SYSTEEMVOORWAARDEN dec
2.4.2 Diffuse afvoersystemen
Het ontwikkelen van diffuse afvoersystemen betekent het gebiedseigen water langer vasthouden in het stroomgebied. Binnen diffuse afvoersystemen maken we in dit project onderscheid tussen grond- en oppervlaktewater gevoede systemen (Tabel 2.1). Daarbinnen worden de resulterende venen apart benoemd.
In grondwater gevoede systemen op een minerale bodem is sprake van een kwelmoeras, wat niet in de tabel is opgenomen.
Tabel 2.1: Indeling van diffuse afvoersystemen naar wijze van voeding en hydrologisch systeemtype, met daarbinnen de aanduiding van het resulterend veentype.
Table 2.1: Classification of diffuse drainage systems according to water source and hydrological system type, including associated peat marsh type.
Voeding
grondwater
oppervlaktewater (+grondwater) hydrologisch systeemtype doorstroommoeras beekmoeras bijbehorend veentype doorstroomveen overstromingsveen
Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 34
3
Selectie pilotprojecten
3.1 Inleiding
De doelen van de selectie van pilotprojecten zijn:
1. Het nagaan in hoeverre er al integraal aan beekherstel wordt gewerkt. Dit resulteert in een overzicht van bestaande integrale beekherstelprojecten.
2. De mogelijkheid om een selectie uit bestaande pilotstudies te maken die voldoende interessant zijn om nader en aanvullend te monitoren en om de effecten te
evalueren.
Voor de selectie van pilotstudies hebben we ons uitsluitend gericht op projecten die
verbetering van de hydrologische situatie als doel hebben. Dat zijn maatregelen die geheel of deels bijdragen aan: 1) Het creëren van een diffuus afvoersysteem (bijvoorbeeld
moerasvorming als oplossing van stagnatie in een beek), 2) Het realiseren van gedempte afvoer dynamiek, en 3) Het nuanceren (verkleinen van de dimensies) van het beekprofiel om de afvoer te vertragen en eventueel het initiëren van beekdal inundatie.
Er is gezocht naar bestaande, al uitgevoerde en nieuwe projecten (projecten die in 2014/2015 zijn gestart) die geheel of deels in de drie maatregeltypen vallen en waarvan voldoende gegevens beschikbaar zijn. Als belangrijk selectiecriterium gold dat voor alle al uitgevoerd en nog uit te voeren projecten er liefst meerjarige vooraf metingen beschikbaar zijn, zoals: 1) afvoergegevens (afvoermeetpunt nabij het hersteltraject), 2) vegetatie opnames in het beekdal (liefst wel maar niet cruciaal) en 3) macrofauna nulmetingen. Het project zelf had nauwelijks budget voor extra monitoring en daarom is ook meegenomen of beheerders (waterschap/ terreinbeheerder) ook zelf (aanvullend) monitoren.
3.2 Werkwijze
Om een selectie te maken van mogelijke pilotprojecten is in 2013-2014 bij een aantal waterschappen en enkele beheerders in hoog-Nederland informatie verzameld over integrale beekdalprojecten die mogelijk interessant zijn als voorbeeldgebied omdat er sprake is van maatregelen gericht op afvoerdemping en/of ontwikkeling van diffuse afvoersystemen. Gevraagd is naar informatie over:
• Type beekdalsysteem (bron, bovenloop, middenloop, benedenloop) • Doelstelling project
• Type maatregelen
• Monitoring (waterstanden, grondwaterstanden, debietmetingen, vegetatie) • Stand van zaken (planning, voorbereiding, in uitvoering of uitgevoerd)
Meer in detail is daarbij in eerste instantie gebruik gemaakt van een vragenlijst (Tabel 3.1) en in tweede instantie van een veel meer gedetailleerde inventarisatielijst ‘Integraal natuurherstel beekdalen voor kansrijke projecten’ (Tabel 3.2).
Tabel 3.1: Vragenlijst voor beheerders t.b.v. het project integraal natuurherstel beekdalen.
Table 3.1: Questionnaire for managers on past, current and futue integrated stream valley restoration projects.
Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 35 waterschap naam beekherstelproject omschrijving gebied en maatregelen contactpersoon projectleider datum uitvoering lopend onderzoek TYPE MAATREGEL EN
MONITORINGSPARAMETER TRAJECT VRAAG
onderzoeks-
onderdeel diffuus Is diffuus afvoeren een onderdeel van het
maatregelenpakket?
gedempt Is gedempt afvoeren een
onderdeel van het maatregelenpakket?
profiel houtinbreng Is profielaanpassing door
houtinbrengen een onderdeel van het maatregelenpakket?
profiel verondiepen en
versmallen Is profielaanpassing door verondiepen en versmallen een onderdeel van het maatregelenpakket? type
maatregel aquatische maatregel welke maatregelen worden er in de beek genomen?
terrestrische maatregel Welke maatregelen worden
er t.b.v. de terrestrische natuur genomen?
monitorings-
gegevens macrofauna vooraf maatregel of in controletraject Zijn er >10 monsters in ruimte en of tijd
beschikbaar? Wanneer en waar?
macrofauna in maatregeltraject Zijn er >10 monsters in
ruimte en of tijd
beschikbaar? Wanneer en waar?
dalvegetatie vooraf maatregel of
in controletraject Zijn er vegetatieopnamen? Wanneer en waar?
dalvegetatie in maatregeltraject Zijn er vegetatieopnamen?
Wanneer en waar?
afvoer vooraf maatregel of
in controletraject Is er een boven- en benedenstrooms continu afvoermeetpunt (behalve bij diffuus afvoeren vanaf de bron)? Of zijn er voor de ingreep ook continue afvoermeetgegevens beschikbaar? Voor beide wanneer en waar?
afvoer na maatregeltraject Is er een boven- en
benedenstrooms continu afvoermeetpunt (behalve bij diffuus afvoeren vanaf de bron)? Of zijn er voor de ingreep ook continue afvoermeetgegevens beschikbaar? Voor beide wanneer en waar?
fysisch-chemisch vooraf maatregel of
in controletraject Zijn er een fysisch-chemische meetgegevens? Wanneer en waar?
fysisch-chemisch in maatregeltraject Zijn er een fysisch-
chemische meetgegevens? Wanneer en waar?
Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 36
geohydrologie is een gedetailleerde
beschrijving van de ondergrond en de
geohydrologie beschikbaar?
geohydrologisch model is er een ruimtelijk
gedistribueerd grondwatermodel beschikbaar? Zo ja: Welk type model (MODFLOW, iMODFLOW, TRIWACO, anders)? Is dit model stationair of niet-stationair? Wat is de schaal van modelcellen? Wat is de temporele schaal (bv. dag basis)? Voor welke periode is de modelinvoer (bv. meteo, onttrekkingsgegevens) direct beschikbaar?
grondwaterstand vooraf maatregel of
in controletraject zijn er continue meetreeksen van de grondwaterstand? Zo ja, op hoeveel locaties en op welke diepte?
grondwaterstand na maatregeltraject zijn er continue meetreeksen
van de grondwaterstand? Zo ja, op hoeveel locaties en op welke diepte?
grondwaterkwaliteit vooraf maatregel of
in controletraject zijn er >10 metingen/analyses van de grondwaterkwaliteit (EC en/of macro-parameters)? Zo ja, wanneer en waar?
grondwaterkwaliteit na maatregeltraject zijn er >10
metingen/analyses van de grondwaterkwaliteit (EC en/of macro-parameters)? Zo ja, wanneer en waar?
oppervlaktewaterkwaliteit vooraf maatregel of
in controletraject zijn er >10 metingen/analyses van de oppervlaktewaterkwaliteit (EC en/of macro-
parameters)? Zo ja, wanneer en waar? oppervlaktewaterkwaliteit na maatregeltraject zijn er >10
metingen/analyses van de oppervlaktewaterkwaliteit (EC en/of macro-
parameters)? Zo ja, wanneer en waar?
actie
toelichting
Tabel 3.2: Overzicht van alle kenmerken in de inventarisatielijst integraal natuurherstel beekdalen.
Table 3.2: Overview of all features in the inventory list of the questionnaire on ‘Integrated nature restoration in stream valleys’.
Gebied: Naam gebied
Korte beschrijving: Geef een korte samenvatting van ligging, doel, metingen en mogelijke relevantie voor onderzoek integraal beekdalherstel.
Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 37
Beekdalsysteemtype(n)
Type beekdal? • bovenloop,
• middenloop • benedenloop
Type gebied? • stuwwal
• dekzandruggen • dekzandplateau • heuvelland
• anders: ………
Maatregeltype(n)
Type hydrologische maatregel? • verwijderen drainage in infiltratiegebied • verwijderen drainage in beekdal
• beek aankoppelen • vernatten/-moerassen • water bergen
• water vertraagd afvoeren • verhogen beekpeil • inunderen
• anders: ………
Type morfologische maatregel? • verondiepen beek
• versmallen beek
• aanbrengen accolade profiel • inbrengen dood hout • hermeanderen
• anders: ………
Type waterkwaliteitsmaatregel? • baggeren
• afleiden effluent
• anders: ………
Type beheer/onderhoudsmaatregel? • geen onderhoud • beperkt onderhoud
• anders: ………
Type overige maatregel? Huidige situatie
Hydrologisch knelpunt(en)? • verdroging
• overstroming
• verlies regionale kwel • verlies lokale kwel • piekafvoer
• RWZI lozing (of andere externe bron) • grondwateronttrekking
• anders: ………
Morfologisch knelpunt(en)? • kanalisatie
• regulatie • normalisatie • verslibbing • anders: ……… Waterkwaliteitsknelpunt(en)? • eutrofiering • saprobiëring • verzuring • verharding • Ander(e) knelpunt(en)? Eigendom/beheer • overheid • terreinbeheerder • particulier • anders: ………
Landgebruik? • natuur (bos)
• natuur (grasland) • agrarisch
• stedelijk • anders
Beheer en onderhoud? • maaien
• baggeren • schonen
• anders: ………
Bestaande rapporten en analyses • bron
• type informatie Doel project
Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 38 Bestuurlijk/wettelijk kader • WB21 • KRW • Natura 2000/Habitatrichtlijn/PAS • verdrogingsbestrijding • anders: ………
Stand van zaken/Uitvoering • planontwikkeling
• vastgesteld plan, uitvoering in … • in uitvoering
• uitgevoerd in….
Beoogde effecten hydrologisch? • afvoer dempen
• grondwaterstand verhogen • kwel herstellen
• verdroging bestrijden
• anders: ………
Beoogde effecten morfologisch? • meanderen
• structuurvariatie aanbrengen
• anders: ………
Beoogde effecten fysisch-chemisch? • verarmen • verharden
• toename zuurstof in water • oligosaprobiëring
• anders: ………
Beoogde effecten biologisch? • verhogen biodiversiteit • vegetatie terrestrisch • vegetatie aquatisch • macrofauna oever • macrofauna aquatisch • algen • vissen • tegengaan exoten • anders
Wat wordt er gemeten?
grondwaterstanden • aantal locaties in beekdal
• aantal locaties rest stroomgebied • bemonsteringsperiode
stijghoogte • aantal locaties in beekdal
• aantal locaties rest stroomgebied • bemonsteringsperiode
kwel (berekeningen) • door wie, welk model
• rapportage?
grondwaterkwaliteit • aantal meetpunten
• bemonsteringsperiode
afvoer en peilen • meetpunt(en) in of nabij gebied
• nulmetingen uitgevoerd?
peilen • meetpunt(en) in of nabij gebied
• nulmetingen uitgevoerd?
Morfologie • nulmetingen uitgevoerd?
• lengteprofiel / tracé vorm • dwarsprofielvorm
• insnijding (m) t.o.v. maaiveld • substraatpatroon • dalaccidentatie Fysisch-chemische informatie • meetpunt(en) • nulmetingen uitgevoerd? • type metingen
Vegetatie en fauna aquatisch
• meetpunt(en) • meetperiode • Macrofyten beek
• Macrofauna (aquatisch / oever) • Vissen
• Algen
Vegetatie en fauna terrestrisch • vegetatiekartering • soortenkartering • pq’s
• fauna? • meetperiode? Resultaten tot nu toe?
Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 39 Bestuurlijke/planologische
knelpunten?
• landbouwgebied nabij herstelproject • stedelijk gebied nabij herstelproject • grondaankoop
• te nat perceel
• anders: ……….
Betrokken partijen? • Waterschap
• Provincie • Rijksoverheid • Natuurbeheerder • Landschapsbeheerder • LTO
• Lokale agrarische organisatie • Gemeente(n)
• anders: ………..