De geïnterviewde hoofden behandeling hebben voorafgaand aan het interview elk twee
casebeschrijvingen toegestuurd gekregen. Het betrof cases die door de klinieken zelf, de afgelopen maanden, als bijzonder voorval aan het ministerie zijn gemeld. De Verlofunit tbs heeft geconcludeerd dat van deze cases ten onrechte (nog) geen aangifte was gedaan en de betreffende kliniek middels een brief verzocht om alsnog aangifte te doen. De volledige casebeschrijvingen zijn opgenomen in bijlage 3.
Elke case is door minimaal twee en maximaal vier hoofden behandeling beoordeeld op de vraag of men wel of geen aangifte zou doen. In totaal hebben 9 hoofden behandeling aan dit deel van het interview meegewerkt. De beoordelingen zijn in tabel 2 weergeven. De eerste beoordeling van een case is steeds afkomstig van een hoofd behandeling werkzaam binnen de kliniek die de case als bijzonder voorval bij het ministerie heeft gemeld.
Tabel 2: Beoordeling zes cases op wel/ geen aangifte door de klinieken
FPC Omschrijving cases en afwegingen om wel of geen aangifte te doen Aangifte? Case 1: Seksueel overschrijdend gedrag van patiënt buiten kliniek.
1 Eerst met patiënt gesproken en nagegaan of verhaal aannemelijk is. Op basis zorgvuldige afweging: fase behandeling, aard stoornis en toegebrachte schade vervolgens aangifte gedaan
Ja
2 Is toegegeven door dader; wegens ernst delict geen twijfel over aangifte Ja 3 Is toegegeven door dader; wegens ernst delict geen twijfel over aangifte Ja
Case 2: Onenigheid tussen patiënten loopt uit op vechtpartij met wederzijdse
verantwoordelijkheid. Patiënt 1 loopt stijve knie op en patiënt 2 heeft kras in gezicht. OM adviseert om geen aangifte te doen.
1 Op basis advies OM: Patiënt teruggeplaatst naar gesloten unit. Patiënt krijgt spannings-regulatiegesprekken en er worden afspraken gemaakt over voorwaarden voor hervatten verlof
Nee
2 Melding bij politie ongeacht of betrokkenen daaraan mee willen werken. Politie houdt aangifte waarschijnlijk af maar er komt waarschijnlijk wel een mutatie in politieregistratiesysteem
Ja
3 Geen aangifte anders kan je wel bezig blijven Nee
4 Hiervoor gaan we niet naar politie. Ook onduidelijk wie slachtoffer en wie dader is. Is uit de hand gelopen ruzie. Intrekken verlof ook geen goede zaak
Nee
Case 3: Openlijke geweldpleging tegen medewerker.
1 Zeer ernstige normschending; fysiek geweld tegen sociotherapeut Ja 2 Aanhoudende fysieke agressie tegen medewerker. Patiënt had op verschillende momenten kunnen
stoppen
Ja
3 Openlijke geweldpleging. Gaat te ver. Je weet echter niet weet wat er allemaal speelt bij deze patiënt Ja Case 4: Patiënt zou persoon in zijn netwerk met de dood hebben bedreigd. Slachtoffer heeft
aangifte gedaan. kliniek is geïnformeerd over aangifte. Is indexdelict van patiënt.
1 Persoon zelf heeft al aangifte gedaan. Kliniek houdt patiënt binnen. Kliniek heeft zelf niets gehoord of gezien zou dus zelf geen aangifte doen
Nee
2 Gevaarlijke situatie wegens herhaling indexdelict. Grote recidivekans. Aangifte en vrijheid beperken Ja
3 Kliniek weet niet wat er is gebeurd. Nee
Case 5: Patiënt steekt uit onvrede knuffeldier in de brand
1 Aangifte geen zin wegens ernstige pathologie patiënt. Wel preventieve maatregelen getroffen. Nee 2 Geen leereffect van aangifte maar was wel groot risico voor veiligheid kliniek. Veiligheid gaat boven
ziekte patiënt. Aangifte ook goed voor opbouwen dossier. Wel vraag aan OM om snel te beslissen.
Ja
Case 6: Patiënt is boos, reageert onbeheerst en beschadigt vervolgens deur van afdelingskantoor
1 Schade deur was niet doelgericht en patiënt geef zelf aan dat beschadigen niet zijn opzet was. Patiënt moet schade betalen en verlof wordt tijdelijk ingehouden. Incident wordt besproken om herhaling te
De beoordeling van de cases illustreert het feit dat de hoofden behandeling zich bij hun beslissing om wel of geen aangifte te doen wel sterk laten leiden door de ernst en de gevolgen van het gepleegde feit maar niet door de vraag of er sprake is van een feit waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten. Een en ander betekent dat de besluitvorming om wel of geen aangifte te doen ook niet bij alle cases unaniem is. Over de ernstigste en de minst ernstige cases is men het wel met elkaar eens, maar er is een middengroep van cases waarover verschillend wordt gedacht.
- Bij 2 van de 6 cases zijn de beoordelaars unaniem van mening dat aangifte wordt gedaan wegens: de ernst van het delict, de toegebrachte schade en het feit dat er geen twijfel is over wie de dader is.
- Bij 1 van de 6 cases zijn de beoordelaars unaniem van mening dat geen aangifte wordt gedaan wegens de (geringe) ernst van het delict, de reactie van de patiënt op zijn gedrag en de
mogelijkheid om zelf een sanctie op te leggen (schadevergoeding betalen).
- Bij 3 van de 6 cases zijn de meningen over het wel of niet doen van aangifte verdeeld.
Het criterium of voor een feit voorlopige hechtenis is toegelaten, speelt voor de hoofden behandeling geen rol bij hun besluit om aangifte te doen. De juristen van de klinieken zullen dit criterium
waarschijnlijk wel naar voren brengen als zij bij de besluitvorming om wel of geen aangifte te doen worden betrokken. Uit het feit dat de hoofden behandeling het criterium ‘wel of geen voorlopige hechtenis toegelaten’ op geen enkel moment hebben aangestipt bij de bespreking van de cases, concluderen we dat de invloed van de juristen op de besluitvorming (nog) beperkt is.
7.6 Samenvatting en conclusies
(On)gewenste neveneffecten en gevolgen
Voor sommigen is de verplichting om aangifte te doen het grootste knelpunt, anderen vinden de vaststaande gevolgen van de aangifte voor het verlof te ongenuanceerd. De eerste groep vindt de verplichting tot aangifte een ongenuanceerde benadering die geen rekening houdt met de ernst en aard van het delict en niet aansluit bij hetgeen gebeurt in de samenleving. Zij zijn ook van mening dat aangifte doen niet altijd een effectieve manier is om het delictgedrag aan te pakken, behandeling kan soms beter werken. De pedagogische waarde van de justitiële afhandeling wordt nog eens extra gerelativeerd door de lange doorlooptijd en de ongenuanceerde afhandeling: veel sepots en relatief lichte afdoeningen. De tweede groep vindt vooral de gevolgen van de aangifte voor het verlof ongenuanceerd. Zij zouden graag zelf een afweging willen maken ten aanzien van de duur van het opschorten van het verlof. Hierin kunnen de ernst van het feit en de consequenties van het opschorten bij transmuraal verlof dan worden meegewogen.
Het is echter juist deze praktijk van eigen, per kliniek wisselende afwegingen en eigen maatwerk waar de politiek een einde aan wilde maken met de regelgeving. Of en wanneer de verlofmachtiging vervalt, mag niet meer afhankelijk zijn van eigen afwegingen door een kliniek. Dat betekent een verplichte aangifte, direct opschorten van het verlof en beoordeling van de verdenking door een derde partij (het OM), al dan niet gevolgd door het van rechtswege vervallen van de verlofmachtiging.
Afwegingen om wel of geen aangifte te doen
Op de vraag welke afwegingen een rol spelen bij het besluit om wel of geen aangifte te doen van een feit waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten, geven twee van de tien hoofden behandeling aan dat zij geen eigen afweging maken maar altijd aangifte doen. De overigen noemen elk een eigen
samenspel van overwegingen waarbij bepaalde aspecten (bijna) altijd terugkeren. Het betreft de ernst en de aard van het delict, de schade of het letsel dat teweeg is gebracht en de aard en ernst van de stoornis. Het merendeel van de geïnterviewde hoofden behandeling houdt zich dus niet aan (de aanscherping van) de regelgeving.
Van welke voorvallen wordt daadwerkelijk aangifte gedaan? Is er een grijs gebied?
We hebben de vraag naar de eigen besluitvorming nog concreter gemaakt en een zestal cases van feiten waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten, voorgelegd aan een wisselend aantal hoofden behandeling. De hoofden behandeling (die een case beoordeelden) zijn unaniem in hun beoordeling om wel of geen aangifte te doen bij de meest ernstige en de minst ernstige cases. Bij de ruime middengroep van cases (3 van de 6 cases) zijn de meningen verdeeld en is dus sprake van een grijs gebied. De factor ‘wel of geen voorlopige hechtenis toegelaten’ speelt bij de beoordeling van de cases geen rol. Dat geldt voor alle geïnterviewde hoofden behandeling die een of meer cases kregen
8 Beoordeling regelgeving
8.1 Inleiding
De ongewenste (neven)effecten die vooraf werden voorzien zijn in paragraaf 4.6 beschreven. We gaan in dit hoofdstuk nader in op de vraag welke (on)gewenste neveneffecten zich in de praktijk voordoen. Een aantal ongewenste neveneffecten is als knelpunt door de juristen naar voren gebracht in
paragraaf 6.3 (uitvoerbaarheid van de regelgeving). Andere ongewenste neveneffecten zijn al naar voren gekomen in paragraaf 7.3 waar wordt ingegaan op de (on)mogelijkheden om maatwerk te leveren. Een aantal neveneffecten, die vooraf werden voorzien, is ook expliciet voorgelegd aan de hoofden behandeling met de vraag in hoeverre men hier in de praktijk ook daadwerkelijk tegenaan loopt (paragraaf 8.2). In paragraaf 8.3 geven we aan of het voorziene positieve neveneffect in de praktijk wordt herkend door de juristen van de klinieken. In paragraaf 8.4 en paragraaf 8.5 zijn nog andere neveneffecten beschreven die zich volgens de juristen en de hoofden behandeling in de praktijk voordoen.
In de paragrafen 8.6 is breder naar de regelgeving gekeken. Dan gaat het om de vraag (die aan de juristen voorgelegd) wat er in de praktijk is veranderd en welke suggesties men heeft voor verbetering.