Deze beteekenis van uytmaecken (subornare, suborner) bracht er mij toe in mijne ‘Keur uit Hooft en Huygens’ het bij dezen voorkomende ‘een uytgemaeckte Man’ (Een Koningh, vs

16) weer te geven met ‘een omgekochte man’. Dr. Eymael betuigde daarover zijne verbazing

in zijne Aant. op de ‘Zedeprinten.’ Ik bedoelde een' door zijne minderen (men lette op hetgeen

volgt ‘een schepsel van sijn laeger’) door praal en pracht omgekochten man. Nog vind ik die

verklaring niet ongerijmd en beveel ze Dr. E. in nadere overweging aan. Vg. nog Sart. Adag.

(ed. 1656, p. 67): Dese vogel die is uyt gemaeckt. Hoc est,Subornatus hic est, ad hanc rem

procurandam.

Christen hem selven inden Doope Gode toeeygent, wanneer hy alle pomperye ende

wille des Duyvels versaeckt.Exequiae Seraphicae, p. 469: ego arbitror

unumquemque Christianum se totum addicere Deo in baptismo, cum renunciat

omnibuspompis et voluptatibus Satanae. Plant. pomperije, wtwendigen staet, pompe

et appareil solemnel, pompa. Kil. pomperije, pompa, apparatus. Nog in den Voetval

der Gentenaars van Tollens.

P r i v a e t s - h u y s k e (bestekamer). Fol. 54b: Daer zijn schippers, die een cleyne

soorte der Mosselen scheppen, inzonderheydt uyt deprivaets-huyskens. Opulentia

sordida, p. 462: Sunt illic naviculatores, qui concharum minutum genus hauriunt

potissimum elatrinis.

R o c c h e n (knorren). Fol, 22: Sy souderocchen nae der verckens maniere.

Puerpera, p. 274: Grunniret suillo more.

R o s b a e r (draagstoel). Fol. 62: Ist dat de slechte vrouwen met staetwagens

endeRosbaren ghevoert werden, die van ivooren ende met syde gedeckt zijn ....

Senatulus, p. 422: Si palentis et lecticis eboratis ac bysso tectis vehuntur plebejae.

R u y s s c h e n (vol geraas, ruzie zijn). Fol. 94: Morghen sal dit gheheele Dorp

met suypen, dansen, spelen, kijven ende vechten dapperlijckruysschen. Franciscani,

p. 219. Totus hic vicus crasperstrepet compotationibus, saltationibus, lusibus rixis

et pugnis.

S c h a e r w a c h t (wachtpost). Fol. 60b: De Bisschoppen hebben hare Concilien,

de cudden der Monicken hebben hare tsamenrottingen, de Crijchslieden hebben

hareschaerwachten, de dieven hebben hare heymelicke bijeencomsten. Senatulus,

p. 418: Habent episcopi suas synodos, habent monachorum greges sua conciliabula,

habent milites suasstationes, habent fures sua conventicula.

S c h e r v e n (stuk snijden). Fol. 21b: Waerom claecht ghy dan, wanneer ghy

moesscherft, dat u mes plomp is, ende gebiedt dat het gewet werde? Puerpera, p.

273: Cur tu igitur quotiesconcidis holus, quereris aciem cultri retusam esse, et jubes

exacui?

S n a r r i g (krassend, bits). Fol. 24 .... datse (de luyte) ... door toornicheydt niet

snarrigh .... en zy.Puerpera, p. 280: ne (testudo) sit stridula iracundia. Noch bij Kil.,

noch bij Plant. Zie Oud. Wdb. op Bredero en de Wdl. van Het Ned. Kl. in de 17^e

eeuw.

S o r c h v u l d i c h (bekommerd). Fol. 11b: Wanneer hy ledich van ghemoet, ende

niet verstoordt, nochsorchvuldich, noch droncken is. Conjugium, p. 146: Cum erit

animo vacuo, nec commotus, necsolicitus, nec potus.

S t a e c k e t t e n (afpalen). Fol. 86b: Soo kent ghy dan den wech, die aen beyden

syden met boomen ghelijcke verre van malcanderen staendeghestaeckettet is.

Exorcismus, p. 236: Agnoscis igitur viam utrinque arboribus pari digestis intervallo

septam. Noch bij Plant., noch bij Kil.

S t a r r e n (staren). Fol. 28b: als sy sach dat de mensche op vyghen starrede,

seyde sy: Wilt ghy vygen?Convivium fabulosum, p. 260: cum videret hominem

intentum ficis: vis, ait, ficos? Kil. sterren, starren j. ster-ooghen, intentis et fixis oculis

intueri.

S t r a f f e n v a n l e u g h e n (logenstraffen). Fol. 98: Alsoo mach men sulcke

gheruchten altijdtvan leughen straffen. Peregrinatio, p. 284: Ita semper vanitatis

coarguas ejusmodi rumores. Kil. loghen-stroopen, loghen-straffen, arguere sive

insimulare mendacii.

S u y v e r l i j c k (mooi). Fol. 14: Ghy vermaentsuyverlijck, maer t'is te laet.

Conjugium, p. 152: Pulcre mones, sed sero. Vg. Meyer, Oude Ned. Spr. bl. 37: Men

sal een oldt wijff lange proncken, eer sie suyverlick wort.

S u l l e k e n . Fol. 15b: Och, och, en sijn wy niet alleene, mijn sulleken?

Adolescentis et Scorti, p. 175: Au, au, non solae sumus, mea mentula? Kil. sulle,

sille, syle, incile, aquagium. Vg. Franck, i.v.zijl.

T o e c o m s t (aankomst). Voorreden: ghelijck die van Arabien dentoecomst der

vyanden .... ghewoonlijck waren te kennen te gheven.

T o e l a t e n (toegeven). Fol. 1b: Eerstelijck sult ghy my dit toelaten, meyne ick, dat

de doot anders niet en is, dan een afleydinghe der ziele van het lichaem.Proci et

Puellae, p. 124: Primum illud mihi donabis, opinor, mortem nihil aliud esse, quam

abductionem animae a corpore.

T o e p a t (korter weg). Fol. 87: Polus was door een andertoepat voor hem t' huys

ghecomen.Exorcismus, p. 238: Polus alia via compendiaria jam anteverterat.

T s a e r t (geliefd). Fol. 62: De edele Vrouwen hadden eertijds alleene knechten

aen hare syden ende voor haer henen gaen, ende onder deze eenentsaerten, die

der opstaender vrouwe de handt reyckte, die welcke de slincker syde der

voortgaender vrouwe met sijn rechter schouder onderstuttede.Senatulus, p. 422:

Solae nobiles olim habebant laterones et anteambulones: et ex his unumdelicatum.

U y t s c h i e t e n , g e b e d e k e n s u. (gebeden uitstorten). Fol. 85: op sommige

etlijcke [dingen] corteghebedekens uytschietende. Funus, p. 366: ad nonnulla

preculas breves ejaculans.

V e e s k e n (halm, spier). Fol. 52b: hierentusschen en gheeft niemandt den armen

eenveesken. Absurda, p. 402: Interim pauperibus nemo dat festucam.

V e r d e d i n g h e n (verdedigen). Fol. 24b: maer ick verwachte in wat maniere

dat ghy Aristotelem sultverdedinghen. Puerpera, p. 280: sed exspecto quo pacto

tuearis Aristotelem.

V e r h o o g h e n (auctie). Fol. 58: Siet wat ghy belooft, want al vercocht ghy alle

uwe goederen op eenverhooghen, ghy en soudt niet cunnen betalen. Naufragium,

p. 165: Vide quid pollicearis: etiamsi rerum omnium tuarumauctionem facias, non

fueris solvendo.

V e r k e e r d e s u s t e r k e (bekeerde z., leekezuster). Fol. 9: middeler tijt waren

daer altijt eenige Vrouwen dies Cloosters tegenwoordich, die sy deverkeerde

susterkens noemen. Virgo poenitens, p. 141: interim semper aderant mulieres aliquot

ejus collegii, quas illiConversas vocant.

de ghene die seer leelijck zijn, versteldt. Luc. Gall. 14:εἴ γε ϰαὶ μεταποιε̃ι [ὁ χρυσός]

τοὺς ἀμόρόους.

V e r w e t t e n (bevochtigen). Fol. 117: Want dit perijckel heb ik alleene: ist dat

het snymes een weynich faelgeert, ende van de rechte snydinge afwijckt, dat het

int snyden het uyterste des vinghers met een weynich bloetverwet. Luc. Gall. 26:

...ὀλίγον τι αἱμαξαι τοὺς δαϰτύλους ἐντεμόντα. Vg. Eng. wet en Franck., i.v. water.

V i j f t i c h (rozenkrans). Fol. 74: uwe aengezicht is suer, de oogen slaet ghy neder

naer der aerde toe, t' hooft is een weynich op der slincker schouder gebogen, ende

ghy hebt eenvijftich in de hant. Exequiae seraphicae, p. 466: ... sphaerulae

praecatoriae in manibus. In de Peregrinatio leest men ‘brachium habet ova

serpentum’, waarbij onze Vertaler aanteekent: ‘Hy (Erasmus) verstaet hier door de

vijftichs ofte roose-crantskens, diewelcke sommighe gebruycken, om hare gebeden

Gode aen te tellen. Want gelijck der slangen eyeren aen malcanderen hanghende

voortkomen, alsoo hangen de steenkens aen de vijftichs ofte roosen-crantskens

oock aen malcanderen’.

V l i e g h e n (vogeljacht). Fol. 12: ghelijck edellieden ghemeynlijck gheerne te

landwaerts woonen om des jaghens endevlieghens wille. Conjugium, p. 147: ut

nobiles fere gaudent habitare ruri, ob venatum etaucupium. Kil. vlieghen ende

iaeghen, aucupari et venari, venari aves et feras, aucupio voluptatem quaerere,

aves et feras consectari. Cf. Verdam. i.v.ketsen ende jaghen.

V o o r h a n d e n h e b b e n (voornemens zijn, voorhebben). Fol. 7: Godt soude

haer [der Ouders] herten ooc aengeblasen gehadt hebben, indien het godsalich

waer, dat ghyvoorhanden hebt. Virgo μισόγαμος, p. 137: Afflasset et illorum

[parentum] animos Deus, si pium esset quodmoliris. - Fol. 15: Christus wil het ghene

wel voorspoedighen dat wyvoorhanden hebben. Conjugium, p. 153: Christus bene

fortunet quodagimus. Plant., vlijtich acht hebben opt gene datmen voorhanden

heeft, avoir un soigneux esgard à ce qu'on a entre mains, mentem coeptis

insumere. Vg. Verdam III, Kol. 97: vore hant (hande) hebben.

V o o r m e r c k i n g h (voorteeken). Fol. 74: In soodanighe sieckten plachten de

Mediciens uyt seeckerevoormerckinghen den dach des doots te voorsegghen.

Exequiae Seraphicae, p. 466: In hujusmodi morbis medici certis praesagiis solent

mortis diem praedicere.

W a e c k i n g e (nachtwake). Fol. 16: Wat ghetier, watwaeckinghen lijdt ghy hier?

Adolescentis et Scorti, p. 176: Heic quos tumultus, quae pervigilia sustines?

W e r c k e l i j c k (werk vereischend, moeilijk). Fol. 85b: Ick en hebbe noyt van

eenighe doodt ghehoort die minderwerckelijck was. Funus, p. 368: Nunquam audivi

mortem minusoperosam.

W i e w a t e r (wijwater). Fol. 87: Men bracht daer een groot vat volwiewaters.

Exorcismus, p. 238: Adhibitum est vas ingens, plenum aquae consecratae.

W i e l (nonnensluier). Fol. 7: Oock en sijnt al t' samen geen maechden, gelooft

my, die hetwiel dragen. (In eene aanteekening zegt de Vertaler: ‘Het is eenen fijnen

swarten doeck, die de Nonnen op 't hooft draghen). Virgoμισόγαμος, p. 137: Nec

omnes virgines sunt, mihi crede, quaevelum habent.

W i j s m a e c k e n , w i j s m a e c k i n g e (overtuigen, overtuiging, overreden,

overreding). Fol. 96: Maer de ghewoonte heeft haerwijs ghemaeckt, dat dit de

swaerste [straffe] van allen is. - Wanneer ick neerstelijck insie, wat dewijsmaeckinge

vermach, soo stae ick u sulcks bycans toe. Franciscani, p. 223: Atqui consuetudo

persuasit illis, hoc esse quovis supplicio gravius. - Ubi contemplor quid possit

persuasio, propemodum assentior tibi.

W i c k i n g e , v o o r g a e n d e w. (voorzegging). Fol. 35b: Ghy en zijt niet sonder

voorgaende wickinghe Polygamus ghenaemt.Colloquium Senile, p. 209: Non sine

augurio dictus es Polygamus. Kil. wicker.

U t r e c h t .

In document Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Jaargang 18 · dbnl (pagina 41-47)