Dataverwerking

In dit onderzoek maakten we zowel veldnotities als opnames. Beide types data vragen daarom om een andere verwerking.

De veldnotities werden zo snel mogelijk na het veldwerkmoment verwerkt en aangevuld met informatie uit onder meer informele gesprekken waarvan geen notities waren genomen en met informatie die ik me nog kon herinneren maar tijdens de observatie niet in de veldnotities had opgenomen. Tijdens de eerste week van de observaties in de lessen nam ik notities op papier, die ik nadien zo snel mogelijk digitaliseerde. Toen ik echter merkte dat er weinig compleet stille momenten waren in de klas waarin de cursisten oefeningen moesten voorbereiden, besloot ik om de laptop te gebruiken. Enkel voor de mondelinge examens gebruikte ik pen en papier.

De verwerking van de opnames varieerde op zijn beurt naargelang het type opname. In dit onderzoek komen twee soorten opnames aan bod. Ten eerste zijn er de opnames van de interacties tussen de anderstaligen en moedertaalsprekers buiten de klas. Ten tweede zijn er de opnames van de diepte-interviews. Voor de twee soorten opnames werd een ander protocol gebruikt.

48

Voor de opnames van de interacties tussen anderstaligen en moedertaalsprekers buiten de klas is de weergave van het taalgebruik van groot belang. Daarom hebben we geopteerd voor een tamelijk letterlijke transcriptie, waarbij taalkundige afwijkingen worden weergegeven. Om de dynamiek van het gesprek en de vlotheid van de spreker te kunnen weergeven, worden ook overlappingen, aarzelingen en hernemingen nauwkeurig weergegeven. Omwille van de hoeveelheid materiaal gebruiken we geen fonetisch schrift om taalkundige afwijkingen weer te geven. Onderstaand protocol, waarvoor we ons sterk hebben gebaseerd op de protocollen van Van Lancker (2017) en van Jaspers (2007), geeft weer op welke manier het (afwijkende) taalgebruik wordt getranscribeerd:

Voor linguïstische informatie worden de volgende principes gehanteerd:

- Pauzes worden aangegeven tussen ronde haken. Een korte pauze wordt gemarkeerd door één punt tussen ronde haken (.), een iets langere pauze (korter dan twee seconden) door twee punten (..). Bij een nog langere pauze (twee seconden of langer) wordt het aantal seconden weergegeven tussen de ronde haken, bv. (5.0) betekent een pauze van vijf seconden.

- Een klank die langer wordt gemaakt, wordt aangegeven met :: of :::

- Klanken die niet worden gerealiseerd, worden aangeduid met een apostrof. Daarop zijn er enkele uitzonderingen waarbij de weggelaten klank niet expliciet wordt weergegeven:

o Zeer frequente t-deleties bij de functiewoorden dat, wat en niet worden in de transcriptie, indien nodig, weergegeven als da, wa en ni.

o De reductie van omdat tot omda. o De reductie van maar tot ma. o De reductie van goed tot goe.

o De reductie van gaat (in de tweede of derde persoon enkelvoud) tot ga. o De syncope bij als dat wordt gerealiseerd als as.

o Het weglaten van de eind-n in een infinitief.

- Als de g als een h wordt gerealiseerd of zeer zwak wordt uitgesproken, wordt die in de transcriptie tussen accolades { } geplaatst.

- Als stemhebbende consonanten stemloos worden uitgesproken, en als stemloze consonanten stemhebbend worden uitgesproken, wordt dat als dusdanig aangegeven in de transcriptie.

- Klanken die op een erg afwijkende manier worden uitgesproken, worden tussen vishaken geplaatst. Voorbeelden hiervan zijn een te open [Ɛ], [ɪ] of [α].

- Wanneer de spreker een onnodige ‘t’ toevoegt aan een werkwoordsvorm, wordt dat als dusdanig aangegeven in de transcriptie.

- Wanneer er binnen een woord zodanig veel klanken worden weggelaten waardoor de lezer moeite zou kunnen hebben om het woord te herkennen, wordt dat woord in een voetnoot volgens de correcte spelling weergegeven.

- Woorden of uitdrukkingen die door de anderstalige op een zodanig ‘verkeerde’ manier worden uitgesproken dat de transcribeerder vermoedt dat de lezer van de transcriptie de uiting niet zal begrijpen, worden in een voetnoot ‘vertaald’ naar de correcte vorm. - Woorden waarbij de klemtoon op een vreemde plaats wordt gelegd, zowel door de anderstalige als door de moedertaalspreker, worden voorzien van een onderstreping onder de lettergreep die van die vreemde klemtoon voorzien wordt.

Voor para- of extralinguïstische informatie worden de volgende principes gehanteerd: - Onverstaanbare of onhoorbare stukken tekst worden weergegeven als xxx.

- Stukken tekst waarvan de transcribeerder denkt ze op die manier verstaan te hebben maar niet helemaal zeker is, staan tussen ronde haken.

- Voor onafgewerkte taalhandelingen wordt een beletselteken gebruikt, zowel wanneer de spreker zichzelf corrigeert of een woord of zin herneemt, als wanneer de spreker wordt onderbroken door de gesprekspartner. Wanneer de spreker na de onderbreking van zijn/haar gesprekspartner verder gaat met de taaluiting, dan start die taaluiting met een beletselteken. Bij overlappingen waarbij spreker 1 blijft doorpraten terwijl spreker 2 hem/haar onderbreekt, wordt echter de vierkante haak [ gebruikt op de plaats waar spreker 2 begint te praten, om aan te geven dat er een overlapping is. - Wanneer de spreker zichzelf of iemand anders citeert, wordt dat aangegeven met

dubbele aanhalingstekens.

- Wanneer een spreker extra nadruk wil leggen op een bepaald woord door het bijvoorbeeld luider uit te spreken of het extra te beklemtonen, wordt dat aangegeven met een accentteken.

- Commentaar toegevoegd door de transcribeerder om aan te tonen (1) op welke manier een taalhandeling wordt geuit, (2) tot wie de spreker zich richt, (3) dat er een beweging plaatsvindt of (4) dat er gelachen wordt, staat tussen dubbele ronde haken.

- Wanneer een spreker een bijzonder snel of een bijzonder traag spreektempo hanteert, voornamelijk ten opzichte van de vorige taaluiting, wordt dat aangegeven tussen dubbele ronde haken. Wanneer er geen info wordt gegeven over het spreektempo, wil dat zeggen dat de transcribeerder het tempo als normaal beschouwt.

- Concepten waarvoor de lezer over extra informatie moet beschikken om ze kunnen te begrijpen, worden met behulp van een voetnoot uitgelegd.

In de transcripties van de diepte-interviews wordt het taalgebruik minder gedetailleerd weergegeven, enerzijds omdat dat te tijdrovend zou zijn geweest, anderzijds omdat het

50

van minder groot belang is. Een uitspraak die afwijkt van de standaardtaal wordt daarom niet weergegeven. Substandaard lexicale elementen worden grotendeels wel behouden. Aan pauzes en overlappingen wordt geen bijzondere aandacht besteed.25 _{Aarzelingen (bv.}

‘euhms’) en hernemingen daarentegen worden wel weergegeven, omdat die iets kunnen prijsgeven over de achterliggende ideeën van de geïnterviewde.

Alle opnames werden getranscribeerd met behulp van het programma Express Scribe, een programma dat op de achtergrond blijft draaien terwijl de transcribeerder in een tekstverwerkingsprogramma de transcriptie maakt.

Om tijdens de data-analyse te kunnen terugverwijzen naar de transcripties van zowel de interacties buiten de klas als de diepte-interviews, wordt elke transcriptie voorzien van een label waarin de datum van de opname, het soort opname (observatie OBS vs. interview INT), de situatie (bv. keramiek KERA), de naam van de participant en de desbetreffende regels tekst worden weergegeven. Tabel 7 geeft een overzicht van de transcripties.

Tabel 7: transcripties

Omschrijving Label

participanten

Farideh

Speelplaats 1 [12 01 18 – OBS SP1 Farideh; 1-221] Speelplaats 2 [16 01 18 – OBS SP2 Farideh; 1-249] Interview [23 02 18 – INT Farideh; 1-1050] Olivia

Taalcafé [31 01 18 – OBS TC Olivia; 1-267] Pralines [22 02 18 – OBS PRA Olivia; 1-1102] Interview [28 03 18 – INT Olivia; 1-1547] Nada26

Gesprek 1 [26 02 18 – OBS G1 Nada; 1-407] Gesprek 2 [01 03 18 – OBS G2 Nada; 1-303] Interview [27 03 18 – INT Nada; 1-1672] Yassin27 _{Hogeschool [09 02 18 – OBS HS Yassin; 1-114]}

Wahida Keramiek [05 03 18 – OBS KERA Wahida; 1-1066] Interview [30 03 18 – INT Wahida; 1-1151] leerkracht Veronique Interview [25 01 18 – INT Veronique; 1-597]

25 _{In de transcriptie van het interview met Veronique is dat wel het geval. Dat was namelijk het eerste}

interview dat werd afgenomen en getranscribeerd. Voor de resterende interviews zijn we voor een minder tijdrovende aanpak gegaan, rekening houdend met het tijdsbestek waarbinnen dit onderzoek moest worden uitgevoerd.

26 _{De data bij de observaties van Nada zijn data bij benadering en kunnen één of twee dagen afwijken van}

de reële datum.

27 _{De datum bij de observatie van Yassin is de datum waarop hij de onderzoekster de dictafoon met}

Ook de fragmenten uit de veldnotities worden voorzien van labels, om het overzicht te bewaren (zie Tabel 8). Wanneer binnen de tekst naar de veldnotities wordt verwezen, wordt dat aangegeven door middel van het soort veldnotities (LES, EX of WS) en het pagina- en regelnummer.

Tabel 8: veldnotities

Veldnotities Label

Veldnotities van de NT2-lessen tussen 14 en 28 november ‘17

(veldnotities LES dd/mm/jj) Veldnotities van de mondelinge examens

op 23 januari ‘18

(veldnotities EX 23/01/18) Veldnotities van de workshop over

tussentaal door Sofie Begine op 1 februari ‘18

(veldnotities WS 01/02/18)