Beroepsziekten: bewijs causaliteit

Zoals beschreven stelt ons recht extreme en complexe bewijseisen aan slachtoffers van be- roepsziekten die hun geleden gezondheidsschade van de werkgever vergoed willen zien. Zo is in paragraaf 2.3.1.1. aan de orde gekomen dat de Hoge Raad voor de toepassing van de (tweede voorwaarde van de) arbeidsrechtelijke omkeringsregel een juridische ondergrens heeft ontworpen die, afhankelijk van de omstandigheden van het geval, kan verschuiven. Volgens de Hoge Raad moet de werknemer in zijn concrete geval - terecht - aannemelijk ma- ken dat zijn gezondheidsklachten daadwerkelijk kunnen zijn ontstaan door de specifieke blootstelling aan voor de gezondheid schadelijke werkzaamheden.166 De Hoge Raad heeft daarbij een balans gezocht tussen de belangen van enerzijds de werknemer en anderzijds de werkgever. Bij vage beroepsziekten hecht de Hoge Raad hierbij waarde aan de kwaliteit van deskundigenrapporten en mag de rechter - in tegenstelling tot de vrije bewijsleer167 van arti- kel 152 Rv - niet elk deskundigenrapport volgen. Mijns inziens signalen van de Hoge Raad aan de praktijk dat - in een tijd waarin gezondheidsklachten zoals burnout, stress en andere

164 _{Eshuis 2014, p. 74.} 165

Kabinetsstandpunt SER-advies Stelsel voor gezond en veilig werken, www.rijksoverheid.nl (zoek op kabi-

netsstandpunt SER advies gezond en veilig werken).

166 _{Van der Kroon, TRA 2013/102, p. 18.}

167 _{Dit houdt in dat in principe geen beperkingen met betrekking tot de gebezigde bewijsmiddelen bestaan. Met} alle middelen kan bewijs worden geleverd; Asser Procesrecht/Asser III 2013, nr. 53.

gezondheidsklachten niet zelden voorkomen - het verband tussen deze klachten en het werk niet te lichtzinnig opgevat mag worden.

Bovendien vermoed ik dat de Hoge Raad de aanwezigheid van een behoorlijk grote kans belangrijk vindt bij het aannemelijk maken van de ondergrens. Deze zienswijze zou stroken met zijn uitspraak in Nefalit/Karamus, waarin hij oordeelde dat het voor de hand ligt dat bij een zeer grote kans168 de vordering van de werknemer moet worden toegewezen. Hart- lief stelt eveneens dat deze kans aanwezig moet zijn voor toepassing van de regel gezien het feit dat het bij de regel gaat om “een vermoeden van causaal verband dat in principe leidt tot een alles-of-niets-oplossing.”169

In de praktijk beschikken slachtoffers van beroepsziekten echter over het algemeen over gebrekkig gereedschap om aan de door de Hoge Raad gestelde eisen met betrekking tot de arbeidsrechtelijke omkeringsregel te voldoen. Een eerste indicatie, die mij heeft geleid tot deze conclusie, heb ik gevonden bij Charlier. Zij stelt dat de medische en bedrijfsgeneeskun- dige meetlat vaak zeer kort is bij beroepsziekten.170 Bedrijfsartsen171 vragen volgens haar vaak weinig informatie op bij een specialist waardoor bij hen veel beroepsziekten onbekend dan wel niet (h)erkend blijven.172 Wel kunnen ze - aan de hand van de registratie richtlijnen Beroepsziekten en de vijf stappen diagnostiek173 - bijvoorbeeld tot de conclusie komen dat het vermoeden bestaat van de aanwezigheid van een beroepsziekte. Deze uitslag volstaat voor hen, maar helpt de werknemer mijns inziens niet verder in het verkrijgen van een heldere di- agnose voor het uiteindelijk aannemelijk maken van de tweede voorwaarde (met zijn onder- grens) van de regel. De zorg van bedrijfsartsen is volgens Sorgdrager voornamelijk gericht op het voorkomen van verdere schade bij de betrokken werknemer en het tegengaan van het op- treden van dezelfde aandoening bij mede-collega’s in dezelfde omstandigheden.174 Ook is in de medische wetenschap over het algemeen weinig urgentie voelbaar om onderzoek te doen

168 _{Dat de gezondheidsschade is veroorzaakt door de normschending.} 169 _{NJ 2014/99, m.nt. T. Hartlief, 13.}

170 _{Charlier, L&S 2013/1, p. 12.} 171

Hier komen werknemers meestal terecht indien de huisarts een verband ziet van de klachten met het werk; NVAB 2005, p. 9.

172 _{Soms - bijvoorbeeld bij overspanning - wegen bedrijfsartsen privé-factoren hierbij zwaar; de Vos & Nieu-} wenhuijsen, TVB 2006/532, p. 528.

173

Dit vijf-stappenplan, opgesteld door het NCvB, beschrijft de diagnostiek van beroepsziekten voor een be- drijfsarts. Het systematisch volgen van deze vijf stappen wordt aanbevolen om tot een gestructureerde beoorde- ling en verzameling van de gegevens van de werknemer te komen. Onder andere de registratierichtlijnen voor beroepsziekten kunnen hierbij als hulpbron dienen; signaleren, diagnosticeren, melden en

preventie van beroepsziekten: het zes‐stappenplan voor bedrijfsartsen (www.beroepsziekten.nl, zoek op vijf-

stappen)

174

naar de oorzaken van beroepsziekten.175 Hierdoor is de diagnostiek van beroepsziekten in Nederland slecht ontwikkeld.176 Indien daarentegen meer zekerheid bestaat wat betreft een bepaalde diagnose duurt het vaak enkele jaren voordat een specialist vaststelt dat er daadwer- kelijk sprake is van een beroepsziekte.177 Eshuis stelt dan ook dat slachtoffers van beroeps- ziekten sterk hechten aan een onafhankelijke en wetenschappelijke, goed onderbouwde dia- gnose178 door één medisch adviseur.179

Een andere indicatie geeft Elders. Volgens hem verricht de Arbodienst - meestal we- gens financiële redenen aan de zijde van de werkgever - onvoldoende onderzoek naar de werkplek (en hiermee naar de specifieke blootstelling).180 Het is wel denkbaar dat voor de werknemer bruikbare gegevens over de specifieke blootstelling boven water komen door de aanknopingspunten die de werkgever in dit kader moet verschaffen. Indien informatie hier- over beschikbaar is, raakt vaak veel hiervan verloren gezien de lange duur van procedures. Adequaat specialistisch en klinisch arbeidsgeneeskundig onderzoek in samenhang met een occupational scene investigation en literatuuronderzoek181 zijn volgens Elders juist noodza- kelijk om de mate van associatie tussen de ziekte en het werk vast te stellen.182 Deze voor- waarden zijn in de praktijk derhalve vaak niet of moeilijk te vervullen. Slachtoffers van be- roepsziekten kunnen vaak enkel aan de hand van statistische gegevens aannemelijk maken dat hun klachten veroorzaakt kunnen zijn door de blootstelling, maar dit is volgens de Hoge Raad - zonder nadere motivering - onvoldoende voor toepassing van de arbeidsrechtelijke omkeringsregel.183 Aldus heeft jurisprudentie van de Hoge Raad over de arbeidsrechtelijke omkeringsregel in de praktijk tot gevolg dat zieke werknemers een bewijspositie moeten in- nemen die vanuit de huidige stand van kennis en wetenschap moeilijk haalbaar is.

Vooral voor de werknemer die lijdt aan een “multicausaal ziektebeeld” is het na SVB/Van de Wege moeilijk geworden om zijn gezondheidsschade op de werkgever te verha- len. Deze ziekten worden gekenmerkt doordat ze door verschillende (samenhangende) facto-

175 _{Oorzaak hiervoor is dat voor compensatie uit het sociale vangnet geen onderscheid wordt gemaakt tussen het}

risque social en het risque professionnel; Elders. L&S 2013/1, p. 31.

176 _{Eshuis e.a. 2012, p. vii. Dit is anders ten aanzien van OPS (zie verder deze paragraaf) en mesothelioom. In de} medische wetenschap bestaat zekerheid over het causaal verband tussen mesothelioom en asbestblootstelling; Charlier, NJB 2014/621, p. 760.

177

Eshuis 2014, p. 66. 178 _{Eshuis 2014, p. 63.}

179 _{Als oplossing voor het knelpunt van het “stapelen” van expertise in een letselschadetraject; Eshuis e.a. 2012,} p. 19.

180

Elders, L&S 2013/1, p. 32.

181 _{Uit literatuuronderzoek kan eventueel een dosis-respons relatie gevonden worden; Elders, L&S 2013/1, p. 31.} 182 _{Elders, L&S 2013/1, p. 31.}

183

ren kunnen zijn ontstaan. Hierbij is niet altijd duidelijk of, en in welke mate, de verschillende factoren hebben bijgedragen aan het ontstaan van de gezondheidsklachten.184 Door de aan deze ziekten inherente, algemene onzekerheden omtrent de causaliteit en het feit dat werk- nemers in hun concrete geval niet hoeven te rekenen op veel steun uit de medische weten- schap185 of van de Arbodienst, zal het moeilijk zijn een redelijke mate van waarschijnlijkheid ter zake van de relatie tussen het multicausale ziektebeeld en de specifieke blootstelling op het werk aan te geven. Bovendien mag de rechter in deze gevallen enkel gedegen deskundi- genrapporten volgen. Van het ontkennen en negeren van gezondheidsklachten is overigens volgens door Eshuis verricht empirisch onderzoek vooral sprake bij werknemers met multi- causale beroepsziekten zoals OPS, RSI of een burnout.186 Deze ziekten zijn nochtans respec- tievelijk aandoeningen aan het houding-en bewegingsapparaat en psychische aandoeningen, waarvan de beroepsziekte-incidentie over 2015 juist het hoogst was.187

Opzettelijk heb ik voor de woordkeuze “moeilijk” en niet “onmogelijk” gekozen voor toepassing van de arbeidsrechtelijke omkeringsregel bij multicausale ziekten. Anders dan bij- voorbeeld Hartlief188 ben ik van mening dat de Hoge Raad in SVB/Van de Wege de deur voor toepassing van de regel bij deze ziekten niet volledig en expliciet heeft dichtgedaan. Om mijn zienswijze te onderbouwen, geef ik een voorbeeld dat Van der Kroon noemt.189 Volgens haar ligt de conclusie dat de ondergrens voor het causale verband is bereikt voor de hand in onder andere het geval dat een werknemer met een multicausaal ziektebeeld langdurig bij één en dezelfde werkgever heeft gewerkt en waarbij evident is dat er zich een langdurige en zeer ernstige blootstelling aan schadelijke werkomstandigheden heeft voorgedaan. Bijzondere om- standigheden van het individuele geval moeten volgens haar - terecht - zwaarder doorwegen dan de algemene onzekerheden omtrent de aard en de oorzaken die resten bij multicausale ziektebeelden. In het zojuist genoemde voorbeeld is het wel cruciaal dat de mate, de aard en/of de intensiteit van de blootstelling komt vast te staan. Zoals gezien is dit niet altijd mak- kelijk te bewerkstelligen voor de werknemer. Bovendien doet het slachtoffer van een multi- causale ziekte er naar mijn mening goed aan zo snel mogelijk na de eerste klachten een me-

184 _{Van der Kroon, TRA 2013/102, p. 18.} 185

Behalve bij de multicausale ziekte OPS; Inmiddels kan hier de diagnose - mede als gevolg van de inspannin- gen van de patiënten vereniging OPS - tot stand komen door een protocol dat zorgt voor een systematische be- oordeling van OPS; Eshuis 2014, p. 63.

186

Eshuis 2014, p. 61. 187

Beroepsziekten in cijfers 2016 (www.beroepsziekten.nl, zoek op cijfers beroepsziekten 2016).

188 _{Hartlief stelt dat het Unilever/Dikmans-regime is afgesloten voor multicausale ziekten totdat meer bekend} wordt over de aard én de oorzaken van deze ziekten; Hartlief, NJ 2014/99, 21.

189

disch onderzoek en onderzoek naar de werkplek te laten uitoefenen. Hoe langer de werkne- mer hiermee wacht, hoe lastiger het is gedegen deskundigenrapporten te kunnen overleggen.