4 Dominantieanalyse wholesalemarkt voor ontbundelde toegang .1 Inleiding
4.2 Analysekader dominantieanalyse
/4
5
8
4 Dominantieanalyse wholesalemarkt voor ontbundelde toegang
4.1 Inleiding
108. In dit hoofdstuk voert ACM een dominantieanalyse uit. In paragraaf 4.2 beschrijft ACM hoe zij deze dominantieanalyse uitvoert. Vervolgens analyseert ACM in de paragrafen 4.3 tot en met 4.5 of er op de relevante markt voor ontbundelde toegang een of meerdere ondernemingen actief zijn die beschikken over AMM. Ten slotte volgt in paragraaf 4.6 de conclusie.
4.2 Analysekader dominantieanalyse
109. Als de afgebakende relevante markt niet daadwerkelijk concurrerend is, moet ACM op grond van artikel 6a.2 van de Tw vaststellen welke ondernemingen op deze markt beschikken over AMM. Een onderneming heeft AMM als hij zich in belangrijke mate onafhankelijk van haar concurrenten, klanten en eindgebruikers kan gedragen.
110. Het bestaan van een AMM-positie kan worden aangetoond aan de hand van een aantal criteria die zijn beschreven in paragraaf 3.1 van de Richtsnoeren marktanalyse. De hoogte van het marktaandeel vormt een belangrijke indicatie van markmacht.55 Andere criteria die in deze richtsnoeren worden genoemd, zijn de totale omvang van de onderneming, de technologische voorsprong of superioriteit, gemakkelijke of bevoorrechte toegang tot kapitaalmarkten/financiële middelen, product-/dienstendiversificatie, schaalvoordelen, breedtevoordelen, verticale
integratie, het ontbreken van kopersmacht, een sterk ontwikkeld distributie- en verkoopnetwerk, en de controle over niet gemakkelijk te repliceren infrastructuur. 56 Daarnaast is de vaststelling of er sprake is van AMM ook afhankelijk van een beoordeling van de vraag hoe gemakkelijk potentiële concurrenten de markt kunnen betreden . ACM beoordeelt in de context van een specifieke marktsituatie welke factoren van belang zijn in de beoordeling van de dominantie op die specifieke markt.
111. De bepaling van AMM in een toekomstgerichte analyse betekent dat ACM niet alleen de bestaande concurrentiesituatie beoordeelt, maar ook of een eventueel gebrek aan
daadwerkelijke concurrentie blijvend is.57 Daarom zijn (toekomstige) ontwikkelingen die de concurrentiesituatie op de relevante markt significant zullen beïnvloeden, meegewogen, voor zover zij redelijkerwijs voorzienbaar zijn in de periode tot de volgende marktanalyse. Gelet op artikel 6a.4 van de Tw hanteert ACM daarvoor een periode van maximaal drie jaar.
4.3 Marktaandelen
112. Het marktaandeel wordt vaak gebruikt als indicatie van markmacht. Volgens de
jurisprudentie van het Europese Hof van Justitie vormt een zeer groot marktaandeel – meer dan 50 procent – op zichzelf reeds het bewijs van een machtspositie, uitzonderlijke omstandigheden daargelaten. In de beschikkingspraktijk van de Commissie is er doorgaans pas sprake van gevaar voor een individuele machtspositie als een onderneming een marktaandeel van meer
55
Richtsnoeren marktanalyse, randnummer 75.
56
Richtsnoeren marktanalyse, randnummer 78.
57
3
5
/4
5
8
dan 40 procent heeft. Een onderneming met een groot marktaandeel mag worden geacht over AMM te beschikken wanneer haar marktaandeel over langere tijd stabiel is gebleven. Het feit dat een onderneming met een groot marktaandeel op een bepaalde markt geleidelijk
marktaandeel verliest, kan erop wijzen dat de markt concurrerender wordt, maar hoeft niet uit te sluiten dat AMM wordt vastgesteld.58
113. KPN is de enige aanbieder van ontbundelde toegang over het koperaansluitnetwerk. KPN biedt (via interne leveringen) ontbundelde kopertoegang aan zichzelf en daarnaast aan derden als Tele2 en Online. KPN is ook de grootste aanbieder van ODF-access FttH. Dit biedt hij hoofdzakelijk aan zichzelf. Daarnaast nemen ook enkele alternatieve partijen als Solcon en Vodafone ODF-access FttH af.
114. Er zijn naast KPN nog enkele kleine aanbieders van ODF-access FttH. De alternatieve aanbieders van ODF-access FttH leveren nauwelijks ontbundelde toegang tot hun netwerk aan derden. Zij leveren dit hoofdzakelijk aan zichzelf.
115. Het totaal aantal actieve koperaansluitlijnen van KPN in Nederland bedraagt ruim 3 miljoen. Het aantal actieve glasvezelaansluitingen (FttH) in Nederland bedraagt ongeveer 808.00059. Het grootste deel, namelijk 662.00060 van deze aansluitingen, wordt geleverd op basis van ontbundelde toegang tot het glasvezelnetwerk van KPN. Zoals is weergegeven in tabel 1 heeft KPN op de markt voor ontbundelde toegang een marktaandeel van 96,5 procent.
Koper Glasvezel Totaal Marktaandeel
(MDF en SDF) (ODF FttH)
KPN 3.283.000 662.000 3.945.000 96,5%
Overig FttH 146.000 146.000 3,5%
Totaal 3.283.000 808.000 4.091.000
Tabel 1. Marktaandelen ontbundelde toegang op basis van het aantal actieve aansluitlijnen. Bronnen: Telecommonitor ACM (Q4 2014) en Telecompaper
Conclusie
116. Dit marktaandeel van KPN ter grootte van 96,5 procent is vergelijkbaar met het marktaandeel in de voorafgaande reguleringsperiode. ACM is van oordeel dat een dergelijk zeer hoog en stabiel marktaandeel op zichzelf een zeer sterke aanwijzing is dat KPN zich in belangrijke mate onafhankelijk kan gedragen van zijn concurrenten en daarmee beschikt over AMM.
58
Richtsnoeren marktanalyse, randnummer 75.
59
Telecompaper (2015), “FttH-markt groeit naar 2,3 miljoen aansluitingen in 2014”, 2 juni 2015, online beschikbaar via http://www.telecompaper.com/nieuws/ftth-markt-groeit-naar-23-miljoen-aansluitingen-in-2014--1085080.
60
3
6
/4
5
8
117. Hierna onderzoekt ACM of er binnen of buiten de markt factoren zijn die ervoor zorgen dat KPN zich niet in belangrijke mate onafhankelijk van zijn concurrenten kan gedragen.
4.4 Het ontbreken van kopersmacht
118. De aanwezigheid van afnemers met een sterke onderhandelingspositie kan van invloed zijn op de mate waarin een onderneming zich onafhankelijk van haar afnemers kan gedragen. Kopersmacht beperkt de marktmacht van de aanbieder en kan er, afhankelijk van de situatie, toe leiden dat geen sprake is van AMM.61
119. Kopersmacht wordt in het algemeen bepaald door de omvang van de vraag en afname van de grootste vragers te vergelijken met de totale afzet van de onderneming. Als een klein aantal afnemers een groot deel van de totale vraag voor zijn rekening neemt, kan sprake zijn van kopersmacht.
Analyse
120. Het retailbedrijf van KPN is veruit de grootste klant van het wholesalebedrijf van KPN. Alle overige afnemers van het wholesalebedrijf van KPN nemen aanzienlijk minder
wholesalediensten af. KPN is daar ook niet afhankelijk van: het alternatief is namelijk om alleen nog ontbundelde toegang intern te leveren. Als deze aanbieders niet langer actief zouden zijn op de retailmarkten, dan zou KPN (deels) hun klantenbestand kunnen overnemen. Alleen om die reden moet al worden betwijfeld dat de andere afnemers betere voorwaarden kunnen bedingen.
121. Daarbij komt dat de andere aanbieders ook geen geloofwaardig alternatief hebben. Een groot deel van de concurrenten van KPN is van KPN afhankelijk om in de verschillende
relevante wholesale- en retailmarkten een landelijk aanbod te kunnen doen. Deze concurrenten beschikken immers niet zelf over een eigen geheel landelijk dekkend aansluitnetwerk. Om hun eindgebruikers te kunnen bedienen, nemen zij juist ontbundelde toegang af van KPN. Er bestaat ook geen ander landelijk aansluitnetwerk dat voor de afnemers van ontbundelde toegang van KPN als alternatief kan dienen voor het netwerk van KPN. Dit verzwakt hun onderhandelingspositie ten opzichte van KPN in aanzienlijke mate.
122. Er is dus sprake van eenzijdige afhankelijkheid in de wholesalerelatie tussen KPN en alternatieve aanbieders. KPN kan in afwezigheid van wholesaleregulering zelf bepalen in welke mate hij concurrentiedruk van zijn afnemers van ontbundelde toegang ondervindt op de
retailmarkten. Er is dus geen sprake van kopersmacht die KPN in zijn gedrag kan disciplineren.
Conclusie
123. ACM concludeert dat er geen kopersmacht is om een eventuele AMM-positie ongedaan te kunnen maken.
61