verantwoordelijkheids-
(ver)deling
6.1 Inleiding
In hoofdstuk 4 en is een groot aantal actoren met betrekking tot de infectieziektebestrijding met hun specifieke taken en verantwoordelijkheden reeds beschreven. In bijlage I wordt een aantal andere actoren kort beschreven. Vanwege de grote verschillen in infectieziekten en de uitgebreide lijst van betrokken organisaties kan onmogelijk een dekkend exposé van alle actoren en hun onderlinge relaties en verantwoordelijkheden worden gegeven.
Het speelveld van infectieziekten is zeer divers en omvangrijk. De vele actoren hebben ieder hun eigen rol, verantwoordelijkheden en belangen, waaraan in dit hoofdstuk op een aantal aspecten nog nader aandacht zal worden besteed. De ‘systeemverantwoordelijkheid’ van de (rijks)overheid en een ‘resultaatverantwoordelijkheid’ voor bedrijven, instanties en organisaties die het door de overheid uitgezette beleid uitvoeren worden vervolgens in een voorbeeld betreffende voedsel- veiligheid samengevat.
Drie thematische voorbeelden, te weten antibioticum resistentie, een uitbraak van vogelgriep onder pluimvee en ‘herijking Campylobacterbeleid’ worden ter illustratie kort uitgewerkt om de complexiteit van verantwoordelijks(ver)deling in het licht van infectieziekten nader te schetsen.
6 . Actoren en hun verantwoordelijkheden
Met betrekking tot infectieziekten kan gesteld worden dat onder andere burgers, professionals, verschillende overheden, internationale organisaties en het bedrijfsleven belangrijke actoren zijn, die van invloed kunnen zijn bij (het voorkomen van) de overdracht van infectieziekten en het ontstaan c.q. tegengaan van uitbraken.
6..1
Burgers
De burger kan in een beperkt aantal gevallen substantiële invloed uitoefenen op de grootte van het risico dat hij loopt met betrekking tot het oplopen van een infectieziekte: gemaakte keuzen, levensstijl en gedrag zijn hierbij van belang (zie .3..). Hierbij dient in het kader van infectie-
70
ziekten opgemerkt te worden dat het bij de hier bedoelde keuzen en gedrag meestal niet alleen het al dan niet voorkómen van mogelijke gezondheidsrisico’s voor het individu zelf betreft, maar ook andere personen aangaat. Immers, ouders besluiten of hun kinderen wel of niet gevacci- neerd worden. Mensen koken met of voor elkaar, hebben seks met of zonder condoom en gaan gezamenlijk op vakantie. In de discussie die regelmatig terugkeert of mensen met een ongezond leefpatroon ook zelf de (mogelijk) hogere kosten voor zorg dienen te betalen kunnen diverse argumenten van voor- en tegenstanders ook geplaatst worden in het kader van infectieziekten. Er is echter een niet onbelangrijk verschil met bijvoorbeeld de obesitas problematiek: vanwege de besmettelijkheid van infectieziekten zijn er (belangen van) derden in het spel en kan er niet enkel gesproken worden van een individueel belang en/of een individuele verantwoordelijkheid. In praktische zin kan daarbij gesteld worden dat het in veel gevallen niet mogelijk zal blijken onomstotelijk te bewijzen dat een bepaald type gedrag de causale factor is geweest met betrek- king tot het oplopen van een infectieziekte, of dat de kosten voor het benodigde onderzoek hoger zullen uitvallen dan de behandeling van de ziekte zelf. Individuen kunnen op ethische en juridische gronden aangesproken worden om verantwoordelijkheid te nemen voor hun gedrag. Zo zijn er bijvoorbeeld rechtszaken gevoerd met betrekking tot het al dan niet veroordelen van met HIV besmette personen die onbeschermde geslachtsgemeenschap hebben gehad. Bij de regelgeving rond infectieziekten is de afweging tussen individuele en sociale grondrechten een terugkerend discussiepunt: waar ligt de balans tussen bescherming van derden en de rechten van een individu?
Om te zorgen dat burgers hun verantwoordelijkheid waar mogelijk ook daadwerkelijk kunnen nemen dienen zij middels scholing en voorlichting van adequate informatie te worden voor- zien. Deze scholing en voorlichting kan zowel door andere burgers (bijvoorbeeld opvoeding en scholing door ouders en leerkrachten), professionals, de overheid, het bedrijfsleven (bijvoorbeeld etikettering, informatie in de reisbrochure etc) of bijvoorbeeld patiëntenverenigingen en collecte- busfondsen worden verzorgd. Naast het geven van informatie faciliteert ook het – al dan niet gra- tis – verstrekken van middelen door bijvoorbeeld overheid of bedrijfsleven verantwoord gedrag van de burger. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan spuitomwisselingsprogramma’s voor druggebruikers of aan het plaatsen van condoomautomaten in uitgaansgelegenheden.
6.. Professionals
Zoals uit onderhavig document reeds is gebleken spelen artsen (waaronder huisartsen, consul- tatiebureau artsen, arts-microbiologen (medisch microbiologische labs), artsen infectieziekten (GGD’en) en internisten of kinderartsen met als specialisatie infectieziekten), verpleegkundigen en ziekenhuishygiënisten een cruciale rol met betrekking tot de preventie en bestrijding van infec- tieziekten. De medische professionals hebben zich in diverse verenigingen, stichtingen, raden en werkgroepen verenigd en geven zich onder andere hiermee rekenschap van hun verantwoorde- lijkheden. Naast het geven van (gevraagd / ongevraagd) advies aan de overheid en het bieden van de best mogelijke zorg aan patiënten hebben zij ondermeer een taak bij het voorlichten van de burger. Het is daarbij van belang dat er eenduidige berichten en adviezen door de professionals
worden afgegeven. Niet alleen professionals uit de medische hoek zijn van belang in het kader van infectieziekten. Ook veterinaire professionals hebben een belangrijke rol. Immers, zoals be- schreven zijn zoönosen van belang uit volksgezondheids- en veiligheidsoptiek. Daarnaast kan het massaal optreden van dierziekten een enorme impact hebben op de Nederlandse maatschappij. Ook de expertise van medisch biologen, microbiologen, epidemiologen, en bio-informatici, maar bijvoorbeeld ook ecologen, milieukundigen en procestechnologen en kwaliteitsfunctionarissen wordt dankbaar ingezet ten behoeve van infectieziektepreventie en -bestrijding.