannen waarvan een voor 58 en een voor 42 woningen. De 58 woningen werden uiteindelijk in 1927 gebouwd maar de plannen voor de overige 42 werden voorlopig in de ijskast gezet.