4. Andere elementen van invloed op de toegang tot de zorg
4.2 Bedreigingen werking stelsel
4.2.1 Samenstelling bevolking en stijgende kosten
Het is niet alleen de verwachting dat het aantal inwoners in Nederland zal blijven toenemen, zij hebben ook een hogere levensverwachting. Door het Centraal Bureau Statistiek is berekend dat vanaf 2025 het aantal 80-plussers sterk zal groeien en dat in 2040 ruim 25% van de totale bevolking ouder zal zijn dan 65 jaar.165 Over het algemeen zullen deze ouderen gezonder zijn, maar er wordt voorzien dat vanaf de 75- jarige leeftijd de zorgkosten exponentieel zullen stijgen.166 De ‘dubbele vergrijzing’ zal tot een toename van en intensiteit in de duur van de zorg leiden, onder meer door de stijging van chronische ziekten.167 Ook nemen de zorgkosten onder invloed van innovatieve producten de komende jaren toe en
162http://deeplink.rechtspraak.nl/uitspraak?id=ECLI:NL:CRVB:2016:1403.
163 Twickler e.a., ‘Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden vragen om een antwoord’,
Ned Tijdschr Geneeskd. 2009;153:A250.
164SCPB, De Sociale Staat van Nederland, december 2015, p. 204.
165www.cbs.nl/statline Zorgrekeningen: uitgaven (in lopende en constante prijzen) en financiering.
Den Haag: CBS 2011.
166 E. Castelijns e.a., De vergrijzing voorbij, Utrecht: Berenschot 2013. 167www.rivm.nl Volksgezondheid Toekomstverkenning 2006.
groeien harder dan de economie.168 Recentelijk is door het CPB aangegeven dat bij ongewijzigd kabinetsbeleid de uitgaven voor de gezondheidszorg in een volgend kabinet jaarlijks zullen groeien met 3,4% en inmiddels meer dan 12% van het nationaal inkomen zullen bedragen.169 Financiering van de collectieve zorg is primair een inkomensvraagstuk. Met de toenemende vergrijzing van de bevolking zal de financiering door een kleinere groep mensen opgebracht moeten worden, waarbij dilemma’s rondom de uitgangspunten van het zorgstelsel ontstaan. Is het nog wel wenselijk om voor iedereen gelijke toegang tot de zorg te garanderen of worden verschillen in zorgaanbod en het te verzekeren pakket aanvaard. Moet de keus gemaakt worden tussen gelijke lasten voor iedereen of het verdelen van de lasten naar rato van het inkomen.
4.2.2 Financiële toegankelijkheid
De Raad voor de Volksgezondheid en Zorg heeft in haar advies ‘Rechtvaardige en Duurzame Zorg’ in 2007 al aangegeven dat overwogen diende te worden om de hoogte van een verplicht eigen risico en/of de hoogte van eigen bijdragen te differentiëren naar inkomen en/of het al dan niet vertonen van risicogedrag.170 Een uitgangspunt wat volgens Buijsen niet alleen raakt aan de solidariteit, maar ook aan het non-discriminatiebeginsel en de toegankelijkheid van het stelsel. In de gezondheidszorg mogen mensen weliswaar verschillend behandeld worden - bijvoorbeeld hoger of lager op wachtlijst voor transplantatie-, maar uitsluitend op basis van objectief medische motivatie.171 Tot op heden is door de politiek aan het advies van de RVZ geen invulling gegeven, maar in de praktijk is in de maatschappij een beweging zichtbaar dat bij een stijging van het inkomen er een vraag is naar luxere zorg.172 Daarnaast worden door zorgverzekeraars en zorgverleners soms ook al nadere eisen gesteld aan (de levensstijl van) patiënten, zoals bij kostbare interventies als transplantaties, ondanks het feit dat in artikel 15.2 Zvw is vastgelegd dat “Zonodig in afwijking van artikel 952 van Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek is de zorgverzekeraar niet bevoegd een verzekerde prestatie geheel of gedeeltelijk te weigeren indien het intreden van het verzekerde risico aan de verzekerde is te wijten”. Het lijkt er op dat de grenzen aan de zorg en solidariteit van het systeem in zicht komen, wat er toe zal leiden dat er door de politiek fundamentele keuzes gemaakt moeten worden. Ten eerste de afweging tussen de wens om te verzekeren (risicosolidariteit) en het streven om onnodig gebruik van zorg af te remmen. Ten tweede de afweging tussen het ideaal van
168 CPB, Trends gezondheid en zorg (Policy brief), Den Haag: November 2011, p. 13.
169 CPB, Een raming van de zorguitgaven 2018-2021 (achtergrondstudie), Den Haag: maart 2016. 170 RVZ, rapport Rechtvaardige en Duurzame zorg, Den Haag: 2007, p. 21 e.v.
171 M.A.J.M. Buijsen, ‘Het recht op zorg is een mensenrecht’, Socialisme & Democratie nr. 5, 2008. 172 CPB, Toekomst voor de zorg in viervoud, Den Haag:2013, p. 211/212.
gelijkheid in de zorg (zorgsolidariteit) en de wens om zorg af te stemmen op individuele voorkeuren. Kent ons systeem nu nog een hoge mate van solidariteit, zowel in voorzieningen (iedereen heeft recht op dezelfde basisvoorzieningen) als in de financiering er van, de stijgende zorguitgaven kunnen deze solidariteit in het zorgstelsel op termijn onder druk gaan zetten.173 De verschraling van het basispakket heeft als gevolg dat zorg wordt overgeheveld naar aanvullende pakketten. Door medische selectie evenals door mogelijke financiële beperkingen, niet iedereen is in staat een aanvullende ziektekostenverzekering te bekostigen, ontstaat een tweedeling, wordt de risicosolidariteit van het systeem ondermijnd en komt de gelijke toegang tot bepaalde onderdelen van de gezondheidszorg onder druk te staan. Het is mogelijk dat op termijn een verschuiving gaat plaats vinden naar een systeem van schadeverzekeringen, waarin de solidariteit ondergeschikt is.174 Het is de vraag of dat wenselijk is. De vier grote verzekeraars in het huidige stelsel claimen begin 2016 dat zij verlies maken op de polissen voor het basispakket.175 Incidentele baten en gunstige beleggingen zorgen weliswaar nog voor positieve cijfers, maar deze zijn relatief laag. Enerzijds is het als positief aan te merken dat de verzekeraars geen winst maken omdat dit wijst op een scherpe prijsconcurrentie, anderzijds betekent dit ook dat het niet anders kan dan dat de premies op termijn moeten gaan stijgen. 176 Nu al wordt gesproken over het verhogen van het eigen risico in 2017 naar 500 euro, wat opnieuw gevolgen zal hebben voor de toegankelijkheid van de zorg bij een deel van de bevolking. Een recent voorbeeld dat al tot financiële ongelijkheid heeft geleid is de sinds 1-1-2015 ingevoerde ouderbijdrage in de Jeugd-GGZ,177 die niet alleen een financiële drempel opwerpt, maar die ook leid tot mogelijke rechtsongelijkheid.178
4.2.3 Administratieve lasten
Een grote klacht vanuit de zorgsector is de enorme druk op administratieve verantwoording, die een enorm tijd beslag legt op de professional. Tijd die onttrokken wordt aan de effectieve tijd die aan een zorgvrager kan worden besteed. Eind 2015 heeft de Minister van VWS nader onderzoek en maatregelen aangekondigd om de regeldruk op termijn te gaan verminderen.179 Daarnaast kunnen administratieve lasten verminderd worden door gebruik van mogelijkheden
173 CPB, Trends gezondheid en zorg (Policy brief), Den Haag: November 2011, p. 12. 174 S. V.d. Veen, Risicoselectie een hellend vlak?, scriptie UvA, 2013, p. 58.
175http://www.zorgwijzer.nl/zorgverzekering-2016/minder-winst-zorgverzekeraars. 176 E. Schut, hoogleraar gezondheidseconomie in NRC-handelsblad 28-04-2016. 177 Kamerstukken II 2014-2015, 31 839, 461.
178 Hendriks, Kroniek van het Gezondheidsrecht, NJB 2015/737.
179 Schrijven Minister van VWS inzake regeldruk, nr. 85114-142759-MC, Den Haag: 27 oktober
op ICT-gebied. Een landelijk elektronisch patiëntendossier kan zorgen voor efficiënte gegevensuitwisseling en onnodige diagnostiek tegengaan. ICT kan de zorg niet alleen patiëntgerichter maken, maar ook goedkoper. Een voorbeeld hiervan is de zorg voor een patiënt met hartfalen in zijn huiselijke omgeving via een monitorsysteem of zorg op de intensive-care door een arts op afstand via telemedicine.180 Onderzoek van Nyfer wijst uit dat goed gebruik van ICT de zorg op jaarbasis 400 miljoen zou kunnen besparen.181