Nee, zegt de rechter in deze kwestie. Het is moreel niet laakbaar dat ik dit vonnis heb
uitgesproken, rekening houdend met de beginselen en de positie van Wilders. Met dit vonnis laat ik niet alleen zien dat ik handelingsverantwoordelijkheid heb genomen, maar ook dat dat op een verstandige manier is gedaan. Het is overigens mijn wettelijke en morele plicht om uitspraak te doen in de zaak. De commitment ligt bij de beroepsgenoten, de rechterlijke macht en de samenleving. Ik voor dan ook vanuit de professionaliteit die ik heb mijn taak als rechter uit. Dat het OM mij die taak geeft kunt u mij niet verwijten. Ik geef daarbij geen oordeel over de politieke opvattingen van Wilders, maar een oordeel over de strafbaarheid van zijn
uitlatingen die zonder enige nuance en geïnsinueerd zijn gedaan. Ik houd dan ook rekening met de beginselen van de trias politica, door geen straf op te leggen, en de Vrijheid van meningsuiting plus de non-discriminatie ondervang ik met een veroordeling. Ten slotte heb ik nog geprobeerd toenaderingsverantwoordelijkheid te laten zien door de proceshouding van Wilders te benoemen. Als ik het niet doe, tijdens een rechtszaak waar hij zelf niet komt opdagen, wie roept Wilders dan nog tot de orde?
De conclusie van dit onderzoek sluit zich aan bij de rechter. Echter, ik wil wel benadrukken dat ik het eens ben met het feit dat het jammer is dat deze problematiek niet opgelost kan worden binnen de maatschappij. Over het algemeen lijken de perspectieven van deugden en
gevolgen zich meer te laten lenen voor een extern ethisch perspectief in deze kwestie. Bij de beginselen lijkt er een conflict te ontstaan tussen ethiek en het recht.
Discussie
Reflecterend op het verloop van dit onderzoek zijn er een aantal punten die anders hadden gekund. Daarvan wil ik er twee benoemen in deze discussie.
Ten eerst was de formulering van de vraagstelling gedurende het hele onderzoek sterk juridisch. Ik ben zelf niet sterk juridisch onderlegd, deze scriptie is ook in het kader van de opleiding politicologie geschreven. Deze problematiek had twee uitwerkingen. Enerzijds ben ik veel tijd kwijt geraakt aan het bijspijkeren en kweken van begrip van de juridische wereld, anderzijds was de keuze van de respondenten misschien niet optimaal. Dat laatste komt dan weer, omdat ik niet goed genoeg weet welke specialisten nodig waren op juridisch gebied. De ‘onwetendheid’ had natuurlijk ook uitwerkingen op de daadwerkelijke interviews.
Ten tweede was het onderwerp van de casus wellicht te breed voor de toepassing van het model. Ik had beter specifieker kunnen zijn in de richting die ik op wilde. Een voorbeeld zou dan zijn uitsluitend de problematiek behandelen omtrent het al dan niet vervolgen van het OM. Nu ik niet zo specifiek was, heeft dat er wellicht toe geleid dat ik het onderscheid tussen het recht en ethiek niet helemaal duidelijk naar voren heb kunnen brengen in de toepassing.
Toch denk ik wel dat het is gelukt om een aardig beeld te schetsen met behulp van de interviews die ik heb gehouden. Daarbij is er geen enkele claim dat de argumenten die hier benoemd zijn ook inclusief zijn. Sterker nog, een andere onderzoeker was wellicht op een hele andere conclusie uitgekomen. Dat is nu eenmaal de problematiek bij kwalitatief onderzoek waar je niet onder uit komt.
Literatuurlijst:
Becker, M., (2018). “Integriteit in het openbaar bestuur: Juristen moeten hun hand niet overspelen”, Nederlands Juristenblad, Afl. 20: 1427-1430.
Bryman, A. (2012). Social Research Methods. Oxford: Oxford University Press.
Buruma, U., (2016). “Een politiek proces, Nederlands Juristen Blad,
http://www.njb.nl/blog/een-politiek-proces.21047.lynkx, Geraadpleegd in juni 2018.
Böcker, A.G.M., (2009). “Van de redactie”, Recht Der Werkelijkheid, 30(2): 5-7.
Cliteur, P., (2016). BardotFallaciHoullebecqWilders: Juridische vervolging van religiekritiek en vreemdelingenvrees. Groningen: Uitgeverij de Blauw Tijger.
De Jongste, W.M., (2007). “Het Nederlandse strafrechtsysteem”, WODC, 271(9): 19-60.
Den Hartog, T., (2016). “Proces tegen Wilders gaat door na afwijzing wraking rechter”, Het AD, https://www.ad.nl/binnenland/proces-tegen-wilders-gaat-door-na-afwijzing-wraking- rechter~a2853c58/, Geraadpleegd in juni 2018.
Doornbos, N., & Holvast, N., (2014). “Loyaliteit binnen de rechterlijke macht”, Recht der werkelijkheid, 35(1): 23-41.
Fennema, M., (1997). ‘De opiniedelicten van Janmaat’, De Groene Amsterdammer,
https://www.groene.nl/artikel/de-opiniedelicten-van-janmaat, Geraadpleegd in juni 2018.
Gommer, H., (2009). “De machtenscheiding begripsmatig door het putje”, Strafblad, 3(5): 211-219.
Haenen, M., “Wilders schuldig tot aanzetten tot discriminatie, geen straf”, NRC.nl, 9 december, 2016. Geraadpleegd op 22 mei 2018.
Hermanowicz, J.C. (2002). The great interview: 25 strategies for studying people in bed. Qualitative Sociology, 25(4): 479-499.
Huygen, M., “Waarom staat Wilders weer voor de rechter?”, NRC.nl, 30 oktober 2016, Geraadpleegd in juni 2018.
Janssen, E., & Nieuwenhuis, A. (2012). “De verhouding tussen vrijheid van meningsuiting en discriminatie in het Wilders-proces: een analyse van 'het proces van de eeuw”, NJCM-
Bulletin, 37(2): 177-207.
Jensma F., “Rechters, laat Wilders over aan de politiek”, NRC.nl, 2 december 2016. Geraadpleegd in mei en juni 2018.
Jensma, F., ‘’Steunt Wilders de rechtsstaat nog wel?’’, NRC.nl, 16 december 2016. Geraadpleegd in juni 2018.
Kaptein, H., (2008). “Hendrik Gommer, onder de rechter”, Rechtsgeleerd Magazine Themis, 2009(1): 39-42.
Mack, N., Woodsong, C., MacQueen, K.M., Guest, G., & Namey, E. (2005). Qualitative Research Methods: A Data Collector’s Field Guide. Research Triangle Park, N.C.: Family Health International.
MacIntyre, A., (2007). After virtue: A study in moral theory. Londen: Duckworth. Molier, G., (2010). “De zaak Wilders: Wordt Vervolgd”, Civis Mundi, 1-7.
Moore, G., (2017). Virtue at work. Ethics for individuals, Managers, and Organizations. Oxford University Press.
Musch, S., en Sondermeijer, V., (2018). “Wilders wraakt gerechtshof in ‘minder-
marokkanen’-zaak”, https://www.nrc.nl/nieuws/2018/05/17/volg-hier-live-het-hoger-beroep- tegen-wilders-a1603307, Geraadpleegd in juni 2018.
https://nos.nl/artikel/2147416-marokkanen-en-om-tevreden-met-veroordeling-wilders.html, Geraadpleeigd in juni 2018.
Nrc.nl., ‘Dit zijn de belangrijkste uitspraken uit het vonnis tegen Wilders’’,
https://www.nrc.nl/nieuws/2016/12/09/dit-zijn-de-belangrijkste-uitspraken-uit-het-vonnis- tegen-wilders-a1535890, Geraadpleegd in juni 2018.
Nrc.nl., (2016).“Proces Wilders: Knoops wil rechter Elianne van Rens wraken”,
https://www.nrc.nl/nieuws/2016/11/03/proces-wilders-cliteur-spreekt-als-getuige-deskundige- a1529968, Geraadpleegd in juni 2018.
De rechtspraak (2014). “Professionele standaarden strafrecht”, verkregen van:
https://www.rechtspraak.nl/, Geraadpleegd in mei 2018.
Rechtbank Den Haag (2016) uitspraak in de tweede-zaak Wilders: 9 december 2016, ECLI:NL:RBDHA:2016:15014. verkregen van:
https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RBDHA:2016:15014,
Geraadpleegd in mei 2018.
Rosier, T., (2010). (Red.) De grondslagen van het recht: Achtergronden. Den Haag: Boom Juridische uitgevers.
Schutgens, R.J.B., (2016). “Dit is de rechter die de wet u toewijst”, Rechtsgeleerd Magazine Themis, 177(3): 113-114.
Stein, Y., (2003). “Met excuses aan Janmaat”, https://www.trouw.nl/home/met-excuses-aan- janmaat~adbd135c/, Geraadpleegd in juni 2018.
Trouw.nl., (2011) “Uitspraak rechtbank Amsterdam in de zaak-Wilders”
https://www.trouw.nl/home/uitspraak-rechtbank-amsterdam-in-de-zaak-wilders~ab733f07/, Geraadpleegd in juni 2018.
Van der Burg, W., (2007). “Juridische professies en de instrumentalisering van het recht”, 114-125.
Van Es, R. (2015). Professionele ethiek. Morele besluitvorming in organisaties en professies. Vakmedianet.
Volkskrant.nl., “Rechter bedrijft Politiek”, https://www.volkskrant.nl/nieuws- achtergrond/rechter-bedrijft-politiek~bd9d19a1/, Geraadpleegd in juni 2018.
Van der Poll, W., “Partijloze rechters, want het is niet zomaar een zaak”, Trouw.nl, 18 maart 2016. Geraadpleegd in juni 2016.
Van Walsum, S., (2016). “Koepel van rechtbanken: Wilders mag foeteren zoals elke veroordeelde”, Volkskrant.nl, Geraadpleegd in juni 2018.
Zandbergen, K., “Geen garantie op einde leegloop”, Trouw.nl, 24 maart 2014. Geraadpleegd in juni 2018.
Casuïstiek en media:
-‐ Verschillende kranten artikelen
-‐ Wetsartikelen uit Wetboek van Strafrecht verkregen van:
http://wetten.overheid.nl/zoeken, geraadpleegd in mei en juni 2018. -‐ Interview van een van rechters in Kijken in de Ziel
-‐ De getuigenis van Paul Cliteur, opgeroepen door de verdediging als expert.
-‐ De uitspraak van de Rechter op 9 december 2016 (26 pp.): Gerechtshof Den Haag, 9 december 2016, ECLI:NL:RBDHA:2016:15014
-‐ Professionele standaarden strafrecht (Een 13 pagina’s tellen document van de beoogde collectief gevoelde vakmanschap onder strafrechters).
Bijlage 1: Topiclist 1:
-‐Rechtbankverslaggeefster en journaliste Saskia Belleman
-‐Functieomschrijving -‐> hoe zien? – Hoe terecht? -‐ Ervaring
-‐Relatie tot samenleving
-‐ Twitter: Waarom, wijze, zelf ook of rechtspersonen
-‐Wat is een goede rechter? (Capaciteiten, uitspraken, beroepsgenoten).
‘minder-‐minder -‐> uw oordeel/inuitie (Draagt bij aan debat?)
-‐Sfeer in de rechtzaal? (Collega’s/ Twitter) Invloed op samenleving?
-‐Rol rechters
-‐Wilders niet aanwezig, wel twitter -‐Wraking, Paul cliteur, tijdens en na. -‐Mediatraining Komt dat vaak voor?
-‐De uitspraak, reacites, mening geen straf?
Reacties samenleving en professionals die uitspraak doen
-‐OM sprak over ‘norm gesteld’ rol rechters?
-‐Weerspiegelt uitspraak meerderheid sentiment in samenleving?
-‐Beperking v.h.m.
-‐Algemeen oordeel functioneren rechters.
Topiclist 2:
Dr. Hendrik Kaptein ‘Grondslagen van ethiek’ nu?
-‐Ethiek/Recht: onderscheid en overeenkomst
-‐Hoe speelt ethiek een tol in het rechterlijke besluit/ het recht
-‐Wat kenmerkt een goede rechter? (Capaciteiten, uitspraken, deugden).
-‐‘Core Practice’ Rechter + Daarmee onderscheid andere Juridische professies? Ontleend een rechter elementen voor ontwikkeling persoonlijkheid?
-‐Wenselijkheid samensmelten professie en persoon
-‐Maatschappelijk geengageerd vs onpartijdigheid
-‐Juridische kaders ruimte laten voor moreel of menselijk handelen, hoe moet een rechter daarmee omgaan? Vb. Open Normen
-‐Spelen beginselen daarbij een rol?
-‐Rechtvaardigheid wat houdt dat in?
-‐Wat is alles hierboven meenemend doel van rechtspraak?
-‐Belangen tijdens moeilijke strafzaak, valt er een hiërarchie aan belangen aan te brengen/onpartijdigheid..
-‐Straftheorie
-‐Wie straf? Vervolg preventie
Hoe om te gaan met vergelding en immateriële schade Belangen direct betrokkenen / publieke belangen?
-‐Wilders:
Minder-‐minder-‐minder (Morele intuïtie) Draagt zo’n uitspraak mee aan het publieke debat?
-‐Vonnis:
Voorlezen, uw mening? Geen straf, principe genoeg?
-‐OM sprak over een norm gesteld t.a.v v.h.m. wellicht juridisch verdedigbaar, maar ook wenselijk?
Rechter ook vrijspraak kunnen motiveren want thuishoren politieke domein, Folkert Jensma wat vind u?
-‐Preventie door deze uitspraak? Heropvoeden dader afschrikken anderen. Wraakgevoelens balans samenleving
Vergelding door deze uitspraak? Kan dat zonder straf? -‐Gevolgen uitspraak
Zijn we toe aan andere notie van v.h.m?
-‐Analogie redenering 50/60 à aanslagen v.h.m.
-‐Scheiding der machten? Kwalijk dat rechter indruk wekt.
-‐Te oordelen over splijtende thema’s
Zorgt begrenzing voor bepseking moeilijke thema’s?
Bijlage 2: Functieomschrijving en relatie tot onderzoek van de respondenten
Respondent 1: Saskia Belleman
rechtbank verslaggever en journaliste bij de telegraaf. Zij volgde de tweede-zaak Wilders op de voet en zat vaak bij Pauw aan tafel om daar verslag over te doen. Dankzij haar binding met de samenleving als journalist kon zij dat perspectief ook mooi belichten. Veel van haar
bijdragen zijn dan ook op het gebied van ‘morele sentimenten in de samenleving en over de feitelijke gebeurtenissen, de beeldvorming.
Respondent 2: Nienke Doornbos (UvA)
Universitair docent Recht en menselijk gedrag. Expert op het gebied van kwalitatief en empirisch onderzoek naar juridische professies en meer. Andere thema’s waar ze mee bezig is, zijn: communicatie in het recht beroepsethiek en alternatieve vormen van
geschilbeslechting. Zij heeft een waardevolle bijdrage kunnen leveren bij de verheldering van de ‘morele spanningsvelden’ waar rechters als persoon en als professie voor staan. Daarnaast was het gesprek met haar zeer nuttig op het gebied van wat de cultuur binnen de rechterlijke macht is.
Respondent 3: Hendrik Kaptein (Leiden)
Universitair (gast)docent aan de universiteit van Leiden. Hij promoveerde op de
grondslagen van het recht. Tegenwoordig voornamelijk bezig met argumentatie theorie en beroepsethiek onder juristen. Het gesprek met meneer Kaptein was op allerlei vlakken een nuttige bijdrage. Hij wist veel misverstanden weg te nemen die ik had over de straftheorie en scheen met zijn mening een uniek licht op het vonnis van de rechter in de tweede zaak-‐Wilders.
Respondent 4: Marcel Becker (Radboud)
Universitair hoofddocent aan de Radboud universiteit van Nijmegen. Was voor alle onderdelen van de scriptie van waarde. In het gesprek met meneer Becker is duidelijk geworden wat nu de scheidslijn is tussen recht en ethiek, daarnaast heeft hij geholpen met de vraag wat er nu werkelijk ethisch aan de hand is bij de tweede zaak-‐Wilders.
Respondent 5: Peter-‐Björn Martens (Amsterdam)
Strafrechter bij de rechtbank van Amsterdam. Was waardevol omdat hij de kant van de rechter kon verwoorden. Hij heeft voornamelijk bijgedragen aan mijn begrip over hoe het proces van de oordeelsvorming gaat bij een rechter. Dat hebben we samen ook meteen toe kunnen passen op de casus Wilders.