Veruit de meeste vrouwen geven aan de vrouw alleen fulltime kan werken als de kinderen er niet onder lijden en voldoende aandacht en liefde krijgen.
Ik vind het altijd wel belangrijk dat je als ouder het niet puur allemaal voor jezelf doet, maar ook moet kijken: werkt het voor ons en voor de kindjes, dan is het goed.
En als je dan als ouder merkt dat je kinderen eronder lijden als je fulltime werkt, ja, dan vind ik dat je wel zo wijs moet zijn om andere keuzes te maken.
(Nederlandse vrouw, 34 jaar, middenopgeleid, thuiswonende kinderen).
De meest gehoorde voorwaarde om fulltime te kunnen werken als vrouw is dat er een partner is die de vrouw (onder)steunt in de huishoudelijke en
zorgtaken.
Het is niet makkelijk voor een vrouw: én werken, én het huishouden, én de kinderen… het is zwaar. Vooral als haar man haar hierbij niet helpt. Dat is zielig voor die vrouw.
(Turkse vrouw, 38 jaar, laagopgeleid).
Over hoe deze steun er precies moet uitzien, wordt verschillend gedacht.
Goede afspraken met elkaar maken over zorg- en huishoudelijke taken en het afstemmen van werkschema’s van beide partners wordt het vaakst genoemd.
De man moet bijvoorbeeld minder uren gaan werken, of de man en vrouw moeten op andere tijden werken, zodat één van hen thuis is als de kinderen
uit school komen. Veel vrouwen vinden in ieder geval dat niet beide ouders fulltime kunnen werken en carrière maken als er kinderen in het spel zijn.
Enkele vrouwen stellen hierbij dat in ieder geval een ouder fulltime thuis moet zijn voor de kinderen, waarbij het niet uitmaakt of dit de man of de vrouw is. De respondenten die deze mening zijn toegedaan, zien de moeder en vader als gelijkwaardige opvoeders, die samen kunnen beslissen wie het leeuwendeel van de taken voor zijn of haar rekening neemt.
Ik ken ook gezinnen waarin vrouwen gewoon echt het verlangen hebben om carrière te maken en dus gewoon meer werken dan mannen. En dan denk ik: ‘Ja, prima’.
Als je het gewoon samen overeenkomt wie de kostwinner is.
(Nederlandse vrouw, 54 jaar, middenopgeleid, thuiswonende kinderen).
We zien geen duidelijke verschillen naar etniciteit als het gaat om het duiden van de rol van de partner, hoewel een Turkse vrouw wel een verband legt tussen de mate van steun van de mannen aan werkende vrouwen en hun culturele achtergrond.
Ik zie dat Nederlandse vrouwen die fulltime werken veel steun krijgen van hun man. Vooral na het werken als ze thuis komen (…) Ik heb een Nederlandse buurvrouw. Zij werkt fulltime. Als zij thuis komt gaat ze meteen in de tuin zitten.
Kopje koffie er bij, een sigaret erbij. Haar man doet dan klusjes in de keuken...
Turkse mannen begrijpen dit niet echt.
(Turkse vrouw, 52 jaar, laagopgeleid, thuiswonende kinderen).
Verschillende vrouwen vinden verder dat moeders alleen fulltime kunnen werken als de kinderen wat ouder zijn. De meesten doelen hierbij op het moment dat de kinderen naar school gaan. Sommigen beogen hiermee de basisschool, terwijl anderen nadrukkelijk de middelbare school bedoelen. Als er in de eerste jaren een goede band wordt gelegd, is een fulltime werkende moeder op latere leeftijd niet zo’n probleem, zo vinden deze respondenten.
Naast de leeftijd van de kinderen, noemen vrouwen ook andere kenmerken van het gezin die ertoe doen als het gaat om de mogelijkheden van moeders om te werken: het aantal kinderen in het gezin en eventuele (speciale) zorg die sommige kinderen nodig hebben.
Een klein aantal geïnterviewden stelt als voorwaarde voor fulltime werken dat er goede opvang beschikbaar is. De vrouwen hebben een duidelijk beeld van wat dat inhoudt: een vertrouwde, vaste opvang door een bekende, liefst aan huis. Familieleden, buren en au pairs worden genoemd. Een Antilliaanse respondent voegt hier aan toe dat dit in Nederland lastiger te realiseren is dan bijvoorbeeld in Curaçao, omdat er geen cultuur is waarin iedereen op elkaars kinderen past.
Toen ik opgroeide in Curaçao, zorgde iedereen voor elkaars kinderen, zodat ze een beter leven konden opbouwen. Een oma die voor de kinderen zorgde als dochter aan het werk was. Een zus die op je kinderen paste, de buurvrouw. iedereen eigenlijk.
Een netwerk van mensen die elkaar helpen zodat ze vooruit kunnen komen in het leven. Een werkende moeder hoeft geen slechte moeder te zijn, maar een moeder die thuiszit is ook niet per se de beste moeder snap je?
(Antilliaanse herintreedster, 34 jaar, middenopgeleid, thuiswonende kinderen).
De vrouwen die vinden dat goede opvang een conditie is voor fulltime werken, noemen opvallend genoeg professionele kinderopvang niet als alternatief. Uit hun toelichtingen blijkt dat zij vinden dat professionele opvang zich vooral richt op de verzorging van kinderen en onvoldoende op pedagogische aspec-ten. In de volgende paragraaf gaan we uitgebreider in op opvattingen over kinderopvang van de respondenten.
Enkele geïnterviewden noemen tot slot kenmerken van de baan als randvoorwaarde voor de combinatie van zorg en arbeid. Zij stellen dat fulltime werken mogelijk is, mits de vrouw haar werktijden flexibel kan indelen en niet te veel reistijd heeft van en naar haar werk.
Je hebt tegenwoordig zoveel flexibele werktijden, er zijn zoveel mogelijkheden.
Thuiswerken, flexwerken, er kan zoveel. En op het moment dat je een fulltime job hebt, en je kunt één of twee dagen thuis werken, dan is dat wel te combineren.
(Nederlandse vrouw, 50 jaar, middenopgeleid, thuiswonende kinderen).
Enkele vrouwen constateren dat kwalitatief hoogwaardig werk meer mogelijk-heden biedt voor de combinatie zorg-arbeid. In dergelijke banen hebben werknemers vaak meer autonomie, zodat zij bijvoorbeeld zelf hun werktijden kunnen indelen. In ongeschoold of laaggeschoold werk, zoals de schoonmaak, is deze flexibiliteit er niet. Bovendien is het werk fysiek zwaar, zodat het minder voor de hand ligt om zorgtaken thuis te combineren met fulltime werk. Kortom, naarmate de kwaliteit van de baan hoger is, denken deze vrouwen dat het gemakkelijker is om de combinatie tussen zorgen en fulltime arbeid te realiseren.
Vooral recent ingetredenen benadrukken verder dat vrouwen nog altijd vaak minder verdienen dan mannen. Het is daarom praktischer als de man fulltime werkt. Hiermee wordt ook voorkomen dat de partners dure kinderop-vang nodig hebben, die zou drukken op het gezinsinkomen.28
Fulltime werken en de zorg voor een gezin zijn (principieel) onmogelijk Dan is er ook nog een aanzienlijk deel van de vrouwen dat vindt dat moeders onder geen enkele voorwaarde fulltime kunnen werken als ze thuis een gezin
28 Gedurende de looptijd van het onderzoek zijn de voorwaarden en hoogte van de vergoeding voor kinderopvang voor gezinnen aan veranderingen onderhevig geweest. De perceptie van de meeste geïnterviewden is dat kinderopvang (te) duur is, of de vergoedingen (te) laag.
hebben. Het meest gehoorde bezwaar is dat fulltime werkende vrouwen hun kinderen niet de liefde en aandacht kunnen geven die ze nodig hebben.
Fulltime werkende moeders zijn volgens deze respondenten te moe om naast hun werk hun kinderen goed op te voeden. Alleen een supervrouw kan beide dingen tegelijkertijd goed doen. Er is domweg niet genoeg tijd, of de fulltime werkende moeders houden onvoldoende energie over voor goed contact met de kinderen. Een respondent geeft een voorbeeld:
Ik doe met mijn dochter, elke vrijdag een cake bakken of zo. Dan heb je een moment met haar, dan leert ze dingen van zo moet het. Als je fulltime werkt en je komt om 9 uur thuis, dan kan je dat niet opbrengen. Je bent gewoon kapot. Dan denk je van oké, ze slapen nu en dan kan ik lekker op de bank zitten.
(Surinaamse vrouw met kleine baan, 31 jaar, middenopgeleid, thuiswonende kinderen).
Diverse respondenten vinden dat het krijgen van kinderen van ouders allerlei offers vraagt, en dat mensen tegenwoordig niet bereid lijken om deze (materi-ele) offers te brengen.
Sommige mensen werken alleen maar omdat ze een luxe leventje willen. Ze willen niet in een gewoon huis wonen maar in een villa. Als je dat wilt, moet je geen kinderen nemen. Alles heeft zijn prijs. Als je veel werkt woon je misschien wel in die villa, maar je mist wel de mooiste momenten van je kinderen. Dat is dan de prijs die je ervoor betaalt. Ik vind dat een te hoge prijs.
(Turkse vrouw, 36 jaar, laagopgeleid, thuiswonende kinderen).
Impliciet, maar vaak ook expliciet, gaan deze respondenten er vanuit dat de opvoeding door de moeder niet zomaar te vervangen is door die van de vader, familie of vrienden of professionele opvanginstellingen. De moeder is voor hen de hoofdopvoeder. Onderstaande citaten illustreren dit standpunt.
Kinderen hebben gewoon meer die moeder nodig (…) We kunnen wel die vader in plaats van die moeder gaan neerzetten, maar ik denk dat het genetisch bepaald is dat die kinderen gewoon die moeder meer nodig hebben.
(Marokkaanse vrouw, 36 jaar, laagopgeleid, thuiswonende kinderen).
Ik vind het een biologisch en evolutionair principe dat een vrouw zorg aan haar gezin besteedt.
(Nederlandse vrouw, 53 jaar, hoogopgeleid, thuiswonende kinderen).
God heeft de vrouw geschapen met een bepaald vermogen tot geduld, meer dan de man. God heeft haar meer geschikt gemaakt om voor het huis en de kinderen te zorgen. Daarom wordt er ook wel gezegd: ‘De eerste school van het kind is de moeder’
(Marokkaanse herintreedster, 33 jaar, middenopgeleid, thuiswonende kinderen).
Behalve dat het voor de kinderen niet goed zou zijn, zien de vrouwen die vinden dat fulltime werken sowieso onverenigbaar is met het moederschap, ook negatieve effecten voor de vrouw zelf. Fulltime werken naast het runnen van het huishouden en de zorg voor de kinderen is stressvol, veel te vermoei-end en niet gezond. Velen van hen noemen hierbij het feit dat vrouwen in veel huishoudens nog altijd het leeuwendeel van de zorg- en huishoudelijke taken op zich nemen. Dit blijkt vooral sterk het geval bij Turkse en Marokkaanse gezinnen.
Een werkende vrouw is anders dan een werkende man. Een vrouw moet na het werken verder met werk in huis. Een man is na zijn werk klaar.
(Turkse vrouw, 38 jaar, laagopgeleid, thuiswonende kinderen).
Bovendien doen moeders zichzelf volgens sommigen te kort als ze fulltime gaan werken, omdat ze zo veel van hun opgroeiende kinderen missen. In de woorden van een oudere, laagopgeleide Turkse vrouw:
Als ik alleen al aan de momenten denk dat ik bijvoorbeeld de luier van mijn kind verschoon… het moment dat zij daar ligt en de lieve geluidjes die ze maakt, dat je dat allemaal moet missen…. daar wil ik niet eens aan denken. Waarom ben ik dan een moeder geworden?
(Turkse vrouw, 36 jaar, laagopgeleid, thuiswonende kinderen).
Tot slot zien enkele vrouwen ook meer praktische belemmeringen. Twee vinden de opvang en de school- en werktijden niet voldoende op elkaar aansluiten in Nederland. Eén vrouw meent dat mannen in veel gevallen lastiger parttime kunnen werken dan vrouwen.
6.3 Kinderopvang
Zouden de geïnterviewde vrouwen gebruik maken van (professionele) kinder-opvang? Om in kaart te brengen hoe de respondenten denken over kinderop-vang hebben wij hen de volgende vragen gesteld: Wat vindt u van de kinder-opvang in Nederland? En: Wat vindt u ervan als jonge kinderen naar de crèche gaan?
Net als bij de andere opinievragen hebben we dit onderwerp vrij algemeen geïntroduceerd en heeft de interviewer doorgevraagd naar aanleiding van de antwoorden. De vraagstelling was gericht op professionele kinderopvang door kinderopvangorganisaties (peuterspeelzaal, crèche, buitenschoolse opvang).
Sommige respondenten hebben in hun antwoorden ook gerefereerd aan informelere vormen van opvang, zoals oppas aan huis of een au pair.