dan een actiemiddel zijn, zou ze Alicia’s verhaal in feite wel ‘gebruikt’ hebben om haar doel te bereiken. Los van of het Ooms bedoeling was kan de film het maatschappelijke debat natuurlijk wel op gang brengen. Hoe dan ook blijkt uit het standpunt van de maker dat zij het beste met Alicia voor heeft en wil dat er een
(pleeg)gezin voor haar gevonden wordt. De film heeft dus niet enkel als doel haar eigen belang te behartigen. Daarnaast kwam in de inleiding naar voren dat Ooms als kind ook in een kindertehuis heeft gewoond, maar zij er bewust voor heeft gekozen dit in de film niet naar voren te laten komen. Haar aanwezigheid in de film staat niet in het teken van haar persoonlijke verhaal. De vraag is of dit een verstandige keuze is. Misschien had dit haar argument juist sterker gemaakt, omdat haar geloofwaardigheid hiermee toeneemt. De kijker beseft zich op deze manier dat Ooms weet hoe het is om in een kindertehuis te wonen, en zal haar argument dan mogelijk sneller voor waar aannemen. Of is het toch zo dat het perspectief van iemand die er onderdeel van is juist voor geloofwaardigheid zorgt? Vanuit dat opzicht is het interessant twee verschillende
documentaires met elkaar te vergelijken; één waarin de maker de persoonlijke betrokkenheid inzet als retorisch middel, en één zoals ALICIA waarin het perspectief van degene die er onderdeel van is centraal staat.
Om het theoretische en tekstuele onderzoek uit deze masterscriptie aan te vullen, zou het nuttig zijn de documentairepraktijk erbij te betrekken door interviews met de maker en participanten van ALICIA. Zo kan een completer beeld van de afwegingen tijdens het maakproces worden gegeven. Dit sluit aan bij wat film- en televisiewetenschapper Willemien Sanders voor ogen heeft. Zij onderzocht in de afgelopen jaren de
afhankelijkheid van documentairemakers door te achterhalen op welke principes de keuzes van de maker gebaseerd zijn.164 Waar Winston en Nichols ethiek op een theoretisch niveau bespreken wil Sanders de documentairepraktijk erbij betrekken. Zo bevat de wetenschappelijke literatuur niet alleen de visie van academici, maar ook van andere filmmakers en documentaireparticipanten.
Bronnenlijst
Aufderheide, Patricia, Peter Jaszi, and Mridu Chandra. Honest truths: Documentary filmmakers on ethical challenges in their work. Center for Social Media, School of Communication, American University, 2009. Beschikbaar via http://cmsimpact.org/resource/honest-truths-documentary-filmmakers-on-ethical-challenges-in-their-work/.
Barnauw, Erik. Documentary: a history of the non-fiction film. New York: Oxford University Press, 1993. Barsam, Richard Meran. Nonfiction film: a critical history. Bloomington: Indiana University Press, 1992. Bordwell, David en Kristin Thompson. Film Art: An Introduction. New York: McGraw-Hill, 2013.
Bruzzi, Stella. New Documentary. London: Taylor & Francis, 2006.
Bruzi, Stella. New documentary, a critical introduction. New York: Routledge, 2006. Burt, Jonathan. Animals in film. Londen: Reaktion Books, 2002.
Chapman, Jane. Documentary in Practice. Cambridge: Polity Press, 2007.
Cerutti, Willemijn. ‘Impact.’ aliciadocumentaire.nl. Laatst geraadpleegd 12 september 2018 https://www.aliciadocumentaire.nl/impact.
Corrigan, Timothy, et al. The Philosophy of Documentary Film. Lexington Books, 2016. Dovey, Jon. Freakshow: First Person Media and Factual Television. London: Pluto Press, 2000.
Elst, Angela van der. ‘Buiten de boot.’ vpro.nl. Gepubliceerd 15 november 2017, laatst geraadpleegd 21 april 2018 https://www.vpro.nl/lees/gids/2017/buiten-de-boot.html.
‘Forms of Experience: Approaching the Social Issue Documentary.’ uniondocs.nl. Laatst geraadpleegd 4 juni 2018 https://uniondocs.org/event/2018-06-01-forms-of-experience/#1477608256488-ac7d3d1a-ae90fd5f-4892.
Grant, Barry Keith, en Jeannette Sloniowski, eds. Documenting the documentary: close readings of documentary film and video. Detroit: Wayne State University Press, 1998.
Hesling, Willem. “Retoriek van de film.” In Filmkunde: Een Inleiding, geredigeerd door Peter Bosma, 225-240. Nijmegen: Sun/Open Universiteit, 1991.
Kahana, Jonathan. The Documentary Film Reader: History, Theory, Criticism. Oxford University Press, 2016. Kelleher, Joe. "Face to face with terror: children in film," Children in Culture. Londen: Palgrave Macmillan, 1998. Leurdijk, Andra. Televisiejournalistiek over de multiculturele samenleving. Amsterdam: Het Spinhuis, 1999. Nichols, Bill. Introduction to Documentary. Indiana: University Press, 2010.
Lury, Karen. The Child in Film: Tears, Fears and Fairy Tales. Londen: IB Tauris, 2010.
MacDougall, David. The corporeal image: Film, ethnography, and the senses. Princeton: Princeton University Press, 2005.
Nichols, Bill. Representing Reality: Issues and Concepts in Documentary. Bloomington & Indianapolis: Indiana University Press, 1991.
Noortwijk, Annelies van, en Vincent Ros. "The Living Landscape of Jakarta in Leonard Retel Helmrich’s Documentary Triptych." Filmurbia. Palgrave Macmillan, London, 2017. 113-129.
Olsen, Debbie C. en Andrew Scahill, eds. Lost and othered children in contemporary cinema. Lanham: Lexington Books, 2012.
Piotrowska, Agnieszka. Psychoanalysis and ethics in documentary film. New York: Routledge, 2013. Piotrowska, Agnieszka. The conman and I: A case study of transference in documentary. Studies in Documentary Film 6 (2012): 15-28.
Plantinga, Carl. Rhetoric and Representation in Nonfiction Film. Cambridge: University Press, 1997. ‘Profiel: Hans Bromet.’ vpro.nl. Laatst geraadpleegd 21 april 2018 https://www.vpro.nl/profielen/profielen-overzicht/frans-bromet.html.
Pryluck, Calvin. “Ultimately we are all outsiders: the ethics of documentary filming.” Journal of the University Film Association 28 (1976): 21-29.
Randhawa, Avneet. ”The Past, Present, and Future of Documentary Cinema.” 34st.com. Gepubliceerd 17 januari 2018, laatst geraadpleegd 4 juni 2018, http://www.34st.com/article/2018/01/the-past-present-and-future-of-documentary-cinema-timothy-corrigan.
Riet, Eva van. “Alicia (13) wacht al jaren op een pleeggezin.” vrouw.nl. Gepubliceerd 22 november 2017, laatst geraadpleegd 4 juni 2018, https://vrouw.nl/artikel/verhalen-achter-het-nieuws/49114/alicia-13-wacht-al-jaren-op-een-pleeggezin.
Ruby, Jay. "Speaking for, speaking about, speaking with, or speaking alongside—An anthropological and documentary dilemma." Visual Anthropology Review 7 (1991): 50-67.
Ruby, Jay. The ethics of imagemaking; or, “They're going to put me in the movies. They're going to make a big star out of me … ” . In A. Rosenthal (Ed.). New challenges for documentary. Berkeley: University of California Press, 1988): 307 – 318, 310.
Ruoff, Jeffrey K. "A Bastard Union of Several Forms." Documenting the Documentary: Close Readings of Documentary Film and Video (2013): 286-301.
Sanders, Willemien. “Documentary filmmaking and ethics: Concepts, responsibilities, and the need for empirical research.” Mass Communication and Society 13 (2010): 528 – 553.
Sanders, Willemien. Participatory spaces and negotiating cooperation and conflict. Utrecht: University Utrecht Press, 2012.
Smit, Margot. ‘De journalistieke ethiek van een documentaire.’ npo.nl. Gepubliceerd 30 januari 2018, laatst geraadpleegd 21 april 2018 https://ombudsman.npo.nl/uitspraken/de-journalistieke-ethiek-van-een-documentaire.
Vos, Chris. Het verleden in bewegend beeld: een inleiding in de analyse van audiovisueel materiaal. Houten: De Haan, 1991.
Wilde, David van der, ‘Niet zo netjes. Ja, dus?.’ nproradio1.nl. Gepubliceerd 4 november 2018, laatst
geraadpleegd 10 november 2018 https://www.nporadio1.nl/opinie-commentaar/12825-niet-zo-netjes-ja-dus. Winston, Brian. Claiming the Real: The Documentary Film Revisited. London: The British Film Institute, 1995. Winston, Brian. Lies, Damn Lies and Documentaries. Londen: British Film Institute, 2000.
Winston, Brian. “The Tradition of the Victim in Griersonian Documentary.” Image Ethics: The Moral Rights of Subjects in Photographs, Film, and Television (1988): 34-57.
Wojik-Andrews, Ian. Children's films: history, ideology, pedagogy, theory. New York: Routledge, 2002. Women Moving Millons. ‘A Guide to investing in social change through documentary film.’
womenmovingmillions.org, laatst geraadpleegd 14 november 2018 http://www.womenmovingmillions.org/wp-content/uploads/2016/11/2016-Documentary-Film-Guide.pdf.
Filmografie
2doc: Alicia. Maasja Ooms. VPRO. Gepubliceerd 22 november 2017, laatst geraadpleegd 14 november 2018 via https://www.2doc.nl/documentaires/series/2doc/2017/november/alicia.html.
Bijlage: sequentieanalyse ALICIA
Scene
& Tijd Wie en wat? Mise-en-scene en licht Cameravoering (kader = k standpunt = st en beweging = b)
Montage Geluid Soort
bewijsvoering 1
0:00:00 Introductie omroep VPRO en 2DOC
- - - - -
2
0:00:16 Zwart beeld waarop getypte witte letters verschijnen. In beeld verschijnt: “Rapportage kindertehuis Maashorst, Reek (Noord Brabant). 2009. Intake Alicia. 5 jaar oud” Bepaling van locatie en tijd. “Geschiedenis: 2004. Moeder is 17 jaar en onder toezicht van Bureau Jeugdzorg als Alicia wordt geboren. 2005. Alicia is 1 jaar oud als Bureau Jeugdzorg van mening is dat beide ouders de veiligheid van hun dochter niet kunnen garanderen en haalt Alicia uit huis. 2009. Alicia woont 4 jaar in een pleeggezin als haar pleegvader plots overlijdt. Haar pleegmoeder kan de zorg niet meer aan en Alicia moet daar weg. 2013. Alicia is 9 jaar en wacht hier nog altijd op een nieuw gezin.” - - Enkele seconden rust tussen de fragmenten uit het rapport. Tekst blijft even staan, dan enkele seconden zwart beeld.
Geluid van een tikkende
typemachine Zwart beeld = ethisch Typegeluid = logisch
3
0:01:11 Rijdend over een landweg. Een weg op het platteland met aan beide kanten bomen en zo nu en dan een huis
K: Long shot St: normaal B: tracking, backward Beeld verschijnt heel langzaam = fade-in. Camera op achterkant
Onheilspellende muziek Muziek = pathetisch
langs de weg. Donker buiten. van de auto. Donker buiten. 4
0:01:45 Tralies, na enkele seconden komt er een konijn in beeld. Onbekende ruimte in het kindertehuis. donker buiten K: Medium close-up St: normaal B: stil Cut - Pathetisch 5
0:02:01 Iemand loopt naar binnen. Het terrein is verlaten. Terrein van kindertehuis Maashorst. donker buiten K: Long shot St: normaal B: stil
Cut Diegetisch geluid,
voetstappen van de vrouw die over het terrein loopt. Maar verder stilte.
-
6
0:02:12 Alicia heeft terwijl ze in bed ligt een gesprek met een vrouwelijke leidster. In de kamer van Alicia in kindertehuis Maashorst. Alicia’s gezicht belicht, schaduw van Kelly links in beeld. K: Medium close-up St: Hoog
B: Pan van een rommelige kamer naar het bed.
K: Close-up van Alicia in bed
St: hoog B: stil
Cut Kelly: “Wij denken dat het langer duurt voordat er een fijn plekje voor jou gevonden is. Het is heel lastig uit te leggen..” Alicia: “Zijn ze dan niet aan het zoeken?”
Kelly: “Ze zijn heel hard aan het zoeken, maar ze zijn anders aan het zoeken dan met een wachtlijst. Ze zijn aan het zoeken naar een plekje dat bij jou past. Alicia: “Wat bedoelen ze dan met een wachtlijst?” Kelly: “Wie heeft wachtlijst aan jou uitgelegd?” Alicia: “Machteld” Kelly: “Oh Machteld heeft dat een keer verteld. Ja dan zetten ze je op een lijst en dan ben je bijvoorbeeld nummer 12 of nummer 6, of nummer 18. Ja, dat is anders zoeken dan wij moeten zoeken voor jou, vinden we. We vinden dat we moeten kijken naar een gezinshuis dat bij jou past en dan moeten we kijken wanneer daar een plekje is.”
Alicia: “Maar het duurt lang!”
Kelly: “Ja, maar we kunnen maar beter eerlijk zijn tegen jou. He? We weten gewoon echt niet hoe lang het allemaal gaat duren, dus we kunnen jou geen tijd meer opgeven daarvoor. Maar we weten alleen dat als we nu een plekje voor je hebben, dat het een goed plekje is voor jou. Omdat we goed
K: Medium close-up van Alicia in bed
St: Hoog B: Stil
zoeken naar een plek die bij je past. In plaats van dat we zeggen: het duurt nog een jaar of twee jaar of een half jaar of drie jaar.”
Alicia: “Het zou toch geen drie jaar meer duren?” Kelly: “Nee, maar ik kan het je allemaal niet meer beloven, want ik weet niet hoe dat gaat.”
Alicia: “Maar Machteld zei tegen mij een jaar!” Kelly: “Ja, dat heeft ze toen gezegd ja. Maar we willen jou geen valse hoop geven. Weet je wat dat betekent? Dat betekent dat wij niet iets willen zeggen tegen jou wat we niet waar kunnen maken. Snap je dat? Stel je voor dat we nu moeten zeggen tegen jou van over een half jaar moeten we een plekje voor jou hebben, want dat hadden we beloofd…” Alicia huilt: “Maar niemand is aan het zoeken!”
Kelly: “Jawel, we zijn echt…”
Alicia huilt harder: “Ik wil ook een plekje.” Kelly: “Maar dat plekje is gewoon niet makkelijker he. Dat plekje is gewoon niet zo makkelijk, meisje. Je bent ook een heel speciaal meisje.” Alicia: “Nee, ik ben een gewoon meisje!” Kelly: “Ja, je bent ook heel gewoon, maar ook heel speciaal.”
Alicia: “Nee, ik ben gewoon.”
Kelly: “We moeten een plek zoeken die echt bij jou past. Vinden wij van wel hoor.”
Alicia: “Nee, ik ben een gewoon meisje.” Kelly: “Je bent een gewoon meisje, maar ook een heel speciaal meisje die hele speciale mensen nodig heeft die goed voor haar kunnen zorgen. Net als wij allemaal.”
Alicia: “Nee! Ik ga hier nooit weg..”
Kelly: “Jawel, jij gaat ook een keer weg.”
7
0:04:45 Zwart beeld waarin de filmtitel ‘Alicia’ verschijnt.
- - Cut - -
8
0:05:00 Klein meisje rent door de gang. Ze rent richting een jongetje dat op de bank een spelletje speelt op de Nintendo. Naast de bank staat een bureau waar een ander kind achter de computer zit. Het jongetje sprint van de bank en het meisje gaat naar het tweede jongetje toe die achter de computer zit. Al snel hebben Jongen 1 en het meisje ruzie en beginnen zij met duwen en trekken. Een hulpverlener komt aanlopen.
Alicia loopt haar kamer in. Ze heeft een koptelefoon op. Ze rommelt wat aan haar bureau en zit in het volgende shot op de grond te breien.
Hal van het kindertehuis Licht in de gang aan, tl. Waar de computer staat is meer daglicht In Alicia’s kamer in het kindertehuis. Vrij donker, raam is niet heel groot Meisje komt op de camera aflopen, wanneer het voorbij is draait de camera zich om en volgt die het kind in de richting van een jongetje dat op de bank een spelletje speelt op de Nintendo.
Jongen 1 kijkt de camera in.
Camera volgt de ruziënde kinderen. K: Long shot naar medium shot naar long shot
St: normaal B: tracking, forward
K: Long (volg)shot: Camera loopt achter Alicia haar kamer in, maar blijft in de deuropening staan. K: Medium- shot van breien is wel in de kamer.
St: normaal B: stil
Cut Quinten: “Nee, Chanaya!” Chanaya: “Mag ik het zien?”
Jayden: “Dat wil ik niet, want Quinten mocht ook niet kijken van de leiding.” Quinten: “Nee ik mocht ook niet kijken.” Jayden: “Ik doe Angry Birds Halloween, Maasja.” Daarna zegt hij” “Yes, een” wanneer hij een punt haalt.
Tijdens ruzie: Quinten: “NEE” Chanaya: “Au, au, au.” Ze begint te huilen. Kelly: “Wat gebeurt er?” Jongen 1 tegen de leidster: “Zij pakt die ds gewoon.” Kelly: “Kom eens even staan” terwijl het meisje heel hard huilt. In het begin is op de achtergrond het geluid te horen van de leidster in gesprek met de twee kinderen.
Op Alicia’s kamer is het stil. Alleen heel licht achtergrondgeluid.
Pathetisch = beeld schetsen van hoe het er in het tehuis aan toegaat. De andere kinderen maken ruzie en Alicia zit braaf op haar kamer te spelen. Wekt sympathie op voor haar.
9
0:06:29 Een meisje zit in een hoekje op de grond met een tablet.
Ander meisje zit in het raamkozijn achter het gordijn te spelen met lipgloss. Alicia staat met een hulpverlener voor een schema.
Woonkamer van het kindertehuis.
Natuurlijk licht.
K: Medium long shots van de kinderen in de woonkamer St: normaal B: stil
Het meisje in het raamkozijn kijkt in de richting van de camera en daarna naar buiten.
K: Medium shot St: normaal B: wiebelig
Kelly komt halverwege het gesprek met haar
Cut Achtergrondgeluid is
harder.
Kelly: “Kijk dit is een ‘nachtjeskalender’. Wijst en zegt: “Timothy en Valentino. Want vandaag belde Saskia op en over twee nachtjes gaan Valentino en Timothy naar hun opa en oma in Heerenveen.” Alicia: “Wonen?” Kelly: “Ja, daar gaan ze wonen.”
De kinderen zitten met elkaar op de bank en kijker naar de tv. Alicia zit op een stoel en speelt met een speelgoed kinderwagen, die ze tegen een ander kind aan duwt.
Alicia rent weg en gaat aan de tafel zitten. Jongetje strompelt erachteraan terwijl hij zijn voet vasthoudt.
gezicht in beeld. Heeft haar armen over elkaar.
K: Medium long shot van Alicia in stoel
St: normaal B: wiebelig
Jongetje kijkt de camera in.
K: medium long shot St: normaal B: volgshot, camera volgt Alicia terwijl ze wegrent.
Alicia: “Ik dacht bij een pleeggezin.”
Kelly: “Ja dat was de vorige keer gezegd he? Maar nu hebben ze besloten om ze naar opa en oma toe te laten gaan.”
Alicia terwijl ze wegloopt richting het raam: “Dat vinden ze misschien wel fijner!”
Kelly: “Fijn, he. Dat is misschien wel fijner dan naar onbekende mensen. Daar heb je gelijk in.” Een van de kinderen: “Kuikentje.” Alicia: “Calimero.” Op de achtergrond krijst een kind.
Jongetje: “Au, au.”
Instrumentale muziek 10
0:07:51 Alicia zit aan tafel met een hulpverlener en Chanaya.
Alicia stapt van tafel en gaat voor het raam zitten. Ze kijkt naar buiten. Chanaya komt ernaast. Alicia duwt haar weg. Alicia stopt haar hoofd onder het gordijn en tikt op het raam. Alicia kijkt ondertussen naar buiten. In de woonkamer van het kindertehuis. Natuurlijk licht K: medium close-up St: normaal
B: volgshot, wie aan het woord is
K: medium shot St: normaal B: volgshot, Alicia’s beweging
K: close-up van Alicia’s die Chanaya schopt St: hoog
B: volgshot benen en tilt naar boven
K: long shot van buiten St: normaal
B: stil
K: medium shot van Kelly met Jayden op schoot
St: normaal B: wiebelig
Alleen cuts Chanaya: “Die heb ik gemaakt.” Linda: “Ja, die heb jij gemaakt, he.” Chanaya: “Voor mama.” Linda: “Ja en ik heb nog in de map gekeken wanneer mama komt.”
Chanaya: “En oma?” Linda: “Dat weet ik niet, of oma meekomt.” Chanaya: “Zien.” Linda: “Mama komt morgen.”
Alicia: “Morgen al? Mijn mama komt nooit! Die heeft geen geld voor benzine.”
Linda: “Nee, niet altijd he.” Alicia: “Daarom is het al drie keer niet
doorgegaan.” Chanaya: “Nou, Alicia!” Alicia: “Nee, niet zo hard krijsen, meisje.”
Kelly: “Hee, gelijk een sip gezichtje?”
Jayden begint te huilen: “Ik wil naar huis”
Kelly: “Ja, dat dacht ik al. Je kreeg gelijk zo’n sip gezichtje. Het is ook
Pathetisch = Chanaya krijgt wel bezoek en Alicia niet, medelijden met haar. Door close-shot van Alicia wordt empathie opgewekt. Hierop volgt een shot waarin ze onaardig doet tegen Chanaya. Dit begrijp je beter vanuit haar boosheid, anders zou je Alicia alleen als vervelend zien.
Logisch = andere kinderen hebben het ook moeilijk. Moet een gezin voor gevonden worden.
Op het raam van de woonkamer zijn clowns geplakt en er hangen slingers.
K: medium shot, terwijl de Kelly met Jayden in gesprek is verschijnen er beelden van Alicia die naar buiten kijkt. St: normaal B: volgshot K: medium shot van Kelly met Jayden op schoot
St: normaal B: wiebelig
K: medium shot, Alicia staat nog steeds voor het raam
St: normaal B: volgshot
moeilijk he, jongen. Je papa en mama zijn net weg, dan snap ik wel dat je verdrietig bent.”
Kelly enkele seconden later tegen een ander kind: “Wil je er niet meer op?” Jayden over de computer: “Dan wil ik erop.” Kelly: “Weet je het zeker? Ben je al klaar met je verdrietje? De jongen knikt. Als er iets is kom je dan naar ons toe?”