1 Wat is de definitie van intellectueel kapitaal en hoe is dit verder te classificeren? Definiëring intellectueel kapitaal:
Intellectueel kapitaal is het bezit aan kennis, ervaring, organisatiestructuur, klantrelaties en professionele vaardigheden die tot een concurrentievoordeel leiden.
Classificatie intellectueel kapitaal:
Het intellectueel kapitaal is in te delen in de volgende categorieën: menselijk kapitaal, klantkapitaal, innovatiekapitaal en proceskapitaal.
2 In hoeverre zijn er theoretische modellen beschikbaar die gebruikt kunnen worden voor het betrouwbaar waarderen van intellectueel kapitaal?
Uit het literatuuronderzoek lijkt de Skandia Navigator de enige methode die intellectueel kapitaal op een betrouwbare wijze zichtbaar kan maken in de jaarrekening. De Skandia Navigator is een kwantitatieve indicatorenbenadering die inzicht geeft in de potentie van het intellectueel kapitaal. Door gebruik te maken van de indicatorenbenadering kan informatie worden verstrekt over intellectueel kapitaal en de investeringen hierin, de gebruiker van de jaarrekening kan met behulp van deze informatie dan zelf een oordeel vormen over de waarde van het intellectueel kapitaal. Deze methode blijkt goed aan te sluiten bij de kenmerken van intellectueel kapitaal. Intellectueel kapitaal heeft namelijk een aantal kenmerken die ervoor zorgen dat het moeilijk is om intellectueel kapitaal in een waarde uit te drukken. Momenteel is er dan ook geen model beschikbaar waarmee intellectueel kapitaal op een betrouwbare wijze gewaardeerd kan worden. De
indicatorenbenadering probeert dan ook niet om intellectueel kapitaal te waarderen zodat het op de balans geactiveerd kan worden, maar laat het bepalen van de waarde van het
Theun Albers, s1729705 intellectueel kapitaal over aan de gebruiker van de jaarrekening. Aangezien er geen betrouwbare waarderingsmethode voorhanden is, maar het wel van belang is dat men inzicht krijgt in het intellectueel kapitaal van de organisatie, lijkt een uitgebreide
toelichting in de jaarrekening met kwantitatieve indicatoren inzake intellectueel kapitaal een eerste stap in de goede richting. In het vervolg van mijn onderzoek is door middel van interviews getoetst of de indicatorenbenadering een goede methode is om
intellectueel kapitaal zichtbaar te maken in de jaarrekening.
3 Welke initiatieven nemen regelgevende instanties om het opnemen van intellectueel kapitaal in de jaarrekening mogelijk te maken?
Volledige activering van het aanwezige intellectueel kapitaal is conform de huidige wet- en regelgeving niet toegestaan. De reden hiervoor is dat het toekennen van een waarde aan het intellectueel kapitaal gepaard gaat met subjectiviteit, waardoor dit onvoldoende betrouwbare informatie oplevert om het intellectueel kapitaal te activeren. Het waarderen van intellectueel kapitaal maakt het voor stakeholders beter mogelijk om economische vooruitzichten van de organisatie in te schatten en levert daarmee relevante informatie op voor stakeholders. Aangezien de huidige wet- en regelgeving de voorkeur geeft aan betrouwbaarheid boven relevantie., is activering van intellectueel kapitaal nog een stap te ver zolang er nog geen betrouwbare waarderingsmethode beschikbaar is. Om toch een eerste stap te maken in de transparantie van het intellectueel kapitaal lijkt een
kwantitatieve indicatorenbenadering als toelichting op de jaarrekening een mogelijkheid. In de huidige wet- en regelgeving worden vrijwel geen voorschriften opgesteld
betreffende het vermelden van kwantitatieve indicatoren aangaande intellectueel kapitaal in de jaarrekening, anders dan loonkosten, sociale lasten, pensioenen en aantal
personeelsleden. Het inzichtvereiste en de regelgeving inzake ontwikkelingskosten zijn momenteel de enige initiatieven die regelgevende instanties nemen om intellectueel kapitaal zichtbaar te maken in de jaarrekening. In hoofdstuk zes wordt door middel van een diepte-interview getoetst waarom er zo weinig initiatieven genomen worden en hoe regelgevende instanties staan tegenover het opnemen van kwantitatieve indicatoren in de toelichting van de jaarrekening.
4 In hoeverre is het voor accountants wenselijk en achten zij het binnen de
randvoorwaarden mogelijk om intellectueel kapitaal op te nemen in de jaarrekening? De resultaten van de tien interviews geven inzicht in hoeverre de geïnterviewde
accountants het wenselijk en mogelijk achten om intellectueel kapitaal in de jaarrekening op te nemen. De reacties op de stellingen die in dit hoofdstuk gebruikt zijn geven aan dat het niet wenselijk wordt geacht om informatie over het intellectueel kapitaal in de
jaarrekening op te nemen. Deze constatering wordt nader bevestigd door de antwoorden op de open vragen die gesteld zijn. De indicatorenbenadering die conform het
literatuuronderzoek een betrouwbare manier is om het intellectueel kapitaal zichtbaar te maken wordt gezien als een verbetering maar niet als een mogelijkheid om het gehele intellectueel kapitaal zichtbaar te maken in de jaarrekening. Veel van de indicatoren zijn lastig om betrouwbaar vast te stellen, subjectief, concurrentiegevoelig, niet vast te stellen door het ontbreken van de benodigde informatie binnen de bedrijven, niet geschikt voor
Theun Albers, s1729705 opname gezien de te hoge kosten voor het verkrijgen van de benodigde informatie en niet bruikbaar voor vergelijking.
5 Wat zijn de belangrijkste redenen waarom regelgevende instanties de
jaarverslaggevingregels betreffende het opnemen van intellectueel kapitaal in de jaarrekening wel of niet willen aanpassen?
Door middel van een diepte-interview met iemand die werkzaam is voor de RJ heb ik achterhaald wat de belangrijkste redenen zijn waarom regelgevende instanties de jaarverslaggevingregels betreffende het opnemen van intellectueel kapitaal in de jaarrekening niet willen aanpassen. In het interview heb ik daarnaast aandacht besteed aan de indicatorenbenadering. De belangrijkste reden waarom regelgevende instanties de regelgeving niet willen aanpassen voor waardering van intellectueel kapitaal in de jaarrekening is dat het merendeel van het intellectueel kapitaal niet eens in aanmerking komt voor activering. Het opnemen van kwantitatieve indicatoren inzake intellectueel kapitaal is geen mogelijkheid aangezien deze indicatorenbenadering geen inzicht geeft in de waarde van het intellectueel kapitaal en niet bruikbaar is voor vergelijking. Daarnaast zijn er nog een aantal problemen met de voor de indicatorenbenadering benodigde informatie. De benodigde informatie is niet aanwezig binnen organisaties, niet betrouwbaar vast te stellen, concurrentiegevoelig en branchespecifiek.
6 Wat zijn de belangrijkste redenen waarom bedrijven wel of niet intellectueel kapitaal willen opnemen in de jaarrekening?
Door middel van een aantal stellingen, die voorgelegd zijn aan functionarissen van bedrijven uit drie verschillende sectoren, worden de belangrijkste redenen waarom deze bedrijven wel of niet intellectueel kapitaal willen opnemen in de jaarrekening zichtbaar. Uit de resultaten blijkt dat de geïnterviewde bedrijven voor een groter deel van de
stellingen geen managementondersteuning en marketingondersteuning verwachten indien intellectueel kapitaal wordt opgenomen in de jaarrekening. Regelgevende barrières, hoge kosten voor het verkrijgen van de benodigde informatie en het risico op claims doordat de weergegeven toekomstverwachtingen niet waargemaakt kunnen worden zijn volgens de geïnterviewde bedrijven beperkingen voor het opnemen van informatie over het
intellectueel kapitaal in de jaarrekening. De antwoorden van de geïnterviewden geven geen eenduidig resultaat als het gaat om een verbetering op het gebied van communicatie naar stakeholders. Uit de resultaten is wel duidelijk op te maken dat de geïnterviewde bedrijven geen transparantienadeel verwachten vanwege het opnemen van informatie over het intellectueel kapitaal. Er komen geen grote verschillen tussen de sectoren naar voren.
Theun Albers, s1729705 Hoofdvraag:
In hoeverre is het mogelijk en wenselijk om intellectueel kapitaal op een betrouwbare wijze op te nemen in de jaarrekening om de relevantie van de jaarrekening in een toenemende kennisindustrie te behouden?
Uit de beantwoording van de deelvragen blijkt dat het niet wenselijk en mogelijk is om op een betrouwbare wijze intellectueel kapitaal zichtbaar te maken in de jaarrekening. Het literatuuronderzoek geeft aan dat er geen betrouwbare methode voor het waarderen van intellectueel kapitaal aanwezig is, daarnaast is er ook geen wet- en regelgeving die het mogelijk maakt om intellectueel kapitaal in de jaarrekening op te nemen. Uit het literatuuronderzoek blijkt wel dat er een indicatorenbenadering voorhanden is die op een betrouwbare wijze informatie over het intellectueel kapitaal in de jaarrekening zichtbaar maakt. Het praktijkonderzoek geeft aan dat de indicatorenbenadering bijdraagt aan een verbetering van de informatie over het intellectueel kapitaal in de jaarrekening. De indicatorenbenadering geeft echter onvoldoende inzicht in de waarde van het gehele intellectueel kapitaal. De geïnterviewde accountants en de geïnterviewde van de RJ geven dan ook aan dat zij het niet wenselijk achten om intellectueel kapitaal op te nemen in de jaarrekening. Het laatste onderdeel van het praktijkonderzoek maakt duidelijk wat de belangrijkste motieven van bedrijven zijn om het intellectueel kapitaal wel of niet op te nemen in de jaarrekening. Uit zowel het literatuuronderzoek en het praktijkonderzoek komen kenmerken van het intellectueel kapitaal naar voren waardoor het intellectueel kapitaal niet op een betrouwbare wijze in de jaarrekening zichtbaar te maken is.
Intellectueel kapitaal is dan ook niet de oplossing om de relevantie van de jaarrekening in een toenemende kennisindustrie te behouden. Op basis van mijn onderzoek zijn de volgende aanbevelingen te geven; aandacht besteden aan de ontwikkeling van betere waarderingsmodellen voor het intellectueel kapitaal, aanpassen van de wet- en regelgeving om het intellectueel kapitaal zichtbaar te maken en vervolg onderzoek uitvoeren naar de wenselijkheid van de opname van informatie over intellectueel kapitaal in de jaarrekening onder andere stakeholders. Deze aanbevelingen geef ik echter niet: naar mijn mening is uit het onderzoek duidelijk geworden dat het niet mogelijk en wenselijk is om intellectueel kapitaal op een betrouwbare wijze zichtbaar te maken in de jaarrekening.
Theun Albers, s1729705