[ :en Fn;;cJ:.,ch zendeling, de heer W. \Vyatt Gill, ('ie twee·en.twiutig jaren leefde- l'1l werkte onder {\'.l'ncr!i vall den lfervey·archipd en andere de ti anden uit dcn Cooks·arch ipel, teekende heel w"t IIp \all dc god 'dienstige \'oorstellingeu, l·c.èeren cnz. van die \ 'ilden. Deze folklore heeft dit bijzondere, dat zij niet \erll1engd is met ret!l1( e bestanddcelcn, daar deze eilanden zoo c:heel afgezonderd liggen van de rest der beo
\\ooode \ ·ereld. 7.ij is dus a\1tochtoon~ zooals de
geleerden het noemen, dat wil zeg~en : zoo o.>r·
spronkelijk en onvermengd als 't ma:!r kan. \V t hier onder olgt is afkomstig ,'all het eilanJ
;-. langia, het zuidelijkste van dien archipe, di.:
gij op r60° oosterlengte en ooo-eveer :!4 7.lIL r·
I:tteedte in de Stille Zuidzee villden kunt.'
De 'nwoner;; "an .'\langia
De bl.wonas \"all :\!allf,ia "tellen ûch het h .. eL.I . oor al- een olleindi~r groote koko'uoot; h..:
binnellste \'an die noot ht:ct .'\,'aiki. CJl r\l .. ~ op het spitse einde. .\vaiki bestaat uit \ :'f boven elkaar liggende afdeclingell. die door Opl!' Dingen met elkaar in ~emeenschap staal!. 1 Ie I onder, in het spitse :.;-edeelte. woont ecu HUU\I, Varj·ma-te-ta kere •. t) Jie zoó nau\\' ziL, dat h:llr kin op haar kniel'n rus. Uit haar werd <rc on: 1 Vatea, ce \ader der <roden en der mellsc lel!.
\'atca ziet er zonderling- lIit, rechts i hij 11 en ·ch.
links \'isch. Yari·ma kr.:e< nog meer I-inucrt!u, die de bo\'en~;(e lagen IJ \\'ont:u, en die zelf w .!
het leven aan verschillende <1odhetien g:1\ eu.
I let eiland ;\Ian~ia ligt op dcn top "au de kol -noot en is het middclpu nt ':lil het hcebl.
RO"'en J\langia str.:kken zich tien hemelgewd ' 'I
van blauwen steen uit. allemaal boven elkaar, cu die door openingen toegang- tot elkander hebbe.l e\'enals de afdeelingcll der onderwcre d.
Vier machtige goden wonen in "-"aiki: r. I. t>_.
wike, de god van het vuur; .:.
r :t,
de z0nncgo ' ; »11 .. n~ \\onc1 Y:ln .JIJt- hr ... t •. uu .•
2} De t:g')ptische ,()nl'~gc" ItC\!t Uh! .. ['. \~t ~~' t ... :" I:., ....
lOe V4l1lige o"t'r~t'nl'(lm~ i I \·olCt'l1· 1 \\ \1ÜU~~~ L. ~
). Roe, die evenals de Grieksche Atlas he Îlemelgewelf steunt, en 4. Boewataranga, zij IJ:
vrouw, die den weg Lewaakt die naar de onzien.
lijke wereld voert. Dit echtpaar heeft drie zonen,
\\ aarvan de jongste, Maoewi, merkwaardige daden bedreef.
Oudtijd raakte de hemel bijna aan de aarde, en de aardbewoners kropen op handen en \·oeten. Roe ell zij \1 jongste zoon l\Iaoewi tilden eerst het hemelgewelf met hun ruggen op; daarna zetten zij zich op de knie"Jl en hieven het nog eeu eindje op: eindelijk stonden zij op hun voeten
t::11 hie\'ell het met hun schouders op, daarna me
hUil opg-ege\'eu armen, ten laatste met hun vinger-toppen. Toen begonnen 7.ij zelf reusachtig te :'roeien, en zoó brachten zij het hemelgewelf op de hoogte waar het nu is. lIet hellleivlak wa"
nog oneffen, dus polijstten zij het met een steen cn gaven er den gebogen vorm aan.
J)e tweede heldendaad van illaoewi be tond daarin, dat hij den loop der zon regelde. Die was eertijds onregelmatig en grillig. laoewi vlocht eeu touw van het lange haar van zijn 7.11ster; en toea de zon aan den horizon verscheen, wierp hij er een loopendcn strik om en legde de zon stevig vast. Hoe het monster (de zon) ook schreeuwde
11 7.ich verzette, het kon niet. \0 komen. Sedert dien tijd is de zon gedwongen de aarde zóó lang te beschijnen, dat haar bewoners behoorlijk hun werk verrichten kunnen.
Op een anderen keer wa !\laoe\\'i aan 't vis-ehen in den oceaan, met zijn twee broeders. D<!
eersten \vierpen hun hengels uit en vingen eeu haai. Maoewi voelde een hevigen tegenstand aao 't eind van zijn lijn. Hij trok met al zijn
godde-• K
lijke kracht. En wat ha.alde hij op ~ J Iet heele t:-i.and :tlanihiki 1
Zon cn maan ontstonden, \'olgens de ~Iangia
eilanders, aldus: de goden Vatea en TOllga.iti twistten om den eerstgeboren 7.oon der godin
!'aap:t. Ten slotte deelden zij hem samen. \'atea nam den romp, maakte er een bal van cn wierF c!ien In de lucht; dat wa de zon. Tonga.iti nam de rest, en wierp die in de lucht toen de ZOIt
\'crdwenen en de hemel donker wac;; at wa~ de m::an.
Als de zon 's 3\Onu<; onderga.at, gaat zij uaar A\'aiki de onderwereld, die 7.ij verlicht.
\\'anncer een mensen gcston'en i., \'crbat zijn ZIel het lichaam en gaat naar den OC\'cr der zee.
bij een hooge rotsklISt. Wanneer de ziel daar eeu g ede u geest ontmoet die tot haar 7.e~t: ,. t.:er op uw schreden terug en kom tot het leven tenlg", dan herneemt zij lllet blijdschap belit \an haar lichaam. Zoo niet, dan ldimt zij op de hl) ~e rotskust, Plotseling slaat er een ontza rlijke ~()If tegen de rots aan, en op hetzelfde oogen lik schit.'t
<:r uit .\vaiki een reuzeboom met schittercudc bloemen om hoog, op \\clks takken de zielen moeten plaats nemen. Iedere volks tam heeft haar eigen tak. Zoodra de boom zijn vracht ontvangen heeft.
verdwijnt hij in . \ vaiki. Onder aan den boum i,;
een groot net, zood at de zielen niet kunnen ont.
snappen. De ziel die in het net \'alt, komt in eelt groot 7.oetwatermeer terecht. Daaruit wordt 7.ij op.
gevischt en voor de monster\lrOll\\' :\ irû gebracht.
ie het eeuwige vuur stookt. Zij voedt haar g3.lóten met aardwormen, insecten en zwarte \·ogels. Later
worden 7. IJ In haar vuur geworpell en door haar e.n haar vier dochters op egeten.
Dit droeve lot is weggelegd voor allen die een natuurlijken dood sten·en. of 7.ij goed of slecht geleefd hebben. :\Iaar zij die in den 0 dog stier-vcn, beklimmen, met àe 7.iel van hun opperhoofd.
de rot. kust ten 00 ten. P ong.i, de 0urlogs~od, lol,t hen met stukjes banaan en verslindt hen.
Te \'oorschijn gekomen uit de ingewanden van den god, tijgen 7.ij oJ> naar den tienden hemel, waar lij hun broeders, de vroeger gestorven krij;;s-lieden, ontmoeten. \. Igens een andere mythe
e;;tijgcll zij een berg, bng'> een weg gevI I111U door de speren en knotsen die hen gedood hebben.
()p Jen top ge 'omen werpen 7.ij zich i 11 de ruiante
('1 veranderen in wolken. De zielen der krijgu5 zijn ollsterfelijk. I run kleeding bestaat in slingers an "euri e bloell1t.n : witte gardenia' , gele pall' nanu., purperen kokjes, mil1.en. HUil leven i. c'n reeks van spelen en krijgsdansen.
Deze leer heeft ten gevolge dat de wilden \'all
c. Lil archipel den dood \'crachtCIl en bij voorkeur p het ~Iag"\'eld sterven.
.\"(ltlr lUI j,j'(fJ/I"d,
.'1'"
LIl\. 111'\:1.\ I'E.( 1///11.:1'1")
I
Dit \ 'era door mij vertaald eer il' \,ist dat ik het boek van den 1 leer (iill zelf in handen zou~rjjgen. ,\Is korte samcD\'atting \'an een lang artikel kan het als in eiding» op de volgende
!'oagen dienen.J
9°
I.
Een nooit eindigende Jacht.
De eenige kindcren van Potiki waren tweelill en.
De oudste, een meisje. hectte l'irj·ere·na of d Onafscheidelijke. De ander wa' een jongen. Dez kinderen waren dol op elkander. \Vat de zu: Cl
wilde dat was den broeder Wl:1. ~1aar ongeIukkin-er.
wijze was hun moeder Tara·k-:>rc·kore een feeks,di!
hen nooit met rust liet. Op eeu nacht ging cl l1l?eder bij fakkellicht yisschen op het rif. Teg-en middernacht toen de vloed opkwam, moest zij ermee ophouden. l\Iaar toen had zij ook een mandje vol kleine vischjes, koekoe genaamd. 'foen7.ij thui, kwam, wekte zij, lIaar landsgebruik, haar i'nan Cl
kookte de visch. Dt!Le werd in vier parten gedeeid, en de ouders begonnell hun portie dadelijk 0 ) te etcn. De llJan wilde de kinderen roepen om hun. deel van het lekkere warme voedsel te ge. bruJken. maar de moeder wilde dit niet hcbbe'~.
Toch deed ze het d el der kinderen in hu'.
mandjes. I)
~ 11 lagen nnafscheidelijke cn haar tweeliun'.
brveder al dien tijd wakker. m<.lar ze lieten h~t niet merken. Te vergeefs wachtten zij of hun moeder heil ook 7.0U komcn roepen om mee t.:
mullen, I'otiki en Tara·kore·kore deden ûch t goed a.1.n het warme maal, maar de kindren konde'l tot den \'olgenden morgen wachten, %ij schreidell
J I Op de·.e .Il.lnden hecf, ledel lid r.M I gezin lI)n elge" ,'~, nwnd)., 700d3t, \\:t.' " nachts t.'lnger llIocht krijgen. uit Zijtl eig ., In.l1dJ~ \\ it nemt'R ·-.\0. ~n '11 t hOt'tr v. t'J! tI" ktApe-n \::In c.:n QlId •• '~
voed el. W, W. C;
ql
zachtjes; en zood ra de ouders vast i n slaap wareu·.
stelde Onafscheidelijke aan haar broeder voor van· daar te vluchten. Eer t aarzelde hij, maar toen
<raf hij toe aan het verlangen van zijn 7.U"tel'.
Zachtjes deden ze de schuifdeur open, en begaven zich op weg. Toen zij ecn h og~ rots ha.dden bereikt 'Tinnen zij zitten. en schreIden opmeuw, en ieder'" h~1I1nel villde met zijn afscheidstrallell ecn kleine uitholling i n de rots. zonder dat zij daarom van hun plan afwgen. Eindelijk sprongeu zij op in de lucht. Onafscheidelijke hield zicn daarbij vast aan haar broedcrs gordel.
%oodra de morgenster 7.ichtbaaï wcrd ging de moeder de kinderen roepen om hun visch en taro I) te eten; maar 7.e waren wCf:('. Jlun bedjes
\'al1 geuri~r droog gras waren koud. maar nat valt tranen. %e riep haar man, en 7.e begonnen te 7.0 ken. I Iet pad dat de tweeli ngen gevolgd waren, was 1'enbaar door de tranen dit! zij hadden gestort:
en de holletîes in de rols, lllet tranen gevuld, t')onden aan ~\'aar de ki ndcrcn het laatst geweest waren. :\la, r ecn \'erder spoor was niet te vi nden. In hun angst cn smart kekcn de ouders, die nu
\'01 berouw warell, naar den helllcl op; de zon
\1'<lS no~ niet bo 'en de kim: en daar in de lucht
7.a~en ze hUll kinderen als slerren schitteren.
Tevergeefs riepen 7.ij I} \11\ t e terug te keerel\.
:\1aar zouder hUil kinderen wilden de ouders ook nkt laJlCTer op aarde blijven. Daarom sprongen 7. ij e\'cn~cns de lucht iu om de tweelingen te achtervo gen. :'Ilaar de kinderen 7.agen het, en liepen nel weg langs het blauwe gcwelf. Deze jacht duurt no~ altoos voort, want de ouder ..
1) })t' \\on~ ',.111 I"~n mor a pl"nt Lh," ro!ut"_. i., \.10 Û onJ -_I"r ~roosk .. ll,rlL
Cf:!
hebben hUil \ luchtcllde kinderen 1l0~ nooit inge-haald. lIe vier zijn schitterende sterren; de ouders.
l!rooter dan de kinderen, schitterden helderder clan de/c, die als sterren even onaf~cheidclijk zijn
!~ toell zij op aarde leefden.
()p deze sa~e \\'erd in lXI). duor een Inlander,
vUlJr een feec;t het ,'olgcllde "edicht:
lIET LIED \',\:-' DI: T\\'EEJ.l'\GI::\, V:aarom vi lichtten de killderen van 1 ara-kore kure ~ Boos om cl _ gekookte \ isch \'0111 Potiki.
,'tonden stil ze op. cn liepen, en vinnen \OM immer.
J Ielaas. dat een moeder haar kindrCIl dlls 111 is-[handelt ~ des ,'aders) \\'cnsch; en kom
lik al tusschenbeide.
Dat \\ as niet mijn Zii luistert niet.
Zij slaat ze. ze slaat ze altons,
\15 iemand ,Iaap te Karan::!<l uf elders,
Daar is geen \lede. niets dan slagen el' drc:ige-Imtntcn.
[Onafscheidelijke CII haar broede. 7.ijn tic dubbel ,ter in het sterrenbeeld de Schorpioen. I Je Oli ers zIjn de wee schitterendste sterren in dat I.H:e:t!
I
11.
Oe rouwen de Maan.
De oudste der vier Illooie dochter van
r
oe \\'1den Blinde heette Jna, ~lasallla (de. Taan) had haar
\'an uit de \'erte reeds dik\\'ijl bewonderd, en
kreeg haar zuó lief, dat hij op eeu nacbt zjjn plaats aall den hemel verliet. 011~ 1 na te halell en tot zijn vrouw te maken. GodlO lna werd een rn dehToll\';. altoos bczi~, Bij helderen nacht kali men gemakkelijk ilJ de maan een ninken stapel bladeren ollderscheiden, bestemd voor haar oveu die altoa: vol eten is I): en haar tang. de ge-splckn ll1idclenrib van eeu kokosblad, waarmede
;re de ~lillll1lende kolen rangschikt zouder haar
\ ingers te brandl:n" ,
In;t is ol1\'cnnoeibaar In het bereIden van een schitterende stuf 2), ti 7,,1,. '('{I/I.','II, De gruot<:
,-tecllen Jie zij àaartoc l100dig heeft, kali men ook
7.iCII, Zood ra de stof :.;oed geklopt en in den
ver-eis.:htc:1 \'orl11 gebracht i<;. legt zij ze t· drogeu in hl!t bovenste ocel del blauwe lucht, met zware
~teellell op de hoel'en 0111 het opwaaien te be-letten, lna ~trijkt ieder rimpeltje glad met haar eigen hand. Cl! daal'll<l l;ll~t zij de stof bleeken,
'J Ic lappen [;!'oed vall de g'odin zijn ,'cel ~:ooter dan die der lIlenschcn, I );1 a ru 111 heeft ZIJ oole reusachtif::' groote stcenl:11 noodi~. En als de be-werking is af~eloopen, neemt J na de .,teenen op en wel p ze Illet kracht \\ cf~' I' ommelcncl rollen zij laug'<; dc oppen'lal-te \'an het vaste
hcmel-~e\Vclf 3), eu ,eroorzaken wat de men~chell d"Jldl"
uoemen.
I 7.00',\ 0\'( H I C'l'U '.\' iu dt:" "I'ond Vtll h~eft" een~ll, V\ .I,HIII
I .. ' ~,.'Il lI1"kcliJk gJ"r,IO.IJ!t,
21 IIel 1~l\gcbdlC .clolh. helttk.'nl fell'llJ~ ~C\\~,ell ~I L ~1"ilr
• I 'I' I prik,' ';ln TI'~pCIl ,achlen hoomb:t~ , <he I;I:td. dun en I"n"
\Ol1h "d:lupt, I.>te recl'en L ... I \'. ur<ll"n 1111 ~I~aar ;:-,,1'1"1'1, ('1\
!r hOlldt-n tc\'i~ V,I!)l ook.
" Oervolkeren slellen ,,<"I !. 1 hCI\l~lJ:"'\\elf \'OOr ~b b .... a:uul,.
1;' e~n \"41 te ~tof: ecn ~oor 'olàering, \\ aarbo\'cn dl' goden wonen.
<llt~ door hli~c', de'l rc>;"n .nl n~trl~ten op :ur<l', Deze \'oor -telliu\:
71ndc Wlen o,.aloi in ""U Hij)f'. h· tlt· 1 r:f~h~{i'n ltit ft,. \ ror-g:-t lIJd~n.
94
'OOlS neemt de godin het eerst de steenen weg van het uiteinde van het suk goed dat het ichtst bij h;Jar is; dan tilt zij het hcele stuk ""'oed haastig op. en gooit met één slag er alle andere steeDen af. Die rollen tegen elkaar aau en over elkaar heen, eu dat geeft een vree 'elijken d'J/u!lrs/tTg.
Jna's weefsel glinstert als de zon, Daarom, al' :tij met snelheid haar vele rollen wit weef.'iel bij.
(en doet, vallen cr lichtstralen op a:lrde die de n:en~chen /!I/kJ, JIt noemen.
lIJ.
Het Geheim van den \'uurgod.
Oorspronkelijk wa" het vuur onbekend aan de bewoners dezer wereld, die dus hun \'oedsc rauw
\erslondell.
In .\vaiki. de onderwereld, leefden vier mach.
tigen: 1\laocwiki, de "uurgod ; l' 'I, de zOllnegod;
Roe, de drager \'all het hemelgewelf; eu diens
\'fOUW Hoewataranga, de wachteres van den weg die tot de onzienlijke wereld leidt.
Roe en Boewataranga kregen een roelllzuchtigen zoon, l\1aoewi. Op nog jeugdigen leeftijd werd Maoe",i aangesteld tot ecn vau de wachter dezer opper\\'ereld. waar de sterfelijken leven. Cel ijk de overige bewoners dezer wereld leefde hij van on.
gekookt \"oedsel. De moeder, Boewataranga, beo wcht nu en dan haar zoon, maar zij gebruikte haar maaltijden altoos afzonderlijk, uit een mandje dat ûj uit de benedenwereld meebracht. Op een dag, toen zij lag te lapen, keek :\1aoewi in haar mandje cn zag gekookt eten Hij proefde het en \'ond
( 5
het bepaald veel lekkerder dan 7.ijn dagelijkscheIl ngekookten kost. Dit voedsel kwam .uit de beo nedenwereld, dus daár moest het geheIm van het vuur schuilen. Daarom wilde hij daarheen afdalen, en dit geheim ontdekken ten einde zich steeds te <'roed te kunnen doen aan gekookt eten.
foen zijn moeder den volgenden dag heenging om naar de onderwereld terug te keeren, volgde . aoewi haar door het l:reupelhout zonder dat 7.ij het wist. Dit was hiet moeilijk, daar zij altoo.> den·
zelfden weg nam. Door de rietsten~els heenglurend, lag hij zijn moeder stilstaan \'oor een zwarte rots,
l;e zij aldus toesprak:
Boc\\'ataranga, daal gij iu le\enden lijve af door [deze spleet;
(, regenboog.gelijke moet worden gehoorzaamd.
AL' twee donkere \\'olken die in del: morgenstond
I
splijten, r) (:oe open, doe open mijn weg naar de onder·wereld, gij geweldigen. Bij deze woorden ging de rot:; open, en Boewa-t~rang,l daalde neer. :\I~oewi on:hield .?eze too\·~r.
~prellk zorgnlldig, en glllg onmIddellIjk llaar zIJn
\"riend, den god Tane, die eenirre wondervolle cuiven bezat. I {ij vroeg ze hem eens te leen. Tane
;;af hem er een, en nog een, maar beiden bevielen Maoe\\'i niet. Hij wilde geen andere hebben dan Akaotoe, de Onvervaarde, een roodbruine dtlif waar Tane bijzonder op gesteld was. Dit dier was zoo tam dat het naar zijn naam luisterde; en hoe ver het ook op loog, steed k\\'am het bij zijn meester terug. 'fane, die 7..ijn lie\'eling niet gaarne afstond,
J Om èe zon coor te: l:,tt-n. \\'. W. C;;
~)
liet ~Jaoe\\'i beloven dat hij hem 7.ijll duif olllJ'cdeer teru~ zou brengen. :\ u G"ing :\laoewi O'oed~moed~
naar de plek waar hij 7.ijn moeder h;d zien \'cr. dwijncll. I-~ïj sprak de spreuk, de rots gin!::" 01'1:11,
~Il MaOe\I'1 daalde af. in het lichaam van de duif.
Sommigen r-egg-en dat hij de gedaante aannan
\'an een klcl,ne waterjuffer (Iibelle), en 700, op den rug der dUIf gezden. in de kloof afd. alde. J)t!
t\\'ee geweldige ~ce, ten die de kloof bewaakten.
~'oedelld dat een v:cemde hen had beet gehad.
:,repell naar de (!tuf om haar te verslinden, Zij kregen alleen den staan te pakken, en staartloos vloog het dier verder,
In dc onderwereld aangekomen 7.Ocht ~Iaoe\\'1 naar het hui~ \'an 7.ijn moeder. /Tet was hH eerste dat hij zag, I lij ging af oJ> het geluid \'all haar bast.kl,opper. De rooele du if ging- zittcn op eeu bak/Hlls, teg-eno\'er de open s huur waar HocI\ a-taranga bezig II as ba:t te kloppen, Zij hield 0 )
\'~n ~,aar \l'e~k om Ilaar de roode duif te kijken.
d~c ZIJ dadehJ,k \'Oelr cen ga. t uit de bovenwere d /lJe.d, want lller beneden. in het rijk der
schadu-\l'en. waren gecn roode duiven. Bocwat. ran::-a zei tot den vogel: dIen je niet uit hct da .. licht 'P.
~wmen:) De, ?uif knikte \'an ja, llen j~" nid ntijn zo~n ~laoell'l ~ vroeg de oude verder. Opnieuw klllk,te de, duif I'an ja, Toen ging de \ rou\\' haar
\I'onlllg' ?Illllen, en de ~uif vloog op een
brood-~OOll1, Ä,ll na,':1 :'IaOCWI zijn natuurlijke gestalte aan en glllg ZIJ n moeder 001 helzen, die hem \'rOen
hoe en waarom hij in de onderwereld was af! e~
daal,:, :\Iaoewi bekende dat het hem om het vuur.
geheIm ~~ doen was. Zijn moeder lei: eDit geheim berust ?IJ den \'uurgod • {aoewiki. o·\ls ik een oven heet \1'11 maken, vraag ik je vader Roe om ecu
97
brandende staak bij :'Ilaoewike te halen. Maoe\\'i no g DU waar de vuurgod woonde, Zijn moeder wees hem de richting, en zei dat zijn huis Are·aoa heette, dat is «het huis van banyantakkelu . I) ~ij raadde hem aan omzichtig te zijn, wa11t de vuur·
f:,'od was een vreeselijk en opvliegend wezen.
:\[aocwi ging nu op het huis van den vuurgod af. dat kenbaar was aan de rookpluim die er uit opstccg. i\Iaoewike, die juist bezig was een oven
-\'01 spijs klaar te maken, hield op en vroeg wat
(,e \'l'ccmdcling wilde. Een brandend stuk hout.,
(,e \'l'ccmdcling wilde. Een brandend stuk hout.,