BEPLANNINGSTEORIE AS ʼn VERTREKPUNT

Geskiedenis en teorie word soms in oorleg aangebied omdat teoretiese bewegings van vandag grootliks nalatenskap van die verlede is. Intellektuele geskiedenis van beplanning toon dat die ewolusie van idees wat beplanning oor die eeue ingelig het en wat nog vandag kan gebeur (Friedmann, 1964:117). Interaksie tussen geskiedenis en beplanning kan nuttig wees omdat insigte uit huidige teorie historiese navorsing kan stimuleer en omdat historiese analise denke oor huidige beplanning kan verryk (Fischler, 2000:223). Daarom sal dit toepaslik wees om ʼn kort oorsig oor die ontwikkeling van beplanning te gee. Sekere konsepte moet egter eers verklaar word om die konteks waarbinne dit in hierdie studie gebruik gaan word, te verstaan.

2.3.1 Wat is teorie?

Die woord teorie word afgelei van die Griekse woord theōria. Iemand wat theōria beoefen, staan bekend as ʼn theōros of toeskouer (Chadwick, 1971:2). Teorie behels om na iets te kyk en ʼn geestelike skema daaroor voor te stel of te bedink wat dit openbaar. Dit behels spekulasie (Cook, 1983:5). Om te spekuleer beteken om die magte van die gedagte te gebruik, soos met die bedink van idees, om afleidings te maak en om uitspraak te lewer, wat opgeneem word in die teoretisering van beplanning (Hillier & Healey, 2008:212).

Teorie kan gesien word as ʼn konstruksie van elemente wat bestaan uit abstraksies van die werklikheid van ʼn algemene of spesifieke stel beginsels wat die funksionering van die teorie verduidelik (Allmendinger, 2002:1). Teorie lig en help beplanners in die soektog na positiewe verandering. In sy kern, is teorie ʼn versameling van toetsbare stellings wat beplanners help om sekere verskynsels te verduidelik en te voorspel, soos beplanning in die openbare sektor. Volgens Diedericks (2013:26) is teorie dinamies eerder as staties. Empiriese toetsing van teorieë moet met verloop van tyd tot veranderinge lei, afrondings en verbetering aan ʼn teorie om ʼn beplanner se vermoë te verhoog om ʼn gegewe verskynsel te verstaan. ʼn Teorie is en moet altyd in ʼn toestand van ewolusie wees (Diedericks, 2013:26).

2.3.2 Wat is bepanningsteorie?

Die tradisionele storie van die moderne stadsbeplanning, beweer dat dit ontstaan het uit verskeie afsonderlike bewegings by die draai van die eeu: The Garden City, The City Beautiful, en openbare gesondheid hervormings (Allmendinger, 2002:2). Hudson (1979:387) noem dat die wortels van beplanning gegroei het uit die behoefte om openbare gesondheid te beskerm, om onbeplande (fisiese) ontwikkeling te verhoed, om die natuur te beskerm as ʼn skuilplek teen die moderne lewe; om voorsiening te maak vir die openbare belang; om die omgewing te bestuur; en om ʼn balans te vind tussen mededingende eise.

Teorie bied verduidelikings en ʼn gesonde liggaam van teorie is ʼn noodsaaklike komponent van die beplanningsprofessie (Faludi, 1973:27). Teorie lei praktiseerders deur ʼn deurlopende selfondersoek van wat dit is wat hulle doen, hoe hulle dit doen, hoekom, vir wie en met watter resultate (Hudson, 1979:390).

Paterson (2009:8) voer aan dat beplanning is nie ʼn unitêre dissipline in die wetenskap of die sosiale/geesteswetenskappe nie. Aangesien bydraes tot die begrip van beplanning en die teorie van beplanning bou uit ʼn verskeidenheid van dissiplines soos: ekonomie, sosiologie, politieke wetenskap, stedelike en landelike studies, publieke administrasie, operasionele navorsing, statistiek, organisatoriese ontwikkeling en nog baie meer. Greed (1996:66) beweer dat die idee van beplanning selfs nagespoor kan word na die agtiende eeu van die mensdom, alhoewel die historiese tradisie van stadsbeplanning terug dateer na die antieke Griekeland en Rome, wat die Westerse beskawing voorsien het van klassieke styl van argitektuur en stadsontwerp.

2.3.3 Wat is normatiewe- en positiewe teorie?

Volgens twee van die mees prominente wetenskaplikes in beplanningsteorie, naamlik. Friedmann (1987:35) en Faludi (1973:29) word beplanningsteorie onderskei tussen normatiewe en positiewe teorie. Normatiewe teorie handel oor hoe beplanners rasioneel moet voortgaan; terwyl die gedragsbenadering fokus op die beperkings wanneer daar gepoog word om ʼn program van rasionele optrede te vervul (Faludi, 1973:32). Paris (1982:5) het ook daarop gewys dat die teorie van beplanning berus op ʼn onderskeid tussen (a) teorieë wat gebruik word om die milieu waarbinne beplanning bedryf te verstaan en (b) teorieë oor hoe beplanning werk.

Positiewe (gedrags-) teorieë is tipies onderwerp gesentreer en hou verband met empiriese vrae en aksies. Allmendinger (2002:8) neem waar dat teorieë in beplanning voorskriftelike teorieë is. In hierdie verhandeling word teorieë van beplanning as empiriese teorieë beskou en nie as voorskriftelike teorieë nie. Empiriese teorieë verduidelik en interpreteer die realiteit en fokus op die skakeling tussen verhoudings met afhanklike en onafhanklike veranderlikes (Allmendinger, 2002:8).

2.3.4 Tipologie en paradigma

Onderskeid word hieronder getref tussen wat ʼn tipologie en ʼn paradigma behels. Dit is belangrik vir doeleindes van hierdie studie om die verskil en of raakpunte tussen hierdie konsepte te verstaan ten einde beter te verstaan hoe beplanning as konsep ontwikkel het.

2.3.4.1 Tipologie

In enige vakgebied is daar gewoonlik uiteenlopende ontwikkeling en mededingende idees of teorieë wat die grondslag vir daardie gebied voorsien. Tiryakian (1968:2) verduidelik dat tipologieë dra ʼn algemene begrip van ʼn vakgebied, metodologieë, taal en geskiedenis oor die ontwikkeling van idees en praktyk. Volgens Allmendinger en Tewdr-Jones (2002:6) is tipologieë nuttig en noodsaaklik vir almal wat in ʼn vakgebied betrokke is. Beplanning is nie anders in hierdie verband nie. Dit is nou ʼn spreekwoord om te beweer dat beplanning bestaan uit ʼn eklektiese veSAmeling van teorieë (Allmendinger, 2002:136). In teenstelling met ander areas van die sosiale wetenskappe soos ekonomie of ander beroepe insluitend mediese beplanning, het dit geen endogene liggaam van teorie nie (Sandercock, 1998:22). Volgens Allmendinger en Tewdr-Jones (2002:6) het dit betrekking op ʼn wye verskeidenheid van teorieë en praktyke uit bepaalde vakrigtings. Gevolglik het beplanningstipologieë ʼn belangrike rol om te vervul met uiteenlopende invloede, om idees en teorieë te verstaan, soos in hierdie geval, beplanning in die openbare sektor.

2.3.4.2 Paradigma

Volgens Taylor (1998:157) het die idee van ʼn paradigma voortgevloei uit die werk van Thomas Kuhn (1970) wat die konsep in gebruik geneem het om groot verskuiwings in teoretiese perspektiewe te beskryf binne die geskiedenis van die wetenskap. Die konsep paradigma, grens beide aan fisiese en logiese ‘wetenskaplike gemeenskappe’. Weaver et al. (1985:153) beweer dat ʼn paradigma algemene probleem definisies, konsepte, woordeskat, metodes en intellektuele agtergrond is – om aan te dui dat verskillende perspektiewe die fondament waarop beplanners leer te vorm. Hulle word dus ingesluit in hulle denke oor beplanning. ʼn Paradigma is ook iets wat ʼn wetenskaplike gemeenskap deel (Kuhn, 1977:294). Die “paradigma” konsep word by tye gebruik, om groot verskuiwings te beskryf (Taylor, 1998:328). Dit word ook gebruik om te verwys na verskillende wêreldbeskouings – mense se siening van die wêreld (Taylor, 1998:329).

Wanneer ʼn nuwe paradigma daarin slaag om die ou paradigma te vervang, is daar ʼn rewolusie in wetenskaplike denke (Kuhn, 1977:294). Sodra ʼn nuwe paradigma aanvaar word, werk die meeste wetenskaplike navorsing binne hierdie teoretiese raamwerk; en statiese tydperk van die

ontwikkeling en fragmentering van hierdie onlangs gevestigde teoretiese raamwerk – beteken dit dat die geskiedenis van die wetenskap gaan voort (Taylor, 1998:158).

Taylor verdeel die geskiedenis van beplanningsteorie in drie tydperke. Die eerste periode is diebeplanningsteorie vroeg na die oorlog, wat beplanning as ʼn fisiese en stedelike ontwerp beskou; die tweede periode, beplanningsteorie sedert die 1960’s, wat bestaan uit stelsels en die rasionele proses van beplanning en beplanning as ʼn politieke proses en die derde periode is die beplanningsteorie van die 1970’s, wat verwys na die teorie oor die gevolge van beplanning, rasionele beplanning en implementering. Hierdie teorieë word vervolgens bespreek.