Van werkeloos luisteren tot luisterend werken.
Samenkomst gonst van activiteit.
Afgelopen april was het ineens een levendige drukte in de gemeente.
Zo zag je een man met workmate en decoupeerzaag rondlopen en iemand met allerlei camera’s. Een vrouw was tafels vol stofjes en knopen in orde aan het brengen en zo zag je allerlei mensen bezig met het opbouwen van….
Ja van wat eigenlijk?
Twee diensten gingen we na de preek over ‘de verzoeking in de woestijn’ uiteen in GELOOF-WERKPLAATSEN. Zo ging een groep in hardloopkleding onder
begeleiding van hun gids al hardlopend aan de gang met een opdracht vanuit de preek. Iemand vertelde: ‘Het was echt een prachtige route maar best zwaar want we moesten 3 keer een heuvel op. Dat was echt een verzoeking, terwijl we ondertussen nadachten over onze eigen verzoekingen en hoe we daar tegenstand tegen konden bieden’.
Een andere groep in zwart en witte kleding, was buiten onder de boom op het
grasveldje aan het mime spelen over het verhaal van ‘de verzoeking in de woestijn’ . Het zag er zeer indrukwekkend uit.
Weer anderen zag je met allerlei planten, takken en stenen een bloemstuk maken aan de hand van dezelfde tekst. Wat een prachtige stukken werden het! Maar nog prachtiger waren de verhalen die ze elkaar vertelden over hun bloemstuk. Elk takje of steentje bleek een betekenis te hebben en werd een waar getuigenis van wat God in hun levens had gedaan.
Zo waren er 19 verschillende GELOOF-WERKPLAATSen waar je uit kon kiezen. Je koos een werkplaats die bij je paste en op die manier ging je aan het werk met een opdracht. Die deed je nadenken over het verhaal in de bijbel en je eigen leven. Bij elke werkplaats was een nabespreking, waar mensen vertelden over hun ervaring in deze GELOOF-WERKPLAATS met de tekst.
De kinderen vanaf 6 jaar deden ook mee. Zij hoorden op deze manier van
volwassenen over hun geloofsleven. Een meisje van 6 was al ‘scrapbookend’ met foto’s bezig en schreef onder een foto waar ze zelf op de fiets zat:’ God wijst mij de weg hoe ik moet fietsen.’
Luisterend werken.
Ineens waren we actief bezig met elkaar na een preek. En dat viel goed.
Een vrouw van 35jaar zei tegen me: ‘bij een werkplaats wordt je gedongen om over een tekst na te denken en dat is mooi want na de preek kom je daar meestal niet aan toe.’
Mensen werden nu aangezet tot het nadenken over de tekst en dan met betrekking tot hun eigen leven, zodat de tekst verinnerlijkt kon worden en ze zouden groeien in geloof.
Zo vertelde een vrouw van bijna 50 dat ze altijd moeilijk ‘stille tijd’ kon houden maar dat ze door de werkplaatsen ontdekt had hoe ze haar hobby kon gebruiken om Gods
Woord te overdenken. Op die manier zou ze al werkend ‘stille tijd’ gaan houden. Dat was voor haar echt een eye opener.
De gemeente was heel erg enthousiast over deze nieuwe vorm. Er heerste een sfeer van verwachting die je al voelde bij de binnenkomst. Iedereen liep elkaar te vragen wat zij van morgen gingen doen. Tijdens de werkplaatsen sprak je met mensen die je nog nooit gesproken had.
Het deed de gemeente goed om samen actief bezig te zijn in de samenkomst. Je kon niet meer indutten want je moest aan het werk.
Aldoende leert men
Het deed me herinneren aan de jaren dat ik voor de klas stond en een instructie had gegeven. Er waren altijd kinderen die je er steeds bij moest halen want anders dutten ze in. Pas als ze dan zelf aan het werk gingen om de instructie te verwerken kon je zien of ze inderdaad aan het leren waren. Sommige kinderen leerden pas als ze zelf aan het werk waren en niet door de voornamelijk auditieve instructie.
Volgens de leertheorie van Kolb klopt dit wel. Hij noemt de 4 verschillende fasen in het leerproces. Volgens Kolb is het leerproces optimaal als die 4 fasen erin
voorkomen. Dus: kijken, ervaren, denken en doen. Door het doen en er daarna over te reflecteren kan de informatie verinnerlijkt worden.
In deze dienst met GELOOF-WERKPLAATS waren al deze fasen uit de leercirkel aanwezig; je had de mogelijkheid om te ervaren, te luisteren, je had mogelijkheid om te doen en te denken.
Iemand uit de gemeente zei dan ook: ‘Nu kon ik eindelijk eens bedenken wat ik met dit verhaal uit de bijbel moet. Vaak blijft het zo ver van mijn bed. Maar nu is het praktisch geworden.’
Samen vieren is aanstekelijk
Velen waren zeer enthousiast over het feit dat ze samen bezig waren geweest. Het bevorderde een goede sfeer, openheid maar zeker ook geloof.
Iedereen deed mee en was daardoor actief in de samenkomst. Er was geen
onderscheid meer tussen de verschillende ambten en gemeenteleden, er was geen onderscheid tussen jong en oud of man en vrouw. Iedereen deelde van hun geloof . Er was geen verschil, zelfs niet of je nu goed kon verbeelden of niet. Iemand met een verstandelijke beperking had op kinderlijke wijze geschilderd maar raakte ieders hart toen ze bij de nabespreking op een simpele wijze deelde van haar geloof.
Zo waardevol!
Nieuwe vorm inspireert.
Het werd een totaal andere samenkomst dan anders, terwijl de belangrijkste elementen als aanbidding, gebed en preek hetzelfde bleven.
klonken aarzelende woorden die getuigden van die liefde. Die liefde voor Jezus die bij andere gelovigen het vuur weer aanwakkerde.
Deze vorm van samenkomen leidde ons naar Christus. De woordverkonding vooraf was belangrijk om de ervaring in de werkplaatsen aan te kunnen toetsen.
Ontdek relevantie van de bijbel.
Er hebben 209 personen meegedaan aan de samenkomsten met GELOOF-
WERKPLAATS. In een onderzoek achteraf gaf 75% van het aantal deelnemers aan dat ze de GELOOF-WERKPLAATS als aanvulling voor hun geloofsleven hadden ervaren. En 79% van het aantal deelnemers gaf aan dat het werken in de GELOOF- WERKPLAATS hen geholpen had de tekst meer te doorleven dan ze normaal na een preek ervaren.
Door het verwerken werd deze tekst voor ongeveer driekwart van de mensen relevant voor hun dagelijkse leven.
Het was niet langer alleen maar een verhaal over Jezus maar meer een leidraad geworden voor de gelovigen, hoe zij met hun eigen verzoekingen zouden omgaan. Hoe zij overeind zouden kunnen blijven in de woestijn. Deze relevantie van het geloof voor het dagelijkse leven is een belangrijk aspect voor de gelovige mens in deze tijd.
Creativiteit ingezet voor God.
Door deze samenkomsten leerden we al onze gaven in te zetten voor God. We kunnen Hem eren door onze gaven en talenten heen en dat hoeft niet alleen maar op een stoel te gebeuren.
Bij de GELOOF-WERKPLAATS poëzie werden er verzen geschreven die een ware lofprijzing waren of een gebed. De schrijvers waren zelf verbaasd over datgene wat er uit hun pen was gevloeid.
Voor de meeste gelovigen was dit de eerste keer dat ze hun talent voor de Heer gingen gebruiken. Dat smaakte naar meer want als creativiteit geleid mag worden door Gods Geest, dan ontstaan er mooie dingen die het hart raken.
Gereedschap
Al met al kan ik concluderen dat er een experimentele vorm van vieren ontwikkeld is die aan slaat in deze gemeente maar zeer waarschijnlijk ook in andere.
Je moet deze manier van werken in een samenkomst gewoon uitproberen om te kunnen zeggen of dit bij jouw gemeente past.
Het boek ’Gereedschap’ voor het werken met de GELOOF-WERKPLAATS is
praktisch van opzet en helpt je bij het uitproberen van deze vorm. Mail daarvoor naar
werkindekerk@hetnet.nl
Als je merkt dat het ‘werkeloos luisteren’ in de samenkomst niet genoeg uitwerkt, probeer dan ook eens ‘luisterend werken’ met de GELOOF-WERKPLAATS!
Meerwaarde voor creatieve verwerkingsvormen in samenkomst?
Waar gaat het in de samenkomst eigenlijk ten diepste om? Als gelovigen willen God de eer geven en daarnaast willen we graag geestelijk gevoed worden zodat het Lichaam van Christus steeds sterker wordt.
Als voorgangers preken we uit Gods Woord en hopen dat de gelovigen geraakt zullen worden en ermee aan de slag zullen gaan.
Maar werkt dat ook zo in de praktijk? Kan iedere gelovige op die manier geloof leren en tot zich nemen? Er zullen vast nog andere mogelijkheden zijn om in een
samenkomst bezig te zijn met Gods Woord.
Dat was de start van de afstudeeropdracht voor de studie GPW van Anne-Janine Vollema-Wiersma aan de Christelijke Hogeschool Ede.
Vanuit haar onderwijservaring vroeg ze zich af of het ervaringsleren gebruikt kon worden in een samenkomst en of creativiteit daarbij zou kunnen helpen.
Haar onderzoeksvraag werd: Wat is de meerwaarde van creatieve verwerkingsvormen ter aanvulling op de preek in de samenkomst?
Vanuit een didactische, agogische, exegetische en liturgische verantwoording onderzocht zij hoe dit in de praktijk gerealiseerd kon worden en of er inderdaad sprake van meerwaarde was.
Didactische verantwoording
De allereerste vraag is om te kijken hoe mensen leren en of hoe geloofsleren daarin functioneert.
Het model van Kolb maakt onderscheid in 4 fasen in het leerproces; Feeling/sensing, watching, thinking, doing. Daarbinnen zou elk mens een persoonlijke leerstijl hebben.
1. De doener leert het beste door concreet ervaren.
2. De bezinner leert het beste door waarnemen en overdenken. 3. De denker leert het beste door analyseren en abstract denken. 4. De beslisser leert het beste door actief experimenteren.
Geloven is ook een leerproces alleen wordt het niet getoetst, het duurt immers een leven lang.
Geloofsleren is gericht op de relatie met de Heer en alle elementen in de
samenkomst zijn daar dan ook op gericht.136 De relatie die aanzet tot navolging van Jezus Christus.
In de samenkomst kun je leren geloven door imitatie en identificatie met de personen uit de Bijbel 137. Het van elkaar leren is vrijwel afwezig in een samenkomst. Toch is het leerlingschap een wezenlijk onderdeel van de navolging van Christus. 138
Ritter die in 1988 een onderzoek deed naar geloof en ervaring concludeert dat het hebben van een ervaring van groot belang is bij het leren geloven. Daarom adviseert
136
Dingemans, G.D.J., In de leerschool van het geloof. Mathetiek en vakdidactiek voor catechese en kerkelijk vormingswerk,(Handboek Praktische theologie, Kampen: Kok Kampen, 1986) p 142.
Ritter om in de geloofspedagogiek het ervaringsleren te stimuleren. 139 Dingemans legt uit dat het van groot belang is, dat explorerende vormen van leren gericht op de individuele ontplooiing, wel worden gecombineerd met vormen van samenwerking. Voor de praktijk betekent dit dat er in een samenkomst naast de luister- en
denkactiviteiten gedacht zou kunnen worden aan werkvormen die te maken hebben met doen en ervaren. Daarbij moet gedacht worden aan het creëren van
mogelijkheden die het individuele leren en het gemeenschappelijke leren kunnen bevorderen, zodat een ieder de kans krijgt God zo te leren kennen, dat er concreet handelen uit voort zal komen.
Agogische verantwoording
Veel mensen die de kerk verlaten hebben noemen als reden vaak het tekort aan relevantie van kerk en geloof voor het dagelijkse leven. Andere redenen die onder andere genoemd worden zijn: de monoloog van de predikant en de passiviteit van de leden tijdens de dienst. 140
Weer anderen zijn nog wel betrokken bij een gemeente maar het geloof verandert hun leven niet. Hoe komen mensen ertoe om de relatie met God aan te willen gaan? Van der Kooi, hoogleraar theologie van de charismatische vernieuwing, meent dat ‘de beleving’ de enige sleutel daarvoor is. Mensen willen geraakt worden en dat zou de verbinding tussen God en mens maken. 141 Hij pleit daarom voor een nieuwe waardering van de zintuigen in een pneumatologische theologie. De verbeelding, emotie, creativiteit en muziek kunnen volgens hem tot voertuigen gemaakt worden van de Geest van God. 142
Als we het agogisch handelen van de gemeente weer nieuw leven in willen blazen, zouden we niet alleen het hoofd en verstand moeten aanspreken, maar zeker ook ruimte moeten bieden om het geloof te ervaren in de samenkomst en om de relevantie van het geloof voor het leven te ervaren op zo’n manier dat gelovigen betrokken worden in de samenkomst.
Er zou gereedschap geboden moeten worden in de samenkomst hoe te werken aan de relatie met God zodat mensen tot ontdekking en waarneming van het werk van de Geest komen en ze aangezet worden tot verandering.143
139
Ritter, W. H., Glaube und Erfahrung im religionspädagogischen Kontext. Die bedeutung von Erfahrung für den Christlichen Glauben im religionspädagogischen Verwendungszusammenhang,, (Göttingen;
Vandenhoeck& Ruprecht, 1989) p.303.
140 Hoogerwerf, A., De toekomst van het christendom. Van instituut naar beweging,(Budel: Damon, 2007)p
28,29
141 Kooi, van der C., Tegenwoordigheid van Geest. Verkenningen op het gebied van de leer van de Heilige Geest,
(Kampen: Kok, 2006) p.23.
142 Kooi, van der, Tegenwoordigheid van Geest, p.87. 143
We gaan daarom op zoek naar nieuwe mogelijkheden voor de samenkomst.
Zouden we daar kunst en creativiteit voor in kunnen zetten? De christelijke traditie is immers niet alleen een traditie van woorden en gedachten, maar ook van beelden. Desondanks is er nog weinig praktisch theologisch onderzoek uitgevoerd naar de verbinding tussen kunst en geloofsleren, zeker binnen Nederland. 144
Exegetische verantwoording
In de Bijbel lees je dat God zich op allerlei manieren openbaart en dat Hij door allerlei mensen op verschillende manieren spreekt. Je leest dat Jezus op allerlei creatieve manieren de mensen leert en geneest. En als je naar de vruchten en de gaven van de Geest kijkt die zo verschillend en divers zijn, kun je bijna niet anders dan over de creativiteit van God spreken.
God schiep de hemel en de aarde met alles wat daarop leeft. Hij schiep de mens naar Zijn beeld; dat betekent dat wij als creaties van God, zelf ook creatief mogen zijn omdat we beelddrager zijn van de Schepper, tegelijk wetend dat Hij de Schepper is, die de wereld zal herscheppen.145
Het eerste creatieve dat de mens gaat doen in de bijbel, is namen geven aan de dieren. Helaas zien we bij de torenbouw van Babel, dat de mens de door God gegeven creatieve talenten gaat misbruiken. Maar God wil deze creativiteit weer ten goede laten gebruiken.
Zo lezen we in Exodus 31: 1, dat God kunstenaars koos voor het maken van de tabernakel. Besaleël en Oholiab waren vervuld met Gods Geest om al dat kunstzinnige werk te kunnen doen. 146
Door Gods Geest kunnen kunst en creativiteit tot eer van Hem ingezet worden en komen ze tot het doel waarvoor ze gegeven zijn.
Het werken met kunst en creativiteit maakt ook ruimte voor het werk van de Geest, waardoor gelovigen kunnen ervaren dat Zijn Geest hen wil leiden. Toch kan men nooit het alleenrecht toekennen aan de beleving. Datgene wat gesproken of ervaren wordt moet getoetst worden aan het Woord. De verkondiging moet mijns inziens daarom ook altijd een plaats houden binnen de samenkomst. Want de ervaring blijft gebonden aan het Woord. Wat de Geest openbaart moet terug te leiden zijn op het Woord.
De Geest vernieuwt. Hij geeft kracht en inspiratie om in deze tijd mensen bij de Vader te brengen.
144 Vries, de, Leren-zien –geloven ,p 14. 145
Beek, ter, J.J., Emerging Churches.nl. Nieuwe visie voor theologie en kerk in een postmoderne cultuur( Weblog edition: z.p., 2008 ) p.63.
De vormen en manieren binnen de gemeente zullen waarschijnlijk veranderen want de Geest weet het Woord te zaaien, in welke tijd we ons ook bevinden.
Het is daarom zaak om goed naar de Heer te luisteren en naar Zijn stem te handelen.
In de praktijk betekent dit dat we creativiteit kunnen inzetten in de samenkomst als het tot eer en glorie van de Heer gebruikt wordt en tot opbouw van Zijn gemeente. Al biddend en vertrouwend op Hem die ons zal laten zien of dit de juiste weg is.
Liturgische verantwoording
In de samenkomst gebruiken we een vorm van liturgie. De bedoeling ervan is dat de mens en God elkaar ontmoeten147, zodat de mens tot inkeer en tot ommekeer komt en van woord tot daad.
Vanuit de bijbel weten we over de eerste christenen uit welke onderdelen hun samenkomst bestond: het onderwijs, een maaltijd, het ‘breken van het brood’, de gebeden, de lofprijzing en de gemeenschap. Later wordt hier ook nog het beoefenen van de geestesgaven bij genoemd. 148
In het Nieuwe Testament treffen we geen duidelijke regelgeving voor de samenkomst aan. We lijken een grote mate van vrijheid te hebben, als het om de invulling of vorm gaat van de samenkomsten,149 maar we mogen nooit vergeten dat het om de relatie met God gaat en om de inhoud van het Evangelie.150
Dat betekent wel dat we misschien wat meer zouden kunnen experimenteren, zodat de manier van samenkomen niet vastroest.
In de praktijk betekent dit dat we nieuwe vormen zouden mogen uitproberen in een samenkomst als ze ons naar Christus kunnen leiden en dat de Woordverkondiging moet blijven bestaan in de samenkomst om de ervaring en beleving aan te kunnen toetsen.
Praktijk
In april 2009 hebben we zo’n nieuwe vorm in praktijk gebracht. In Volle Evangeliegemeente’ de Hoeksteen’ te Velp hebben we twee samenkomsten gehouden met GELOOF-WERKPLAATS.
Dat betekende dat we na de preek uiteen gingen in allerlei soorten werkplaatsen waarin je met een geloofsopdracht als verwerking van de preek aan het werk ging. Er waren 19 GELOOF-WERKPLAATSen beschikbaar. Zo kon je bijvoorbeeld kiezen uit mime, timmeren, fietsen, schilderen, componeren, boetseren, borduren, tekenen, stempelen, poëzie, wandelen, fotograferen, bloemschikken en nog meer. Deze
147 Hoogstrate, P.J.M., e.a., VEELVORMIG VIEREN- over liturgie,(Cahier/ Stichting Christelijk
Studiecentrum, ICS: 18, jrg. 7 nr. 1; Amsterdam, ICS, 1993) p 37.
148 Poll, van de, E.W., Samen in de naam van Jezus. Over evangelische liturgie en
muziek.(Zoetermeer: Boekencentrum, 2009) p 45
149 Poll, van de, Samen in de naam van Jezus. p. 60-61. 150
werkplaatsen werden geleid door gidsen die hiervoor opgeleid waren. Het laatste halve uur van de GELOOF-WERKPLAATS werd besteed aan het luisteren naar ervaringen van elkaar. Tot slot hebben alle deelnemers een enquête ingevuld. Er hebben in totaal 209 personen meegedaan aan de samenkomsten met GELOOF- WERKPLAATS. 75% van het aantal deelnemers ervoer de GELOOF-WERKPLAATS als aanvulling voor hun geloofsleven.
79% van het aantal deelnemers gaf aan dat het werken in de GELOOF-
WERKPLAATS hen geholpen heeft de tekst meer te doorleven dan ze normaal na een preek ervaren en 99% heeft aangegeven dat het samen actief bezig zijn in een samenkomst hen heeft aangesproken.
Gemiddeld werd er voor deze diensten met GELOOF-WERKPLAATS een 8,2 gegeven.