A5K0EM ARTEAM. Geografía simbólica.
Cultura de los espacios. Edit. Ostoa 1999, 192 or.
Luis Mari MUJIKA
Ostoa argltaletxeaK llbunjaK e g ln o h i d itu e n a rdura g ra flk o e ta tre b e ta s u n e z -e ta Enrtke A e lrb e hls- to n g lle a re n g ld a rltza p e a n - palsajeari b u a jz a rlo a s k o e ta k o a d ltu e k e g ln l
ko g o g o e ta fo rm a l berezia e s k a in tz e n z a lg u n argazklz o n g l h or- n ltu n k o llb u ru k l m a rd u l h o n e ta n , Ll- b u ru a h b a d u e ra n skin a d e n b e s te a rg ita lp e n alb o kid e a -Quia de los lu
gares simbólicos d e ltu a -, non Euskal h e rn k o h a b ita t e ta e g ita te g e o gra fik o a re n a d ie ra zp e n o n g l a u k e ra tu a k luzatzen d iren , lehen a ta le k o g o g o e ta e s te tik o e l e ta fllo- s o flk o e l praxi ga fiko a luzatuz; b e r
ta n , beraz, a in tzin a zta m a te g i a rk e o - loglko, e ra lku n tza a rk ite k to n ik o eta to k l p a lsa jistiko b e re zle n b ild u m a aparta. T esügutza g a fik o g u ztla k te s tu e g o k iz e s p lik a tu ta d a u d e , eta, b atzuetan, g u re S o n e to beroah p o e m a ilb u ru tik h a rtu rik o h a m a ia u ko a k a h o k a tz e n dira, to k ia n to k ik o paisaje e ta ha m landu a p a rte k o e l a te n tzio e s te tik o a egotziz.
E .A le rb e k a zertua e d u k l du In-
g u n e e ta pa lsa je e n k u ltu ra n sa ko n - d u nahl h o rre ta n . L lb u n ja re n g o g o e ta guztia g u n e a e d o espazloaren, paisajearen, g lzo n a re n in g u n jg u e - nan Jiraka d abli, a s p a ld lk o im ajlna- rlo ak glza g e ru za n a to n d u ik o adle- razpenen s u s tra la k e ta a rg ib id e a k e ra ku tsl guraz. Ezin u ka tu O s ío a ar- g lta ie txe a k , e ta le h e n a g o u rte e ta n
Etorrek, e ra lku n tza im a jin a rlo a k ongl zalndu d itu e la b e re llb u rukieta n , eta bere azpl filosofía e u s k a ld u n o k blzl g a re n Lurraren e s k a p a ra te e g o k l bl- lakatzea izan dela. Q ure espazloaren Interlorizazlo-prozesua e m a te n da, birla nke ta e s te tik o sa ko n a e g ite n, e u s ka id u n a k berea d u e n egoitzaren a td arteak u kitu z. Q une fisiko a , azken batean, in te rlo rlza zlo b a te n bitartez g u n e a n im ik o a n sa rtze n laguntzen da llb u n j h o n e ta n , e ta ka n p o a n Ikusi e d o b e h atu a pe rtso n a tiza tzeko -Inti
m o e g lte k o - lld o a k Jartzen d itu . Ql- zona ez da bizl, s o ilik, m u n d u fisi- koan, g u n e s ln b o iik o a re k in e re zen- kusla du. B e re m in tz o a , m ito a k , ar- te a , e ra lku n tza e ta eriyioa e re g u -
nearen parte dira; inguruko erreall- tatean sinboloen mamitzea zelan gertatu den ikusten laguntzea hel
buru egokia da, Casslrer-en Udo fllo- soflkoak Jarraltuz, Aierbek glzonaren alderdi imajlriarioa, hots, amimal slntx>IIHo delakoa azaidu nahl digu llburuklan artlkulu sugerenteen bll
duma bat aurkeztuz. Qiza pertzep- zloaren Joera abstralzanteak ematen zaizkigu bertan. batzuetan peto edo sollago -arkeologlarekln loturlko az*
tametan bezala-; bestetan, berriz, sotllago arkitektura landuan bezala.
Beraz, abstrakzioak ez ezik, glzona
ren praxi sinbollkoarl ematen zalo garrantzia bertan, euskal glzonak bere habitat integralean blzlturlko form el buruzko sintesla eskaintzen..
Memen, noski, beste argltalpe- netan normalkl eman ez daltekeen pedagogia erablitzen da, hots, pe
dagogia graflkoa -txukun eta arduraz zaindua-, non abstrakzioz esana gra- flkora itzurtzen den, hitzan fomna histonkoen Ikuspena erantslz, hots, gogoeta sinbolo eglztatuetan kon- trastatuz. LIburuW hauen argitara- zloetan pedagogía horl t>ehar bezala onestea beharrezkoa da. imajina ba
tek mila hitz abstraktuk baino ahal- blde noeako nagusiagoa du, malz, eta Udo horretatlk ikusi behar dlra llbunjklaren (eta alboko Ouia de los lugares simbólicos delakoaren) ornak.
Llburuan -hornidura graflko oparcaz gain- esparru anitzetako gogoeta esteokoak dltu arlo askota- ko adituen artlkulu glhartsuen esku- tik.
Lehenik Miren Askaslbarren
eskutik euskai palsajearen Ideallza- zlo-ildoak aztertzen dira. Palsajea lak- tore askoen bllduma espreslboa litzateke, eta, besteen artean, blia- kaera natural baterena, non geogra
fìa zehatz bat garatzen etorri den.
Qizonak bere presentzlaren urratsak han-hemen utzi dltu gune fisikoan, eta kulturaren prolekzioa alntzlna eta oralnaren artean egiaztatzen da erlazio bereziak finkatuz. Palsajea behatzea, beraz, gunearen interpre- tazloa izan dalteke, Jabetze estetl- koaren balioztapena. inguman Ikusl- rlkoaren Interpretazioetatik sortzen dira sinboio-sareak, eta l^ehatuaren ikonoak.
Pablo Aresok Izadla eta izadia- reklko fenomenoak sakontzean gl
zonaren presentziak gune fisikoan eglnlko aldaerak aztertzen ditu, eta, berezlkl, izaera estetlkoz homlturlko dim entslo sinbollko oro. Palsajea glza kondalraren eszenategla ere bada, bere baltan glzonaren urratsak sakonak eta koherenteak Izan direlako. hor kokatzen dlra on
dare arkeologllso diren alntzinako historlak (lelzeetako bizitza, ehlzea, mendlarl loturlko kartografla eta ar- tzantzaren sallean sortzen den kul
tura (sarobeak, txabolak, larreak ) eta estratetako eklntzak ere. Azken honekin lotzen dlra bldegurutzeak, galtzadak eta errepldeen beste azal- pide guztlak.
Luls Marl MuJikak glzonak ingu- runearl atxikitako Izendegla ara- katzen du. Euskal Isontestulso deitu- retan toponimlak glza anatomiaük Jasoriko adierazpenak irakuriearen oharmenera erakartzen dltu. ISu-
rioski, gizonaK bere solnaren deskrl- bapenean erabiitzen dituen izen gehieneK (haia noia, buruaH, lepoah, sahletsak, sabelak, oIneH...) bere ordalna dute eushai toponlmoetan.
Balta ere aztertzen dira botanllsa eta toponlmalren arteKo ertazioaK, eta, orobat orontmia eta animall-lzenen arteko saredurak (adlbldez,L/soi>e- lartza. Usategleta, Belate, Urdaneta, Otsate, Otsazulo, AHetegi toktzene- tan). Qiza lanbldeek ere badute bere Islada toposari atxikltako izenetan, mitologiaük harturlkoak ahantzl gabe. Mitologlaren kasuan, dena den, gogoeta zehatzagoa egiten zai
gu J.A.Quyeraren artlkuluan, non mitologiaren adierazpen sinbollkoak paisajearen zerikusletan ahokatzen diren.
Bestalde, geografìa sinbolikoan hitzarekin, hots, ahozko eta idatzia den literaturan emanlko oro M, Etxeberrta, J. fSortazar eta J. C. ige- rablderen eskutik mamitzen da.
Etxeberriak euskal ipuin zaharren munduko sinbologla du aztergal, testuen heziketa aiderdla nabarmen utziz, J. Kortazarrek erlatoen gune sinbollkoak ditu aztergal, tradlzioko testu zenbaitetara ierrakuntza kritl
koa erakarrlz. Igerabidek tokla testu iiterarloen zama poetlkoan Jartzen du, slnl>Dlogla berezlan kokatuz, A.
Lerxundik gauza bera egiten du, bal
na Itsasoarl loturlHo sareduretan. Li
teratura orokorrean -eta euskaldu- nean bereziki-itsasoarekin lotzen den oro aztertzen hedatzen da Idaz
lea,
E.Alert)ek, bere aldetlk, lido in- tepretatlt>oak aurkezten ditu J,M,
Lekuonaren ñímodramaH eta IHo- noaH poema ezagunaren Inguruan, Izadla eta paisajearen eiementuetan barneratzen da Alerbe trebeki, poe
mak sugerlturlko imajinarloen azal- penak eginez. Beherago, autore be
rak erretratua eta geografl-gunearen erlazloak sakontzen ditu, sintxiloen esanahleklko hurbllketa batosatuz,
E,Kortadlk pasajea, grabazlo- glntza, plnüjra ban'okoa, espreslo- nlsmoa eta beste azalpen plktorl- koen sintesia ezartzen du, Ez dira fefta, bestalde, sinboloa eta dolnua- ren arteko erlazloak arakatzen dituz
ten gogoetak, Esnaolak, zehazki, muslkaren alderdl nabarrak aztertzen ditu poetlzazio akustlkoaren aldeak garatuz. Azkenik, alpagam geogra
fia, arkltektura eta errlto sakraujen arteko saredurak. Bl azalpenetan Jartzen da azentua, santutegl eta kanfX)5antuetan. Santutegiak adie
razpen arkitektoniko berezlen bllgu- ne dira batetlk, eta Jende-andana hadlen blipuntu bestetik, Espazio sakratua eriljlo berezl batl atxikltako zertsalt da zehazki, Kanposantuak ere tokl sinbollkoak dira, eta, batez ere, alntzlnate prehistorlkoarekln lo- turlko kromletx eta trlkuharrlak, zel
netan gizonak transzendentzla imajl- natuarekln eglnlko atxiklmenduak azaitzen dituen, Aide horretatik, libu
ruan sugerlgarn gertatzen dira M, Et- chehandyren kontzeptuaiizazioak, batez ere, hilarri eta zeinu kosml- koei buruzko sinbologiaz ari denean,
ikusten denez Ostoa argltale- txeak eskalnl digun llburu mardul honetan irakurlearl hurtilleko gunea- ri buruz abstrakzio eta gogoeta es-
tetlhoak egiteko pautak ematen E.Alerbek gidaturlko artlkuluen bll- dlra, alderdi oso nabar eta aberatsak duma, dudarik gabe, Euskai Merrlko ukltuz. Llburuan grafìa eta liltza bizlkl espazio sinbolikoaren gogoeta inte- uztarturlk aurkltzen dira, Ikusl edo gral bllakatzen da, eta eskertzekoa kontenpiatuak idelen mallan da.
prolekzio sakona ukan dezan.
