Conclusie parateksten

In veel parateksten neemt Argenis als verhaal maar ook Argenis als personage een grote rol in. De nadruk ligt in het eerste geval op de lessen die er uit het verhaal te halen zijn. Prudenter benadrukt de inhoudelijke kwaliteit van de roman en het leerzame aspect en Lescaille laat zien dat het meer is dan een liefdesroman en je je kennis kunt vermeerderen door thema’s als deugd, trouw en moed. Argenis als personage is een voorbeeldfiguur voor de lezer. Veel lessen worden in haar karakter gepraktiseerd en zo behapbaar gemaakt. Ze laat bijvoorbeeld zien hoe je deugdzaam en trouw moet zijn. Afgaande op de voorwoorden uit 1643 moet Argenis op de lezer overkomen als een enorm bijzonder, krachtig personage. Ze is niet alleen een voorbeeldfiguur maar prijst ook actief de stoïsche leer aan, zo blijkt uit het voorwoord van Lescaille. Het verhaal is een spiegel voor de lezer.

In de versie uit 1680 ligt de nadruk echter minder op haar en veel meer op de politieke inhoud. Het publiek wordt in groepen opgedeeld: jonge mensen zullen het liefdesverhaal waarderen, maar voor oudere mensen wordt uitgebreid uit de doeken gedaan wat er op het gebied van politiek en religie in de roman zit. In de voorwoorden, met name die uit 1643, kunnen we zien hoe groot en belangrijk Argenis was. Het is Schipper die zich sterk heeft gemaakt voor de roman en heeft gezorgd dat hij werd vertaald, omdat hij het zo’n bijzonder verhaal vond. Als Vondel echt achter Prudenter zit laat dat zien hoe het verhaal ook bij de grote schrijvers leefde. Hoe dan ook had het verhaal aanzien onder intellectuelen, zoals uit de opdracht aan de stadssecretaris Mostaart blijkt.

2.6 Afbeeldingen

De enige parateksten die we nog moeten analyseren zijn de afbeeldingen. Het is interessant om te letten op de plek waar ze staan, wat ze laten zien en welke functie ze hebben in de tekst. Hebben ze betrekking op het liefdesverhaal of meer op de politieke inhoud? In de twee

verkorte versies zijn geen afbeeldingen opgenomen, in de twee lange versies wel. In 1643 telt het boek zes afbeeldingen en in 1680 dertien, waaronder dezelfde zes als in 1643. De overige heeft Ten Hoorn speciaal laten maken. De plekken waar de afbeeldingen staan verschillen van elkaar. Ik laat eerst zien welke afbeeldingen in de versie uit 1643 staan en vergelijk die dan

wat betreft plek in het verhaal en het doel met dezelfde afbeeldingen in 1680. Daarna bekijk ik de resterende afbeeldingen die in 1680 zijn toegevoegd.

Afbeeldingen 1643

De eerste afbeelding staat op het titelblad en toont het huwelijk van Argenis en Poliarchus. Dat dit het trouwmoment is blijkt uit de kransen op hun hoofd. Ze staan in een kerk tegenover de priester die ze zegent en in de echt gaat verbinden. Dit de eerste afbeelding in het boek en daardoor weet de lezer dat het uiteindelijk goed gaat komen met Argenis en Poliarchus. Dat is in de versie uit 1680 een ander verhaal, want daar staat deze afbeelding helemaal achteraan op de plek waar Argenis en Poliarchus in het verhaal trouwen. Hierdoor wordt de spanning langer vastgehouden en blijft de uitkomst van het verhaal voor de lezer lang onzeker. Een andere reden dat deze plaat in 1680 niet als titelblad dient zou kunnen zijn dat de insteek van het verhaal anders is. In 1643 ligt de nadruk op het liefdesverhaal en daar vloeien belangrijke lessen uit voort. In 1680 is duidelijk geprobeerd om de focus wat meer op de politieke inhoud te leggen, zoals Glazemaker ook in zijn voorwoord laat zien. Misschien dat daarom een afbeelding van het huwelijk alleen passend is op de plek waar het huwelijk plaatsvindt en niet vooraan het verhaal.

De tweede afbeelding staat tussen de parateksten en de hoofdtekst in. Op de afbeelding zien we een bos en zee en aan de oever ligt een schip. Op de

voorgrond ligt een persoon en in de verte komt een vrouw aangereden op een paard. Volgens het verhaal moet de man op de grond Archombrotus zijn die na een lange reis aan land is gekomen en op de grond gaat liggen om te rusten. De vrouw vraagt hem mee te komen. Poliarchus is in een gevecht beland en heeft zijn hulp nodig. In 1680 staat deze afbeelding op precies dezelfde plek. De passage begint op de eerste pagina van het verhaal en de afbeelding staat dus in beide gevallen vlak bij die passage. Het feit dat Archombrotus op de eerste afbeelding staat laat zien dat hij een belangrijke rol heeft en zeer

waarschijnlijk nog zal terugkomen in het verhaal. Daarnaast gaat hij hierna met de vrouw mee om Poliarchus te helpen, de held van het verhaal.

De derde afbeelding staat aan het begin van het tweede boek. In de versie uit 1680 staat deze afbeelding in hoofdstuk 2 van boek 2, precies naast de passage waar ze betrekking op heeft. We zien hier Meleander met de kroon op die met zijn koets in een poel vast is komen te zitten. Zijn paarden verdrinken bijna en zijn leven is in gevaar.

Gelukkig schiet Archombrotus te hulp en redt hem van de verdrinkingsdood. Hoewel de lezer nog niet weet dat Archombrotus eigenlijk de zoon van Meleander is, wordt de band tussen de twee hier al laten zien. Opnieuw is het Archombrotus die iemand redt. Het is een kantelpunt in het verhaal, omdat Meleander hier inziet dat

Afbeelding 2

Archombrotus een goed persoon is wat hem later doet besluiten om hem zijn dochter te schenken. De band tussen Meleander en Archombrotus is juist weer een gevaar voor Poliarchus. In de versie uit 1680 is de afbeelding zorgvuldiger geplaatst, omdat hij direct naast de desbetreffende passage staat, waardoor er voor de lezer meer interactie tussen de tekst en de afbeelding is.

Op de vierde afbeelding zien we Poliarchus die verkleed is als vrouw, Theocrine. Dat doet hij om stiekem het hof binnen te komen om Argenis te zien. Radirobanes heeft een aanslag op het hof gepland en Poliarchus weet in zijn vermomming de aanslag in een gevecht met de overvallers te

voorkomen. Hij redt hiermee de situatie, maar blijft

onbekend bij de anderen. Op deze afbeelding wordt Poliarchus als held gepresenteerd, omdat hij het hof redt. Hoewel hij als vrouw verkleed is krijgt hij nu echt een gezicht voor de lezer en kunnen ze zich aan hem binden. In de versie uit 1680 is deze afbeelding ook opgenomen, wederom direct naast de passage.

De vijfde afbeelding is vlak voor boek 4 te vinden in de versie uit 1643. In de versie uit 1680 staat de afbeelding in het derde hoofdstuk van het vierde boek, naast de betreffende passage. Op de grond ligt Selenisse, de dienstmeid van Argenis. Ze heeft zichzelf doorstoken, omdat is uitgekomen dat ze samen heeft gewerkt met Radirobanes. Meleander en Argenis staan naast haar en aan de andere kant Archombrotus. Allen zijn verschrikt door de

gebeurtenis, maar het gelaat van Argenis, zo staat in de tekst, verandert niet. In deze afbeelding zit opnieuw ook een les voor de lezer. Ontrouw

Afbeelding 4

is natuurlijk slecht tegenover anderen, maar nog het moeilijkst om voor jezelf te rechtvaardigen. Selenisse laat zien dat ze niet met haar leugens kan leven en spijt heeft van haar daden.

De laatste afbeelding in de versie uit 1643 staat net voor boek 5. In de versie uit 1680 staat hij in de passage waarin Archombrotus en Poliarchus elkaar na een tijd weer zien en de gemoederen hoog oplopen. Ze haten elkaar, omdat ze allebei verliefd zijn op Argenis. De afbeelding laat echter iets anders zien. Hier ligt Poliarchus in bed, omdat hij verzwakt is na zijn gevecht met Radirobanes. Argenis zit naast hem en er staat iemand aan zijn voeteneind, maar het is niet duidelijk wie dat is. Het zou Meleander kunnen zijn maar de figuur

heeft geen kroon op, die Meleander op de andere afbeeldingen wel op heeft. Argenis maakt zich grote zorgen om de gezondheid van Poliarchus en houdt hem nauwlettend in de gaten. Deze afbeelding laat zien dat de twee steeds dichter bij elkaar komen, maar de vrede is tijdelijk want Archombrotus is nog steeds uit op Argenis.

Afbeeldingen 1680

In de versie uit 1680 staan dertien afbeeldingen, dus er zijn nog zeven afbeeldingen niet aan bod gekomen.

Afbeelding 7 is de eerste afbeelding die uniek is voor de versie uit 1680. Het is het titelblad. Hierop staan Argenis en Poliarchus, niet in een huwelijkse setting, maar als twee leiders afgebeeld.

Zelfverzekerd, alsof ze alles overzien en

onverslaanbaar zijn. De vlag die Poliarchus vastheeft draagt de titel en de andere kant van de

Afbeelding 6

vlag is een speer, die naar een man op de grond wijst. Dit zou heel goed Radirobanes kunnen zijn. Uit de hemel daalt een kroon neer op het hoofd van Poliarchus. De afbeelding sluit naadloos aan bij politieke insteek die dit boek heeft. Poliarchus en Argenis worden als sterke leiders neergezet en niet als koppel dat gaat trouwen, zoals in 1643.

Afbeelding 8 staat in hoofdstuk 17 van boek 1 en verbeeldt een geheime ontmoeting tussen Poliarchus en Argenis. Poliarchus is vermomd naar het hof gekomen en in de tempel ontmoeten ze elkaar stiekem.

Argenis zit hier op het bankje en Poliarchus knielt voor haar. Hij kan haar bijna niet meer

loslaten staat er in de tekst. Deze afbeelding laat zien hoeveel moeite Poliarchus voor Argenis doet. Hij komt meerdere keren vermomd naar het hof toe om haar te ontmoeten en loopt daarbij veel risico om betrapt te worden door bijvoorbeeld Poliarchus. Zijn dapperheid en

moed wordt hier getoond.

Op afbeelding 9 zien we Meleander, Archombrotus en Radirobanes op het water. Archombrotus is met Meleander mee op reis en onderweg ontmoeten ze Radirobanes. Hij stelt zich op als goede en

behulpzame man en probeert zo het vertrouwen van Meleander te winnen, zodat die hem niet als vijand ziet. Zijn uiteindelijk doel: met Argenis trouwen en het koninkrijk Sicilië overnemen. Archombrotus vertrouwt hem niet en heeft, zal later blijken, gelijk. Het is moeilijk om te onderscheiden wie wie is op de afbeelding, maar Meleander zeer waarschijnlijk met Archombrotus op het grote, koninklijke schip. Dit moment is niet cruciaal in het verhaal, maar wel

Afbeelding 8

tekenend voor de plannen van Radirobanes. Hij wint hier het vertrouwen van Meleander, maar houdt er een andere politieke agenda op na.

Op afbeelding 10 zien we een lange stoet met mensen op paarden die op weg zijn naar de tempel in de verte. Op de zegewagen zit Argenis. Om de wagen heen rijden Meleander en Radirobanes, die weer bezig is het vertrouwen van Meleander te winnen maar dit steeds opvallender doet.

Archombrotus rijdt ook vlak bij de wagen en hij heeft het hoofd van Lycogenes in zijn handen. Hij heeft hem gedood omdat Lycogenes de koning probeerde aan te vallen. Deze tocht laat de kracht

van het hof van Meleander zien. Het is een zegetocht ter ere van de overwinning van het kwaad, niet wetende dat het kwaad zich in de vorm van Radirobanes, nog steeds aanwezig is. Op deze afbeelding staan alle belangrijke personages van het verhaal. De afbeelding staat direct naast de betreffende passage, zodat je precies weet wat er gaande is.

Op afbeelding 11 ligt Argenis op de grond en staan Meleander, Archombrotus en Radirobanes er omheen. Archombrotus heeft de list van Radirobanes, om Meleander en Argenis in de val te lokken door. Hij brengt Meleander op de hoogte en ze verzinnen een list om de val te ontlopen. Argenis doet net of ze niet goed wordt en zakt in elkaar. Meleander, die voor haar reed, keert met gespeelde angst terug. Op een gegeven moment heeft Radirobanes het toneelstukje door en wordt enorm woedend. Als hij merkt dat hij Argenis echt niet voor zich kan winnen, vlucht hij. Dit is een belangrijke scène in het verhaal, omdat Radirobanes eindelijk wordt ontmaskerd. Daarmee is een gevaar

Afbeelding 10

voor het koninkrijk én een gevaar voor de liefde tussen Poliarchus en Argenis uit de weg geruimd.

De volgende afbeelding, nummer 12, laat het moment zien vlak voor de uitschakeling van

Radirobanes. Hij is in gevecht met Poliarchus en ze vechten beiden voor hun leven en voor de

overwinning. Er staat veel op het spel voor

Poliarchus. Hij moet het hof beschermen tegen het kwaad en hij mag zelf ook niet doodgaan. Argenis zou niet kunnen leven als hij hier het leven zou laten. Hij heeft dus veel om voor te vechten en weet Radirobanes uiteindelijk te onthoofden. Dit is een belangrijke scène in het verhaal, omdat Radirobanes voorgoed wordt uitgeschakeld. Er zijn nu geen slechteriken in het verhaal meer die het hof kwaad

kunnen doen of Argenis kunnen toe-eigenen. Deze prent geeft heel goed het heetst van de strijd aan en is een van de hoogtepunten van het verhaal.

De laatste afbeelding die alleen in de versie uit 1680 staat, toont de triomftocht van Poliarchus. Hij is verzwakt na het gevecht en moet nodig rusten als hij eenmaal in het hof aankomt. Het harnas van Radirobanes is op een stok gehesen en Poliarchus toont het trots aan Argenis. Zij is onder de indruk van zijn dapperheid. Deze afbeelding staat enkele pagina’s na de afbeelding van het gevecht. Dit is de enige keer dat twee afbeeldingen zo dicht op elkaar staan. Blijkbaar was de scène dermate belangrijk dat hij met twee afbeeldingen verbeeldt moest worden. De afbeelding lijkt ook het einde van het verhaal aan te geven: eindgoed algoed. De politieke

Afbeelding 12

strijd is gestreden, maar de liefdesstrijd nog niet. Archombrotus wil nog steeds met Argenis trouwen.

Conclusie afbeeldingen

In de afbeeldingen is een duidelijk verschil tussen de twee versies van Glazemaker aan te wijzen. De versie uit 1643 heeft maar zes afbeeldingen en de versie uit 1680 dertien. Aan de latere versie is dus meer geld besteed als het gaat om de afbeeldingen. In deze versie is ook zorgvuldiger nagedacht over de plek van de afbeeldingen. Ze staan steeds vlak bij de passage waar ze betrekking op hebben. De afbeeldingen uit de versie van 1643 staan steeds

voorafgaand aan de vijf boeken. Druktechnisch is dat een stuk makkelijker en goedkoper. Opvallend is dat in beide versies de afbeeldingen niet alleen maar hoogtepunten illustreren. Het huwelijk, waarmee 1643 opent en 1680 sluit, is natuurlijk de belangrijkste gebeurtenis in het verhaal. In 1643 weet de lezer direct dat het goed komt met Argenis en Poliarchus, in 1680 is er meer spanningsopbouw en komt de ontknoping echt pas aan het eind. Andere afbeeldingen die een belangrijke passage illustreren zijn bijvoorbeeld afbeelding 4 waarop Poliarchus vermomd is en de aanslag van Radirobanes tegenhoudt of afbeelding 8, waarop Poliarchus en Argenis elkaar ontmoeten. Aan de andere kant zijn er ook veel afbeeldingen die juist een bijscène illustreren. Afbeelding 9 waarop Meleander,

Archombrotus en Radirobanes op zee zijn, afbeelding 11 waarin een list tegen Radirobanes wordt uitgevoerd of afbeelding 13 waarop Poliarchus het harnas van de verslagen

Radirobanes toont. Sommige afbeeldingen vallen in een grijs gebied. Zo ook afbeelding 5, waarin Selenisse zichzelf heeft doorstoken. Hij valt niet onder de belangrijkste scènes, want Selenisse heeft een kleine rol in het verhaal. De afbeelding laat wel een boodschap zien: ze moet haar verraad met haar leven bekopen. Ook afbeelding 3 valt in het grijze gebied: Archombrotus helpt Meleander van de verdrinkingsdood. Ze zijn beiden geen

hoofdpersonage, maar de afbeelding laat wel een band zien die aan het eind terugkomt: Archombrotus is de zoon van Meleander. Door deze afbeeldingen ligt de focus niet op het liefdesverhaal. Ze laten veel meer zien, bijvoorbeeld over de politieke inhoud. De

afbeeldingen sluiten in de versie uit 1643 niet aan bij de parateksten, waarin een grote rol voor Argenis en het liefdesverhaal was weggelegd.

Bij de versie uit 1680 wordt dit beeld versterkt. Er zijn zeven afbeeldingen toegevoegd en een groot verschil is dat ze vaak naast de desbetreffende passages staan in plaats van voorafgaand aan een boekdeel. Het origineel van Bugnotius had geen afbeeldingen, dus de zeven nieuwe prenten zijn op een andere manier verkregen. Deze prenten hebben vrijwel

allemaal een politieke insteek en daardoor krijgt de versie als geheel meer een politiek georiënteerde uitstraling. Er zijn verschillende afbeeldingen van strijd en onderhandeling toegevoegd, zoals de scène op de boot of de zegetocht. Op eerste afbeelding van deze editie staan Poliarchus en Argenis als sterk leiderskoppel afgebeeld en dat staat in contrast met de openingsprent uit 1643, waarop ze in het huwelijk treden. Op de afbeeldingen is dezelfde politieke insteek te zien als in de andere parateksten uit 1680.

De prenten voegen iets toe aan het verhaal en hebben niet als doel iets nieuws te vertellen, maar meer informatie te verschaffen bij passages in het verhaal. Ze ondersteunen het verhaal en, in het geval van 1680, de politieke boodschap. Daarnaast geven ze een indicatie van de sfeer, waardoor de verbeeldingskracht van de lezer wordt aangesproken. Ze geven de sfeer van het hof weer en de kleding en het interieur dat daarbij hoort. Ook vullen ze het uiterlijk van de personages in, die er in de meeste gevallen adellijk en rijk uitzien.

Het is een inkijkje in het koninkrijk, wat voor veel lezers nieuw en daardoor leuk is om te zien. Door deze afbeeldingen gaat het verhaal nog meer leven.