De centrale vraag in dit onderzoek luidde: op welke manier ontstaat gemeenschapsvorming rondom het burgerinitiatief Moes32 en hoe ervaren de verschillende betrokken actoren het tijdelijke aspect van het project? Aan de hand van de gegevens die ik heb verzameld tijdens de veldwerkperiode heb ik een aantal bevindingen gedaan die antwoord geven op deze vraag.
Burgerinitiatief: de kracht van overbruggend sociaal kapitaal
Moes32 is voornamelijk ontstaan op initiatief van één buurtbewoonster. De lege kavel voor haar huis zag zij als een mogelijkheid om een droom in vervulling te laten gaan. Gebruikmakend van sociale netwerken werd een kleine groep mensen verzameld die samen het project vorm hebben gegeven in economische, sociale en fysieke zin. Op economisch gebied wisten de organisatoren zelf door het verhuren van bakken inkomsten te genereren. Door zich in bewonersnetwerken te begeven werd in sociaal opzicht vormgegeven aan het project. Niet alleen het meer formele
bewonersnetwerk IJburg Droomt wordt ingezet. Ook via het netwerk van de school van één van de kinderen en door langs te gaan in de buurt worden moestuinders en helpende handen gevonden. Ten aanzien van het fysieke aspect van het opzetten van Moes32 weten twee van de organisatoren gebruik te maken van hun directe kennissenkring. Ze vinden een hovenier die helpt bij het
uitdenken en aanleggen van de tuin. Het verhaal van participatiemakelaar Ellen laat tevens zien dat de netwerkcapaciteiten van Prik, het vertrouwen met zich mee heeft gebracht dat het project door de initiatiefnemers opgezet en beheert zou kunnen worden. Hierbij noemt Ellen persoonlijke eigenschappen als intelligentie en ambitie als doorslaggevende factoren om het project namens de gemeente te steunen.
Aansluitend op de literatuur van Hurenkamp en Rooduijn (2009) kan dan ook geconstateerd worden dat het overbruggende sociaal kapitaal van de initiatiefnemers een belangrijke rol speelde bij het organiseren van dit project. Ten aanzien van de de verschillende categorieën van
burgerinitiatieven die de auteurs tevens beschrijven kan geteld worden dat Moes32 in de opzet het karakter van een ‘netwerkend initiatief ’ heeft.
Burgerinitiatief: de ‘bevlekkende’ rol van de gemeente
De initiatiefnemers zelf geven echter ook aan dat de gemeente vaak heeft geholpen. Niet alleen door subsidie te verlenen maar ook als het aankwam op de fysieke aspecten van de tuin. Uit het verhaal van Ellen blijk ook dat toen ze hoorde van het idee van Prik de gemeente Amsterdam een actief faciliterende rol aannam. Een vergelijking van de verschillende interviews en het
telefoongesprek met Willem laat zien dat de gemeente op drie verschillende aspecten van de
totstandkoming van Moes32 een grote betrokkenheid heeft gehad. Op het economische aspect heeft het stadsdeel subsidie verleend. Hoewel slechts om een voorschot was gevraagd besloot Ellen om een starterssubsidie te geven. Ten aanzien van het fysieke aspect van de tuin leverde de gemeente houtsnippers tegen onkruid en werd er een hek geplaatst. Het sociale aspect van de tuin, waaronder het vinden van moestuinders, organisatoren en helpende handen bij het opzetten, werd wel bijna volledig door de initiatiefnemers zelf geregeld. Wel sprak de gemeente zich uit over de wens om een school te betrekken bij het project. In het geval van het fysieke en economische aspect van de tuin dient verder nog wel opgemerkt te worden dat de initiatiefnemers aangeven hebben dat het nooit de intentie is geweest om geld te vragen. Hulp kwam vaak ongevraagd maar niet ongewenst en wellicht zelfs niet onnodig. Sterker nog, soms cruciaal. Ik zou durven zeggen dat het zonder de gemeente niet het resultaat zou hebben gehad zoals het nu is.
Genoemde bevindingen laten een verschil zien in de beschreven literatuur. Hurenkamp en Rooduijn (2009) stellen dat er vrijwel geen ‘onbevlekt’ burgerschap bestaat. Hoewel de
initiatiefnemers van Moes32 dit wel nastreefden was het vooral de gemeente Amsterdam die het project ‘bevlekte’. De organisatoren laten weten vooral veel zelf te willen organiseren toch kwam de gemeente telkens met hulp. Waarom de gemeente zich proactief mengt is mij niet geheel duidelijk geworden. Een verklaring zou kunnen zijn dat de gemeente een hele praktische gedachte heeft gehad en het stuk braakliggend terrein graag tijdelijk opgevuld zou zien om verloedering en een slecht aanzicht van de buurt, zo niet voor IJburg, tegen te gaan. Een ander antwoord op deze vraag is wellicht terug te vinden in het beleid waarin het idee staat beschreven dat moestuinen als ‘sociaal groen’ zou kunnen dienen. Gezien de hoge mate van menging in het initiatief en gezien de
uitspraak van Tryfosa ten aanzien over ‘wat de gemeente allemaal doet door bewoners actief te maken’ concludeer ik dat Moes32 naast een burgerinitiatief deels ook een project van de gemeente of in ieder geval van Ellen is geweest.
Gezelschap Moes32
Op basis van observaties en interviews kan geconcludeerd worden dat er in ieder geval in het moestuinseizoen 2015 en waarschijnlijk ook in andere seizoenen tussen andere tuinders nauwelijks contact gelegd word. Gedurende mijn aanwezigheid op de tuin heb ik geen momenten van
spontaan contact tussen de tuinders kunnen observeren. Aan de hand van observaties en interviews zijn hiervoor verschillende verklaringen te geven. Zo is de kans op contact niet groot omdat het er op lijkt dat een groot deel van de bakhuurders niet naar de tuin komt. Als tuinders aanwezig zijn blijven ze niet lang hangen. Ze wisselen elkaar af waardoor er geen mogelijkheid ontstaat om spontaan contact aan te gaan. Tot slot blijkt dat een aantal tuinders geen mentaliteit heeft die zich
richt op contact met anderen. Het spontane contact dat er wel is leek vaak niet recentelijk te zijn en niet regelmatig. Ook blijft de aard van het contact vaak beperkt tot tuinieren zelf.
Alleen tuinder Anita lijkt een zekere mate van binding aan te gaan met andere tuinders. Hiermee zou zij als voorbeeld gezien kunnen worden voor hoe gemeenschap op de tuin zou kunnen ontstaan. Het grote verschil tussen haar en andere tuinders is dat ze nieuw is op de tuin. Daarom heeft ze wellicht meer enthousiasme dan anderen, die al langer een tuin hebben bij Moes32. In dat geval zou er spraken kunnen zijn van een afnemend enthousiasme onder tuinders die langer een tuin hebben bij Moes32.
Ook ten aanzien van de gemeenschappelijke aspecten van Moes32 kan voor het moestuinseizoen 2015 nauwelijks gesproken worden van gemeenschapsvorming. De tuin kent, bewust, geen gemeenschappelijke voorzieningen of gemeenschappelijke delen waar individuele tuinders aan zouden kunnen werken. De nadruk ligt op individueel tuinieren en dat is tevens terug te vinden in de geringe animo van tuinders om deel te nemen aan de gemeenschappelijke
activiteiten die worden georganiseerd. Slechts twee tuinders geven aan dat ze een
gemeenschappelijke activiteit hebben bezocht en andere tuinders laten weten geen behoefte te hebben aan gemeenschappelijkheid.
In het licht van de categorieën van burgerinitiatieven van Hurenkamp en Rooduijn is eerder benadrukt dat het ‘overbruggende kapitaal’ groot was bij de opzet van het project. Tijdens het onderzoek naar de gemeenschapsvorming op Moes32 heb ik het bindend kapitaal van het project onderzocht. Gezien bovengenoemde resultaten kan er gesproken worden van een beperkte interne binding tijdens moestuinseizoen 2015 en andere moestuinseizoenen. Moes32 kan in dit geval gezien worden als een ‘licht initiatief ’.
Een begrip wat hier sterk op lijkt is het door Duyvendak en Hurenkamp (2008) beschreven begrip ‘lichte gemeenschap’. Moes32 zou gezien kunnen worden als een lichte gemeenschap. Gezien bovenstaande bevindingen constateer ik echter dat Moes32 niet gezien kan worden als een gemeenschap. Het begrip lichte gemeenschap lijkt mij dan ook geen goede beschrijving van de manier waarop de moestuinders zich hebben georganiseerd. Ik denk dat Moes32 geen lichte gemeenschap is maar, zoals de socioloog Tönnies (2005) het heeft omschreven, een gezelschap. Daarbij is het huren van een moestuin vrijwel het enige wat hen bindt.
Tijdelijk Moes32
Amsterdam is geen New York of Berlijn. Wel zijn er in de verhalen van twee tuinders en
organisatrice Tryfosa sentimenten te herkennen die tevens speelden in New York en Berlijn. Ook komt de visie van Participatiemakelaar Ellen sterk overeen met die van de stadsbesturen van genoemde steden. Uitgaande van de verhalen van mijn medetuinders verwacht ik echter weinig
protest als Moes32 niet meer zal bestaan omdat de meesten vanaf begin af aan al rekening hielden met een tijdelijk bestaan.
Ellen geeft aan dat de tijdelijkheid van Moes32 ‘de helaasheid der dingen is’ op IJburg. Economische ontwikkeling van kavel32 gaat voor de moestuin. Hier heeft de gemeente weinig invloed op omdat het recht op bouwen is verleend aan de economische eigenaar van de grond. Binnen de planning van IJburg kan een project als Moes32 volgens haar alleen bestaan als tijdelijk verband. Deze tijdelijkheid gaat echter wel samen met een beperking in de robuustheid van de tuin waardoor naar mijn idee minder gemeenschapsvorming heeft kunnen ontstaan.
De huidige organisatie van Moes32 zal zich, ondanks het aanbod van de gemeente, niet meer inzetten voor een nieuw project. De belangrijkste genoemde reden hiervoor is dat dit te veel werk zou kosten voor wat het oplevert. Tijdelijkheid lijkt in die zin een rol te spelen bij de inzet van de initiatiefnemers van Moes32. Prik laat expliciet weten dat het haar tegen is gevallen hoeveel tijd ze kwijt is aan het project in vergelijking met wat ze er voor terug krijgt. Tryfosa laat daarbij zelfs weten dat ze liever een permanente ‘vrije plek’ zou willen. De gemeente zou er wat haar betreft zelfs voor moeten kiezen om deze plekken te creëren op IJburg.
Er zijn slechts twee tuinders die het verdwijnen van Moes32 uitgesproken zonde vinden. Ook zij laten weten dat ze veel waarde hechten aan het huidige gebruik van de lege kavels. De meeste tuinders echter zien het gebruik van kavel32 als een ‘leuke tussenoplossing’. In de meeste gevallen hebben ze altijd al rekening gehouden met het verdwijnen van de tuin. Hierbij noemen ze de ontwikkeling van IJburg belangrijker dan het behoudt van de tuin. Moes32 was een tijdelijk stukje vrij land, midden in de stad.
Literatuur
Bryman, A. (2008) Social Research Methods. Third edition. Oxford: Oxford University Press.
Colomb, C. (2012) ‘Pushing the Urban Frontier: Temporary Uses of Space, City Marketing, and the Creative City Discourse in 2000’s Berlin’ Journal of Urban Affairs 34 (2): 131-152.
Gemeente Amsterdam (2015) Gebiedsagenda ‘light’ IJburg en Zeeburgereiland. Amsterdam: Gemeente Amsterdam
Hurenkamp, M. & J. W. Duyvendak (2008) De zware plicht van de lichte gemeenschap. In Krisis, Tijdschrijft voor actuele filosofie 2008 issue 1
Hurenkamp, M. & M. Rooduijn (2009) ‘Kleinschalige burgerinitiatieven in perspectief.’ In
Vrijwilligerswerk in meervoud. Editors: Dekker. P, & J. de Hart, Den Haag: SCP: 197-215
Lupi, T. (2008) Buiten wonen in de stad. De ‘maakbaarheid’ van IJburg. Amsterdam: Askant Amsterdam. Nederlandse Omroep Stichting (2010) Economie beschikbaar via <http://nos.nl/artikel/169114- onmiddellijke-bouwstop-in-amsterdam.html> [27 mei 2015].
Nul20 (2010) Woningmarkt beschikbaar via <http://www.nul20.nl/ijburg-2-verschuift-naar-horizon> [27 mei 2015].
Prikproducties (2015) BuurtMoestuin MOES32 beschikbaar via <http://www.prikproducties.nl> [2 maart 2015].
PMBureau/Leerhuis (2012) Tijdelijk Amsterdam. Amsterdam: ProjectManagement Bureau/Leerhuis. Putnam, R.D. (2000) Bowling alone: the collapse and rivival of American community. New York: Simon and Schuster
Spelman, W. (1993) ‘Abandoned buildings: magnets for crime?’. Journal of Criminal Justice 21: 481-495
Staeheli, L. A., Mitchell, D. & K. Gibson (2003) Conflicting rights to the city in New York’s community gardens. GeoJournal 58, pp. 197-205
Tönnies, F. (2005) Gesellschaft und Gemeinschaft (1887), Excerpt reprinted as ‘Community and Society’, in J. Lin & C. Mele (Eds.) The Urban Sociology Reader. New York: Routledge, pp. 16-22 WRR (2014) Op maat voor later. Maatschappelijke initiatieven op de snijvlakken van wonen, zorg en pensioen. Amsterdam: Amsterdam University Press
Wuthnow, R. (1998) Loose connections. Joining together in America’s fragmented communities. Harvard: Harvard University Press.
Veldwerkrooster
MAA DIN WOE DON VRIJ ZAT ZON Totaal aantal uren op de tuin Aantal mensen gezien/ gesprokenDatum: 20 apr. 2015 18 apr. 2015
Tijd: 13:00-15:30 12:00-13:00
Weer: zon, veel wind wind en regen
Aantal mensen: 3 0
Bijzonderheid: geen interview thuis
Datum: 21 apr. 2015
Tijd: 12:40-14:00
Weer: zon, redelijk wind
Aantal mensen: 1
Bijzonderheid: interview
Datum: 15 apr. 2015 13 mei 2015
Tijd: 12:45-15:30 12:45-13:20
Weer: goed weer, zon Zon warm geen wind
Aantal mensen: 6 0
Bijzonderheid: geen interview op Flexbieb
Datum: 23 apr. 2015 30 apr. 2015
Tijd: 16:30-18:15 16:00-17:45
Weer: zonnig, wind stil redelijk weer
Aantal mensen: 2 1
Bijzonderheid: interview interview
Datum: 17 apr. 2015 24 apr. 2015
Tijd: 14:30-16:00 13:00-16:30
Weer: wolken, niet warm zonnig, wel wind
Aantal mensen: 2 4
Bijzonderheid: interview 2 interviews
Datum: 14 mrt. 2015 21 mrt. 2015 4 apr. 2015 25 apr. 2015
Tijd: 11:00-14:00 15:00-17:00 14:00-16:00 13.30-16:00
Weer: koud, veel wind zon en weinig wind goed weer, jas uit regen en wind
Aantal mensen: ±12 3 7 0
Bijzonderheid: ‘cliam-je-bak-dag’ 1e keer bij mijn eigen bak geen interviews in huis
Datum: 12 apr. 2015
Tijd: 13.00-15.00
Weer: zon maar ook wind
Aantal mensen: 1
Bijzonderheid: geen
25
Topiclist tuinders Moes32
Achterrond vragen
Zou ik uw leeftijd en opleidingsniveau mogen weten? Hoe lang woont u al op IJburg?
Waarom op IJburg komen wonen?
Heeft uw huis/appartement ook een tuin?
Bij Moes32
Hoe lang heeft u al een tuin bij Moes32?
Waarom heeft u er voor gekozen om een moestuin te nemen bij Moes32?
Welke overwegingen heeft u daarbij gehad?
Zijn er ander tuinen op IJburg waar u zich bij aan had kunnen/willen sluiten? Bent u altijd met moestuintjes bezig geweest?
Eigen tuin en activiteiten
Hoe vaak bent u bij uw tuin? Wanneer gaat u naar de tuin?
Hoe ziet een gemiddelde dag op de tuin er uit? Blijf je wel eens wat langer op de tuin?
Hoe zou u uw tuin omschrijven?
Contact met ander tuinders
Komt u weleens ander tuinders tegen op Moes32? Maakt u dan wel eens een praatje?
Wat is de aard van dat contact?
Had u voordat u bij Moes32 zat ook al contact met deze mensen? Ziet u de tuinders ook buiten Moes32 om?
Waarom wel/geen contact? Met wie wel/geen contact? Helpt u wel eens anderen?
Water geven?
Kennis uitwisselen?
Zaden/planten uitwisselen?
Gemeenschappelijke elementen en regels
Wie zorgt er voor de gemeenschappelijke gedeelten van de tuin? Worden er gemeenschappelijke activiteiten georganiseerd? Zijn er regels?
Mag je alles planten? Wat gebeurt met afval?
Tijdelijkheid
Heeft u het idee dat er iets is veranderd in de afgelopen jaren bij Moes32? Weet u dat de tuin dit jaar voor het laatst bestaat?
Heeft u daar rekening mee gehouden bij het nemen van deze tuin? Komt er een nieuwe tuin?
Wilt u een nieuwe tuin?
Wat denkt u dat er gaat gebeuren met de grond als de tuin weg is? Hoe zou de ideale tuin er uit zien?
Topiclist participatiemakelaar
Achterrond vragen
Woont u zelf op IJburg? Wat doet u precies op IJburg?
Rol bij Moes32
Wanneer betrokken geraakt bij Moes32? Wat is uw rol bij dit project?
Hoe geef je daar invulling aan?
Met welk doel bent u betrokken geraakt?
Welke visie heeft de gemeente ten aanzien van dergelijke projecten?
Ontstaan Moes32
Hoe is het project tot stand gekomen? Wie waren er bij de oprichting betrokken? Hoe is het gefinancierd?
Hoe het initiatief ontvangen werd
Hoe werd het initiatief door ontvangen? - Door de buurt
- Door de gemeente - Op IJburg
- In de media
Regels op de tuin
Zijn er regels aan de tuin verbonden?
Hoe worden deze gecommuniceerd met de deelnemers?
Wie zorgt er voor dat deze regels nageleefd en gecontroleerd worden? Wie zorgt er voor de gemeenschappelijke delen van de tuin?
Ontwikkeling
Hoe heeft het project zich in de afgelopen jaren ontwikkeld? Bent u nog vaak betrokken geweest? Waarom wel/niet? Hoe zal het verder gaan?
Tijdelijkheid
Komt er een nieuwe tuin?
Bent u bij de afloop of voortgang betrokken? Waarom wel/niet? Lopen er andere projecten op IJburg waar u bij betrokken bent?
Topiclist organisatie
Achterrond vragen
Leeftijd? Gestudeerd?
Hoe lang woont je al op IJburg?
Ontstaan Moes32
Hoe lang bestaat het de tuin nu? Hoe is het project tot stand gekomen? Wie waren er bij de oprichting betrokken? Hoe is het gefinancierd?
Met welk doel is het opgericht?
Draagvlak
Voor wie is het project opgericht? Hoe is draagvlak gezocht? Hoe zijn deelnemers gevonden? Wie sloten zich aan en wie niet?
Hoe het initiatief ontvangen werd
Hoe werd het initiatief door ontvangen? - Door de buurt
- Door de gemeente
Huidige rol bij Moes32
Wat is je huidige rol binnen de organisatie? Hoe geef je daar invulling aan?
Regels op de tuin
Zijn er regels op de tuin?
Hoe worden deze gecommuniceerd met de deelnemers? Wie zorgt er voor de gemeenschappelijke delen van de tuin?
Animo
Zijn alle bakken weer geclaimd? Wat denk je van de animo? Heb je zelf nog animo?
Ontwikkeling
Hoe heeft het project zich in de afgelopen jaren ontwikkeld? Waren er up’s en down’s?
Hoe zal het verder gaan?
Tijdelijkheid
Welke consequenties heeft het tijdelijke aspect van de tuin? Komt er een nieuwe tuin?
Ga je dat weer organiseren? Waarom wel/niet?