Actieve resistance: Hope-making Practices

Omdat mijn interesse uitging naar de wijze waarop mijn informanten navigeerden door het dagelijks leven heb ik veel gesprekken met hen gevoerd over het onderwerp hoop. Verreweg al mijn informanten gaven al hierbij aan dat zij hoop hadden voor de toekomst. Veel van hen benadrukten dat ze zonder hoop niet konden leven en dat zij nooit de hoop zouden opgeven. Mijn informanten waren daarnaast van mening dat enkel het houden van hoop niet voldoende was voor het verbeteren van hun situatie, volgens de meeste van hen moest hier tevens voor worden gewerkt. Frank was een van de vluchtelingen die deze eigenschap van hoop aangaf toen ik hem vroeg wat hoop voor hem betekende:

‗Yeah hope means … like dream you know. If you want something for the whole life, you dream that and then you have to try that. Just only I have hope and then you don‘t do nothing then you cannot get in. You have to do some action you know to get that and that‘s hope‘

Deze quote benadrukt tevens het individuele aspect van hoop als iets dat actief door een persoon moet worden bekrachtigd. Tijdens mijn veldwerk ben ik verschillende manieren tegengekomen waarmee volgens mijn informanten hoop kon worden gecreëerd. Ik zal hier naar refereren als hope-making practices, ook wel het actieve aspect van hoop.

Mijn informanten hoopten allen voornamelijk op een ‗normaal leven‘. Dit bestond voor de meesten uit een aantal fundamentele aspecten die de basis zouden vormen voor stabiliteit. Onder andere James bracht dit onder woorden: ‗I just want to have a normal life like everyone else, a peaceful and stable life‘. Al mijn informanten onderscheidden specifieke cruciale aspecten voor het creëren van dit normale leven waaronder de mogelijkheid voor een baan of studie, familie en een huis. Het ontbreken van een verblijfsvergunning vormde voor al mijn informanten het grootste obstakel voor het verwerven van een normaal leven. Een verblijfsvergunning was voor velen dan ook onderdeel van hun droom zoals Frank aangaf:

‗The first thing that has to be, how can I fix this problem, where am I? Tomorrow what will I do? How come? To do something[…] It is not right time to focus to my dream. Also, one part of my dream to get permit you know. To get a normal life‘

Religie was voor veel van de vluchtelingen een manier om hoop te creëren en vormde om deze reden een hope-making practice. De meesten van hen gaven aan een (Orthodox)

54 Christelijke levensovertuiging aan te hangen hoewel zij niet allemaal praktiserend waren. Een aantal van hen deden actief aan verschillende geloofsactiviteiten zoals het wekelijkse bezoeken van de kerk op zondag. Er vond daarnaast een keer in de week Bijbelstudie plaats in de opvang zelf. Op een zondag na de mis in de Eritrese Orthodoxe kerk in Amstelveen, praatte ik met Felix over de reden van zijn wekelijkse kerkbezoek. Ik vroeg of het hem gelukkig maakte, waarop in zijn antwoord het temporele en toekomstgerichte element van religie aanstipte:

‗Yeah! Refresh because for the future my life is to change by god, I will do that, and I will go and ask and I will go and pray and discuss about the bible, do something, communicate. I believe by communicate, I will go in the church and I will communicate with my god‘

Volgens Felix betekent hoop iets goeds voor de toekomst wat alleen mogelijk is als God het toelaat en wanneer je er zelf hard voor werkt. Ook Joshua, een Ethiopische man van achtendertig jaar, gaf aan dat zijn geloof hem kracht gaf om de dag door te komen en hij door zijn geloof hoop hield. Het wekelijkse kerkbezoek was volgens Joshua een manier op hoop te genereren: ‗I have force, I am spiritual. God give me power and one day everything will be okay. In the church I don‘t think but I pray, I come back with hope‘ Ook James vertelde in een gesprek dat bidden hem kracht gaf en hij niet kon opgeven vanwege zijn geloof: ‗Praying helps me, takes away bad thought like to die is better then to live´. Op het moment van dit gesprek gaf hij dat hij last had van depressieve klachten en stelde hij onder meer dat zijn hoop was vernietigt. Toen ik een tijd daarna weer met James sprak vertelde hij dat het veel beter met hem ging. Toen ik vroeg wat er was veranderd antwoordde dat hij veel met zijn geloof was bezig was geweest. Het communiceren met God in de vorm van bidden zorgde volgens James voor nieuwe kracht en hij stelde tot slot: ‗I am happy, I have hope again!‘

Een deel van de vluchtelingen participeerden wekelijks in de educatieve activiteiten. Er werd op verschillende dagen zowel Nederlandse als Engelse les gegeven in een informele setting. Deze lessen waren voor sommige vluchtelingen een manier om te werken aan hun toekomst op een ‗legale‘ manier zoals voor Jack:

‗I think the future is all about learning so I want more to go to class […] You know I have to go there and I have to read the things related to this [refugees] topics and when we get school here and the language lesson then I need to progress in eh English and

55 Dutch. […] I want to become an example to the people to come to the class and I have to motivate them to go to the school‘

Voor veel vluchtelingen concretiseerde het werken aan de toekomst zich in het werken aan de asielprocedure. In dit proces werden de meeste vluchtelingen begeleid door een buddy. Het werken aan de zaak bestond onder andere uit bezoekjes aan advocaten, het uitzoeken van mogelijkheden en het verzamelen van documenten. Hoewel het werken aan de asielzaak vaak een moeizaam proces was, was het voor veel vluchtelingen een concreet middel om dichterbij een normaal leven te komen. Werken aan de asielprocedure was voor veel mensen een manier om hoop te generen en een van de weinige dingen die daadwerkelijk de toekomst konden beïnvloeden. Frank was een van de vluchtelingen die stelde dat het werken aan de asielprocedure de meest concrete manier was om aan de toekomst te werken.

Frank: ‗Yeah we have to focus at the future you know, […] I want to work hard my future yeah‘

Filiz: ‗And eh how do you do that now?‘

Frank: ‗I am trying to get my documents like my birthday certificate. […] I want some proof and these kinds of problems … please help me you know I am still searching that document. I hope it comes soon and then I fight back again to the IND‘

De meeste buddy‘s waren nauw bij dit proces betrokken en vormden de informele begeleiders die de vluchtelingen op juridisch, medisch en sociaal vlak probeerden te helpen. Er werd zowel met ‗directe‘ zaken geholpen zoals opvang als met zaken die betrekking hadden op de toekomst zoals de asielprocedure. De buddy‘s vormde op deze manier een hulpmiddel bij het werken aan de asielprocedure als een hope-making practice.

De vluchtelingen van de Limoengroep maakten onderdeel uit van een groter actiecollectief. Tijdens mijn onderzoek participeerden een aantal van de vluchtelingen in demonstraties om hun problematische situatie zichtbaar te maken. Ondanks de frustratie die dit soort acties met zich mee konden brengen waren veel vluchtelingen van mening dat zichtbaar zijn een belangrijk onderdeel was om een toekomst te kunnen bouwen:

Jack: ‗This is the life, this is our life, this is happening in your country, and we are visible, we are not hidden anymore we cannot hide outside, why? We did not do any wrong you see. Then yeah that is why we became together, and still it is not easy but

56 to fight, we continue these things to run, even though we have lot of difficult challenge that impose on us´

In een ander gesprek met Jack vroeg ik hem of hij zich zorgen maakte over het verloop van de toekomst. Hij antwoordde hier op dat hij er geen slecht gevoel over had: ‘I feel good, we have nothing to worry about because we are good people, we did not do anything wrong, we are not criminals so I have no worries‘. Jack stelde dat hij zijn land was gevlucht vanwege een onhoudbare politieke situatie. Daarnaast was hij van mening hij dat hoewel hij niets kon doen aan de oorzaak van zijn huidige situatie als vluchteling in Nederland, hij wel hoop had dat deze situatie kon veranderen. Hij benadrukte dat men niet kon verwachten dat de oplossing uit de lucht zou vallen, er moest wel aan worden gewerkt. Ondanks de frustratie die de situatie met zich mee bracht waren er volgens Jack wel manieren om hoop te houden:

´Yeah when [are with] the group then we [en]courage to each other basically, we courage, we can see sometimes people they get bored you know and we talk to each other. We [en]courage, we eat together, we cook, we make active daily life we try to make busy the group you know, we make activities´

Tot slot gaven veel mensen aan het samenzijn binnen de groep eveneens erg belangrijk voor hen was. Tijdens de verhuizing naar een andere opvang werd het duidelijk dat veel vluchtelingen van de Limoengroep vastberaden waren om bij elkaar te blijven. Frank zei onder meer: ‗These people means my family almost you know. Almost three year we are together, our problem is one problem‘. Jack stipte het belang aan van de groep als eenheid vechtend tegen het onrecht wat hen werd aangedaan:

‗The government, they splitted us. I didn‘t know they split the group to eh you know when we came together unity was our strength you know when we come together we get more strong. So the government wants to split to group and to eh reduce [our] power‘

De groep was eveneens een bron voor volharding omdat het gedeelde lot zorgde voor een gevoel van eenheid. Veel vluchtelingen gaven aan dat hun situatie veel frustratie met zich meebracht. Desalniettemin benadrukten zij het feit dat ze allemaal hoop hielden op de verbetering van hun situatie. De bovenstaand hope-making practices zijn voorbeelden van manieren waarop de vluchtelingen hoop probeerden te creëren. Hoop wordt in dit kader een resource die kan worden ingezet voor volharding.

57 Hoop heeft echter ook een keerzijde vanwege het feit dat het kan omslaan naar hopeloosheid. Hoop is een overtuiging die voor mijn informanten als onmisbaar werd ervaren maar tegelijkertijd werd het gezien als iets wat gedoseerd moet worden vanwege de potentiële transitie naar hopeloosheid. In de volgende paragraaf zal ik ingaan op het duale karakter van hoop en aantonen dat dit tijdens mijn veldwerk tevens zichtbaar werd. In momenten van hopeloosheid was het voor veel informanten niet mogelijk om hoop te creëren maar was er enkel mogelijkheid voor coping. Dit kan worden gezien als het passieve aspect van hoop wat in het geval van de vluchtelingen werd gedaan door middel van basale dagelijkse praktijken zoals koken waarmee ze tijdelijk konden ontsnappen aan temporeel geweld.