Historie van Reynaert die vos · dbnl

(1)

editie H. Logeman en J.W. Muller

bron

Historie van Reynaert die vos. In: Instituut voor Nederlandse Lexicologie (samenstelling en redactie), Cd-rom Middelnederlands. Sdu Uitgevers/Standaard Uitgeverij, Den Haag/Antwerpen 1998.

Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/_rei001hlog01_01/colofon.php

© 2012 dbnl

i.s.m.

(2)

Historie van Reynaert die vos

(3)

HIer beghint die hystorie ofte die parabolen van reynaert die vos In welcken historie bi parabolen bescreuen sijn veel schoen leren ende merckelike punten. bi welke punten men mach leren kennen die subtile cloecheden die dagelics gehantiert ende gebruyct worden onder den raet der heren ende prelaten gheestelic ende waerlic ende onder die coopluden. ende oec onder den gemeenen volc Ende dit boec is gemaect tot nutscap ende tot profijt alre goeder menschen op dat si daer in lesende sellen mogen verstaen ende begripen die voernoemde subtile scalcheden die dagelics in der werelt gebruijct worden. niet om datmense gebruyken sal. mer om dat hem elc mensche sal mogen wachten ende hoeden dat si vanden scalcken niet bedrogen en worden. ende soe wie dan volcomen verstant hier of wil ontfangen die moet hem poegen dicwijl hier in te lesen ende naerstelic aen te mercken dat ghene dat hi leset.

wanttet seer subtijl gheset is. ghelijck als ghi al lesende vernemen sult. also datmen met een ouerlesen den rechten sin of dat rechte verstant niet begripen en can. mer dicwijl ouer te lesen. soe ist wel te verstaen. ende voer den verstandelen seer ghenuechtelijck ende oeck profitelijck

(4)

[Cap. I.]

HEt was omtrent pinxteren also dattet wout dan gaerne lustelic gestelt plech te wesen.

van loueren bloesseme bloemen wel rukende ende mede van voghelen ghesanghe Alsoe dat dye edel coninck van allen dieren woude des pinxtere dages te stade een eerlic hof houden dat hi ouer al sijn lant te weten dede Ende liet dat mit neerste gebieden om een yegelic dier al daer te comen Also dat alle die dyeren groot ende cleyne te houe quamen Sonder reynaert die vos. want hij bekende hem seluen broekich aen menighen dyeren dye daer wesen souden Alsoe dat hi dat niet waghen en dorste daer te comen Doe die coninc aldus alle sijn hof versament hadde doe en was daer nyemant dan alleen die das. hi en had ouer reynaert swaerlijc te claghen

[Cap. II.] Die eerste claghe van ysegrym den wolf ouer reynaert

ISegrym mit sinen magen die ghinc staen voer den coninc ende sprac. lief ghenadighe here heer coninc doer uwe grote mogentheit doer recht ende doer uwe grote genade soe wilt mijnre ontfermen der groter onredeliker misdaet die reynaer die vos aen mi ende aen myne huusvrouwe gedaen heeft Also dat hi tot minen huys niet mit wille van mijnre huusvrouwe

(5)

gheweest is. ende daer beseykede hi mijn kinderen daer si laghen. alsoe dat si daer al blint of geworden sijn Noch meer so sijn hier dage af geraemt /90-142/ ende verdadingt wart also dat reynert soude hier een onscult voer doen. also dat doe die heiligen voertgebrocht worden. doe had reynaert hem anders bedacht ende hi ontvoer roekeloes weder in sijn veste Ende lieue heer coninck dit weten vele vande besten die hier tot uwen houe sijn ghecomen Noch heeft hi mi in vele meer anderen saken zeer grotelic misdaen Ende hi en leeft niet diet v al geseggen soude die ic op dese tijt staen wil laten Mer die scande ende die onere die hi minen wiue ghedaen heeft dye en wil ic niet verswighen noch onghewroeken laten hy en salt mi beteren

[Cap. III.] Die claghe van cortois

ONder dese woorden so stont daer een hondekijn op ende hiet cortois. ende claghede den coninck hoe hi des winters inden harden vorste te mael sere verwintert was. also dat hij niet meer van spisen behouden en hadde dan een worste ende die selue hadde reynaert die vos hem ghenomen

Doe sprac tybert

ONder dies soe coemt tybert die cater mit toernigen moede. ende spranc inden rinc segghende. heer coninck ic hoer hier reynaer

(6)

heeft v onhulde Ende hier en is nyemant hi en heuet wel te wroegene. dat cortois hier claget dats ouer menich iaer gheschiet Al en claghe ic des niet. die worste die was mijn. want ic had se bi nacht gewonnen in eenre moelen. die molenaer lach ende sliep. had cortois hier wat aen dat was ouermits mi. het is best dat hy van desen saken al stille swighe op dese tijt Panther die sprac docht v dat goet tybaert datmen dese clage swege van reynaer. dat is een recht moerder. roeuer ende een dief. hy en heeft nyemant soe lief Iae onsen here den coninck of wye dat hij sy en woude dat hij verloer goet ende ere Op dat hij daer so vele als enen boute van eenre /144-202/ vetter hennen aen winnen mochte Ick wil v segghen wat hij ghisteren anden daghe cuwaert misdede.

die hier staet in des conincs vrede ende gheleyde Soe gheloefde hij cuwaert ende seyde dat hij hem sinen credo leren soude ende maken hem eenen goeden cappellaen Hij deden voer hem gaen sitten tusschen sine been al vast houdende Soe begonden si te samen te lesene ende te singen ende riepen lude Credo credo Mynen wech die lach daer heen Soe dat ic desen sanck daer hoerde Doe trad ick wat naerre ende vijnde Meyster reynaer. ende alsoe hi eerste lass ende sanck dat

(7)

had hi begheuen. ende hi speelde sijn oude speel want hi hadde kywaert bider kele.

ende had ic op die tijt daer niet ghecomen hi soude hem ontlijft hebben Alsoe ghi noch van kywaert die vorsche wonden hier an hem sien moget Sonder twiuel heer coninc laet di hem dit te goede vergaen dat hy uwen vrede aldus ghebroken heeft gy en wilt daer recht af gheschien laten nae wtwisinghe uwer mannen Men salt ouer mennich iaer uwen kinderen misprisen Seker panther sprack ysegrim ghy segghet waer Het waer goet datmen recht dede voer den ghenen die gheerne mit vreden leuen souden

[Cap. IV.] Hoe grymbaert die dasse reynaert verantwoert. ende voer hem spreect voer den coninck

DOe sprac grymbaert die dasse ende was reinaerts sijnre suster soen. mit enen toornigen moede Heer ysegrim dats harde qualike gheseit doch het is een oude sprake Vyants mont seit selden goet Wat wijt di minen oeme Reynaer Ic woude dat ghi des aen gaen dorst een wedspel dat hi hinge bi sijnre keelen an enen boem als een dief Soe wie van v ende van minen oem den anderen meest misdaen had al en coemt hy nv hier niet claghen Mer waer hi so wael te houe. ende stont hi soe wael met minen here den coninc als ghi doet Ten soude

(8)

hem waerliken /202-264/ niet goet duncken ende ghij en sout hem dat niet te vergheues ghedaen hebben Ghi hebt minen oem met uwen fellen tanden so dicke genepen ende so menichwerf gedrongen meer dan ic wael vertellen can Doch soe wil ic somme punten seggen die bewiseliken sijn Weet di niet hoe ghi hem misdeylde ander pladdyse die hi v vander karren werp doe ghi vast van verres nae volghede. ende ghi aet die goede pladdyse allene in v gherief ende en gaeft hem daer niet of sonder die grate ende dat gy seluer niet en mocht Aldus soe dede ghi hem oec vanden vetten bake die alsoe wel smakede. ende die ghi allene in uwen buuck hemelde Ende doe reynaer mijn oem sijn deel eyschede doe antwoerde ghi hem weder in spotte Reynaer scoene ionghelinc ic wil v gaerne v deel gheuen Mer mijn oem en creech niet ende hem en wart des niet te bat Nochtans hadde hi den baeck alleen gewonnen met anxte. want dye man die quam ende werp hem in enen sack daer hi nauwelic wt quam hi en was eerste by nae doot Aldusdanigen noot soe heeft reynaer menichweruen meer ende meer doer ysegrym gheleden

GHy heren duncket v dit goet ghenoech Noch ist meerre. hi claget hoe dat reynar

(9)

mijn oem hem an sijn wijf zeer misdaen heeft Mijn oem heeftse gemint Iae dat is wel seuen iaer gheleden eer dat hyse trouwede Of dan reynaert daer doer minne ende houescheit sinen wille dede. wat wast dan Si was daer schier of genesen Hier en soude billicx gheen claghen of wesen waer ysegrym wijs. hi soude dat gelaten hebben.

hi en doet hem seluen daer gheen eer mede dat hi sijn wijf aldus bedraget want si en claghet doch niet Nv maket cuwaert die haese oeck een claghe. dat dunct mi oec een vyseuase wesen Of hi sijn lesse niet te recht en lass. soude reynaer sijn meester hem niet slaen moeten Soudmen die clerken niet slaen ende van hore bouerye niet wennen nymmermeer en souden si leren Nv claghede cortois dat hij met pynen /264-315/

een worst vercreghen hadde in den wijnter Alsoe dye cost doe nauwe te winnen was daer mocht hi bet of swighen want hi hadse ghestolen Male quesisti male perdidisti Tis recht datmen qualike quijt wort dat men qualiken gewint Wie sal reynaer des vergonnen of hi wat gestolens goets an vengghe Tis reden soe wie hem rechts verstaet ende recht scheyden can ende van edelre hogher gheboerten is Also mijn oem reynaer is. die weet wel hoe hi dieflic goet an vangen sal Ia al had hy

(10)

Cortois gehangen doe hi hem mit dieften beuant hi en had daer niet vele an misdaen Anders dan tegens die croene dat hi buten oerlof des conincs ghericht hadde. daer om soe heeft hi dat den coninc te eren gelaten Al heeft hij des crancken danc Wat scadet hem nv al is hier dus geclaget Reynaer mijn oem is een edel gerechtich man Hi en mach gheen onrecht liden hi haet die quaden. ende hi en doet niet dan bi sijns priesters rade Ende ic segge v sijnt dat mijn here die coninc sinen vrede kundigen liet So en gedacht hi nye yemant leede te doen. want hi en eet des dages niet mere dan eens ende hi leeft als een clusenaer hy castyet sijn lichaem ende draghet een haeren hemde Het is langher dan een iaer dat hi gheen vleysch ghegeten en heuet.

alsoe ic ghehoert hebbe vanden ghenen die ghisteren bi hem quamen Hij heeft sijn casteel malperduys altemale begheuen ende hi heeft een cluse ghesticht daer hi inne woent hi en beiaget niet. noch hi en begheert gheen ghewin Mer hi leuet der groter caritaten Anders niet dan datmen hem geuet van groter penitencien voer sine sonden Ende hij wort seer bleeck ende mager van vasten van beeden ende van waecken.

want hi zere gaerne bi gode waer Recht onder dese woerde dat grymbert aldus van sinen

(11)

oem stonde ende predicte So saghen si neder ten dale waert ende saghen daer comen geuaren Cantekleer die haen met eenre baer met eenre doder hennen ende die hiet coppe dye /316-369/ reynaert den hals of gebeten hadde Ende dit moestmen nv den coninc te weten doen

[Cap. V.] Hoe die haen claghet ouer reynaert

CAntenkleer quam voer gegaen ende sloech iammerliken sijn hande ende sinen vederen Ende aen elker side vander baren daer ghinghen twee droeuighe hanen Die ene die hiet cantart ende die andere die goede haen Craeyant. Twee die scoenste hanen diemen tusschen hollant ende ardennen vijnden mocht Dese hanen droegen elcs een barnende stallicht dat lanc ende recht was Dese twee hanen die waren coppen beyde hoer broeders Ende si riepen beyde so rouweliken O wach ende o wee. om doots wille hoerre lieuer suster coppen Die baere droegen twee ionge hoenre. die so swaerlic karmden ende so rouwelic ghebeerden om coppen hoers moeders doot datment verre hoerde Aldus soe quamen si samelijck voer den coninc inden gedinghe Ende cantenkleer die seide Ghenadighe heer heer coninck wilt ons woerde horen ende wilt v iammeren laten deser groter scaden die ons reynaer ghedaen heeft

(12)

mi ende mine kinderen soe wi hier staen Als inden eersten vanden aprille. ende dat weder schone was Alsoe dat ick koene ende hoemoedich was ouermits mijn grote geslachte. want ic had achte ionger soenen. ende vij schoen dochteren die mijn wijf ghekipt had ende si waren alle gader lastelic starc ende vette. ende si ghinghen in enen parric met eenre muer ombeloken. daer binnen stont een vaste schuere. daer in hoorden sess groter honden die menighen diere den pels hadden gheschoert Alsoe dat mijn kinderen onveruaert waren des soe benijdde reynaert die dief dat si soe seker /369-430/ ghinghen dat hij daer gheen ghecrighen en conde. hoe dicke so heeft dese felle dief om dese muere gegaen ende heeft sine laghen nae ons gheleit dat hem die honde toe setten ende van daen veriagheden Eens doe beliepen si hem op die graft doe becoft hi sijnre dieft eens deels Ick sach dat hem sinen pels stoef nochtans soe ontquam hij dat god beteren moet

DOe bleuen wi reynaerts een langhe tijt quijte Ten lesten quam hi in een likenisse of hij een heremite geweest ware ende brocht my enen brief te lesen met des conincs zeghel bezeghelt daer stont in ghescreuen dat die coninck hadde ouer al sijn

conincrijcke allen

(13)

dieren ende voghelen vrede ghegheuen Oec seide hij mi een ander maer. dat hi een begheuen clusenaer waer gheworden. ende dat hi ouer sine sonden swaer penitencie ontfaen woude hi toende mi pelse ende slaujne. ende een haren hemde daer onder Doe seide hi Heer cantelcleer after dese tijt weest van mi vryelijck sonder hoede.

want ic en eet gheen vleysch meer Ic ben voert an soe out dat ic mine siel gaerne sonde bedencken Nv wil ick voert gaen alsoe ick noch meer te doen hebbe Ic moet noch sexte noene ende vespere lesen Gode dien wil ick v beuelen Doe ghinc reynaer van daen lesende sinen credo. ende leide hem onder enen haghe Doen was ic blide ende onueruaert oec mede sonder hoede ende ghinc tot minen kinderen ende namse te gadere. ende ginc daer mede buten dye muere wanderen daer ons vele quaets of gheschiede Want reynaert lach in een hage verholen ende quam crupende ende heeft ons die poort ondergaen So dat hi mijnre kijnder ene greep ende dat leide hi in sine male. dat ons te male qualic bequam Want sint hi daer een ghesmaket had /432-494/

soe en conde iagher noch hont ons beschermen of bewaren. hij leyde sijn lagen nacht ende dach alsoe dat hi mijn kinder alsoe veel beroeuede. also dat mijn ghetalle zeer

(14)

minrede. want mijn xv. kindere die sijn op vier ghecomen Soe nae heeftse dese onghenadige dief verslonden Noch ghisteren wart hem coppe mijn dochter die hier op die baer leyt mitten honden ontiaghet Dit claghe ic v ghenadighe here. heer coninck ontfermt v mijns groten onredeliken scaden van minen schonen kinderen

[Cap. VI.] Hoe die coninc spreect op die claghe

DOe sprac die coninc Heer dass hoerdi dit wel van desen clusenaer uwen oem. hij heuet soe gheuast ende ghebedet. leue ic een iaer hij salt becopen Nv hoert cantecleer der clagen is ghenoech Uwe dochter die hier doot leyt willen wy des doden recht doen. wi en mogense niet wel langher houden wy willense gode beuelen wy willen vygilie singhen ende brenghense met groter eeren ter aerden Ende dan willen wy ons met dese heren bespreken ende raet nemen hoe dat wy desen groten moert ende desen onghenadighen reynaer te rechtighen moeghen brenghen Ter stont gheboot dye coninc ionghen ende ouden. dat si vigilie singhen souden Daer begontmen aen te slaen Placebo domino in re. mitten veersen daertoe dienende daer ic v meer of segghen soude Mer dat vertrecken waer my te lanck Doe dese vygilie wt was ende die commendacie soe

(15)

wort si int graf gheleit Ende daer wort een pollijst mermorsteen op dat graf gheleit die also claer was als een glas ende daer wert op gehouwen met groten letteren aldus:

die goede Coppe Cantekleers dochter. die reynaer die vos mit valscher lagen verbeten heeft die leyt hier onder begrauen. beclaget hoer. want si scamelic in horen doot gecomen is: /496-543/ die coninc ontboet alle die vorsten ende wysen vanden rade om hem te bespreken hoe hy desen groten moert ende ondaet an reynaer die vos rechten mochte: doe ouerdroegen die wise ende rieden den coninck voert beste dat hi reynaert ontbieden soude dat hi des niet en liet om gheenre saken wille. hi en quame tot des coninghen houe te ghedinge Ende datmen bruun die bootscap doen soude laten Den coninc docht dattet alsoe goet waer Ende seide tot bruyne den beer Heer bruyne dese boetscappe wil ic dat ghy doet Mer ymmer siet wel toe voer v Want reynaert is quaet ende fel ende hi weet alsoe menich verraet hi sal leggen ende smeken. nochtans sal hi hem bedencken om v te bedriegen te bespotten of te schymp te brenghen Wat lieue here laet dit goet wesen Hoent mi reynaert soe hebbe ic mine casus qualiken gheleert Ic en salten soe verghelden dat hij wel tcortste

(16)

eynde trecken sal Aldus so schiet bruijn blijde van daen Mer tis te duchten dat hi soe blide niet weder om en quam

[Cap. VII.] Van bruijn den beer ende hoe hi van reijnaert gheexpediert wort

NV is bruyn derwart gereyst mit enen stouten moede. ende dat was hem alte onwaert datmen meende dat hem reijnaer hoenen of bedriegen soude Also hi quam doer dat doncker van enen woude in eenre woestenien daer reijnaert sijn toepade had nae sijnre beiachten Besiden der woestinen lach enen hoghen berch ende lant daer moest bruyn te middeweghen recht ouer liden soude hi te malperduijs comen. want reynaert die had menighe woeninghe Mer dat casteel van malperduijs was dat beste Ende die vasteste borch die hi had daer lach hi inne als hi noot hadde of als hi besorget was Nv is bruyn tot mal\perduys /543-599/ gecomen ende hi vint die poert toeghesloten.

doe ghinck hi voor die poorte op sinen start sitten ende hi riep reijnaert. sidi in uwen huse Ic ben bruninck ende die coninc heuet mi tot v ghesent dat ghi te houe ten ghedinghe comen sout Hy heeft daer bi sinen gode gesworen coemdi niet of en breng ic v niet met mi omme recht te nemen. het sal uwe leuen costen hij wil v hanghen ofte raedebraken reijner doet minen raet ende trect met mi te houe

(17)

Reynaer die lach binnen voer die poert alsoe hi dicke te leggen plach om die warmte vander sonnen Doe reynaer brunen hoerde trat hi bet in te holewaert. want malperduijs was vol gateren hier een gat ende daer een gat ende ghinder een hol. nauwe crom ende lanc ende met menighen wtgange die hi ontdede ende ontsloot als hij noot of last vernam Wanneer hi enige proeye brochte of als hi wiste datmen hem sochte om sijnre misdaet soe ontliep hi sinen vianden In sijn heimelike hagedochte So dat si des niet gevinden en conden Soe dat menich dier deser heymeliker stede dier hi vele hadde swaerliken om leeden Ende ymmer docht reynaer in hem seluen dat hem die beer daer mit woerden ouer liep Hoe dat hi hem best in noeden brengen soude. ende dat hi selue in die eere bleue

IN desen ghedachte heer reinaer wt trat ende sprac bruun oem willecome soe moet ghi wesen Ic heb v wel eer gehoert Mer ic most vesper lesen. daer om hebbe ic een cleyne tijt ghemerret hent ic wt had Lieue oem hi en heeft v ghenen goeden dienst ghedaen ende ic en segghe hem des genen danc die v desen langen berch ouer ghesent heeft. want ic sie dat ghi alsoe moede sijt dat sweet loept v ouer uwe wan\ghen

(18)

ten hadde gheen noot gheweest Ic hadde doch morghen te houe gecomen /600-647/

Mer doch ic sorghe nv te min. want uwen wysen raet die sal my te houe zeer helpen En conde dye coninck ghenen mynre bode ghevinden hier te seynden dan v dat laet vreemdelick. want naest den coninc so si di die edelste ende die meeste van loue van alden lande Ic woude nv wael dat wi te houe waren Mer ic ducht dat ic niet wel en sal mogen gaen. want ic hebbe so vele nyewe spysen ghegheten dat my dunckt dat mi myn buuc spliten wil. ende want si nyewe was soe at icker te meer Doe sprack die beere. lief reynaer wat aet ghi dat v soe zere versaedde lieue oem dat ick at wat helpet v dat ick v dat veel seide Ic at ene crancke haue Een arme man en is gheen graue dat moechdi oem by mi weten. wy arme lude moeten dicke eten dat wij niet gaerne en eten Dit waren grote hoenich roeten die ic van noeden eten moest Si hebben my den buuc so groot ghemaect dat ic nergent ghedueren en can Bruijn die sprack ter stont Help reynaer doer den doot maec di dat hoenich aldus onweert Men waert sculdich te prysen ende te minnen bouen alle spyse. Lief reyner helpt mi dat ic doch een deel hoenichs cryghe

(19)

Also lange als ic leue soe sal ic v een ghetrouwe vrient bliuen op dat ghi my helpt dat ic een deel hoenichs crigen mach

[Cap. VIII.] Hoe bruyn dat honich at

BRuyn oem ic meende dat ghi daer uwen spot mede hebt Soe help mi god Reynaer neue ic en doe ic soude node met v spotten Doe sprac die roode reinaert Is v dat naerst dat ghi dat honich aldus wel moghet Ic sals v alsoe vele doen hebben ghi en etes met v tienden niet tot enen mael Mocht ik v hulde daer mede vercrigen Met mi tienden reinaer neue hoe soude dat mogen wesen. /650-701/ al hadde ic al dat hoenich dat tusschen hier ende poertegale is dat soude ic alte samen wel vereten Reijnaer sprac wat segdi oem Hier bi soe wonet een huusman ghehieten lantfert die heeft des hoenichs alsoe vele ghi en ates in seuen iaren niet des soe suldi al geweldich wesen wil di mi hout ende behulpelic sijn teghen mijn viande in des conincs houe Doe ghelouede hem bruijn. woude hi hem hoenichs sat maken. hij woude hem in goeden trouwen bouen alle een ghetrouwe vrient wesen Hier om soe lachede reynaer die scalck ende sprac Al waer dat anders dan hoenich op dat v dat goet waer Al woude des seuen aemen hebben daer wil ic v

(20)

wel toe helpen Dese woerden die bequamen bruynen wael ende lachghede soe zere dat hij nauwe ghestaen en conste Doe docht reynaer Ghelucke moest des wouden Ic sal v noch huden leyden daer ghi te maten lachghen sult

REynaert die sprac Hier en doech gheen langher beyden hoe qualijck dat ic gaen mach Ick moetet v te lieue pinen. die rechte trouwe die ic met gunsten door uwen wille draghe die suldi wel vernemen onder alle myne maghen daer en weet ic nyement daer ick aldus zere om moeyen woude Des danckten hem bruyn zere ende hem verdroet dat sijt so lange maecten Nv oem laet ons gaen enen snellen ganc ende volget my Ic sal v des hoenichs alsoe sat maken. als ghi dragen moghet Mer reynaert die meynde van groten slaeghen Mer die katijf en mercte des niet hoe reynaer dat meende Recht als een blinde die hem inden put leiden laet so volghede hi reijnaer ende si gingen alsoe lange bi malcanderen dat si tot lantferts biden thuijn quamen doe veruroechde hem heer bruijn Nv hoort van lantfert ist waer alsomen mij seyt soe was hij een starck vroem tymmerman van groten /702-753/ loue Ende hi hadde binnen sijn hofstede wt den woude een eyke gebrocht

(21)

die hi des anderen dages cloeuen soude Ende soe men pleget so had hi daer twee beytels in gheslagen den enen after den anderen voer also dat die eycke al wide op geloken was. des was reynaer ouerblide. want hi vant dat recht na sijn wensche Ende hi sprac brune al lachende an Siet nv nauwe toe In desen seluen boem daer is des hoenichs soe vtermaten vele in Proeuet moghet ghijs wat in brengen Noch wilt v daer een luttel in dwinghen Al sijn die hoenich roten goet dat ghise ymmer met maten neemt. dat si uwen liue niet en scaden Want mijn lieue oem ic wordes te scanden misquamen si v yet Waen reynaer neve en sorget niet meyndi dat ic onvroet bin Maet die is tot allen spele goet Reynaer sprac ghi segget waer Waer voer willic oec sorghen Heen gaet ten eynde Crupet hier in Bruijn die haeste sere totten hoenich ende trat mit sinen voersten tween voeten ende met sinen hoefde tot oeuer sine oeren toe in desen boem Ende reynaer liep geringe ende brac die beitele vter eycken Doe en halp brunen gheen smeken noch gheen schelden hij en bleef geclemmet inden boem Aldus so heeft die neue den oem met loesheden gheuanghen ghebrocht inden boem alsoe dat hij met crachte noch met consten wten boeme ghecomen

(22)

en konde

WAt batet nv brunen dat hi nv wel starc ende coen is. dat en mach hem niet helpen hi siet wel dat hi bedrogen is. hi began te hulen ende te briesschen ende crassede mitten aftersten voeten ende hi dreef alsulcken geluyt dat lantfert metter haest hier wt quam ende hi en wist niet wat dat dit wesen mocht Ende hi bracht mede in sijn hant een scarpe haecke Bruijn die lach in der clouen in groten anxte. ende si neep hem al vast om sijn /754-809/ hoeft Hy toech hi worstelde ende hi riep ende dat was altemael om niet. ende hi en wist niet hoe dat hi daer ymmermeer wt comen soude Reynaert die sach van verre dat lantfert quam Reynaer sprac tot brunen Is dat hoenich oec goet hoe ist nv Etes niet te vele het ware v quaet ghi en sout niet te houe mogen gaen Coemt lantfert haddi bet ghegheten hy sal v drincken schencken. soe en scrammet v in dye keele niet

NA desen woerden. so weynde hem reynair weder tot sinen castele waert ende lantfert dye quam ende vant den beer gheuanghen Doe ghinck hy haestelic lopen daer hi die ghebuere wist ende seide Coemt allegader in mynen hof daer is een beer gheuangen Die mare die spranck over al den dorp. daer en bleef wijf noch mam

(23)

si en liepen al daer toe als si eerst conden. elck mit hoeren ghewere Sommige mit eenre loete Somme mit een rake Som mit enen besem Sommich mit enen tuynstake ende sulke mit enen vlegel Ende die pape vander kercken die hadde enen staf van enen cruce. ende die coster bracht een vaene Des papen vrouwe Iulocke die quam mit horen spinrocken daer si omme hadde sitten spinnen Ende daer quamen oude quenen ghelopen. die van ouderdom gheen tande in horen hoefde en hadden Nv naket brunen veel scanden. doch hi most dat een op al setten Doe hij dit grote gherucht hoerde doe toech hi soe harde ende soe swaerlic dat hy sijn hooft wt creghe Mer hi liet daer dat vel van sinen hoefde met beyde sinen oeren Soe dat nye man lelyker dier en sach. dat bloet liep hem ouer die oghen Eer hi noch die voete wt creech Hy most daer sijn claeuwen laten ende sijn rughe hant in laten Dese vaert dye quam hem tot groten leyde. want hy en waende nymmermeer te gaen die voeten die waren hem soe seer ende hy en conde vanden bloede niet gesien Lantfert die quam tot hem met den pape ende voert met alle den per\rochianen /810-862/ ende begonden te slaen ende te steken herdelic op dat hoeft ende in dat aensicht. hi ontfinc daer menigen groten slach Een

(24)

yghelic die wacht hem dies Soe wie scade ende ongeual heeft elck wil daer mede ouer wesen

DAt scheen an brunen wael Si waren hem al effen haet groet ende cleyn Ia hugelijn mitten crommen been ende ludolf mitter breder langer noesen. die waren hem beide te male wreet. die ene die hadde enen ronden ghegotenen cloet ende die andere enen groten loden wappere. daer ghinghen si hem mede om sijn lijf wapperen ende slingeren Heer bertolt mitten langen vingeren. lantfert ende ottram die lange. dese die deden brunen meer quaets dan alle die andere die een die hadde enen scarpen haeck. die ander een langhe loeten colue Baetkyn ende aue abelquac ende mijn vrouwe baue ende die paep mit sinen staue ende vrouwe iulocke sijn wijf dese wrochten allent dat si mochten dat si brunen vanden liue gaerne ghebracht hadden Sy sloeghen ende si staken hem al dat si conden Bruyn die sat ende suchtede ende steende ende hi moest nemen datmen hem gaf Die paep liet den cruus staf dicke om sijn hoef wanderen Ende die coster mitter vaen die en liet niet af Mer lantfert maecte dat meeste gerucht. want hij was die edelste van geboerte want vrou pogge van cafpoerten was sijn moeder ende sijn vader Macob ende stoppelmader een seer stout man daer hi allene

(25)

was Bruijn die moest van hem menighen worp van stenen ontfaen Voer hem allen spranc wt lantferts broeder mit eenre ameye. ende sloech bruyn op sijn hoeft dat hi niet en hoerde noch en sach Ende bruyn die ontspranc mitten slage tusschen dye riuiere ende den haghe in enen hoep van een deel ouder wiuen. ende hi werp die wiuen in dye ryuier die wijt ende diep /863-927/ was. daer was des pastoers wijf mede des wort die paep bedroeft Doe hi sijn vrou in dat water legghen sach. hem en luste bruijns niet langher te slaen Ende hij riep doe vrouwe iulocke int water Nv een yeghelic sie toe Alle die gene die hoer helpen mogen het sijn mannen of wiuen Ic gheue hem allen quijt penitencie ende oflaet van allen sonden Alle gader lieten si bruynen den katijf leggen ende deden dat hem die paep gheboet

ALs Bruyn sach dat si van hem liepen ende togen ouer die wiue. doen spranc hi in dat water ende hi swemmede van daer al dat hi mochte Doe maecte die perrochiane groot gheruchte. ende liepen ende riepen hem nae mit toernighen moede Coemt herwaert ende keert weder oerloesde dief Bruyn die swam nae den meesten stroem ende lietse callen nae dien dattet mit hem ghestelt was soe was hi blide dat hi soe ontghinck Hij vloecte den hoenich boem ende

(26)

Reynaert mede die hem verraden had Also hi hem diep in hiet crupen daer hem lantfert so swarelike mishandelde. also dat hi beide sijn oren daer gelaten had mit aldusdanige gebeden So is hi dus wel een mile gedreuen Doe wort hi soe moede dat hi te lande wert sloech ende ruste hem opten oeuer Want hi was drouich hi croende hi steende. ende dat bloet liep hem ouer die ogen hi slooch met sinen lancken rechte als ene die teynden sine macht is

NV hoert hoe hem reynaer schicte eer hi van lantferts huyse quam. hi hadde een vette henne genomen ende die leide hi in sijn male. ende haestelic liep hi enen eenliken wech. daer hi meende dat nyemant comen en dorst Hi liep dat hij swetede tottie riuiere waert Hi was so blide dat hi niet en wist hoe dat hi geberen woude want hi hoepte dat die beer doot was hi sprac ic hebbe oec /927-985/ nv alte wael geuaren die mi te houe meest hinderen soude die is doch nv doot Ende ic sal des oec sonder clage bliuen En mach ic dan met rechte niet wel vrolijc sijn

REcht met desen soe sach reynaert neder ten ryuiere waert ende hi sach bruynen den beer hem legghen resten Doe bedroefde hem reynar meer dan hi te voeren blide was ende hi wort te maele toernich ende sprac Och du lantfert

(27)

vuele dwaes ende arge dorper dat v god sceynde dat ghi v aldustanighe goede spise die vette was hebste laten ontgaen die menich man also gheerne eet die v doch te voren geuangen was wane vuyle druyt lantfert Ghi hebt so riekeliken beeren huden in desen daghe verloren. dus sceldenne ende clagende soe is reynaer totter ryuier gecomen dat hi brunen vant zere gewont bebloet ende zere cranc des hi nyemant bet dan reynaer dancken mocht Reynaer die sprac tot hem in spotte Chyre priester. dieux vos faut Wildi den roeden scalc den ribaut ende dat felle dier bescouwen soe sieten hier Hebdi tot lantferts yet vergheten Ende hebdi hem oeck sijn hoenich roeten die ghi hem staelt wel betaelt waer dat niet dat waer een lelike sake ic wil daer lieuer die bode of wesen Was dat hoenich oeck yet goet ic weets noch wel meer in den seluen coep Lieue oem segt my doch eer ic loep In wat oerden so wildi gaen dat gy desen caproen draghet Weer sidi een moninck of een abt die v die crune ghescoren heeft die heeft v vaste bi den oeren ghenoept Ghi hebt uwen top verloren. ende ic sie wel ghi hebt uwen hantschoenen wt ghedaen Ic meen ghi zeker wilt gaen singhen die compleet Dit hoorde bruyn ende wort toernich ende zere droeuich want hij en

(28)

conde hem niet gewreken Hi liet reynaer sinen wille spreken Ende hi conde dat seer qualiken verdraghen Ende hi sloech weder in die riuier ende swam mitten stroem nederwaert an dat /985-1038/ ander lant Nv ist hem sere te besorgen hoe hi te houe comen sal. want hi is sijnre oren quijt ende mede des velles mitten clauwen van sinen voersten voeten Ia datmen dootsloege soe en conste hi niet gaen nochtan most hijs bestaen Mer hi en wist hoe Nv hoert hoe hi des bestont. hi ghinc sitten op sijn hammen ende hi began te rutselen ouer sinen stert. ende als hi des soe moede wert. so wentelde hi dan licht een half mile. dit dede hi met groter pinen also langhe dat hi ten lesten te houe quam Ende alsmen bruun vernam alsoe bericht van verre comen Die somme twiuelden wat dat wesen mochte dat daer al wentelende quam Die coninc die bekende hem ende wert sere tonvreden ende sprac Dit is heer bruun mijn vrient God here wie heeften aldus gewont hi is onmaten root om sijn hoeft mi dunckt dat hi ter doot toe gewont is. in wat gelage mach hi geraect wesen Te hant so is bruyn voerden coninc ghecomen ende sprac

[Cap. IX.] Die claghe van bruyn ouer reynaert

IC clage v ghenadighe here heer coninc So ghy sien moget als ic gehandelt ben ende wilt my

(29)

wreken op reynaer dat felle dier. want ic dit in uwen dienst gecregen hebbe Beyde mijn voerste voeten. mijn wangen ende mijn oren heb ic in sine verradenisse verloren Die coninc sprac hoe dorst dese felle scalc reynaer dit gedoen Ic segghe v bruijn bi mijnre cronen Ic sal dit van uwer weghen also wreken dat gijs mi danc weten sult Hi ontboet alle die vroeden ende wisen ende geerde raeds hoe dat hi dese grote ondaet van reynaer wreken mochte Doe ouerdroech die raet ionc ende out datmen hem anderwerf te houe dagen soude Naersteliken te houe te comen om recht te nemen ende te geuen van allen clagen Ende wilt tybert den cater die boetscap laten doen.

want hi sere vroet is Dit docht den coninc aldus goet

[Cap. X.] Hoe die coninc tybert wt seynde anderweruen om reynaert.

ende hoe tybaert geexpediert wort van reynaert

/1039-1078/

LIoen die coninc seide. heer tybaert ghij sult gaen ende seggen reijnaert

anderweruen dat hi te houe come ende te ghedinghe Al is hi andere dieren soe fel hi gheloeft v wel ende sal wel doen dat ghi hem raedt Ende segt hem Coemt hi niet soe salmen hem derdewerf manen ende dagen ende so salmen hem alle sine magen te scanden mit ongenaden ouer hem rechten. tybert sprac

(30)

Lieue heer coninc die v dit raden die en sijn myn vrienden niet wat sal ic daer doen Om minen wille. so en sal hi doen noch laten Lief heer coninc wilt doch daer enen anderen senden Ic ben clein ende cranc Bruyn die so groot ende starc was hi en conde reynaer niet verwinnen hoe sal ics dan beginnen Neen heer tybaert ghi sijt wijs ende geleert Al en bendi niet groot daer en ligt niet an. die mennighe doet mit liste meer dan met cracht Heer tybaert sprac Here ic sie dat wesen moet. daer om mocht ics bestaen. god die laet mi bet vergaen dant mi bescheert is. want mi is herde swaer te moede Tybert makede hem haesteliken heen tot Malperduys waert. doe sach hi van verre enen sinte martijns voegelen comen vlieghen. doe riep hi. al heyl wil god Edel voegel keer dijn vloegel herwaerts ende vliecht tot mijnre rechter siden Die voghel vloech op enen boem die tybert ter lufter hant stont

/1079-1134/ Hoe tybaert wt gherecht wort

DIt dochte tybaert een quaet gemoet wesen ende duchte onspoet te hebben Mer hadde hem die voghel ter rechter siden gheuloeghen soe hadde hy blide gheweest. Nv duchtde hij sijnre reysen tot onghelucke Nochtans dede hi als die menighe doet ende gaf hem seluen beteren moet dan hem sijn herte tughede

(31)

hi ghinc ende liep tot malperduys wert daer vant hi reynaer verweendelijcken allene staen voer sijn huys Tybert sprac Die rijke god die gheue v goeden auont Reynaer die coninc heeft v ghedreycht dat leuen te nemen. coemdi nv niet mit mi te houe Reynert die sprac Tybert mijn lief neef weest recht wellecome Ic gan u waerlike wel alles gheluckes. wat schaet reynert schone tael Al seide hi dat schoen sijn herte en meendes noch niet. dat sel noch wel schinen eer si sceyden Reynaer die sprac Neue wi willen tauont meer te samen bliuen Ic wil v gruetelic doen ende morghen mitten daghe soe willen wi tsamen te houe waert lieue neue wilt doch aldus doen Ic en hebbe doch onder alle mine maghen nyemant daer ic mi so toe uerlaet als tot v Hier was bruyn die verrader hi toende mi so quaden ghelaet. ende hi dochte mi soe starck dat ic om duysent schilt niet mit hem den wech bestaen en hadde. mer neue ick wil morghen vroe mit v gaen Tybert sprack Tis best dat wi ter stont gaen. want die mane schijnt alsoe licht. oft dach ware Nye man en sach alsoe schoen weder Reyner seide Neue lieue neue Sulcke mochten ons bi daghe moeten. si souden ons vriendelic toe ghelaten moeten si bi ons nachte sijn ende deden ons nymmer goet. Daer om blijft te

(32)

nacht hier bi mi Tybert sprac. wat souden wi eten of wi hier bleuen Reynaert seide /11341189/ Lieue neue hier is quaden tijt spisen ghi moecht eten honichroten die bouen maten goet ende vet sijn Wat segdi. tybert wildi des yet Tybert sprac Daer en is mi niet omme. hebdi anders niet. gaef di mi een vette muys. ic waer daer bet mede te vreden Een vette muys sprac reynert Lieue neue wat segdi. hier bi woent een pape ende heeft een schuyre an sijn huys. daer sijn vele musen in. men souder op enen waghen niet voeren Ic hebbe den pape soe dicke horen claghen dat si hem so grote scade deden. och reynert neue op trouwe ende ghenade leyt mi doch daer Iae tybert.

segdi mi oec waer. moechdi oec musen. of icse wel mocht Reynert stille daer van.

ic minne musen voer al datmen mi gheuen mach Weet di niet dat die musen bet smaken dan enich venisoen. iae dan alle vladen of pasteyden Wildi goetelick doen.

so leyt mi daer alle dese musen sijn. ghi crighet daer mijn hulde mede al hebdi minen vader ende mijn gheslachte gheslaghen ter doot

REynert sprack ghi hebt al uwen spot daer mede. soe helpe mi god neue ick en doe seker: Tybaert wiste ick dat voerwaer. ick woude v noch vanden auont sat musen maken Reynert

(33)

zat dat waer al vele Tybert ghi hebter al v boerte mede Reynaert bi ghelouen ick en doe: Hadde ic een vette muys ic en gauer niet om enen goudenen gulden So gae wi dan Tibert ter stont Ic wil v totter stede leyden eer ic van v sceyde Reynert neue op v gheleide ghinghe ic wel te mompelier mit v Soe gae wi dan Wi staen hier te langhe sprac reynert Aldus ghinghen si hene eer si op hilden totter stat daer si wesen wouden tot des papen schuer die was al om mit eenre vaster mueren beloken Ende hier was reynaert des nachts te voren in ghebroken gheweest. ende /1190-1247/ hadde den paep enen vetten hane ghenomen Ende die toernighe pape hadde een stricke voer dat gat gheset om sinen haen te wreken. ende dat hi den vos gaerne vanghen soude DIt wist die felle dief reynert wel. ende sprack heer tybert neue. cruypt in dit gat ende en sijt niet traech ghi sult muysen bi hope vanghen: Hoert hoe si van welicheden pipen. wanneer dat ghi sat sijt soe coemt weder Ick wil hier voer dit gat na v toeuen.

wi willen doch morghen te samen te houe wert gaen Tibert hoe comet dat ghi dus langhe merret. comes of so moghen wi weder omme gaen tot minen wiue die ons wacht. ende sal ons eerlijcken ontfanghen Reynaert neue. ist dan v raet dat ick

(34)

tot desen gate in gae Die papen die sijn so scalc ic bestoecse noede. ic mengher node mede O ho tibert ghi en waert nye also veruaert hoe si di nv aldus blode Tybert die scaemde hem ende spranc in ende hi vant grote onreynscap want hi was in die stricke eer hijt wiste bi sinen hals gheuanghen Aldus soe hoende reynaert sinen gast ende neue

ALs tybert die stricke ghewaer wort. was hi in anxte hi spranc voert. die stricke ghinck toe doe moest hi wrauwen. want hi moest hem seluen worghen. hi riep hi mauwede ende maecte groet ghescal Reynert stont voer dat gat ende hoerde dat. ende was sere wel te vreden ende sprack: Tybert moechdi wel muysen. sijn si oec vet ende goet. wist dit die paep. of mertinet die is soe eerbaer hi souder v een saus toe brenghen Tybaert ghi singhet ende ghi eet. pleechmen te houe alsoe te doen Heer god of ysegrym. daer bi v waer die moerder die fellen dief in alsulcken vrede als ghi nv sijt.

soe waer ick alsoe blide. want hi heeft mi alte dicwijl leyde ghedaen Tybaert die en conde niet ontgaen. hi mauwede ende galpte /1247-1306/ soe luyde. dat mertinet daer of ontspranck ende riep luyde. god danck ter goeder tijt soe heeft mijn strick ghestaen die hoenre dief die is daer mede ghe\uanghen.

(35)

wel op wi willen hem onsen haue verghelden

MIt desen woerden stont die paep op ter quader vren ende wecten al die ghene die inden huse waren ende riep mit luder stemmen Die vos is gheuanghen. daer liept al datter was Die paep selue liep al moeder naect Mertinet die was eerst bi tybert die paep nam locken sinen wiue een offer kaerse ende liep totten vuyre ende ontstacse haestelic. ende sloech tybert mit enen swaren stocke Hier moest tybert ouer al sijn lijf grote slaghen ontfanghen Mertinet die was soe nydich. ende sloech tybert een oghe wt Die naecte paep hief op ende soude enen groten slach slaen. ende tybert sach wel dat hi ymmer steruen moeste Daer vermande hi hem. ende voer den pape tusschen sine beenen mitten claeuwen ende mitten tanden Also dat hi hem sinen rechteren cul of haelde Desen spronck bequam den paep so qualiken ende tot groten scanden DIt dinc viel neder op die vloer Vrouwe iulocke dit vernam ende swoer groflick bi hoers vaders siele. si woude dattet hoer ghecost waer die offerhande van enen heelen iaer dat den paep die scade die scande ende die leemte niet gheschiet en waer. ende sprack In des duuels namen wort dit strick hier ye ghesettet.

(36)

Sich mertinet lieue soen. dits van dijns vaders ghewade. dat is een alten groten scande ende mi alte grote scade. al genase hi hier van so is nochtan mi verderft ende ewelic des soeten speels ommachtich Reynert stont buten voer dat gat. ende hoerde alle die woerden ende lachte alsoe vtermaten sere /1306-1357/ dat hi nauwe ghestaen en conde Hi sprac aldus in schimpe Vrouwe iulocke swighet al stille ende laet uwen groten rouwe sincken Al heeft v here sinen cul verloren. ten scaet hem niet als hi v anders van bachten dienen wille. hi sal v nochtans wel gheriuen Menighe capellen sijn oeck in die werelt daermen niet dan mit eenre clocken en luydt Aldus soe straffede reynaert al scempende vrouwe iulocke. want si te male seer rouwelick ghebeerde Die paep en conde niet langher ghestaen ende hi viel neder in onmachten Si boerden hem weder op ende hebben hem te bedde ghebrocht Doe ghinc reynert weder tot sinen borghe wert ende liet tybert in groter noot want reynert en wist niet anders dan hi bi na doot was mer doese tibert al onledich sach ouer den pape. so ghinck hi knaghen byten ende arbeyden mitten tanden dat stricke te middeweghen ontween.

ende hi spranc ghereet vten gate. ende ghinc spacieren wentelen alden wech langhes tot des conincs houe waert Eer hi daer

(37)

ghequam so wortet schoen dach. ende die sonne began te rysen. ende hi quam te hoef als een arm wicht. hi had tot des papen huse bi reynaerts rade ende hulpe alte veel scanden ghewonnen. sijn lenden die waren ontween gheslaghen Ende mit enen oghe blint Doe die coninc vernam dat tybert aldus berecht was. wort hi seer toernich ende dreychde desen dief reynert alte seer. Ende gherade sonder beiden so liet hi alle die wisen te rade comen Wat si hem rieden hoemen reynert die dusdanighe grote ondaet bedreue hoe datmen hem te houe ende te recht brenghen mochte

DOe sprac voert heer grymbert die dasse ende was reynerts sijn broeder soen ende sprack. ghi heren Al waer mijn oom noch so quaet. soe is hier raets genoech omme.

so salmen enen nochtans recht doen alsmen enen /1357-1404/ vryen man mit recht verwinnen wil. so salmen eerst dordeweruen daghen ende en coemt hi dan niet so is hi sculdich alle der saken. van welken men hem voer den coninc beclaghet heeft Doe sprac die coninc Grymbert wie wildi dat hem daghe. wie wilder sijn oeghe of oren of sijn lijf om auentuyeren om desen fellen creatuere Ick meyne hier nyemant alsoe gheck en is Grymbert sprack Nv help mi god ic ben wel soe gheck dat ick dese boetscaep aen reynaert doen wille heer coninck wildijt mi

(38)

ghebieden

[Cap. XI.] Hoe grymbert die das reynert te houe brocht

NV gaet hene grymbert ende siet wel voer v Reynert die is so fel ende so loes ende so quaet ghi behoeft v wel te wachten Grymbert sprack hi soude wel voer hem sien Aldus soe ghinck grymbert te malperduys waert ende doe hi daer quam doe vant hi reynert in huus ende vrouwe armeline sijn wijf lach bi hoer welpkine in die doncker hagedocht Doe sprac grymbaert ende grueten sijn oem ende moeye Ende seide tot reynaert. wilt v dier gherechte niet te swaer maken daer ghi in sijt. mer dochte v dat goet dat waer wel tijt dat ghi mit mi te houe ghinct. dat vertrecken en can v gheen baet ghedoen. daer is alsoe veel ouer v gheclaghet. ende dit is nv v derde ghebot Ende ick segghe v voerwaer. verbeydet ghi morghen die dach. soe en mach v meer gheen ghenade gheschien Ghi soutet sien dat v huys binnen drien daghen al om ende omme beleghen sal wesen. ende men salder galghen ende raden voer rechten ick segghet v voerwaer. ghi en sult dan niet ontgaen moghen noch mit wijf. noch mit kinde. die coninck en sal v te samen dat leuen nemen Daer omme ist best dat ghi mit mi te houe gaet. uwen losen wysen raet

(39)

die 32

/1405-1465/ sal v licht te baten comen Het is menighen meer auentuyers gheuallen.

dan of ghi quijt ghinghet van allen claghen op enen dach die ouer v gheclaghet moghen wesen Ende alle v wedersaken in die scande bleuen Ghi hebbet doch dicwijl meer bedreuen

REynert sprac. ghi segt waer. ic gheloue dat best is datic mit v gae. want daer is mijns raets ghebrec. die coninc sal licht mi genade doen mach ic anders teghen hem te woerde comen. ende ic hem onder sijn oghen sie Al had ic oec veel meer misdaen.

dat hof en mach buten mi niet staen des sel die coninc wel tot bekenne comen Al sijn mi die ander som also felle. ten gaet hem niet ter herten Alle die raet die sluyt sere op mi Waer houen sijn versamet van coninghen of van groten heren daermen subtiliken raden sel daer so moet reynert die vonde vinden. sullen si daer wel dies wel onderwinden. mer dat mijn ist best ende dat gaet voer alle ander vonden Te houe daer sijn vele die al mijn quaetste ghesworen hebben dat maect mi eens deels bedruct in mijn herte want vele die moghen meer dan een alleen dat sal mi deeren Nochtan neue ist dat beste dat ick mit v trecke te houe ende verantwoerde mi seluen dan ic in auentueren sette mi mijn wijf ende mijn kinder verloren te wesen. wel op neue laet

(40)

ons hene porren Die coninc is mi veel te machtich. ic moet doch so hi wille. ic en can niet bet ic wilt verdrachliken nemen

REynert sprac tot sinen wiue. vrouwe armeline ic beuele v die kinder dat ghi daer wel toe siet. sonderlinghe tot reynken minen ioncsten soen. hi ghelijcket mi seer wel Ick hope dat hi mi slachten wille Ende daer is roesel alte schonen dief. dese heb ic also lief als yemant sijn kinder hebben mach. doet minen kinderen goet. gan mi god dat ic ontgae. ic wilt v mit so sconen soeten woerden wel lonen weder Aldus so nam reynaert in sinen huse /1465-1530/ oerloef. god hoe druckelic bleef armeline mit horen cleynen welpkine. want die besorgher van malperduys ghereyst was. ende dat huys ombesorghet bleef

[Cap. XII.] Hoe reynaert sijn biechte sprack

DOe reynert ende grymbert een stuc ghegaen waren Doe sprac reynaert Lieue neue nv beue ic van groten anxte. want ic gae in vresen vander doot Ic heb so groten rouwe van minen sonden Lieue neue ic wil mi tot v biechten. hier en is doch gheen pape anders te crighen. waer ic van mijnre misdaet ghebiecht mijn siele die sal te claerre wesen Grymbert die antwoerde Oem wildi v biecht doen. soe moet di eerst stelens ende rouens verlouen Reynert seide dat wist

(41)

hi wel Nv hoert grymbaert lieue neue nae mi Confiteor tibi pater van dat ic alle dieren misdaen hebbe Dies wil ic gaerne boet ontfangen Grymbert sprac wat segdi wildi biechten so segghet mi in duytsche dat ict verstaen mach: Reynert sprac Ic heb allen dieren misdaen die leuen. sonderlinghe bruyn minen oem dien ic sijn crune mit verrade al bloedich maecte Ende ic leerde tybert muysen vanghen want ic lieten in een stricke lopen. daer hi alte seer gheslaghen wort Ende oec so heb ic grotelic misdaen an cantecleer mit sinen kinderen. want icker hem een groet deel quijt ghemaket hebbe

DIe coninc en is niet quijt ghegaen. ic heb hem ende die coninghinne dicke

ghescandaliseert dat si niet gherade verwinnen en sullen: Noch heb ic ysegrym meer bedroghen dat ic v wel seggen can Ic hieten oem dat was verraet ysegrym die en bestaet mi niet Ic maecte hem monic ter elmaren daer ick mi mede begheuen had dat hem seer tot pinen wert ende te leide quam Ic dede beyde sijn voeten aen die cloclyne doen dat luden docht hem alsoe soete dat hijt ymmer leeren woude dat hem tot /1530-1585/ scande gheuiel want hi lude also seer dat alle die luden bider straten veruaert worden. ende hadden ghemeent wat an die clocke waer. ende liepen tot daer si luden hoer\den

(42)

eer hi te woerde conde comen ende segghen ick wil mi begheuen soe wort hi volnae doot gheslaghen. ic deden hem thaer so na den velle of barnen dat hem wel na die swaerde aenden liue cramp Sint so leerde ic hem vissche vanghen daer hi menighen slach ontfinc Oeck leyde ic hem tot des papen huys in alle dat lant van varmeduys daer en is gheen so rijken Dese paep hadde een spijnde daer menighen goeden vetten baec in hinc daer ic mi dicke te saden plach In desen spijnde hadde ic een gat ghemaect Hier dede ic ysegrym in crupen. daer vant hi cupen mit runtvleysch. ende so vele goede baecken. van dien so at hi so groten hope sonder maten dat hi ten gate daer hi in ghecomen was niet weder wt en mochte. also groet hadde hi sinen buyc ghegheten des mochte hi sine ghewinne witen. want daer hi nauwe hongerich in en mocht daer en mochte hi sat niet wt comen Ic ghinc ende sloech groet gheluyt ende maecten groet gherucht inden dorpe Nv hoert hoe dat ic dat toe brocht Ic liep daer die paep ouer tafel sat ende at. ende hadde enen vetten capoen voer hem staen alsmen vinden mocht dat hoen nam ic mitter vaert ende liep hene al dat ick mochte Die paep die maecte groet geruft. ende riep lude. slae ende vanghe. ic meene dat nye man dat wonder en sach Die vos coemt in minen huse

(43)

ende neemt mi mijn hoen van mijnre tafelen. waer sach ye man coenre dief. ende soe ick toe ghesach Soe greep hi sijn tafelmes. ende werp nae mi. ende ic ontspranc dat hi mi niet en rakede Hi stiet die tafel datse vloech Ende volgede mi lude ropende Slae /1585-1645/ ende vae Ic voer ende mi nae ende veel meer luden tot hem die alle mijn quaetste meynden

IC liep also langhe hent ic quam daer ysegrym was. ende dat hoen liet ic daer vallen want het was mi alte swaer Ende ic most mijns ondanckes daer laten. ende liep voert hene doer een gat daer ic in wesen woude Ende doe die pape dat hoen op nemen soude so vernam hi ysegrym ende hi riep. slaet hier lieue vrienden. hier is die dief die wolf. siet ymmer toe dat hi v niet en ontgae Si liepen allegader toe mit stocken ende mit stauen mit coluen ende pranghen Si maecten soe groet gheruchte. dat al die ghebueren wt quamen. ende gauen hem menighen swaren slach. ende oec veel worpen mit groten stenen. alsoe dat hi in onmachten neder viel voer doot. Si sleepten hem ouer steen ouer struyck buyten den dorpe ende worpen hem in een graft daer lach hi alle den nacht Ick en weet niet hoe hi doe van daen quam Sint hebbe ic an hem verworuen mit dat ic hem hoenren sat maken sou\de.

(44)

soe dat hi mi omtrent een iaer sijn hulpe swoer Doe leyde ick hem tot eenre stede daer ick hem seide dat seuen hennen mit enen hane op die balcken saten die vtermaten vet waren: ende daer stont een valdoer bi. ende wi clommen daer bouen op Ic seide hem. woude hi mi ghelouen dat hi in die dore croop ende daer voer soude hi sittende vinden veel vetter hennen Isegrym die ghinc al lachende ter doeren wert. ende hi croep eens inwaert. hi tastede hier. hi tastede daer. ten lesten seide hi Reynert hier moet ghi v boert mede hebben of wi sijn vermelt. want wat ick soecke. ick en vinde niet Ick sprac. oom verneemdi yet. cruupt noch een luttel bet in: Die verweruen wil die moet dat pinen die daer voer pleghen te sitten die heb ick wech Aldus so liet ysegrym hem verdoren. ende wilde die hoenren /1645-1692/ versoeken Ic dochte hoe dat ic hem hoenen mochte. ende ic stiet hem dat hi voert ouer voer so dat hi neder op die vloer viel. want die haenbalcken smal waren Ende hi viel so groten val dat si al ontspronghen die daer sliepen. ende die naest den vuyer laghen die riepen dat doer dat valdoergat waer wat doer gheuallen si en wisten niet wat dat wesen mochte

SI stonden op ende ontstaken een licht Ende doe si hem saghen. doe wert hi efter gheslaghen.

(45)

ende ghewont totter doot toe Ick hebben aldus in so menighen last ghebrocht. meer dan ick v nv ghesegghen can. ic soude daer of noch wel meer vinden mocht ick mi daer op bedencken die ic v efter noch wel segghen sal Ende oeck hebbe ick mit vrouwe erswynde sinen wiue bedreuen ic wilde dattet niet gheschiet en ware Doch dat is ghedaen dat is mi leet. want het is hoer soe scandelijken dattet mi verdriet Grymbert sprac Oem dit en verstae ic niet. ic heb misdaen mit sinen wiue Ghi biechtet recht of ghi een schine after in die hant hielt mede aen te gaen Ic en ver....s niet. ic en weet niet waer ghi dese tale leert kyr lieue neue grymbart en ware dat niet scande of ic dat al bloet seide. alsoe dat gheschiet waer Iae ick hebbe gheslapen bi mijnre moeyen Ic ben doch v oem dat soude v toernen spraeck ick van vrouwen dorperheyt Neue nv hebbe ick v al dat gheseit dat ic ghedencken can Set mi penitencie ende absolueert mi. want ic hebs berouwe Grymbaert was lustich ende vroet. hi brack een rijs van eenre haghe ende seide Oem nv suldi drie slaghen slaen mit deser garden op v huyt. ende legghense neder op die aerde. ende sprinct daer drie werf aen ende ouer.

sonder v been te bughen ende sonder sneuelen ende dan so suldise op /16931752/

ne\men

(46)

ende sultse vriendelicken cussen in een teyken der ghehoersaemheyt der peniteneien die ic v sette Hier mede sidi van allen sonden quijt die ghi tot desen daghe toe ghedaen moecht hebben. want ic vergeefse u altemael Reynert die was seer blide Noch sprac grymbert. oem siet dat ghi nv voert an goede werken doet leest u salmen gaet ter kerken ende vast ende viert die heylige daghen Ende v aelmissen suldi gheuen ende v bose leuen suldi laten. v rouen stelen ende verraden. so moechdi te ghenaden comen Dit gheloefde hem reynert dat hi doen soude Doe ghinghen si te samen voert ten houe waert

BEsiden den wech al daer si hene ghinghen stont een cloester van swarten nonnen daer vele gansen hoenren ende capoenen binnen muyeren te wesen plaghen Also dese felle reynaert wel wiste Reynert sprac totten dasse Hier besiden ouer dit pat leyt een rechte straet. mit aldusdanighen woerden soe leyde hi hem so neffen der muyeren daer die hoenren bider schueren ghinghen weyden Der hoenren wort reyner ghewaer.

ende hi begonde om te sien. ende sach enen vetten haen die ionc was wat of gaen vanden anderen hoenren. ende spranc daer nae enen spronc so dat hem die plumen om die oren stouen Grymbert sprac Waen oem onsalich man wat wildi

(47)

doen wildi om een hoen weder omme in alle die sonden vallen die ghi ghebiecht hebt dat mach v wel rouwen Reynert die sprac geloeflic neue ic haddes te mael vergheten bidt god dat hijt mi vergheue. want ic en wils nymmermeer doen Doe keerden si van dien weghe ouer een smale brugghe Noch sach reynert soe dicke omme waer die hoenre ghinghen. hi en conde hem seluen niet wel bedwingen Sijn oude seden die mosten hem noepen. al soutmen hem thoeft of gheslagen hebben hi en conste niet ghelaten hi en moste na den hoenren sien. also langhe als hi conde Grymbert die sach dat ghelaet wel ende sprac Vuyle onreyne ver\rader /1753-1801/ hoe laet ghi die oghen omme gaen: Reynaert sprack Neue ghi misdoet dat ghi mi mit dusdanighen woerden ouerloept ende stoert mi vter minen ghebede Laet mi doch spreken een pater noster. der hoenren ende der gansen sielen die ic dicke verraden hebbe Ende dese heylige nonnen mit listen dicke ghenomen hebbe Grymbert en was des al niet te vreden. mer reynert had alle weghe dat hooft ten hoenren waert hent si quamen opten wech daer si te voren of scheyden Doe keerden si te houe wert Och hoe sere beuede reynert doe. doe hi den houe ghenakede want hi wiste wel dat hi veel leelijcker saken hadde daer hi ter antwoerde of staen soude

(48)

[Cap. XIII.] Hoe reynert te houe quam ende hoe hi hem excuseerde voer den coninck

TEn eersten datment int hof vernam dat reynert ende grymbaert sijn neue te houe gecomen waren. so en was daer nyemant so arm noch so cranc van maghen hi en maecte hem reede teghen reinert te claghen Reynert ghehielt hem of hi onueruaert geweest hadde. ende hielt hem bet dan hem te moede was ende trat hoemoedelick mitten das sinen neue doer die hoechste strate vanden houe. recht of hi des conincs sone gheweest hadde ende of hi teghen nyemant een haer misdaen en hadde Ende ghinck midden in den rinck voer nobel den coninck staen. ende seide God wil v groteliken eeren ende vriendelijcken groeten Nye coninck en heeft so ghetrouwen knecht ghehadt als ick uwer ghenaden gheweest hebbe ende noch ben ende hebbe dat doch dicke aenschijn ghedaen Nochtans lieue here soe weet ick dat si inden houe sijn die mi gheerne v hulde verderfden. woudijs ghelouen. mer neen ghi god moet v des dancken Ten behoert der croenen oec niet toe dat si /1801-1859/ scalken ende loghenachtighen meer lichtelijken ghelouen sullen Gode moetet beclaghet sijn dat die scalcke mit loghenen nv ouer al inder heren houe meest ghehoert sijn Die bosen ende

(49)

die scalke die sijn daer toe gheboren dat si allen goeden luden arch doen daer si moghen Onsen here god dien sel des noch verdrieten. ende salse na hoere verdiente lonen Die coninck sprack Hout op reynert ondoechdelike scalc ende verrader wat kundi schoenre maren. ende alle sullen si v een caf niet baten. meendi mit dusdanighen smekenden woerden mijn vrient te worden Ghi hebt mi dicke so ghedient als ghi te hant wel aen mi vernemen selt Den vrede dien ick gheboden ende ghesworen hadde dien hebdi alte wel gehouden Cantecleer en conste niet langher gheswighen. ende riep. o wi wat heb ic onder desen vrede al verloren Die coninck sprac Swighet canteclere hout uwen mont laet mi desen vuylen gheselle antwoerden

QVade felle dief sprack die coninc Ghi segghet ghi hebt mi lief daer omme soe hebdi mi lieue ghedaen an minen boden desen armen ghesellen Tybaert ende bruyn die noch bloedich sijn. doch ic en wil niet veel schelden. mer dat sal uwe lijf van desen daghe ontghelden. In nomine pater criste filij sprac reynaert Lieue here heer coninck dat bruyn sijn crune wel bloedich is. wat bestaet mi dat Doe hi lantferts eens dorpers honich at. ende hem scade dede Doe hi doe gheslaghen of besproken

(50)

wort hi heeft so starcke leden hadde hi goet geweest eer hi int water quam doe had hijt wel ghewroken Doe quam tybert die cater dien ick gheberchde ende vriendelick ontfinck Of hi wt ghinc stelen buten minen rade alsoe hi dede. hi liep wt stelen tot eens papen huys. ende of hem die paep quaet dede. soude ic des nv ontgelden Soe mocht ick wel vanden quaden ghelucke segghen Daer bi niet lieue heer coninck. ghi moghet doen wat ghi wilt dat mijn sake noch soe claer ende so goet is. ghi moghet mi /1860-1919/ sieden of braden. hanghen. of blinden. ick en mach v doch niet ontgaen. wi staen al onder v bedwanc ghi sijt moghende starck ende machtich. ic ben cranck. ende mijn hulpe is cleyne Al sloech di mi doot. dat waer een crancke wrake Onder dese woerden daer spranck op bellijn die ram. en sijn oey vrouwe olewy Bellijn sprac heer gherade toe mit onser claghen Bruyn stont op mede mit alle sinen maghen ende sijn ghesellen Tybert ysegrym ende kywaert die hase ende dat everzwijn panther. die kemeel. ende bruneel die gans. die ryesel. ende capreel. boudewijn die ezel. borre die stier. dat harmel ende dat wesel. cantecleer ende sijn kinder ende si maecten alle groten wederslach. dat cleyn knoesel liep oec mede inden hoep Alle dese die ghinghen open\baer

(51)

voer horen heer den coninc staen ende lieten reynaert den vos vanghen

[Cap. XIV.] Hoe reynaert gheuanghen wort. ende veroerdelt ter doot

NV ghinct hier op een parlement ende si wouden reynert sijn lijf of winnen ende wat sprake dat si op hem begonnen. daer gaf hi elcken antwoerde op Nye en hoerde man van sulken dieren. sulcke claghen van wisen rade ende listighen vonden Ende weder van reynert so schonen onscult daer op orconde den ghenen die dat hoerden ende saghen Soe wie wat hoert ende siet. die macht voer waer voert segghen Ic wil die reden corten ende segghen hoe dat reynert voert voer Die coninc ende sijn rade die hoerden ghetughe vande claghen van reynert misdaet Het ghinck mit hem alst dicke doet. die crancke die heeft den quaetsten spoet of croede Si wesen een oerdel datmen hem doden soude ende bi sijnre kelen hangen Doe ghinct mit reynert vten spul. sijn schoen woerden ende sijn treken die en mochten hem niet helpen. dat oerdel dat ghewijst was. dat most wesen Grymbert die das ende een groet /1919-1973/ deel van reynerts maghen en mochten niet sien. noch verdraghen datmen hem doden soude.

ende namen droeflic oerlof ende ruymden dat hof

(52)

DIe coninc bedochte hem ende mercte hoe menich iongelinc al screyende van daer ghinc die reynert al na bestonden ende bedacht hem aldus Hier in hoerde wel enen anderen raet toe Al is reynert quaet. hi heeft menighen goeden maech Tybert sprack heer bruyn ende heer ysegrym hoe si di aldus traech dat wort te hans auont hier sijn so vele haghen ende thunen. ontsprinct ons reynert ende hi vter noot quame. hi is soe listich ende hi weet so menigen losen raet hi en worde nymmer meer gheuanghen Salmen hem hanghen. hoe staet ghi dan aldus Eer men die galghe bereyden can so ist nacht Isegrym bedacht hem ter stont ende seide Hier bi is een galghe. ende mit dien woerde versuchte hi ende tybert wert des ghewaer ende seide Isegrym ghi sijt veruaert Ist u tonwille En ghedenckes v niet dat hi selue mede ghinc ende bracht daer toe datmen beyde v broederen hinc. weer di goet of vroet ghi soudes hem dancken Ende ghi sout daer niet aldus langhe mede toeuen

[Cap. XV.] Hoe reynert ter galghen gheleyt wort

ISegrym ballech ende sprac Ghi maect ons alte veel dainx heer tybaert Hadden wi een strop die na sinen crop te passe waer. ende starc ghenoech Reynert die langhe ghesweghen hadde die seide tot ysegrym Cort mi mine pine: Tybaert die heeft een starcke lyne die hem tot

(53)

des papen huys om den hals neep doe hi so peep ende doe hi den paep die cul of beet Hi can wel climmen hi is so snel laet hem die line op draghen Isegrym ende bruyn dit voeghet wel dat ghi uwen neue dit doet Mi is leet dat ic aldus langhe leue. haest uwer ghi sijt daer doch /1973-2033/ toe gheset. het is quaet dat ghi aldus langhe merret Gaet voer bruyn ende leyt mi Isegrym volcht vaste bi ende wacht wel dat reynert niet en ontgae Bruyn sprac dat is den besten raet dien ic ye ghehoerde dien daer reynert seit Isegrym beual ter stont sinen vrienden ende maghen. dat si so tot reynert saghen dat hi hem niet en ontghinghe hi waer so loes Si hielden hem bi den voeten of biden baerde dat si hem also verwaerden op hoer lijf dat hi niet en

ontspronge Reynaert die hoerde al dese woerden die hem alte nae ghinghen. nochtans sprack hi Och lieue heer oom. mi dunct dat ghi v sere pijnt om minen scade. dorst ic. ick woude v ghenade doen Al is v tot minen verdriete so lief Ic weet wel soude v wijf mijn moeye te recht bedencken om ouden staet ende daet. si en liet mi gheen quaet gheschien Doch ic ben die ghene daert nv ouer gaen wille Ghi bruyn ghi tybert god schende v of ghi niet v quaetste en doet Ic ben des op deser vren al ghetroest Ic en mach doch

(54)

niet dan eens steruen. ick woude dat ic alrede doot ware Ic sach doe mijn vader starf het was cort mit hem ghedaen Isegrym sprac Laet ons gaen. want ghi vloect ons om dat wi v die tyt vertrecken Qualiken so moet hi varen. of wi des langher verbeyden Hi trat mit groten nyde tot reynert. ende bruyn stont an die ander side. ende also leyden si hem ter galghen wert Tybert die liep willichliken voer ende droech die strop Ende sinen crop die dede hem noch wee vanden strick daer hi tot des papen huse in gheuanghen was dat hem bi reynerts rade gheschiede dat dochte hi hem nv te loenen

TIbert ysegrym ende bruyn die ghinghen haestelic mit reinert totter stede daermen die misdadighen te doden plach Nobel die coninc ende die coninghinne ende alle die inden houe waren volgheden nae mit enen groten hope omme dat eynde van reynaert te sien Reynaert die hadde /2033-2079/ groten anxt of hem misschien mochte Ende bedochte hem dicke. hoe hi hem vander doot verdinghen mochte ende die drie die sijns doots soe ghierich waren. hoe dat hi die verscalcken mochte ende tot scande brenghen: Ende hoe hi den coninck mit loghentalen tot sijnre baten crighen mochte Dit wast al dat hi studeerde dat hi sinen noot mit loesheyden

(55)

verdriuen mocht hi had sinen raet aldus in hem seluen bedacht Ende docht voert aldus Al is die coninc ende menich man bi hem op mi dus toernich dat heb ic waerliken dicke wel verdient. Nochtan hope ic weder dat ic desen haer alre beste vrient een sal werden Ende doch so en sal ic hem nymmer goet ghedoen Hoe starc dat die coninc is hoe wijs dat sijn rade sijn mach ick mijnre woerden ghebruken. ic weet soe menighen vont. ic salse wel behaelen. nv quamen si daer di galghe stont DOe sprac ysegrym heer bruyn denct nv om v roede cruyn die ghi bi reynerts sculden ontfinct. wi hebben nv die stont dat wi hem verghelden moghen Tybaert climt op haestelick knoept aen die linde ende maket een strop. ghi sijt doch die lichste. ghi sult doch huyden van dien ghi soe sere hatet wille sien Bruyn wacht dat hi v niet en ontgaet. siet wel toe ende houten ymmer vaste Ick wil arbeyden dat die leeder op gherechtet werde dat hi opwaert op gaen mach Bruyn die sprack. doet dat ick sal hem wel bewaren Reynaert sprack Nv mach mijn sin wel swaer wesen van groten anxte. want ic sie den doot voer minen oghen. want ic en mach niet ontgaen Heer coninck ende lieue vrouwe coninghinne ende voert alle die gheen

(56)

die hier staen Eer ic vander werelt sceyde. soe bidde ic v een bede dat ic voer v allen mijn /2079-2130/ biecht ende mijn ghebrec spreken moet Also claerliken als mijn siele des onbecommert si so dat van mijn diefte ende van mijn verraet na deser tijt nyemant anders mede betichtich en werde. mijn doot sel mi te sochter wesen Ende bid allegader mede voer mi dat hem god ouer sijn siele ontfermen wil

[Cap. XVI.] Hoe reynert openbaerlick sijn biechte dede voer den coninck. ende voer een yeghelick diet horen woude

ALle die hier stonden dien iammerdet dat reynaert die woerden sprack ende seide Het waer een cleyne bede Ende hi badt den Coninc dat hijt hem gonnen woude Die coninc gaf hem oerlof Reynaert die was blide ende hoepte dat mocht noch wel beter vallen Ende sprack aldus Nu help Spiritus domini. want ic en sie hier nyemant ic en ben daer misdadich teghen Nochtans so was ic tot datmen mi speende een dat beste kint dat men ye ghevinden mocht Ick ghinck doe mitten lammeren spelen omdat ic dat ghebleet gaerne hoerde alsoe langhe dat icker ten lesten een verbeet Daer leerde ic dat bloet eerst mede lapen Het smaecte wel. dat dochte mi goet wesen ende ontgaen ten lesten dat vleysch daer wert ic lecker mede. soe dat ick ten laetsten liep ten gheyten int wout. daer hoerde ic die lammer

(57)

bleten ende ic verbeter daer twee. ende ic wort alle tijt coenre Ic verbeet voghelen hoenren ende gansen waer dat icse vant Aldus so worden mijn tanden bloedich. des so wort ic soe fel ende soe wreet. wat dat ic vant dat mi bequaem was ende dat ic vermocht dat verbeet ic al Daer na quam ic an ysegrym nv te winter. daer hi onder enen boem scuulde. ende rekende mi dat hi mijn oem was Doe ic hem aldus maechscap hoerde rekenen so worden wi ghesellen dat mi wel rouwen mach. wi gheloefden malcanderen trouwe ende /2131-2194/ goet gheselscap te doen. ende begonden te samen te wanderen hi stal dat groet. ende ic dat cleyn Ende al wast gemeen hi en maectet also niet hi en hielt dat beste deel Ende ic en creech dat mijn niet half wanneer dat ysegrym. een calf een ram of enen weder hadde soe grimde hi.

Ende wort op mi toernich ende dreef mi van hem ende hi hielt dat mijn totten sinen aldus berf is hi

NOch dit was vanden minsten. mer alst ons also ghelucte dat wi enen osse of een koe vinghen. so quam daer sijn wijf mit seuen kinderen toe. soe en mocht mi nauwe een vanden minsten ribben werden Ende daer toe hadden si dat vleysch daer of ghegheten Hier moest ic mi op bedraghen Niet daer bi dat ick des yet behoefde. want ic hebbe so groten scat