Uit de besproken onderzoeken komt naar voren dat scholen op verschillende manieren om kunnen gaan met de slaapproblemen van hun leerlingen.
Verschillende ontwikkelingen in de puberteit werken slaapproblemen in de hand. Dat resulteert erin dat leerlingen de gehele middelbare schooltijd een verhoogd risico op slaapproblemen hebben (Carskadon, 2011). De slaapproblemen die in deze scriptie naar voren zijn gekomen betreffen slaaptekort en de sociale jetlag die beide een negatieve invloed hebben op de schoolprestaties. Bij het onderzoeken van de vraag welke verklaringen van de slaapproblemen school gerelateerd zijn, komen de SST, regels omtrent ontbijten, de verkoop van cafeïne en schoolwerk naar voren. Daarbij heeft een vroege SST ook een negatieve invloed op
ontbijtgewoontes en hangt het samen met een hogere cafeïneconsumptie.
Vervolgens is gekeken naar maatregelen die scholen kunnen nemen om te voorkomen dat de schoolprestaties lijden onder de slaapproblemen van leerlingen zonder iets te doen aan de slaapproblemen. De twee maatregelen die in de
literatuur naar voren komen zijn het wijzigen van het rooster en een schoolontbijt. De roosterwijzingen betreffen zowel de samenstelling van het reguliere rooster als het optimaliseren van het toetsrooster. Daarbij gaat het vooral om het anders vormgeven van de ochtend zodat vakken die vragen om hoog cognitief functioneren pas rond het middag uur worden onderwezen en getoetst. Het schoolontbijt zou een andere mogelijke uitkomst zijn voor een nieuwe invulling van het ochtendrooster. Door een schoolontbijt te organiseren kunnen scholen
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
gezonde ontbijtgewoontes stimuleren en wordt het moment van ontbijten verlaat. Dit verkleint mogelijk de sociale jetlag en zorgt voor een lagere subjectieve slaperigheid.
Ten slotte is met behulp van bestaande literatuur onderzocht hoe scholen de slaapgewoontes van adolescenten positief kunnen beïnvloeden. Gezonde slaapgewoontes kunnen gestimuleerd worden door middel van slaaponderwijs voor zowel leerlingen als ouders. Daarbij kan er onderscheid gemaakt worden tussen slaaponderwijs gericht op het verhogen van kennis of onderwijs gericht op het veranderen van gedrag. Een andere maatregel om een goede slaap bij
leerlingen te stimuleren is door middel van LO. Regelmatige beweging heeft zowel een acuut als een langer durende positieve uitwerking op de slaapduur en het functioneren in de ochtend (Kredlow et al., 2016; Kalak et al., 2012). Scholen kunnen ernaar streven om de toch al verplichte LO-uren zoveel mogelijk te verspreiden over de week. Daarbij is het vanzelfsprekend dat scholen aan de verplichte LO-uren te voldoen zodat meer adolescenten de minimale beweging krijgen.
Deze scriptie heeft laten zien dat scholen op verschillende manieren om kunnen gaan met de slaapproblemen van hun leerlingen. Daarmee is internationale literatuur op het gebied van slaap in onderwijscontext bij adolescenten voor het eerst verzameld en vanuit meerdere perspectieven belicht. Omdat slaap op verschillende manieren beïnvloed wordt en er samenhang is met zoveel facetten, zoals cafeïnegebruik en lichamelijke beweging, is het belangrijk dat de
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
benaderd (Blunden & Galland, 2014). Door diverse afgebakende studies die zich op een enkel aspect richten te combineren, ontstaat er een beter begrip van de problematiek en mogelijke oplossing.
Er is weinig literatuur beschikbaar waarbij de inzichten uit internationaal perspectief op het thema slaap en onderwijs vertaald worden naar de Nederlandse context. Met deze scriptie krijgen ook scholen in Nederland beter inzicht in de stappen die zij kunnen nemen om de slaapproblemen bij leerlingen waar mogelijk te beperken. Door de verschillende invalshoeken kunnen scholen zelf beoordelen welke maatregelen het best aansluiten bij de behoefte en slagingskans.
Het is in dit onderzoek duidelijk geworden dat er in ieder geval voor scholen een rol is weggelegd om intern te evalueren welk beleid aangepast kan worden om gezonde slaapgewoonten te stimuleren, zodat het leerpotentieel optimaal tot uiting kan komen. Maar ook voor landelijke instanties, zoals de Gezonde School, de GGD en onderwijsinspectie ligt er mogelijk een rol
weggelegd in voorlichting en ondersteuning van scholen op het gebied van slaap. Op dit moment is slaap nog geen landelijk thema binnen de Gezonde School (Boschloo et al., 2013), maar deze scriptie heeft laten zien dat daar misschien wel reden toe is. Ook kan de plaatselijke GGD in de periodieke gesprekken met scholen beter in kaart brengen hoe het gaat met de slaperigheid van leerlingen op afzonderlijke scholen en waar mogelijkheden liggen om slaperige leerlingen tegen te gaan. Zo kan de GGD verder bij dragen aan dit aspect van de gezondheid van adolescenten. Daarbij ligt er een rol weggelegd voor de Onderwijs Inspectie om
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
strenger toezicht te houden op het naleven van de verplichte aantal uur LO die scholen moeten verzorgen.
Vervolgonderzoek is nodig naar de vraag hoe de optimale slaap bij
adolescenten gedefinieerd moet worden (Blunden & Galland, 2014). Niet alleen is er op dit moment te weinig consensus over de optimale hoeveelheid slaap per nacht, ook wanneer gekeken wordt naar de slaapkwaliteit is er veel
onduidelijkheid. Idealiter worden de richtlijnen van de NSF van acht tot tien uur slaap voor adolescenten vergeleken met de uitkomsten van negen tot elf uur slaap op welzijn, prestaties en slaperigheid overdag. Daarbij moet rekening gehouden worden met een mogelijke slaapschuld en sociale jetlag bij adolescenten (Klerman & Dijk, 2005). Daarbij is het mogelijk dat de aanbeveling van de NSF correct is, maar dat door een lage slaapkwaliteit adolescenten langer moeten slapen om volledig uitgerust wakker te worden (Blunden & Galland, 2014). Er is daarom ook meer duidelijkheid gewenst over hoe een goede slaapkwaliteit en slaaphygiëne bij adolescenten eruit ziet. Een voorbeeld daarvan is de onduidelijkheid over het tijdstip waarop adolescenten cafeïne kunnen drinken zonder dat het effect heeft op de slaapkwaliteit (Clark & Landolt, 2017).
Ondanks de behoefte aan verder onderzoek op bepaalde thema’s, zijn uit deze paper wel aanbevelingen voortgevloeid die het scholen beter mogelijk maken in te spelen op de slaapbehoefte van leerlingen om prestaties te verhogen. Met deze kennis kunnen scholen betere afwegingen maken als het aankomt op beleidskeuzes die mogelijk de slaapgewoonten en daarmee de prestaties van adolescenten beïnvloeden. Per school zal het afhangen welke maatregelen
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
haalbaar en wenselijk zijn, maar middelbare scholen hebben in ieder geval wel mogelijkheden tot hun beschikking bij het tegengaan en voorkomen van slaperige leerlingen in de klas.
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
Literatuurlijst
Adolphus, K., Lawton, C. L., & Dye, L. (2013). The effects of breakfast on behavior and academic performance in children and
adolescents. Frontiers in human neuroscience, 7. doi:10.3389/- fnhum.2013.00425
Andrade, M. M., Benedito-Silva, A. A., Domenice, S., Arnhold, I. J., & Menna- Barreto, L. (1993). Sleep characteristics of adolescents: a longitudinal study. Journal of Adolescent Health, 14(5), 401-406. doi: 1054- 139X/93/$6.00
Arakawa, Masashi, Kazuhiko Taira, Hideki Tanaka, Kenji Yamakawa, Hiroki Toguchi, Hatuko Kadekaru, Yukari Yamamoto, Eiko Uezu, and Shuichiro Shirakawa. "A survey of junior high school students’ sleep habit and lifestyle in Okinawa." Psychiatry and clinical neurosciences 55, no. 3 (2001): 211-212. doi:10.1046/j.1440-1819.2001.00829.x
Bartel, K. A., Gradisar, M., & Williamson, P. (2015). Protective and risk factors for adolescent sleep: a meta-analytic review. Sleep medicine reviews, 21, 72-85. doi:10.1016/j.smrv.2014.08.002
Beebe, D. W. (2011). Cognitive, behavioral, and functional consequences of inadequate sleep in children and adolescents. Pediatric Clinics, 58(3), 649- 665. doi:10.1016/j.pcl.2011.03.002
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
Blunden, S. L., Chapman, J., & Rigney, G. A. (2012). Are sleep education programs successful? The case for improved and consistent research efforts. Sleep medicine reviews, 16(4), 355-370.
doi:10.1016/j.smrv.2011.08.002
Blunden, S., & Galland, B. (2014). The complexities of defining optimal sleep: Empirical and theoretical considerations with a special emphasis on children. Sleep medicine reviews, 18(5), 371-378.
doi:10.1016/j.smrv.2014.01.002
Blunden, S., & Rigney, G. (2015). Lessons learned from sleep education in schools: a review of dos and don'ts. Journal of clinical sleep medicine: JCSM: official publication of the American Academy of Sleep
Medicine, 11(6), 671. doi:10.5664/jcsm.4782
Boergers, J., Gable, C. J., & Owens, J. A. (2014). Later school start time is associated with improved sleep and daytime functioning in
adolescents. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics, 35(1),
11-17. Doi: 10.1097/DBP.0000000000000018
Bonnet, M. H. (1986). Performance and sleepiness as a function of frequency and placement of sleep disruption. Psychophysiology, 23(3), 263-271.
doi:10.1111/j.1469-8986.1986.tb00630.x
Borbély, A. A., Daan, S., Wirz-Justice, A., & Deboer, T. (2016). The two-process model of sleep regulation: a reappraisal. Journal of sleep research, 25(2), 131-143. doi:10.1111/jsr.12371
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
Boschloo, A., Krabbendam, L., Dekker, S., Lee, N., de Groot, R., & Jolles, J. The relation between sleep and school performance: Comparing objective and subjective school performance measures. School performance, 107. Boschloo, A., Ouwehand, C., Dekker, S., Lee, N., De Groot, R., Krabbendam, L.,
& Jolles, J. (2012). The relation between breakfast skipping and school performance in adolescents. Mind, brain, and education, 6(2), 81-88. doi:10.1111/j.1751-228X.2012.01138.x
Bryant Ludden, A., & Wolfson, A. R. (2010). Understanding adolescent caffeine use: connecting use patterns with expectancies, reasons, and sleep. Health Education & Behavior, 37(3), 330-342. doi:10.1177/1090198109341783 Buysse, D. J., Reynolds, C. F., Monk, T. H., Berman, S. R., & Kupfer, D. J.
(1989). The Pittsburgh Sleep Quality Index: a new instrument for psychiatric practice and research. Psychiatry research, 28(2), 193-213. doi:10.1016/0165-1781(89)90047-4
Cain, N., Gradisar, M., & Moseley, L. (2011). A motivational school-based intervention for adolescent sleep problems. Sleep medicine, 12(3), 246- 251. doi:10.1016/-j.sleep.2010.06.008
Carskadon, M. A., Acebo, C., & Jenni, O. G. (2004). Regulation of adolescent sleep: implications for behavior. Annals of the New York Academy of Sciences, 1021(1), 276-291. doi:10.1196/annals.1308.032
Carskadon, M. A. (2011). Sleep in adolescents: the perfect storm. Pediatric Clinics, 58(3), 637-647. doi:10.1016/j.pcl.2011.03.003
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
Chung, K. F., Chan, M. S., Lam, Y. Y., Lai, C. S. Y., & Yeung, W. F. (2017). School-Based Sleep Education Programs for Short Sleep Duration in Adolescents: A Systematic Review and Meta-Analysis. Journal of school health, 87(6), 401-408. doi:10.1111/- josh.12509
Clark, I., & Landolt, H. P. (2017). Coffee, caffeine, and sleep: A systematic review of epidemiological studies and randomized controlled trials. Sleep medicine reviews, 31, 70-78. doi: 10.1016/j.smrv.2016.01.006
Cohen-Zion, M., & Shiloh, E. (2018). Evening chronotype and sleepiness predict impairment in executive abilities and academic performance of
adolescents. Chronobiology international, 35(1), 137-145. doi:10.1080/07420528.2017.1387792
Collado Mateo, M., Díaz-Morales, J. F., Escribano Barreno, C., Delgado Prieto, P., & Randler, C. (2012). Morningness-eveningness and sleep habits among adolescents: age and gender differences. Psicothema, 24(3). E- ISSN: 1886-144X
Crowley, S. J., Acebo, C., & Carskadon, M. A. (2007). Sleep, circadian rhythms, and delayed phase in adolescence. Sleep medicine, 8(6), 602-612.
doi:10.1016/j.sleep.2006.12.002
Curcio, G., Ferrara, M., & De Gennaro, L. (2006). Sleep loss, learning capacity and academic performance. Sleep medicine reviews, 10(5), 323-337. doi:10.1016/-j.smrv.2005.11.001
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
De Bruin, E. J., van Run, C., Staaks, J., & Meijer, A. M. (2017). Effects of sleep manipulation on cognitive functioning of adolescents: a systematic
review. Sleep medicine reviews, 32, 45-57.doi:10.1016/j.smrv.2016.02.006 Dewald, J. F., Meijer, A. M., Oort, F. J., Kerkhof, G. A., & Bögels, S. M. (2010).
"The influence of sleep quality, sleep duration and sleepiness on school performance in children and adolescents: a meta-analytic review." Sleep medicine reviews 14.3 (2010): 179-189. doi:10.1016/j.smrv.20 09.10.0 04
Dewald, J. F., Meijer, A. M., Oort, F. J., Kerkhof, G. A., & Bögels, S. M. (2014). Adolescents' sleep in low-stress and high-stress (exam) times: a
prospective quasi-experiment. Behavioral sleep medicine, 12(6), 493-506. doi: 10.1080/15402002.2012.670675
Díaz-Morales, J. F., Prieto, P. D., Barreno, C. E., Mateo, M. J. C., & Randler, C. (2012). Sleep beliefs and chronotype among adolescents: The effect of a sleep education program. Biological Rhythm Research, 43(4), 397-412. doi: 10.1080/09291016.2011.597620
Drake C, Nickel C, Burduvali E et al. The pediatric daytime sleepiness scale (PDSS): sleep habits and school outcomes in middle-school children. SLEEP 2003;26(4):455-458. doi: 10.1093/sleep/26.4.455
Drake, C., Roehrs, T., Shambroom, J., & Roth, T. (2013). Caffeine effects on sleep taken 0, 3, or 6 hours before going to bed. Journal of Clinical Sleep Medicine, 9(11), 1195-1200. doi: 10.5664/jcsm.3170
Drapeau, C., HAMEL-HÉBERT, I., Robillard, R., Selmaoui, B., Filipini, D., & Carrier, J. (2006). Challenging sleep in aging: the effects of 200 mg of
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
caffeine during the evening in young and middle-aged moderate caffeine consumers. Journal of sleep research, 15(2), 133-141. doi: 10.1111/ j.1365-2869.2006.00518.x
Dumay, N. (2016). Sleep not just protects memories against forgetting, it also makes them more accessible. Cortex, 74, 289-296. doi:10.1016 /j.cortex.2015.06.007
Edefonti, V., Rosato, V., Parpinel, M., Nebbia, G., Fiorica, L., Fossali, E., ... & Agostoni, C. (2014). The effect of breakfast composition and energy contribution on cognitive and academic performance: a systematic review– . The American journal of clinical nutrition, 100(2), 626-656.
doi:10.3945/ajcn.114.083683
Eide, E. R., & Showalter, M. H. (2012). Sleep and student achievement. Eastern Economic Journal, 38(4), 512-524. doi:10.1057/eej.2011.33
Fallone, G., Owens, J. A., & Deane, J. (2002). Sleepiness in children and
adolescents: clinical implications. Sleep medicine reviews, 6(4), 287-306. doi:10.1053/smrv.2001.0192
Fischer, D., Lombardi, D. A., Marucci-Wellman, H., & Roenneberg, T. (2017). Chronotypes in the US–Influence of age and sex. PloS one, 12(6), e0178782. doi:10.1371/journal.pone.0178782
Fleig, D., & Randler, C. (2009). Association between chronotype and diet in adolescents based on food logs. Eating Behaviors, 10(2), 115-118. doi:10.1016/j.eatbeh.2009.03.002
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
Geurts, M., Brants, H., & Milder, I. (2016). De voedingsomgeving op scholen: De stand van zaken in het voortgezet onderwijs en middelbaar
beroepsonderwijs anno 2015. RIVM briefrapport 2016-0006. Gezondheid in Beeld Amsterdam (2016). Opgehaald van https://amsterdam.
ggdgezondheidinbeeld.nl
Goldstein, D., Hahn, C. S., Hasher, L., Wiprzycka, U. J., & Zelazo, P. D. (2007). Time of day, intellectual performance, and behavioral problems in Morning versus Evening type adolescents: Is there a synchrony effect?. Personality and individual Differences, 42(3), 431-440. doi:10.1016/j.paid.2006.07.008
Gradisar, M., Gardner, G., & Dohnt, H. (2011). Recent worldwide sleep patterns and problems during adolescence: a review and meta-analysis of age, region, and sleep. Sleep medicine, 12(2), 110-118.
doi:10.1016/j.sleep.2010.11.008
Gruber, R., Cassoff, J., & Knäuper, B. (2011). Sleep health education in pediatric community settings: rationale and practical suggestions for incorporating healthy sleep education into pediatric practice. Pediatric Clinics, 58(3), 735-754. doi:10.1016/j.pcl.2011.03.006
Hafner, M., Stepanek, M., & Troxel, W. M. (2017). The economic implications of later school start times in the United States. Sleep health, 3(6), 451-457. Hansen, M., Janssen, I., Schiff, A., Zee, P. C., & Dubocovich, M. L. (2005). The
impact of school daily schedule on adolescent sleep. Pediatrics, 115(6), 1555-1561. doi:10.1542/peds.2004-1649
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
Hirshkowitz, M., Whiton, K., Albert, S. M., Alessi, C., Bruni, O., DonCarlos, L., ... & Neubauer, D. N. (2015). National Sleep Foundation’s sleep time duration recommendations: methodology and results summary. Sleep Health, 1(1), 40-43. doi:10.1016/j.sleh.2014.12.010
Hoyland, A., Dye, L., & Lawton, C. L. (2009). A systematic review of the effect of breakfast on the cognitive performance of children and
adolescents. Nutrition research reviews, 22(2), 220-243. doi10.1017/S0954422409990175
ICT voor maatwerk. (2016). Opgehaald van https://www.vo- raad.nl/themas/leermiddelen-en-ict/onderwerpen/122
James, J. E., Kristjánsson, Á. L., & Sigfúsdóttir, I. D. (2011). Adolescent
substance use, sleep, and academic achievement: evidence of harm due to caffeine. Journal of adolescence, 34(4), 665-673.
doi:10.1016/j.adolescence.2010.09.006
Johansson, A. E., Petrisko, M. A., & Chasens, E. R. (2016). Adolescent Sleep and the Impact of Technology Use Before Sleep on Daytime Function. Journal of pediatric nursing. doi:10.1016/j.pedn.2016.04.004
Jones, C. H., Owens, J. A., & Pham, B. (2013). Can a brief educational
intervention improve parents’ knowledge of healthy children’s sleep? A pilot-test. Health Education Journal, 72(5), 601-610.
doi:10.1177/0017896912464606
Kalak, N., Gerber, M., Kirov, R., Mikoteit, T., Yordanova, J., Pühse, U., ... & Brand, S. (2012). Daily morning running for 3 weeks improved sleep and
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
psychological functioning in healthy adolescents compared with controls. Journal of Adolescent Health, 51(6), 615-622.
doi:10.1016/j.jadohealth.2012.02.020
Keyes, K. M., Maslowsky, J., Hamilton, A., & Schulenberg, J. (2015). The great sleep recession: Changes in sleep duration among US adolescents, 1991– 2012. Pediatrics, 135(3), 460-468. doi: 10.1542/peds.2014-2707
Kredlow, M. A., Capozzoli, M. C., Hearon, B. A., Calkins, A. W., & Otto, M. W. (2015). The effects of physical activity on sleep: a meta-analytic
review. Journal of behavioral medicine, 38(3), 427-449. doi:10.1007/s10865-015-9617-6
Kirby, M., Maggi, S., & D’Angiulli, A. (2011). School start times and the sleep– wake cycle of adolescents: a review and critical evaluation of available evidence. Educational Researcher, 40(2), 56-61. doi: 10.3102/
0013189X11402323
Kloosterman, R., & van Beuningen, J. (2015). Jongeren over sociale media. Centraal Bureau voor de Statistiek. Opgehaald van
https://www.cbs.nl/-/media/imported/documents/2015/47/2015ep26- jongeren-over-sociale-media.pdf?la=nl-nl
Kopasz, M., Loessl, B., Hornyak, M., Riemann, D., Nissen, C., Piosczyk, H., & Voderholzer, U. (2010). Sleep and memory in healthy children and adolescents–a critical review. Sleep medicine reviews, 14(3), 167-177. doi:10.1016/j.smrv.2009.10.006
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
Laberge, L., Petit, D., Simard, C., Vitaro, F., Tremblay, R. E., & Montplaisir, J. (2001). Development of sleep patterns in early adolescence. Journal of sleep research, 10(1), 59-67. doi:10.1046/j.1365-2869.2001.00242.x Lang, C., Kalak, N., Brand, S., Holsboer-Trachsler, E., Pühse, U., & Gerber, M.
(2016). The relationship between physical activity and sleep from mid adolescence to early adulthood. A systematic review of methodological approaches and meta- analysis. Sleep medicine reviews, 28, 32-45. doi:10.1016/j.smrv.2015.07.004
Leurs, M. T., Jansen, M. W., Schaalma, H. P., Mur-Veeman, I. M., & De Vries, N. K. (2005). The tailored Schoolbeat-approach: New concepts for health promotion in schools. The health promoting school: International
advances in theory, evaluation and practice, 89-107.
Lo, J. C., Ong, J. L., Leong, R. L., Gooley, J. J., & Chee, M. W. (2016). Cognitive performance, sleepiness, and mood in partially sleep deprived adolescents: the need for sleep study. Sleep, 39(3), 687-698. doi: 10.5665/sleep.5552 Mackus, M., van de Loo, A. J., Benson, S., Scholey, A., & Verster, J. C. (2016).
Consumption of caffeinated beverages and the awareness of their caffeine content among Dutch students. Appetite, 103, 353-357. doi:10.1016 /j.appet.2016.04.038
McDowall, P. S., Elder, D. E., & Campbell, A. J. (2017). Relationship between parent knowledge of child sleep, and child sleep practices and problems: A pilot study in a children's hospital cohort. Journal of paediatrics and child health, 53(8), 788-793. doi:10.1111/jpc.13542
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
McDowall, P. S., Galland, B. C., Campbell, A. J., & Elder, D. E. (2017). Parent knowledge of children's sleep: A systematic review. Sleep medicine reviews, 31, 39-47. doi:10.1016/j.smrv.2016.01.002
Meule, A., Roeser, K., Randler, C., & Kübler, A. (2012). Skipping breakfast: Morningness- eveningness preference is differentially related to state and trait food cravings. Eating and Weight Disorders-Studies on Anorexia, Bulimia and Obesity, 17(4), e304-e308. doi:10.3275/8723
Michael, S. L., Merlo, C. L., Basch, C. E., Wentzel, K. R., & Wechsler, H. (2015). Critical connections: health and academics. Journal of School
Health, 85(11), 740-758. doi:10.1111/josh.12309
Minges, K. E., & Redeker, N. S. (2016). Delayed school start times and
adolescent sleep: a systematic review of the experimental evidence. Sleep medicine reviews, 28, 86-95. doi:10.1016/j.smrv.2015.06.002
Natale, V., & Cicogna, P. (2002). Morningness-eveningness dimension: is it really a continuum?. Personality and Individual Differences, 32(5), 809-816. doi:10.1016/S0191-8869(01)00085-X
Noland, H., Price, J. H., Dake, J., & Telljohann, S. K. (2009). Adolescents’ sleep behaviors and perceptions of sleep. Journal of school health, 79(5), 224- 230. doi:10.1111/j.1746-1561.2009.00402.x
Orbeta, R. L., Overpeck, M. D., Ramcharran, D., Kogan, M. D., & Ledsky, R. (2006). High caffeine intake in adolescents: associations with difficulty
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
sleeping and feeling tired in the morning. Journal of Adolescent Health, 38(4), 451-453. doi:10.1016/j.jadohealth.2005.05.014
Owens, J. A., Belon, K., & Moss, P. (2010). Impact of delaying school start time on adolescent sleep, mood, and behavior. Archives of pediatrics &
adolescent medicine, 164(7), 608-614. doi:10.1001/archpediatrics.2010.96 Owens, J. A., Mindell, J., & Baylor, A. (2014). Effect of energy drink and
caffeinated beverage consumption on sleep, mood, and performance in children and adolescents. Nutrition reviews, 72(suppl_1), 65-71. doi:10.1111/nure.12150
Pilcher, J. J., Ginter, D. R., & Sadowsky, B. (1997). Sleep quality versus sleep quantity: relationships between sleep and measures of health, well-being and sleepiness in college students. Journal of psychosomatic
research, 42(6), 583-596. doi:10.1016/ S0022-3999(97)00004-4
Prince, E., Schauer, J., LeBourgeois, M., & Schauer, A. (2010). Efficacy of peer- delivered sleep hygiene education on sleep hygiene, sleep quality, and mood in evening-type adolescents. Journal of Adolescent Health, 46(2), S16. doi:10.1016/j.jadohealth.2009.11.037
Rampersaud, G. C., Pereira, M. A., Girard, B. L., Adams, J., & Metzl, J. D. (2005). Breakfast habits, nutritional status, body weight, and academic performance in children and adolescents. Journal of the American Dietetic Association, 105(5), 743-760. doi:10.1016/j.jada.2005.02.007
Randler, C., Bilger, S., & Díaz-Morales, J. F. (2009). Associations among sleep, chronotype, parental monitoring, and pubertal development among
Scriptie bachelor Onderwijskunde: Slaapverwekkend schoolbeleid: Over de mogelijkheden van middelbare scholen bij slaperige leerlingen in de klas.
German adolescents. The Journal of psychology, 143(5), 509-520. doi:10.3200/JRL.143.5.509-520
Randler, C., & Frech, D. (2009). Young people's time-of-day preferences affect their school performance. Journal of Youth Studies, 12(6), 653-667. doi:10.1080/13676260902902697chung
Reutrakul, S., & Knutson, K. L. (2015). Consequences of circadian disruption on cardiometabolic health. Sleep medicine clinics, 10(4), 455-468.
doi:10.1016/j.jsmc.2015.07.005