Analyse van het voortraject van de Wmo

Ik start dit hoofdstuk met een analyse van het voortraject dat de Wmo 2015 aan de toegang heeft toegevoegd (zie: afbeelding 2). Aangezien er onder de AWBZ nog geen sprake was van een melding of vraagverheldering, analyseer ik alleen de situatie onder de Wmo 2015.

Afbeelding 2 Weergave van het voortraject onder de Wmo 2015 in Amsterdam en Den Haag

7.1.1 De melding

In het vorige hoofdstuk ben ik tot de conclusie gekomen dat de melding geheel niet bureaucratisch is. Om te beginnen is het goed om hier enige nuance in aan te brengen. Er is namelijk wel degelijk sprake van Standaardisatie (-/+). De reden hiervoor is dat ‘melding’ onderdeel is van een toegangsbeleid. Burgers zijn verplicht om eerst deze stap te doorlopen alvorens ze een aanvraag kunnen doen voor individuele voorzieningen. Omdat de Wmo 2015 echter niets zegt over hoe de melding moet worden gedaan, is daar weer geen sprake van Formalisatie. Zodoende staat er -/+ bij Formalisatie in de tabel. Verder is er geen sprake van Standaardisatie, aangezien elke melding apart

in behandeling wordt genomen. Daarbij kan de melding door iedereen worden gedaan (≠ Hiërarchie en ≠ Specialisatie) en is niet opgenomen in de Wmo 2015 waar burgers zich kunnen melden. Gemeenten mogen dat zelf mogen bepalen (≠ Standaardisatie). Tot slot hebben burgers discretionaire ruimte om te bepalen of ze een melding willen doen, wat duidt op de afwezigheid van Centralisatie. Dit staat aangeduid in tabel 5. Om te achterhalen van wat voor sturing er dan sprake is, ga ik iets dieper op het proces van de melding in.

T 5 Analyse van de melding

Standaardisatie Formalisatie Hiërarchie Specialisatie Centralisatie

Melding: Amsterdam Den Haag -/+ -/+ - - - - - - - -

Onderdeel van de melding is dat burgers eerst moeten proberen om hun probleem zelf of met behulp van hun netwerk op te lossen. Als dat niet lukt, mogen ze gebruik maken van algemene voorzieningen. Als het probleem daarna nog steeds niet is opgelost, mogen burgers een aanvraag doen voor individuele voorzieningen. In het proces van probleemoplossing zijn grofweg twee momenten waarop een melding kan worden gedaan. (1) Als de burger zijn probleem probeert op te lossen in zijn eigen netwerk, kan hij hierin bijgestaan worden door een mantelzorger of vrijwilliger. Gemeenten zijn volgens de Wmo 2015 verplicht om voorzieningen5 te treffen die mantelzorgers en vrijwilligers in staat stellen om hun taken uit te voeren (Overheid, 2015, art. 2.2.2). Het maximaal bevorderen van mantelzorg is namelijk één van de doelstellingen van het nieuwe zorgstelsel (zie: paragraaf 5.3). Mantelzorgers die gebruik willen maken van deze voorzieningen hoeven geen indicatie aan te vragen, maar moeten zich wel eerst melden. In Amsterdam kunnen burgers zich melden bij wijkzorg; in Den Haag kan dat bij een Servicepunt XL. (2) Als het burgers niet lukt om hun probleem op te lossen met behulp van hun netwerk, dan mogen ze gebruik maken van algemene voorzieningen. Vanzelfsprekend moeten ze zich hiervoor eerst melden bij de gemeente. (3) Als de algemene voorzieningen ook ontoereikend blijken, dan kunnen ze individueel voorzieningen

aanvragen.

Uit bovenstaande alinea blijkt dat het doen van een melding in de eerste plaats leidt tot informele zorg of begeleiding (mantelzorg). In de tweede plaats leidt het tot een combinatie van informele en formele zorg (algemene voorzieningen). Zodoende kan worden vastgesteld dat er bij de

melding informele beleidsnetwerken worden ingezet om hulpbehoevende burgers te helpen. Dat is een kenmerk van governance.

7.1.2 Vraagverheldering

Op het moment dat een burger zich meldt bij wijkzorg (Amsterdam) of via het Advies op Maat (Den Haag), is de gemeente verplicht om aan vraagverheldering te doen (zie paragraaf 6.2). Dit onderdeel wordt ook wel het keukentafelgesprek genoemd. In de gemeente Amsterdam wordt dat gedaan door een klanthouder van wijkzorg. Hoewel de gemeente geen eisen stelt aan de achtergrond van klanthouders, bevestigen de zorgaanbieders dat dit altijd door een ervaren professional wordt gedaan (=Specialisatie) (I12; I15). Over de inhoud van het gesprek zegt Anja Hommel van Cordaan: ‘Het is niet de bedeling dat klanthouders een vragenlijst afnemen, want ze moeten een gesprek voeren met de klant. Tijdens het gesprek moeten ze wel de checklist van de Zelfredzaamheid-Matrix (ZRM) afgaan, want de uitkomsten moeten ze na afloop verwerken in RIS-Wmo en de ZRM’ (I15). Samengevat kan gesteld worden dat de klanthouders discretionaire ruime hebben om vorm te geven aan het gesprek, maar dat ze zich wel moeten houden aan een protocol (=matige Formalisatie). In tegenstelling tot Amsterdam zet de gemeente Den Haag een digitaal instrument in voor de vraagverheldering. Namelijk het Advies op Maat (AoM) (=Formalisatie en ≠Specialisatie). Omdat dit programma is voorgeprogrammeerd, vind ik het geen voorbeeld van maatwerk en zeker niet van een keukentafelgesprek. Niettemin gaat het programma uit van een vraaggerichte werkwijze, aangezien per situatie gekeken moet worden of de burger in aanmerking komt voor voorzieningen. Net als in Amsterdam wordt hiervoor de ZRM ingezet. Zodoende vind ik het AoM enerzijds wel- en anderzijds niet een voorbeeld van Standaardisatie (-/+). Overigens het is het AoM niet het enige instrument van de gemeente Den Haag voor vraagverheldering. Burgers die zich melden bij een Servicepunt XL kunnen namelijk in gesprek met cliëntondersteuners voor advies over hun situatie. Dit gesprek kan daarom ervaren worden als een keukentafelgesprek. De formele route van vraagverheldering is echter het AoM. De kans is dus groot dat burgers na afloop van het gesprek met de cliëntondersteuners het advies krijgen om het AoM in te vullen.

Samengevat is er bij de vraagverheldering sprake van Standaardisatie en Formalisatie, omdat gemeenten een middel nodig hebben structuur aan te brengen aan de gesprekken. De vraagverheldering zelf vind ik echter niet bureaucratisch, omdat de uitkomst van de gesprekken altijd vrijblijvend is. Burgers mogen dus zelf bepalen wat ze doen met het advies dat hieruit voortvloeit.

T 6 Analyse van de vraagverheldering

Standaardisatie Formalisatie Hiërarchie Specialisatie Centralisatie

Vraagverheldering: Amsterdam Den Haag - -/+ + + + - - + + - - -