Casestudie Wittevrouwen te Utrecht

Vanuit de gemeente Utrecht kwam de vraag om onderzoek te doen naar de huidige stand van zaken omtrent zelfbeheer van openbaar groen door bewoners. De gemeente Utrecht wil de uitkomsten van dit onderzoek kunnen gebruiken bij de ontwikkeling van nieuwe woongebieden.

In 2007 zijn er in Utrecht 600 zelfbeheercontracten afgesloten. Het streven was om in 2011 800 contracten af te sluiten (Gemeente Utrecht, 2009). Van de 600 contracten in 2007 valt bijna de helft in de wijken Overvecht (25%) en Noordoost (23%) (zie tabel 5.1) (Gemeente Utrecht, 2009).

Tabel 5.1: Zelfbeheercontracten Utrecht

Wijk Aantal Percentage

West 17 3% N-West 54 9% Overvecht 152 25% N-Oost 135 23% Oost 62 10% Binnenstad 39 7% Zuid 56 9% Z-West 75 13% Leidsche Rijn 3 0% Vleuten- de Meern 7 1% Totaal 600 100%

Bron: Gemeente Utrecht, 2009

De gegevens die de gemeente Utrecht voorhanden heeft over de bewoners die zelfbeheer van openbaar groen uitvoeren zijn sterk verouderd. Er is dus geen recente lijst van gegevens over zelfbeheerders beschikbaar. Dit maakt het noodzakelijk om een steekproef te trekken. Er is gekozen om een wijk te kiezen waar relatief veel zelfbeheer plaatsvindt. Dit zijn de wijken Overvecht en Noordoost (Gemeente Utrecht, 2009). Dit zijn twee verschillende typen wijken met een verschil in woningtypen, voorzieningen en dichtheid van openbaar groen. De wijken verschillen ook in bevolkingsamenstelling en de bewoners verschillen in sociaaleconomische status (Gemeente Utrecht, 2011a). Het ligt voor de hand om in deze twee wijken onderzoek te doen, omdat de onderzoekspopulatie dan divers is. Er kan dan een goed beeld ontstaan van de verschillende motieven en de factoren die mogelijk van invloed zijn op de mate van participatie in zelfbeheer van openbaar groen.

Omwille van de tijd is echter gekozen om enkel in de wijk Noordoost onderzoek te gaan doen. Er moet daarom wel rekening worden gehouden bij de interpretatie van de resultaten dat het empirische onderzoek gebaseerd is op een bepaald type wijk met een bepaald type bewoners.

Binnen de wijk Noordoost is gekozen om in de Utrechtse buurt Wittevrouwen onderzoek te gaan doen. De selectie van de casestudie is in onderstaande figuur 5.1 schematisch weergegeven. Daarnaast is de geografische ligging van de buurt Wittevrouwen afgebeeld in figuur 5.2.

Figuur 5.1: Selectie casestudie

Bron: Eigen onderzoek, 2012 Noordoost

Gemeente Utrecht

Overvecht

Wittevrouwen Bron: Dienst Wijken, gemeente Utrecht, 2010

Figuur 5.2: Geografische ligging van de buurt Wittevrouwen te Utrecht

Typering Wittevrouwen

Wittevrouwen kan getypeerd worden als een jonge stadsbuurt. Het is een dichtbevolkte buurt van een stedelijke gemeente met een gemiddelde welvaart en het heeft een jonge bevolking. Waarvan weinig mensen allochtoon zijn, weinig niet-actieven, veel mensen in de dienstverlening werken in vergelijking met de landbouw en industrie en een gemiddeld aantal studenten wonen (zie figuur 5.3) (weetmeer.nl, 2010).

Figuur 5.3: typering Wittevrouwen

Bron: weetmeer.nl, 2010

Wittevrouwen is een negentiende eeuwse uitbreidingswijk van Utrecht, opgezet binnen een gesloten stedelijk blok met een grote diversiteit aan bouwstijlen en woningtypen. Uit de periode van de eerste stedelijke uitbreidingen is de zeer dichte bebouwing met vooral kleine woningen en weinig openbaar groen herkenbaar. Ondanks dat speculatiebouw, ook wel revolutiebouw genoemd, in de buurt de overhand heeft, zijn er ook voorbeelden van charitatieve woningbouw in de vorm van hofjes (Gemeente Utrecht, 2010).

De bevolking van de buurt Wittevrouwen heeft over het algemeen een goede sociaaleconomische status. Uit tabel 5.2 is af te lezen dat er relatief veel mensen met een hoog opleidingsniveau en een koophuis in Wittevrouwen wonen en dat het percentage werkzoekenden en bijstandsgerechtigden relatief laag is in vergelijking met Utrecht als geheel. Op politiek vlak zijn de bewoners van Wittevrouwen, evenals de totale bevolking van Utrecht, overwegend ‘linksgeoriënteerd’. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 stemden de bewoners uit Wittevrouwen overwegend op ‘linksgeoriënteerde’ politieke partijen (zie tabel 5.2). Vervolgens kan opgemerkt worden dat de bewoners uit Wittevrouwen voorlopers zijn op het gebied van participatie. Procentueel gezien liggen de percentages van ‘actieve vrijwilligers’, ‘actief in de buurt’, ‘verantwoordelijk voor de buurt’ en het ‘opkomstpercentage van de gemeenteraadsverkiezingen’ hoger dan de percentages van Utrecht als geheel (zie tabel 5.2) (Gemeente Utrecht, 2011a). Er kan daarom verondersteld worden dat de bevolking in de buurt Wittevrouwen wellicht eerder geneigd is om mee te doen aan participatieprojecten. En daarom misschien ook wel eerder geneigd zijn om deel te nemen aan zelfbeheer van openbaar groen.

Tabel 5.2: Kenmerken van de inwoners van Wittevrouwen in vergelijking met Utrecht als geheel, in % Wittevrouwen Utrecht Opleidingsniveau Laag + gemiddeld 21,8 42,9 Hoog 78,3 57,1 Verhouding koop/huur Koop 72,9 49,2

Huur particulier + sociaal 27,1 50,7

Potentiële beroepsbevolking 79,8 73,2 Werkzame personen 62,1 61,3 Werkzoekenden 2,3 3,3 Bijstandsgerechtigden 1,3 3,7 Gemeenteraadsverkiezing 2010 Groenlinks 24,6 20,7 D66 20,0 17,8 PvdA 17,2 18,7 VVD 16,6 15,6 CDA 6,8 7,6 SP 5,4 6,0 Leefbaar Utrecht 3,0 3,8 Overigen 6,4 9,8 Participatie Actief vrijwilliger 44,3 40,6 Actief in de buurt 36,2 32,8

Verantwoordelijk voor de buurt 93,3 86,1

Opkomstpercentage gemeenteraadsverkiezingen 64,1 52,5

Bron: Gemeente Utrecht, 2011a

Er bestaan in Nederland buurten die vergelijkbaar zijn voor de buurt Wittevrouwen. In bijlage 2 staan vijftig vergelijkbare buurten uit Nederland beschreven die een match hebben met de buurttypering van Wittevrouwen. De buurten die de meeste overeenkomsten vertonen met Wittevrouwen zijn de Vogelenbuurt (Utrecht), Dichterswijk (Utrecht), Ministersbuurt-Oost (Delft), Tuindorp en Van Lieflandlaan-West (Utrecht), Hof (Amersfoort), Levendaal-West (Leiden) en Tuinwijk-West (Utrecht) (weetmeer.nl, 2010). De uitkomsten van dit onderzoek zijn generaliseerbaar voor de buurten die veel gelijkenissen vertonen met Wittevrouwen. Maar zijn echter niet generaliseerbaar voor de buurten die weinig tot geen gelijkenissen vertonen met de buurt Wittevrouwen.

Momenteel wordt in Wittevrouwen al zelfbeheer van openbaar groen uitgevoerd. Vooral in de vorm van plantenbakken, geveltuintjes en boomspiegels (Thierauf & Verhaak, 2008). De buurt Wittevrouwen zou als voorbeeld kunnen dienen voor andere buurten in Nederland. Hierover is meer te lezen in het volgende hoofdstuk.