Betoog van de Staten van 1541 (November)

Verclaringhe van diversche grieven ende inco(n)-venienten den lande van Hollandt opghecommen ende die noch daghelicx gheschapen zijn denzelven landen op te commen duer die impost van den congieghelde ghestelt op tvremde coren, commende in den voorscr. landen van Hollandt, der Keys. Ma^toverghegheven bij den ghemeinen staten van Hollandt, die van Dordrecht alleenlie uutghezondert.

1. Omme welcke grieven ende ooc inco(n)venienten sommierlic te deduceren ende te verclaeren so bidden ende verzoucken die voorscr. remonstranten eerst dat uwer Ma^tghelieve met goeder rijpheyt te willen doen visiteren ende rapporteren tinhouden van zeker advertisemente tandren tijden tot Binst1)

in Henegauwe2)

ende naerderhandt bij ander advertissemente ende verclaringhe binnen der stadt van Bruyssele3)

bij hemluyden uwer Ma^toverghegheven, die alhier om te scuwen redicten ende alle superfluiteiten ghehouden worden voor gherepetert.

2. Bij welcke advertissemente die voorscr. remonstranten hopen clairlicken verhaelt ende ghededuceert thebbene, dat uwer Ma^tlanden van Hollandt principalicken ghefondert es opt stic van der negosiasie, te wetene omme oostwaerts ende westwaerts die coopmanscappen te hantieren, daer tmeerder deel van den steden ende dorpen derzelver landen huer mede ghenerende es ende dat dezelve cesserende die voorser. steden ende dorpen tot depopulatie ende ruine commen zoude als niet wetende andersins hueren cost ende broode te winnen.

108

3. Zonderlinghe zo tvoorscr. landt van Ho(l)landt zeere clene in zijn begrijp es, hebbende veel steden ende dorpen weesende vol volcx maer wenich rentiers ende daer niet soe veel goets landts en es, dat een vierendeel ofte zestendeel van de inwoenders van dien hen mid bauwerie ende agricultuere zouden mueghen behulpen ende met tgewas commende van denzelven lande voeden.

4. Ende es die voorscr. negosiacie in de voorscr. landen van Hollandt ghecommen ende ooc ghemultipliceert duer groete neersticheit van de remonstranten ende vrijdom, van uwer Ma^tvoorzaten ghedoocht ende gheguent denghenen, die de negosiasie binnen denzelven lande hebben willen exerceren.

5. Duer welcke multuplicasie ende wasdom van der negosiasie zijn uwer Ma^tende die voorgaende heeren ende graven van Hollandt binnen de tzestich ende tachtentich jaeren viermael hoogher inne beden ende subvencien ghedient gheweest in een jaer dan andren heeren ende graven ghewest zijn.

6. Insghelicx zo es uwer Ma^tin tijden dies noodt zijnde met de scepen van dezelver negosiasie ghedient ghewest, zo voor Tunis als elders, daer tzelve uwer Ma^tghelieft heeft ende wort ooc noch huydendaechs dezelve uwer Ma^tzulc met vijftien groote scepen ghedient.

7. Boven desen zijn de voorscr. remonstranten in tijden, als die coninc van

Vranckerijcke in onverstande ofte oorloghe gewest es jeghens uwer Ma^t, vloetsgewijs ghereyst westwaerts naer Spaignen, Portugale, Nantolosie, Civillen, haelende aldair metter macht soudt, wijnen ende specerie ende andre dese landen noodtelicke behouften, gherievende daermede uwer Ma^tlanden van Brabant, Vlaendren, Zeelandt, Hollandt etc., die anders ghescapen waren groot ghebrec van dien te lijden.

8. Ofte zouden uwer Ma^tonderzaten van herwaertsover dezelve westersche waeren in tijden van oorloghen

109

moeten coopen van den Oosterlinghen ende ander vremde nasien tot zeere groote ende zware prijse, al tot achterdeel ende scade van denzelven uwer Ma^tonderzaten. 9. Welcke coopmanscepen in redelicke wasdom zijnde zo es omtrent den jaren VI, VII, ende ooc den jaren XVI ende naerderhandt wederomme omtrent den jaren XXIX, XXX ende ooc XXXV die fame ghespreyt, dat men binnen den voorscr. lande van Hollandt opstellen wilde congieghelt, duer twelcke eeneghe coopluden van oosten hier van gheadvertert zijnde ghezocht hebben ander bequamen vrije havenen om dezelve met hueren comenscapen te frequenteren.

10. Ende naerdat zij remonstranten van tzelve hooghe memorien vrau Margriete duwagiere van Savoye als regente etc. ende naerderhandt uwer Ma^tvertoent hebben ghehadt, zo es tzelve congieghelt met kennesse van zaken gherevoceert ende afghedaen ghewest, naerdat volle kennesse van de natueren ende condicien van uwer Ma^tlanden van Hollandt ghenomen es gheweist.

11. Nietemin zo die fame tot diversche stonden es gheweist, dat men 't voorscr. congieghelt bi(n)nen Hollandt wilde opstellen, zo zijn eeneghe cooplieden van Breemen, Dansic etc., die naer der eerster revocasie wederghecommen waeren, naerderhandt ghelijcken achterghebleven, zouckende ende frekenterende andre havenen ende plaetsen.

12. Ende hebben diezelve cooplieden uut uwer Ma^tlanden van Hollandt staende dese fame zeker piloten, boodghezellen ende diversche andre dienaren in groote ghetaele ende der gheleghentheit van den wateren ende custen van der zee verstaende ghehuert ghehadt zowel in den jaren XXX, XXXV als nu in dese voorgaende jare XL zo menichwarven die sprake van den congie gheresen es, bezouckende metten zelven niet alleene eeneghe havenen in Ynghelandt, maer ooc in Spaignen, Portigale, Nantolisie ende elders, zeilende buten omme,

110

voorbij gaende also uwer Ma^tlanden (van) herwaertsover tot grooter prejudicie van derzelver uwer Ma^ttollen.

13. Alle twelcke de voorscr. remonstranten eensdeel in de voorscr. voorgaende advertissementen verclaert hebben ende bijzonder van den jare XVC

XXX, doen zeker Spaignaerden ofte Portugalosen in Prussen tot Dansic in steden ende plaetsen daeromtrent ghecocht hebben ghehadt groote menichte van rogghe.

14. Ende die voorscr. rogghe dweers duer de zee ghevoert ende ghebrocht hebben in Spaignen, Poortugael ende daeromtrent eensdeels met omtrent XI scepen van desen lande ende voort VII scepen van Dansic ende daeromtrent, al voorbij varende uwer Ma^tnederlanden1)

.

15. Voorts mede van den jare XXXV doen XXXII scepen van Breemen gheladen met coorne ligghende in den mondt van der Wezel ende wesende in meeninghe om met tzelve coorne naer Hollant te zeillene ende verstaen hebbende, dat men

tcongieghelt aldaer wilde opstellen, zijn butenomme ghezeilt naer westen et econtra al tot achterdeele uwer Ma^ttollen ende landen van Hollandt2)

.

16. Ende zo dese voiage uut den Oosten westwaerts redelicke vergaen zijn gheweest, zo hebben dezelve cooplieden andre cooplieden van oosten ghetrocken om van ghelijcke te doene, midts welcke zo es die negosiasie in Hollandt van daghe te daghe meer ende meer begonst te declineren.

17. Met welcke declinasie van der comanscapen zijn mede die scepen van den voorscr. lande van Hollandt, die groot ende vele in ghetal zijn gheweist, eensdeels vermindert, alzo hedendaechs wel anderalfhondert scepen

1) Zie hiervóór sub I. 2) Zie hiervóór blz. 85 § 49.

111

min in Waterlandt bevonden worden dan aldaer over drie jaren gheweist zijn ende ghescapen es, dat binnen corten tijden die reste volghen zal, die zij remonstranten bidden dat uwer Ma^tghelieve op te lettene.

18. Want bij ghemeene exstimatie gherekent wordt, datter alle jare uut Hollandt vergaen over die vijftich scepen zo van denghenen, die versliten als die verdrincken zonder datter ander nieuwe scepen ghetymmert worden.

19. Ghemerct dat men jaerlicx tot Edam, Enchusen ende daeromtrent alle jare placht te tymmeren XXX ofte XL groote hulken ofte carveelscepen, daer int voorleden jaer niet een ghetym(m)ert en es gheweist.

20. Ende dat noch voorder te beclaghen staet, zullen de reste van den scepen wesende in Hollandt - blivende dese voorscreven impost een wenich tijts staende - uwer Ma^t goedwilleghe onderzaten moeten vercoopen den Oosterlinghen ofte hen zelven tran(s)fereren in vrijen plaetsen, daer men gheen impost en betaelt.

21. Ende boven desen, dat alder(e)erst es, staet te considereren, dat zo vele als die scepen in Holland verminderen, dat zo veel ende meer worden dezelve in de Oosterschen steden gheau(g)mentert, dor welcke die Oosterlinghen in corten jaren niet alleene uwer Ma^tonderzaten uut der zee zullen houden, maer ooc in tijden van oorloghen dezelve uwer Ma^tlanden crancken ofte andren heeren dese landen quaet willende assisteren.

22. Item dat het zelve zule es mach blijcken per evidentiam facti qua nulla probatio

efficatior invenitur, also alleene die van Breemen nu ter tijt wel C scepen hebben,

daer zij in den jaeren XXX gheen X en hebben ghehadt.

23. Ende boven desen worden die sceeptymmerlieden in grooten ghetale ghetrocken te commene in de

Oos-112

tersche steden om scepen te bauwen ende dit zowel tot Holsten ende Ditsmarsche, daer te vooren noyt scepen gheweist en zijn, als tot Dansic, Conincxsberghen, Ryege, Revel ende zonderlinge tot Eemden, aldaer over de XXIIII sceeptymmerlieden binnen desen voorleden jaren uut Waterlandt ghetrocken zijn, die aldaer nu huer residentie houden, tymmerende diverssche scepen, daer die grave van Eemden ooc groetelicke die handt an houdende es niet alleene int verleenen eenighe vridom, maer nemende zelve huer part ende deel in eenighe derzelver scepen1)

.

24. Soedat uut alle dese redenen claerlicke ghenouch mach blijcken, dat al hadde die imposten van der congieghelt over veel jaren in Hollant plaetse gehadt, dat alsnu zake genouch ware omme deselve off te zettene ende te revoceren.

25. Om twelcke een weynich breeder te deduceeren zoe staet alhier mede te noteren, dat die Oisterlingen ende ander vremde coopluyden onghelijcke propyser havenen vinden in anderen landen dan in Hollant als tot Breemen, Hamborch, Eemden etc. dan tot Amsterdam of elders in Hollant ende dit zoewel te spreeckene van wynden als van periculen van stormen, alsoe die coopluyden willende uytte havenen van Breemen ofte Eemden in de zee slaen verwachten alleene eenen wynt tzij Oost ofte Noordoost om alsoe westwaerts te zeylen, daer nochtans die scepen willende van Amsterdam westwaerts zeylen behouven eerst een zuytwesten windt om alsoe te commene voor tMeersdiep ofte tVlye ende aldaer commende moeten verwachten eenen Noorden ofte Noordoosten windt.

1) Over de snelle ontwikkeling van de Emder handelsvloot, waarvan de eerste groote schepen sinds 1536 gebouwd werden, alsook van de vele maatregelen welke graaf Enno II van Oost-Friesland in deze jaren ter bevordering der scheepvaart en handel nam, zie B. Hagedorn, Ostfrieslands Handel und Schiffahrt I S. 91, 69 ff.

113

26. Ende alsoe tMeersdiep ofte tVlye, twelcke die mont van der zee es, leggende es wel achtien mijlen van Amsterdam, daer die ghaten in sommige plaetsen nyet boven die twee vamen diepe zijn als voor tPampos ende tVlaeck, zoe moeten die scepen in ende uyt varende altijts ten mintsten twee reysen gelicht worden van der vracht tot zeer zware costen van den coopluyden ende periculen van den goeden.

27. Gemerct dat men ghemeenlick betaelt van oncosten op elck last alleene van lichten VI, VII ende VIII stuvers ende zomtijden alst in tempeesten wel XXIIII stuvers behalven die oncosten van pyloten, van thonnen, baeeghelt ende diergelijcke, die tot grooter somme assenderende zijn, gemerct een pyloot alleen betaelt wordt VI, VII, VIII ende IX ponden grooten Vlaems naer gesteltenisse van den wedere. 28. All welcke oncosten behalven alle anderen periculen van tvoorser. Meersdiepe ofte tVlie die coopluyden arryverende tot anderen havenen in Oistland nyet en dragen, zoedat alleen proffyterende dezelve oncosten een coopman zake genouch heeft om ander havenen te besoucken.

29. Ende boven desen zoe est notoir, dat men eer met een geladen scip uyt de havene van Hamborch ofte Eemden zeylen zoude tot Lisseboen dan men met gelijck scip ende goeden zoude moegen commen van Aemsterdamme aen tVlie ofte Marsdiep twelck mede wel staet te considereren.

30. Mits twelcke claerlicken blijct, dat uwe Ma^tlanden van Hollant in groot dangier staet omme tot depopulatie te commene ende dat zonderlinghe die steden hem metter negotiatie oostwerts behelpende gescapen zijn noch te ruyne te commene zonder merckelicke assistentie van uwe Ma^t.

31. Alzoe wel apparent es, dat vergaende die negotiatie veel bootsgesellen mede verloopen zullen, vertreckende

114

in andre landen nyet alleen tot verlatinghe van der stede van Hollandt, maer oock van den dijcken ligghende in Waterlant.

32. Omme welcke depopulatie te beletten ende daer jegens te voorziene hebben die van Amsterdam ende eenige andere steden uyt Waterlant gheemployeert al tgundt zij ter werlt hebben, houdende zelver scepen ter zee, varende oock vele van hemluyden zelve oost ende westwaerts, souckende met alle behulpsaemheyt ende diensten den Oistersche cooplieden te voirderen omme alsoe te beletten, dat zij geen ander haven ende plaetsen en zouden bezoucken.

33. Maer blijvende dese voors. imposte van der congie bevinden de voors.

remonstranten bij experientie, dat alle coopluyden dagelicx affbrekende zijn, overmits dat een coopman hem bedanckende es mits winnende ende proffyterende op elck last coorns eens XXIIII stuvers, twelck zeker winsel in den eersten es den gheenen, die huer coorn bringen ende halen in andere steden.

34. Item staende oock desen imposte over tcooren, dat van buyten in Hollant ghebrocht zal worden, zoo zullen die coopers zouckende cooren tzelve in andere steden, daer tvoors. congie geen plaetse en heeft, zoe vele beter coop moegen halen boven noch de ander oncosten hier boven verclaert, mits twelcke luttel van den vreemden coopluyden zouden in Hollant coorn soucken.

35. Ende indien den vreemden coopman nyet en compt binnen Hollant omme cooren te coopen ende halen, zoe es kennelick dat oock die Oistersche ofte uwer Ma^t onderzaten aldaer geen bringen en zullen, ghemerct tzelve aldaer tot grooten coste zoude blijven liggen, want waer geen afftreck en es daer en compt nyet toe. 36. Mits twelcke uwe Ma^tmede groot verlies ende

115

schade dragen zal in uwe Ma^tthollrecht, ghelijck tzelve in andere verthooninghe breet genouch gededuceert es ende experientie alsnu dagelicx God betert verthoent1)

. 37. Tot foortificatie van welcke zal mede blijcken, dat zedert de opstellinghe van den congiegelden nu onlancx ghedaen omtrent anderhalff hondert scepen geladen met Westersche coopmanschap ghezeylt zijn oistwerts, ontladende deselve

coopmanscap ende ladende wederomme rogge, taruwe etc. zeylende alsoe westwaerts zonder eens dese uwe Ma^tslanden te ghenaken, twelcke hier voortijts noyt gheschiet en es gheweest.

38. Van gelijcke heeft zedert dezelve tijt die facteur van Poortingael tot Breemen doen coopen ende scepen naer Lisseboen groote menichte van cooren ende, zoo hij tot Breemen nyet scepen genouch en conste gecrijgen, heeft dezelve tot Amsterdam gehuert gehadt, zoo dezelve aldaer stille lagen.

39. Worden mede alsnu dagelicx tot Andtwerpen ende elders bij den liggers ofte facteurs van den Oosterlinghen diverssche coopmanschepen van coorn liggende

1) In het advertissement van Mei 1541 betoogden de Staten in verband met de groote tolbelangen: ‘indien men die voirs. (zee)gaten vrij laet van den impost.... soe salt cooren van Oosten in Hollandt commen ende voirts bynnen deur Sparendamme, Hairlem, Goutsluys ende der Goude passeren nair Zeelandt, Brabant, Vlaenderen, mits betaelende den oude gewoenlicke thollen, tholrechten ende andere ongelden int zoute ende int versche, alsmen tot noch toe

116

tot Danszyck, Conincxberge, Poortingael etc. (pogingen gedaan), dat zij van Amsterdam wilden opbreken ende commen houden huer residencie bij hemluyden, presenterende hem huysvestinghe ende diversche vrijheden.

40. Van welcker presentatie de voors. facteurs geadverteert hebben den regierders van Amsterdam, verclarende bij expres nyet jegenstaende dat eenige van henlieden tot Amsterdam gehuwet zijn, dat tenzij den voors. imposte van der congie affgedaen worde, dat zij van meeninge zoude(n) zijn hem elders te transfereren nae laste van hueren meesters, ghemerct dezelve meesters verclarende waren, dat zij huere Oostersche goeden - blijvende de voors. imposte - nergens nae tot zulcken prijse zoude weten te vercoopen als dezelve in andere plaetssen vercoft worden ende mitsdien blijven zouden zonder welvaert ende dat dander cooplieden voor de hant verzekert waren congiegelt te proffiteren.

41. Ende off hier nu yemant wilde jegens zeggen, dat alzo de imposte zeere cleyn es, dat daeromme wel te hoepen staet, dat duer deselve een vreemt coopman nyet en soude achterblijven, zeggen onder alre reverentie hier jegens die voors. remonstranten: eerst zoe vooren verhaelt es, dat een coopman hem bedancken zoude mits zeker zijnde te proffiteren an een last coorn XXIIII stuvers ende zoude boven desen den vreemden coopman, betalende congiegelt, zijn coopmanschap zoe veele te dierder moeten geven dan coopluyden van andere plaetsen, mits twelcke hij zonder welvaert zoude blijven et ex consequenti geoccasioneert wesen ander plaetsen te verkiesen. 42. Ten anderen staet in dese saicke mede regart te neemen op die natuere van den Oosterlingen, die nyet en moegen verdragen eenige schattinge noch hem subject en begeeren te maken tot eenige servituyten, emmers liever in huere negociatie schade zoude lijden, zeggende mede dezelve Oosterlingen dese imposte te zijn contrarie zeker tractaten tanderen tijden tusschen uwer Ma^tende

117

den rijcke van Denemarcke etc. mit den foorstendomme van Sleyswijck ende de landen van Holste, Wenschen, Henschen1)

ende Oostersche steden ghesloten, daerbij expresselick geaccordeert es, dat die cooplieden ende allen hueren coopmanscapen an beeden zijden zullen vrij ende vranck moegen varen ende gesleten worden, mits alleene betalende de oude tollen, excijsen ende rechten zonder eenighe nyeuwicheyt te pleghen.

43. Ende zoe zij zegghen - sprekende altijts mits alder reverentie - dat bij desen imposte contrarye derzelver tractate gedaen zoude zijn, dat daeromme zijlieden van gelijcken van meeninghe zouden zijn nyet alleen te stellen gelijcke ofte meerder imposte up tcoorn, dat naer Hollant gevoert sal worden, maer oock up alle andre coopmanscepe, die de Hollanders van oosten zullen willen halen, mits twelcke uwer Ma^tschamel ondersaten te zeer gegeten zouden worden, zulcx oick die coeninck van Polen begeert heeft, dat die van Danszick zouden willen doen.

44. Hier jegens en doet nyet, off yemant zoude willen zeggen, dat dese voors. imposte nyet en zoude zijn contrarye de voors. tractaete, zoe die alleene gestelt wordt op den vreempde persoone als Spaengaerden, Portingaloirsers etc. coopende de greynen commende in de landen van Hollant, want, zeggen hier jegens de voors.

remonstranten, dat deurdien dimpositie upte Oostersche greynen gaende uyt dese landen ghestelt worden, zoo werden diezelve te min getrocken ende in tijde als die coopluyden beter aventuer weten, zoo zullen zij dezelve greynen laten rusten. 45. Mits twelcke genouch blijct dat directelick ofte ten minsten indirectelick dOostersche goeden ende waren met nyeuwe lasten belast worden.

limi-118

tacien gemaect bij uwer Ma^tzuster de coeninghinne van Hongherijen als regente etc.1)

den prijse van den congie vermindert es ende alleen ghestelt (op) vreemde coopluyden commende uyt Spaengnen, Poortingael etc. ende dat oock den coopman metten zelven goede uyt Hollant wederomme mach vertrecken, want, zeggen die voors. remonstranten, dat alle die redenen hier vooren ende elders verhaelt myliteeren zoowel jegens de voors. limitatie als eerste opsettinge van der voors. imposte. 47. Te seggen dat die Oistersche coopman metten zelven goede zoude moegen wederomme uyt Hollant vertrecken es zeer vremt dengheenen, die de natuere van uwer Ma^tlanden van Hollant bekennende zijn overmits de zware oncosten, die zij te vooren gedragen zoude hebben zoo in der vrachte, bootsgesellen, ghelt van piloten, lichtgelt, nyeuwe victaille etc. ende daeromme nemmermeer en gheschiet.

48. Van gelijcken luyt vreemdelick daer geseyt wordt, dat uwe Ma^tondersaten zoude moegen zooveele coorens uytenvoeren als zij van buyten binnen sjaers binnen den landen van Hollant gebrocht zouden hebben, ghemerct dat westwaerts geen coorn vercocht en wordt dan bij der cleynder mate ende te houden aldaer zoe lange den

In document Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 44 · dbnl (pagina 164-185)