Conclusie Weerwater

In deze analyse is de samenleving in Weerwater als geheel geanalyseerd en zijn belangrijke personages en het volk geanalyseerd. Uit de analyse van de samenleving is te zien dat door een natuurramp Almere afgesloten is van de rest van de wereld en helemaal opnieuw moet beginnen. Na de ramp zijn er enkele duizenden vrouwen in Almere en enkele honderden mannen. In Almere ontstaat een nieuwe samenleving en hierdoor heeft de roman de mogelijkheid genderconventies opnieuw in te vullen. Zoals eerder aangehaald in het theoretisch kader past dit bij de conventies van het genre science fiction. In de nieuwe maatschappij wordt er echter onmiddellijk een bestuur gevormd dat voornamelijk bestaat uit mannen, ondanks het feit dat de bevolking voornamelijk bestaat uit vrouwen. Hierin worden dus traditionele genderconventies gevolgd. Aan de andere kant zijn mannen, door het enorme vrouwenoverschot, gedwongen seks te hebben met vrouwen. Doordat de mannen geen zin hebben in deze seks, en de vrouwen hen als het ware dwingen, worden genderconventies juist omgedraaid.

Uit de analyse van de hoofdpersonages blijkt dat niet elk personage even goed past binnen de gendernormen. Personages zoals Renate, Safae en Alice sluiten zich overwegend aan bij de genderconventies. Er wordt zelfs bij Alice gesuggereerd dat gendernormen misschien aangeboren zijn, aangezien zij zich in de nieuwe maatschappij nog steeds naar de gendernorm voegt. Deze personages wekken dus de indruk dat gendernormen aangeboren zijn, aangezien hun gedrag niet verandert in de nieuwe samenleving. In dit opzicht wordt Judith Butlers theorie over gender performativity dus tegengesproken. Bij Jacob is echter juist te zien dat hij niet past binnen de mannelijke gendernorm, maar zich wel door middel van performative acts aan deze gendernorm probeert aan te passen. Hier wordt Butlers theorie over gender performativity juist bevestigd. Ook bij Bianca en Rudi is te zien dat zij zich niet gedragen naar de gendernormen en bij Rudi is zelfs te zien dat zijn gedrag totaal verandert in de roman. Personages zoals Jacob, Bianca en Rudi zijn dus te lezen als kritiek op

genderconventies, aangezien zij laten zien dat genderconventies veranderbaar en dus

aangeleerd zijn en niet aangeboren. Personages zoals Renate, Safae en Alice lijken echter juist mee te gaan met genderconventies, waarmee zij lijken te suggereren dat genderconventies aangeboren zijn.

Uit de analyse van het algemene volk is ook gebleken dat het volk zich overwegend aanpast aan de genderconventies. Zo lopen heel veel mannen na de ramp de mistbank in om te laten zien hoe stoer zij zijn en worden de mannen verder neergezet als vechtlustig. Daarnaast

worden de vrouwen overwegend neergezet als jaloers, vals en zwak en wordt er in de roman nadruk gelegd op het uiterlijk van de vrouwen, maar niet op dat van de mannen. Dit kan worden opgevat als bewijs dat gendernormen aangeboren zijn, maar dit kan ook worden opgevat als bewijs van hoe schadelijk gendernormen zijn. De mannen die de mistbank inliepen om te laten zien dat zij ‘een echte man’ waren zijn bijvoorbeeld overleden en misschien zou de stad wel sneller herbouwd zijn als de bevolking vrouwen niet zou onderschatten.

Sommige aspecten van de roman kunnen dus gezien worden als bewijs dat

gendernormen aangeboren zijn, aangezien zelfs in een nieuwe samenleving veel van deze normen nog aanwezig zijn. De roman kan echter ook gezien worden als kritiek op

genderconventies aangezien de roman ook lijkt te zeggen dat genderconventies aangeleerd zijn en het gedrag van personages dat nog overeenkomt met genderconventies na de ramp, gezien kan worden als bewijs van hoe hardnekkig en schadelijk genderconventies zijn.

4. Conclusie

In dit onderzoek is getracht de vraag te beantwoorden of de romans, gelezen in het licht van Butlers theorie omtrent gender performativity, opgevat kunnen worden als een bijdrage aan het debat over genderkritiek. Dit is onderzocht door middel van het analyseren van de

indeling van de maatschappij in de twee romans en door het analyseren van de manier waarop de personages in de twee romans worden weergegeven.

Om bovenstaande vraag te beantwoorden, is in dit onderzoek eerst aan de hand van literatuuronderzoek toegelicht dat science fiction bijna altijd samengaat met

maatschappijkritiek, aangezien science fiction, door de wisselwerking tussen herkenning en vervreemding, de lezer dwingt de wereld in de roman te vergelijken met zijn of haar eigen wereld en de lezer dwingt met een kritische blik naar de eigen wereld te kijken. Daarnaast is uit de secundaire literatuur gebleken dat science fiction niet alleen erg geschikt is voor het geven van maatschappijkritiek, maar ook specifiek voor het geven van genderkritiek. Dit komt doordat in science fiction altijd wordt gereflecteerd op genderconventies, aangezien er in de nieuwe tekst altijd een keus wordt gemaakt over hoe genderrollen worden weergegeven. In de dystopische roman hoeven hedendaagse genderrollen namelijk niet aangehouden te worden, aangezien er een nieuwe wereld wordt geschetst waarin genderrollen opnieuw ingevuld kunnen worden. De dystopische roman is dus altijd te lezen als een reflectie op gender, of dit nu het geval is door genderrollen hetzelfde te houden of door deze te

veranderen. Dit heeft geleid tot een traditie van science fiction romans waarin genderkritiek een rol speelt. Het zou volgens de genoemde onderzoekers momenteel haast onmogelijk zijn in een science fiction werk niet op genderrollen te reflecteren. De dystopie, een subgenre van science fiction, is ook erg geschikt voor genderkritiek. Dit is het geval aangezien de dystopie als waarschuwing kan dienen aan de lezer en een dystopie de mogelijkheid heeft genderrollen enorm uit te vergroten. Door het uitvergroten van de genderrollen kunnen de problematische aspecten van genderconventies blootgelegd worden.

In dit onderzoek is Judith Butlers theorie over gender performativity ingezet, zodat deze theorie als zoeklicht gebruikt kan worden bij het analyseren van de twee romans. Butlers theorie houdt in dat genderrollen niet zijn aangeboren, maar aangeleerd, en een genderrol dus als het ware als een toneelstuk wordt opgevoerd. Volgens Butler past men zich aan aan de heersende gendernorm door middel van performative acts. Performative acts zijn handelingen die aansluiten, of juist afwijken, van iemands gendernorm. In dit onderzoek is ook toegelicht wat de hedendaagse gendernormen zijn. Gebleken is dat voor mannen de eigenschap ‘actief zijn’ de norm is en voor vrouwen de eigenschap ‘passief zijn’. Deze informatie is in de analyse van de personages toegepast door te kijken in hoeverre hun gedrag passief of actief is.

In de analyse van de beide romans zijn het gedrag en de handelingen van de

belangrijke personages geanalyseerd en in Weerwater is ook onderzocht hoe de bevolking van Almere als geheel wordt weergegeven in de roman. Er is gekeken of de handelingen, ofwel de performative acts, van de personages als actief of passief te categoriseren zijn en of de

personages dus binnen een traditionele mannelijke of vrouwelijke genderrol passen. Aan de hand van de resultaten is onderzocht of de romans te lezen zijn als een argument voor of tegen aangeleerde genderrollen. Deze methode is bij beide romans toegepast.

Uit de analyse van The Handmaid’s Tale van Margaret Atwood is gebleken dat de roman op verschillende manieren te lezen is als kritiek op genderconventies. Dit is onder andere het geval doordat in de roman hedendaagse genderconventies extreem worden

uitvergroot en gendernormen in de roman worden gepresenteerd als wettelijk vastgelegd. Uit de analyse van de personages is gebleken dat geen enkel personage helemaal binnen de voorgeschreven gendernormen past. Alle personages hebben namelijk actieve en passieve karakteristieken. Het feit dat niemand binnen zijn of haar gendernorm past, kan opgevat worden als indicatie dat gendernormen onrealistische eisen stellen. Daarnaast is de roman, wanneer men kijkt naar het gedrag van de personages, te lezen als kritiek op de meegaandheid van mensen wanneer het aankomt op gendernormen. Dit is bijvoorbeeld te zien aan

door genderconventies ondergaat. Deze kritiek op meegaandheid wordt extra benadrukt door het feit dat de vrouwen in de roman elkaar onderdrukken. Dit doen zij, omdat de macht die vrouwen over elkaar hebben het enige beetje macht is dat zij nog hebben. Dit leidt ertoe dat de roman gezien kan worden als een oproep aan vrouwen om samen te werken tegen genderconventies en deze niet passief te accepteren zoals Offred doet. Wanneer men de roman bestudeert vanuit het licht van Butlers theorie over gender performativity is te zien dat meerdere personages in de roman zich door middel van performative acts aanpassen aan de heersende gendernorm, ondanks het feit dat zij intern hele andere eigenschappen lijken te bezitten. In het licht van Butlers these, is de roman te lezen als kritiek op genderconventies, doordat in de roman het idee terug te zien is dat genderrollen niet zijn aangeboren, maar aangeleerd. Het idee dat genderrollen zijn aangeleerd, kan gezien worden als kritiek op genderconventies, aangezien genderconventies dan dus niet op biologische, onveranderbare verschillen tussen de seksen gebaseerd zijn.

Bij de analyse van Weerwater is, zoals eerder genoemd, dezelfde methode gebruikt als bij de analyse van The Handmaid’s Tale. Uit de analyse van Weerwater van Renate

Dorrestein is gebleken dat Weerwater op verscheidene manieren te lezen is als kritiek op genderconventies. Uit deze analyse is echter ook gebleken dat Weerwater soms juist mee lijkt te gaan met genderconventies en de roman is dan juist te lezen als een bevestiging van

genderconventies. De roman is te lezen als kritiek op genderconventies aangezien de roman laat zien hoe schadelijk gendernormatief gedrag kan zijn. Dit is bijvoorbeeld te zien aan de mannen die zelfmoord plegen om stoer en een ‘echte man’ te zijn. Daarnaast is, wanneer men kijkt vanuit de theorie van Butler, het gedrag van sommige personages in de roman te lezen als bewijs dat gendernormen aangeleerd zijn, wat, zoals eerder genoemd, gezien kan worden als kritiek op genderconventies. Zo past Jacob zich bijvoorbeeld door middel van

performative acts aan de heersende gendernorm aan, ondanks dat hij zich niet thuis voelt in deze gendernorm. De personages Bianca en Rudi passen ook allebei niet binnen de heersende gendernorm en bij Rudi is in de roman zelfs een complete omkeer te zien qua gedrag. Deze verandering in gedrag is te lezen als indicatie dat gendernormen zijn aangeleerd.

Uit de analyse is gebleken dat er ook diverse personages zijn die zich juist blijven gedragen naar de genderconventies en zich hier wel thuis in lijken te voelen. Safae en Renate blijven zich in de nieuwe maatschappij bijvoorbeeld passief gedragen en Alice blijft jaren na de ramp zich zo interesseren voor make-up dat Renate het idee oppert dat deze voorliefde misschien is aangeboren. Aan de hand van deze personages is de roman dus te lezen als een argument voor aangeboren gendernormen, in plaats van aangeleerde gendernormen. Hier is

dus geen sprake van kritiek op genderconventies. Al met al zijn in de roman dus verschillende visies te herkennen.

Wanneer je de twee romans vergelijkt, blijkt dat beide romans te lezen zijn als een reflectie op genderconventies. De romans passen dus binnen de eerdergenoemde traditie waarin genderkritiek en dystopieliteratuur hand in hand gaan en de romans zijn dus

voorbeelden van de stelling dat het genre dystopie bijzonder geschikt is voor genderkritiek. In de romans zijn echter wel verschillende visies op gendernormen te herkennen. Wanneer men de romans bestudeert in het licht van Butlers theorie omtrent gender performativity is te zien dat in beide romans ideeën over gender performativity te herkennen zijn. The Handmaid’s

Tale laat, kijkend vanuit Butlers theorie, door het creëren van een nieuwe maatschappij met

overdreven, institutioneel gemaakte gendernormen, zien dat gendernormen aangeleerd zijn en hoe snel een nieuwe gendernorm geïnternaliseerd kan worden. De roman is te lezen als een oproep aan de lezer kritisch naar genderconventies te kijken en hier niet passief in mee te gaan. Kijkend vanuit Butlers theorie laat Weerwater daarentegen, door het verbeelden van een nieuwe maatschappij waarin oude gendernormen niet per definitie meer gelden, zien hoe hardnekkig gendernormen zijn, aangezien diverse personages zich naar deze norm blijven gedragen. Weerwater is niet zozeer te lezen als een argument voor of tegen aangeboren of aangeleerde gendernormen. Er zijn argumenten voor beide visies te herkennen in de roman. Hierdoor kan de roman de lezer aan het denken zetten. Beide romans gebruiken het genre dystopie om een nieuwe maatschappij te verbeelden waarin de hedendaagse genderconventies veranderd zijn, of zelfs niet meer gelden. Op deze manier kunnen de romans de lezer laten reflecteren op de vraag of gendernormen aangeleerd zijn of niet. Aan de hand van het onderhavige onderzoek kan dus worden gesteld dat het genre dystopie niet alleen uitermate geschikt is voor genderkritiek, maar ook uitermate geschikt is om te reflecteren op gender performativity.

Literatuurlijst

Attebery, B. Decoding Gender in Science Fiction. London, 2002. Atwood, Margaret. The Handmaids Tale. London: Vintage, 1996.

Bagchi, Barnita. The Politics of the (im)possible: Utopia and Dystopia Reconsidered. Sage Publications, 2012.

Butler, Judith. Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity. New York: Routledge, 1999.

Butler, Judith. “Performative Acts and Gender Constitution: An Essay in Phenomenology and Feminist Theory”. Theatre Journal 40.4 (1988): 519-531.

Cavalcanti, Ildney. “The Writing of Utopia and the Feminist Critical Dystopia: Suzy McKee’s Charnas’s Holdfast Series”. Dark Horizons: Science Fiction and the Dystopian Imagination. Ed. Tom Moylan et al. Florence: Taylor and Francis, 2013.

Dorrestein, Renate. Weerwater. Amsterdam: Podium, 2018.

Freedman, C. Critical Theory and Science Fiction. Hanover en London, 2000.

Gilarek, Anna. "The temporal displacement of utopia and dystopia in feminist speculative fiction". Explorations: A Journal of Language and Literature 3. 34-46.

Lee Cansler, Ronald. ""Stranger in A Strange Land": Science Fiction as Literature of Creative Imagination, Social Criticism, and Entertainment." Journal of Popular Culture 5.4 (1972): 944-954.

Seed, David. Science Fiction: A Very Short Introduction. Oxford: U, 2011. Suvin, D. Metamorphoses of Science Fiction. New Haven en London, 1979.

Vieira, Fatima. “The Concept of Utopia”. The Cambridge Companion to Utopian Literature, Ed. Gregory Claeys. Cambridge: Cambridge University Press, 2010. 3-27