Verchinisering van de sport in Nederland

“Verchinisering van de sport in Nederland”

Een onderzoek naar de invloed van de opkomst van het economische imperium China op de populariteit van diverse sporten in Nederland.

Naam : Hilde Kars ANR : 345520

Docent : Dr. Ir. H.J.J. Van der Poel Datum : 13 augustus 2007

Plaats : Universiteit van Tilburg Departement : Sociaal Culturele

Wetenschappen

Inhoudopgave

Voorwoord II

Samenvatting III

Inleiding blz. 5

Hoofdstuk 1: Opkomst van de moderne sport blz. 8

§1.1. Geschiedenis van moderne sport blz. 8

§1.2. Verspreiding van sport blz. 11

§1.2.1. Verspreiding van sport in het verleden blz. 11

§1.2.2. Verspreiding van sport in de toekomst blz. 13

§1.3. Sport in China, verschillen met het westen blz. 14

§1.4. Chinese sport in Nederland blz. 20

§1.5. Samenvatting blz. 21

Hoofdstuk 2: Verborgen competitie blz. 23

§2.1. Een inleiding blz. 23

§2.2. Populariteit van sport blz. 24

§2.3. Het conceptuele model blz. 28

§2.4. Samenvatting blz. 29

Hoofdstuk 3: Methoden en technieken blz. 31

§3.1 Onderzoeksmethode blz. 31

§3.1.1. Scenario onderzoek blz. 31

§3.1.2. Kwalitatief onderzoek blz. 32

§3.1.3. Case studie blz. 32

§3.2. Het onderzoek blz. 33

§3.2.1. Onderzoeksopzet blz. 33

§3.2.2. Onderzoeksproces blz. 33

§3.3. Dataverzameling en verwerking blz. 36

§3.4. Samenvatting blz. 36

Hoofdstuk 4: Ontwikkelingen in China blz. 37

§4.1. De Chinese economie blz. 37

§4.1.1. Economische ontwikkeling en groei blz. 37

§4.1.2. Het toekomstperspectief van de Chinese

economie blz. 41

§4.1.3. Samenvatting blz. 43

§4.2. De Chinese politiek blz. 46

§4.2.1. Buitenlandse politiek van China blz. 46

§4.2.2. Binnenlandse politiek in China blz. 49

§4.2.3. Het toekomstperspectief van de Chinese

buitenlandse politiek blz. 51

§4.2.4. Het toekomstperspectief van de Chinese

binnenlandse politiek blz. 52

§4.2.5. Samenvatting blz. 53

§4.3. De Chinese sociale cultuur blz. 55

§4.3.1. Huidige sociale cultuur in China blz. 55

§4.3.2. Toekomst sociale cultuur blz. 58

§4.3.3. Samenvatting blz. 62

§4.4.Het gevolg van de ontwikkelingen in China op sport blz. 65

§4.5. De belangrijkste trends voor de toekomstige

populariteit van sport in Nederland blz. 66

Hoofdstuk 5: Scenario’s blz. 68

§5.1. Fundament voor de scenario’s blz. 68

§5.2. Scenario 1: China als cultureel imperium (Mandarijn/

Politieke macht China) blz. 71

§5.3. Scenario 2: China is dominant (China politieke macht/

Engels) blz. 74

§5.4. Scenario 3: China wordt niet dominant (Engels/

Politieke macht westen) blz. 77

§5.5. Een mogelijk scenario blz. 79

§5.5. Samenvatting blz. 81

Hoofdstuk 6: Slothoofdstuk blz. 82

§6.1. De scenario’s blz. 82

§6.2. Terugkoppeling naar het conceptueel model blz. 83

§6.3. Beantwoording van de hoofdvraag blz. 84

§6.4. Discussie blz. 86

Literatuurlijst blz. 87

Bijlagen:

Bijlage 1: Mailing met Andrew Morris blz. 94

Bijlage 2: Mailing met Maarten van Bottenburg blz. 97

Inleiding

Het onderwerp van deze scriptie betreft zowel sport als China. In dit hoofdstuk zal de aanleiding, de doelstelling en de relevantie van een onderzoek naar de combinatie tussen China en sport, en de invloed daarvan op Nederland besproken worden. Ook wordt de vraagstelling die in deze scriptie centraal staat, geformuleerd.

Aanleiding

China is in een relatief korte tijd wereldwijd steeds belangrijker geworden op economisch vlak. De economische macht van China wordt snel groter, en het land telt inmiddels internationaal mee. De invloed van het land doet zich nu ook op politiek en sociaal-cultureel terrein gelden. Als deze ontwikkelingen doorzetten, rijst de vraag wat hiervan de betekenis is voor andere landen in de wereld. In deze scriptie draait het om de invloed die mogelijk op Nederland zal worden uitgeoefend.

De aanleiding van de scriptie is de opkomst van China als wereldmacht. Dit gigantische land huisvest bijna een kwart van de wereldbevolking op een enorm grondgebied. Het heeft zich in enkele decennia ontwikkeld tot de fabriek van de wereld, hetgeen er toe heeft geleid dat op steeds meer producten ‘made in China’

staat. Het woord ‘verchinisering’ verwijst hiernaar. Maar hoe lang kan China zich blijven ontwikkelen in het huidige tempo? Een andere mogelijkheid is dat door allerlei veranderingen de ontwikkeling van China vroeger of later zal stagneren. Afhankelijk van de gebeurtenissen in de toekomst zal het wereldbeeld een andere gedaante aannemen. In deze scriptie worden de ontwikkelingen die China doormaakt gekoppeld aan de ontwikkelingen op het gebied van sport. Dit wordt gedaan omdat in het verleden bleek hoe groot het belang van opkomende landen was voor de ontwikkeling van sport. Op soortgelijke wijze zou de opkomst van China kunnen betekenen dat andere sporten populair worden in de toekomst, dan nu het geval is.

Vraagstelling

In dit onderzoek wordt er gekeken naar de economische, politieke en sociaal- culturele ontwikkeling van China, en de mogelijke betekenis van die ontwikkeling voor andere landen in de wereld. Dit vraagstuk zal specifiek gericht zijn op de populariteit van uiteenlopende sporten in Nederland. In het verleden is gebleken dat sport zich ontwikkelt doordat een wereldmacht zich ontwikkelt. De sport die populair is in deze wereldmacht zou dan ook populair worden in andere landen. Deze scriptie betreft de vraag of de mogelijke macht van China zodanig kan uitgroeien dat het land

in staat is de populariteit van bepaalde sporten in Nederland te veranderen.

Tafeltennis is nu voornamelijk populair in China maar wellicht is de tafeltennisbond in 2050 de grootste Nederlandse sportbond. De onderzoeksvraag die hieruit voortkomt, luidt als volgt:

“In hoeverre is het groeiende belang van China in de toekomst van invloed op de populariteit van sporten in Nederland?”

Het onderzoek

In hoofdstuk 1 en 2 worden de theorie van Van Bottenburg en de opkomst van de moderne sport beschreven. Hoofdstuk 4 bevat een trendstudie die leidt tot de beantwoording van de hoofdvraag. Hoofdstuk 3 geeft een gedetailleerder beschrijving van hoe het onderzoek hiernaar uitgevoerd zal worden. Het onderzoek wordt via de scenariomethode gedaan. Alternatieve schetsen van de toekomst op het gebied van sport komen aan bod. Verschillende scenario’s zullen weergeven welke mogelijkheden er zijn in de toekomst voor de intredende ‘verchinisering’ van de wereld. Ook de mogelijke veranderingen in de populariteit van sport in Nederland, die hiermee gepaard gaan, worden beschreven.

Doelstelling

Het doel van dit onderzoek is het verkrijgen van inzicht in de opkomst van China.

Voornamelijk de invloed die dit land mogelijk uit gaat oefenen op de sport in Nederland is hier van belang. Het verkrijgen van inzicht in de toekomstige situatie is belangrijk voor bijvoorbeeld beleidsontwikkeling. Het is zinnig om de toekomstige sportsituatie in Nederland te voorspellen alvorens een nieuw beleid geschreven wordt. Is het verstandiger om een nieuwe ijsbaan aan te leggen of is het wellicht goed om rekening te houden met de mogelijke invloed van China, en kan er beter ruimte worden vrijgemaakt voor tai ji, bijvoorbeeld bij het aanleggen van parken?

Maatschappelijke relevantie

Het is maatschappelijk relevant om inzicht te verkrijgen in de opkomst van China zodat hier vervolgens op ingespeeld kan worden. De sport in Nederland kan met deze kennis beter ondersteund en gestimuleerd worden. Het sportbeleid kan aangepast worden aan de populaire sporten in de toekomst. Populaire sporten kunnen bijvoorbeeld worden ingezet in het beleid dat bewegen en sporten onder de bevolking stimuleert. Een maatschappelijk probleem van overgewicht bijvoorbeeld kan hierdoor aangepakt worden. Naast deze functie van sport, wordt ook het sociale

belang van sport steeds vaker gezien. Hierop kan worden ingespeeld wanneer bekend is welke sporten populair zijn in de toekomst.

Wetenschappelijke relevantie

Het is wetenschappelijk relevant om de houdbaarheid van de theorie van Van Bottenburg te controleren. Deze theorie verklaart de ontwikkelingen in de populariteit van sporten in het verleden, maar kunnen we er ook de toekomstige ontwikkelingen in de populariteit van sporten mee voorspellen? In verband met de tijd en ruimte die beschikbaar is voor dit onderzoek, is er gekozen voor een case studie van sport in Nederland.

1: Opkomst van de moderne sport

De moderne sport heeft zich voornamelijk ontwikkeld in Engeland en Amerika. Onder moderne sporten vallen alle sporten die vanaf de 19^e eeuw in Engeland zijn ontwikkeld (Van Bottenburg, 2004). Engeland heeft in eerste instantie deze rol vervuld, Amerika volgde en is op dit moment in staat om wereldwijd haar stempel te drukken op ontwikkelingen in de sport.

Via zowel gesproken als geschreven taal wordt duidelijk hoe groot de invloed van Engeland en Amerika is geweest op de ontwikkeling van sport. Taal is een middel om de culturele historie te beschrijven. Bovendien is taal een belangrijk onderdeel van cultuur. In de militaire taal worden veel Franse woorden gebruikt, in de muziek veel Italiaanse, en in de sport veel Engelse. De taal van de moderne sport is voornamelijk Engels. Een goede voetballer wordt in Duitsland ‘eine guter Kicker’

genoemd, en in het Spaans wordt er gesproken over fútbol (Guttmann, 1994). Maar hoe is het zo gekomen dat er voornamelijk Engels gesproken wordt in de moderne sportwereld? De geschiedenis in de volgende paragraaf vertelt hierover meer.

§1.1. De geschiedenis van moderne sport

Van de achttiende eeuw tot het midden van de twintigste eeuw heeft Engeland een grote rol gespeeld bij de ontwikkeling van moderne sport. Industrialisatie, urbanisatie en wetenschappelijke technologie hebben het mogelijk gemaakt dat Engeland zich snel ontwikkelde en een bijdrage kon leveren aan de sportontwikkelingen. De verspreiding van sport over de wereld is volgens Hurtebize (in Stokvis, 1989) een gevolg geweest van de opkomst van deze wereldmacht en haar koloniale imperium.

Niet alleen in het Middellandse Zeegebied, maar ook in Amerika en het verre Oosten heeft het Britse rijk kolonies gehad. De commerciële en koloniale banden met Engeland zijn lang in stand gehouden (Netzloff, 2003). Hong Kong bijvoorbeeld is pas sinds 1997 geen onderdeel meer van Engeland (Harper et al., 2005).

Gewoonten en gebruiken worden uitgewisseld maar voornamelijk de overheerser, Engeland, heeft de bezette landen kennis laten maken met haar cultuur (Golding &

Harris, 1997). Deze invloed is ook terug te vinden in sport. De bekendste sport die vanuit Engeland afkomstig is, is voetbal. Deze sport wordt wereldwijd veel gespeeld en kent een ongekende populariteit. Niet alleen als sport om zelf te beoefenen maar ook om te bekijken.

In tegenstelling tot Engeland heeft Amerika geen koloniaal verleden. Toch heeft Amerika een grote bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de moderne sport.

De meest beoefende sport ter wereld, volleybal, is afkomstig uit Amerika. En ook basketbal, dat als sport om te kijken (de NBA bijvoorbeeld) een enorme populariteit kent, komt hiervandaan. De reden dat Amerika haar eigen culturele kenmerken heeft weten over te dragen is niet dat er koloniale banden zijn. De invloed die Amerika wereldwijd heeft via haar leger en de film- en televisie-industrie (Golding & Harris, 1997), heeft bijgedragen aan de verspreiding van de Amerikaanse sporten.

Tegelijkertijd met de opkomst van Amerika, werd het televisie kijken mogelijk.

Doordat Amerika een groot deel van de programma’s en films maakt wordt de Amerikaanse cultuur wijd verspreid. Vanuit Amerika komen meer kijksporten zoals American football en basketbal onder de aandacht (De Knop et al., 2002). Volleybal is als speelsport wel wereldwijd verspreid. Hoewel er hier cultuur verspreidt wordt, gedeeltelijk op een andere manier, is het effect hetzelfde; culturen gaan zich mengen.

Dat wil zeggen dat niet alleen de cultuur wordt overgebracht naar een nieuw gebied, maar dat deze zich ook aanpast aan de cultuur ter plaatse. Een reden voor de andere verspreidingsvorm is in dit geval de technologische ontwikkeling die zich de afgelopen decennia heeft voorgedaan. De verspreiding van sport in deze context wordt verder toegelicht in de tweede paragraaf van dit hoofdstuk.

Engeland en Amerika zijn landen die niet onder invloed van vreemde naties hun “eigen” sporten hebben ontwikkeld (Guttmann, 1994). Doordat de sporten uit Engeland en Amerika het sportbeeld in vele landen beïnvloeden, en beïnvloed hebben, zijn er ook sporten veranderd. De traditionele sporten zijn soms vervangen of gecultiveerd en de diversiteit van het aanbod aan sport is gedaald (Van Bottenburg, 2004). Veranderingen in sport treden ook op doordat regels worden aangepast. Daarnaast zorgen verschillende interpretaties van de sport, bijvoorbeeld door taalbarrières, ervoor dat sport aan veranderingen onderhevig is. Fair play is bijvoorbeeld niet te vertalen naar het Chinees aldus Brownell (1995). Het gevolg is dat fair play in het ene land van groot belang is, terwijl dit in andere landen geen prioriteit heeft. Over het algemeen kan echter gezegd worden dat er standaardisatie van sport plaatsvindt. Dit blijkt uit de universalisering van sport, de aanwezigheid van internationale sporthelden, wereldhandel in sportkleding en materialen, de toenemende macht van internationale organen zoals het IOC en de FIFA, het internationale sportbeleid en de wetgeving, toename van economische en politieke belangen in sporttoernooien, de mediaglobalisering in sport, migratie van trainers en spelers, het ontstaan van (inter)nationale teams, consumptie en sociale bewegingen.

Voornamelijk in de stedelijke gebieden is er sprake van deze standaardisatie. In de landelijke gebieden blijft dit soms achter (De Knop et al., 2002). De meeste regionale sporten zijn hierdoor verdwenen hoewel sommige regionale sporten in hun eigen

herkomstgebied erg populair zijn, zoals korfbal in Nederland en wushu in China (Van Bottenburg, 2004).

Niet iedere sport wordt zomaar overgenomen van een wereldmacht. Een sport moet een bepaalde sportieve competentie hebben om populair te kunnen worden onder grote groepen mensen (Stokvis, 1989). Dit houdt in dat er kennis nodig is van een bepaalde sport om hem te kunnen waarderen aldus Van Bottenburg (2004). Ook is er sprake van selectieve adoptie. Er wordt gekeken of een sport past bij, of ingepast kan worden in een cultuur. Voetbal bijvoorbeeld is een laagdrempelige sport die in principe door iedereen te beoefenen is. Deze sport heeft daarnaast ook nog de status van het land van herkomst aan haar zijde. Status krijgt een sport als deze afkomstig is uit een land met politieke, economische en culturele macht (Stokvis, 1989), kortom vanuit een supermacht. De populariteit van een bepaalde sport in een ander land hangt af van de ontwikkelingen en verhoudingen met deze supermacht. Sporten uit machtige, vaak rijke landen worden overgenomen door landen die onder invloed of controle staan van deze grootmachten. American football, oftewel rugby, blijkt niet aan de eisen te voldoen om een populaire sport te worden wereldwijd. Het is inderdaad afkomstig uit een wereldmacht waardoor het de status van Amerika draagt, maar mogelijk is het intrinsieke vermogen van deze sport het probleem. Het is een ruwe sport waarbij veel kracht vereist is, en veel beschermende materialen worden gebruikt. Dit vormt een dusdanig hoge drempel dat deze sport geen internationale populariteit kent zoals voetbal en volleybal.

Daarnaast is rugby een lange tijd een elitaire universiteitssport geweest en is daarom niet tegelijkertijd verspreid met volleybal en basketbal bijvoorbeeld. Rugby is mede daardoor meer een kijk- dan een speelsport geworden (Van Bottenburg, 2004).

Culturele macht, welke zorgde voor het overdragen van sport, volgde vaak automatisch uit economische en politieke macht (Guttmann, 1994). Of het in de huidige of toekomstige situatie nog steeds zo is dat populariteit van sport hieruit voortkomt, is de vraag. Daarnaast dient verder onderzocht te worden of het nog steeds zo is dat politieke macht voortkomt uit economische macht, en of sociaal- culturele macht volgt uit politieke macht. Mogelijk worden in de toekomst andere landen genoemd als de grote vormgevers van de “moderne sport”. De moderne sport van de toekomst ziet er waarschijnlijk anders uit dan de moderne sport van nu. Deze verwachting wordt gebaseerd op de literatuur. Zoals eerder beschreven, is sport voortdurend aan veranderingen onderhevig. In Van Bottenburg (2004) wordt gesproken over de dynamiek die gepaard gaat met het hebben van status. De Knop et al. (2002) ziet deze veranderingen als logisch gevolg van de globalisering.

In deze scriptie zal onderzocht worden of trends uit het verleden een goede basis vormen voor de toekomst, en of er de komende 50 jaar net zoveel zal veranderen op het gebied van sport als de afgelopen 50 jaar. Het belang van sport kan heel groot worden. Het is dan ook belangrijk om te ontdekken op welke manier dat zal gaan gebeuren in de toekomst, wanneer de gegevens uit het verleden daarvoor niet meer bruikbaar blijken te zijn. Misschien neemt de waarde van sport in de samenleving af, of groeit het juist.

§1.2. Verspreiding van sport

§1.2.1. Verspreiding van sport in het verleden

Sociale verhoudingen blijken van groot belang te zijn bij het verklaren van de populariteit van sport binnen landen (Stokvis, 1989). De elite, migratie, handel, het leger en de media hebben hier een grote rol. Een sport die door de elite wordt beoefend, kent een ongekende populariteit, omdat hier status mee gepaard gaat.

Mensen uit lagere klassen willen behoren tot de hogere klassen en meten zich de gewoonten aan van de elite. In de negentiende eeuwse Engelse kostscholen ontwikkelde voetbal zich als geciviliseerde variant van rugby. Ook in Nederland werd deze sport het eerst gespeeld door HBS- en gymnasiumleerlingen. De laagdrempeligheid van deze sport maakt het echter ook voor kinderen uit lagere klassen al snel mogelijk dit spel te spelen. Voetbal is hierdoor een volkssport geworden. Vrijwel elke culturele uiting verschuift op deze manier van een elitaire naar een volksuiting. Het is nog steeds zo dat een elitaire groepering nagedaan wordt, al is het minder sterk dan in het verleden het geval was (Van Bottenburg, 2004).

Diverse wegen zorgen ervoor dat sporten ook buiten de grenzen van het eigen land aan populariteit winnen. Emigratie en immigratie zorgen voor een gemengde bevolking waarbij mensen kennis maken met elkaars gewoonten, gebruiken en dus ook sporten. Dit is niet alleen het geval wanneer een herkomst- of bestemmingsland een imperium is. Vanuit Nederland zijn bijvoorbeeld veel mensen naar Australië geëmigreerd. Zij hebben daar kennis gemaakt met Australische gewoonten en daarnaast hun eigen gewoonten daar kenbaar gemaakt. Via kolonisatie is er echter sprake van een overheerser met status en een onderdrukte partij waardoor voornamelijk gebruiken en gewoonten van de overheersende partij, op de gekoloniseerde partij worden overgebracht (Golding & Harris, 1997).

Gedurende een kolonisatie is er vaak tijd en ruimte en wellicht ook dwang waaronder cultuur wordt overgedragen. Voornamelijk in de stedelijke gebieden verspreid sport

zich snel. In de gebieden die het minst meegaan in de modernisering, vaak landelijke gebieden, verspreiden de sporten zich minder snel en blijven traditionele sporten langer bewaard (Van Bottenburg, 2004).

Het drijven van handel, het vestigen van een legerbasis, scholen, opleidingen en de kerk zorgden er ook voor dat mensen van verschillende afkomst, en met een andere cultuur, in contact komen met elkaar (Guttmann, 1994; Van Bottenburg, 2004). Vanuit Engeland waren het ook de schrijvers, componisten, musici, media, taal, contacten tussen ziekenhuizen, universiteiten, theaters, fabrieken en kerken die zorgden voor uitwisseling van culturele kenmerken (Said, 1993). Deze factoren droegen er, elk op hun eigen manier, aan bij dat mensen uit verschillende culturen kennis maken met elkaar, en van elkaars gewoonten en gebruiken kunnen leren.

Wanneer zeelieden aan wal hun eigen gewoonten lieten zien aan de plaatselijke bevolking werd cultuur al overgedragen. De Engelse sporten hebben zich in China voornamelijk verspreid via missionarissen en propaganda, maar dit is beperkt gebleven tot de verstedelijkte gebieden (Barrett, 2004; Morris, 2004), net zoals bij de handelaren gebeurde.

Al het voorgaande valt terug te voeren op de theorie over de populariteit van sport geschreven door Van Bottenburg. Zowel Stokvis (1989), Guttmann (1994) als Van Bottenburg (2004) stellen dat economie, politiek en sociaal-culturele aspecten onderdeel zijn van de verspreiding van cultuur, en dat dit er in het verleden voor gezorgd heeft dat sport zich buiten de eigen landsgrenzen kon verspreiden.

Bovenstaande factoren gelden voor Engeland, en gedeeltelijk voor Amerika. Amerika heeft geen kolonies gehad, maar heeft wel op vele plaatsen legers en handelsposten gevestigd. Een andere manier waarop Amerika haar cultuur, en dus sport, aan de wereld heeft getoond is zoals eerder genoemd via de media. De media krijgen een steeds grotere rol bij het verspreiden van een cultuur. Voornamelijk via Hollywoods filmindustrie zijn andere landen in aanraking gekomen met de Amerikaanse cultuur.

Hoe meer sport hierin getoond werd hoe meer aandacht deze sporten in andere landen kregen (Golding, & Harris, 1997). Ook de opkomst van het internet speelt een grote rol bij het ontdekken van een andere cultuur. Met internet is het makkelijker geworden om kennis te maken met een nieuwe cultuur. Het bekijken van andere culturen heeft zijn gevolgen. Mensen zijn geneigd om de positieve bruikbare onderdelen uit een andere cultuur over te nemen waardoor er allerlei mengvormen en populaire producten of ideeën ontstaan (Li, in Baeck, 2004).

§1.2.2. Verspreiding van sport in de toekomst

De wegen waarlangs cultuur zich verspreidt zijn van belang in het wel of niet uitgroeien van China tot een invloedrijk land op het gebied van sport. Wanneer er geen kennis van de Chinese cultuur opgedaan wordt, zal de cultuur zich niet verspreiden. In de toekomst zullen andere vormen van verspreiding nodig zijn om cultuur te verspreiden. Bijvoorbeeld omdat er vrijwel geen sprake meer is van kolonialisme en ook de rol en de invloed van kerken en zeelieden is gereduceerd. De technologisch ontwikkelingen bieden daarnaast meer mogelijkheden tot het verspreiden van cultuur. Via het leger en via handelaren is het verspreiden van sport in de toekomst mogelijk. Tomlinson (1991) benadrukt in deze context de rol van de media nogmaals. Internet lijkt hierin centraal te staan. Internet biedt nu de mogelijkheid om een kijkje te nemen aan de andere kant van de wereld zonder er heen te reizen, en op elk gewenst moment. Een kanttekening die hierbij gemaakt dient te worden is dat internet niet overal zo toegankelijk is als in Nederland. Internet kan heel veel informatie geven, maar een groot deel van de Chinezen is sterk beperkt in het gebruik van internet. Naast de beperkingen die een groot deel van de bevolking kent omdat het geen toegang heeft tot een computer, zijn er ook nog andere beperkingen. De zoekmachine Google heeft ingestemd met het geven van een beperkt aanbod aan politiek gevoelige informatie wanneer er in China

‘gegoogled’ wordt (www.amnesty.nl²). Niet alle beschikbare informatie is daarom op te vragen in China, bijvoorbeeld omdat dit gezien zou kunnen worden als immoreel of strijdig met het politieke beleid dat China voert. Dit is een maatschappelijke factor waardoor inwoners van China minder de gelegenheid krijgen om te leren van andere culturen, en de eigen cultuur beschermd wordt tegen invloeden vanuit de rest van de wereld. Vele andere landen hebben deze restrictie niet en kunnen wel leren van de Chinese cultuur, waardoor mogelijk veranderingen optreden in deze landen, en de Chinese cultuur onaangetast zou blijven. Deze redernering blijkt op te gaan voor het landelijke gedeelte van China. Hier is vrijwel geen toegang tot internet terwijl er wel beelden hiervandaan beschikbaar zijn elders ter wereld. Mensen kunnen wel een kijkje nemen bij de bewoners van Turpan ten zuiden van Urumqi (in het Noordwesten van China) terwijl de 56.000 inwoners van deze stad (Harper et al., 2005) weinig kennis hebben van wat er buiten hun stad gebeurt. Invloeden van de westerse wereld in China zijn wel goed zichtbaar aan de oostkust waar de grote steden liggen, en de internetmogelijkheden talrijker zijn. Het gemiddelde aantal computers per inwoner ligt hier beduidend hoger. Hoewel een gedeelte van de bevolking over een computer en internetverbinding beschikt, is er voor het overgrote deel van de bevolking geen toegang tot het net.

Naast de invloed van de media zouden successen op wereldtoernooien ook kunnen bijdragen aan de verspreiding van sport. Een voorbeeld hiervan is het succes van de Nederlandse voetbaltrainer en coach op het wereldkampioenschap voetbal in Frankrijk in 1998. Guus Hiddink, als coach van Zuid-Korea, zorgde onder Zuid- Koreanen voor een grote interesse in Nederland, door in Frankrijk goed te presteren met een team waarvan niets verwacht werd. Meer reizen werden geboekt vanuit Zuid-Korea naar Nederland en een productie van Guus-Hiddink-fanmateriaal voor Zuid-Korea is ontstaan. Op deze manier draagt Nederland bij aan culturele veranderingen in Zuid-Korea, maar hetzelfde geldt andersom. Ook bij Nederlanders was destijds de interesse in Zuid-Korea groter. Dit mechanisme zou ook op China van toepassing kunnen zijn. Verschillen tussen westerse en Chinese sporten zijn hierbij van belang, omdat, zoals zal blijken, de visie op sport heel anders is.

Schrijvers, componisten, musici, taal, contacten tussen ziekenhuizen, universiteiten, theaters en fabrieken zorgen ook nog steeds voor uitwisseling van culturele kenmerken, en daarmee dus sport (Said, 1993).

Oldfield (1991) stelt dat culturen in staat zijn sporten over te nemen ondanks dat ze oorspronkelijk niet uit het eigen leefgebied komen. De grote verschillen tussen de sporten zijn hier niet van belang. Het beleid dat gevoerd wordt staat hierbij centraal. Een land moet open staan voor een nieuwe sport, faciliteiten moeten worden aangelegd en er moet een goede organisatie komen bijvoorbeeld om een competitie in de nieuwe sport op te zetten. Topsporters en coaches zijn hierbij erg belangrijk. Al de eerder genoemde factoren zijn van belang bij de verspreiding van sport. Ze bepalen niet de populariteit van de ene boven de andere sport in zijn totaliteit maar zorgen er wel voor dat sporten verspreid kunnen worden. De culturele banden die een land heeft met het land waar de sport vandaan komt bepalen de populariteit. De onderlinge contacten tussen de landen zijn hierbij van groot belang (Golding & Harris, 1997). Bijvoorbeeld taalproblemen, kledingvoorschriften en geloofsovertuigingen kunnen van minder groot belang worden wanneer een sport uit een land afkomstig is dat rijk en machtig is. Het vertrouwen in de sport is dan gebaseerd op het vertrouwen in het land van herkomst. Aziaten hebben getoond grote interesse te hebben in sport.

In de toekomst verspreidt sport zich mogelijk ook door uitruil van topsporters die als voorbeeld gesteld worden, media en evenementen en kampioenschappen.

Ook de eerder genoemde schrijvers, componisten, musici, taal, contacten tussen ziekenhuizen, universiteiten, theaters en fabrieken zorgen hiervoor (Said, 1993).

§1.3. Sport in China, verschillen met het westen

In Engeland behoorde het sporten tot het militaire programma en door het sporten werd mannelijkheid en karakter getraind met als doel het dienen van de staat. Sport en oorlog waren onlosmakelijk met elkaar verbonden (Nauright, 1991), en dit gold ook in China. Oorlogen in de jaren 30 droegen eraan bij dat er meer getraind werd.

Morris (2004) beschrijft dat Chinezen sport net zo leuk vinden als westerlingen en dat sinds de Qing Dynastie (1644–1911) de fysieke gesteldheid van de Chinees gezien wordt als de beste indicator van de sterke, gezonde natie. China wil net als Engeland, Japan en Amerika een wereldmacht worden en meent daarvoor een fysiek gezonde natie te moeten nastreven. Door dit streven wordt steeds meer geleerd en overgenomen van andere culturen en wordt de Chinese natie steeds meer een mix van het oude en het nieuwe. Combinaties tussen traditie en hedendaagse verschijnselen worden ook op het gebied van sport gevonden, voornamelijk in de steden. Het besef dat er gemoderniseerd moest worden kwam door de ineenstorting van het communisme in Rusland (Nolan, 1995). Wanneer het communisme daar niet kon overleven, zou het waarschijnlijk ook in China niet lang stand houden. Door moderniseringen op allerlei gebied heeft ook sport kunnen floreren (Riordan & Jones, 1999).

Verschillen blijven echter bestaan tussen de westerse en Chinese visie op sport. Waar westerlingen voornamelijk bezig zijn met lichamelijke inspanningen en een hoge hartslag, voorkomen Chinezen uitputting en uitdroging en streven grote inspanning na waarbij het hartritme onder controle blijft (www.fitkrant.nl). Het gaat bij Chinese sporten meer om de geestelijke dan om de lichamelijke inspanning, terwijl dat in westerse landen vaak andersom is.

De reden dat tafeltennis, hoewel dit een lichamelijke sport is en niet per se een geestelijke, zo populair is geworden verklaart Vriesekoop (www.videotheek.surfnet.nl) vanuit de geschiedenis van het Chinese volk.

Tafeltennis is enorm populair geworden ten tijde van de culturele revolutie, toen het de enige uitlaatklep van het Chinese volk was. Nu is het een onderdeel van de cultuur. De bekendste persoon in China is naast Mao en de huidige president Jintao, de wereldkampioen tafeltennissen Wang Liqin.

Samen met het geloof werd sport in het westen ingezet om het socialisatieproces te bevorderen. Deze koppeling van geloof en sport kent China al vele eeuwen, en net als in Engeland moest dit leiden tot uitbreiding van het rijk. Een groot verschil tussen China en het westen is echter te vinden in de beoefenaars van sport. In Engeland was het vooral de intellectuele elite die sportte, terwijl in China de intellectuelen niet sportten omdat zij werden geacht zich bezig te houden met studie

en wetenschap. Dit is nog steeds het geval, hoewel door de media-aandacht een positiever beeld over sport wordt gevormd (Brownell, 1995). Vanuit het anti- intellectualisme, atletisme en ouderlijk gezag is sport gestimuleerd en heeft sport zich kunnen ontwikkelen in Engeland. In China werd door dezelfde factoren sport ontmoedigd (Brownell, 1991). Bijvoorbeeld het ouderlijke gezag in China heeft ervoor gezorgd dat Chinese jongeren zich meer bezighielden met de studie en de wetenschap dan met sport. Sport werd als verspilling van tijd gezien omdat je de uren die in sport werden gestoken, beter geïnvesteerd konden worden in de studie.

De huidige situatie is anders. Nadat moderne sport in China was overgebracht vanuit het westen door voornamelijk westerse Christelijke organisaties met een sociaal collectivistisch doel, werd er gestreefd naar een Christelijke moraal, fair play en democratie onder de bevolking. De Knop et al. (2002) bevestigt dat sport een democratiserende werking heeft, bijvoorbeeld omdat alle spelers in het veld gelijkwaardig zijn. De kracht van sport moet echter niet overschat worden. Het is niet zo dat door het populair worden van een sport een niet democratisch land opeens een democratie zal worden. Dit werd via sport geprobeerd. Daarnaast werden de internationale competitie en nationale prestige van belang. Inmiddels wordt sport gesteund door de Chinese staat waardoor er zware sociale druk komt te liggen op atleten die moeten presteren voor hun natie (Morris, 2004). Sport beoefenen in China is niet alleen een kwestie van winnen maar ook een kwestie van trots (Brand Strategy, 2006). Sport wordt niet meer ontmoedigd, maar juist gestimuleerd. Hoewel de gemiddelde Chinees niet zo best voetbalt, moet er uit de 1,3 miljard mensen een goed voetbalteam te vormen zijn (Riordan & Jones, 1999). Hoewel Vriesekoop (2007) het daar niet mee eens is. Het probleem met voetbal in China berust op een hiërarchieprobleem. Met elf spelers in het veld moet er een hele sterke persoonlijkheid boven deze groep staan om ze allemaal aan te kunnen sturen. Wie is de leider van de 11 spelers? Wat Brownell (1995) weergeeft is dat sport, ook voetbal, in China steeds meer gewaardeerd wordt, en niet meer slechts door de laagste groepen van de bevolking beoefend wordt. Voor de Olympische Spelen van 2000 is een bidcampagne gedaan door China om de Spelen te mogen organiseren. Destijds is dat afgewezen omdat er te weinig faciliteiten waren (Geraint, 1991). Inmiddels mag China zich organisator noemen van de Spelen in 2008. Hieruit kan opgemaakt worden dat flinke vorderingen gemaakt worden op het gebied van sport.

China is nu voornamelijk bezig om sport in de nabije toekomst goed te organiseren; het betreft de Olympische zomerspelen in Beijing. Er wordt enorm geïnvesteerd om te kunnen voldoen aan de (westerse) eisen van het Internationaal Olympisch Comité (IOC). Door de economische groei is het mogelijk om deze

investeringen te doen. Hierdoor komen er in de 21^e eeuw meer kansen om te sporten in China dan ooit tevoren. Wel is het zo dat slechts het gemoderniseerde landsdeel hier iets van merkt. Voor de Chinezen die het traditioneel primitieve boerenleven leiden is er nog weinig ruimte voor het besteden van vrijetijd (Geraint, 1991).

Participatie in sport hangt nu af van of er geld, tijd en faciliteiten beschikbaar zijn. De kansen om te sporten zijn dus niet voor elke Chinees gelijk. Daardoor is sport nog steeds iets wat in kleine groepen gebeurt en of dit kan uitgroeien tot een massaproduct is nog onduidelijk. De vraag naar sport stijgt wel; het gaat om allerlei uiteenlopende sporten. Sporten die in China beoefend worden die ook bekend zijn in het westen zijn turnen, polo, boogschieten, basketbal, volleybal, zwemmen, hinkelen, (ijs)dansen, fitness, aerobics, fietsen, paardrijden, joggen, gewichtheffen, voetbal, touwtrekken, atletiek, acrobatiek en badminton. Daarnaast worden vele gevechtssporten beoefend in China. De bekenden daaronder zijn boksen, worstelen en kong fu. Onder de minder bekende Chinese krijgskunsten, die voornamelijk gericht zijn op vaardigheid en verdediging, vallen wushu, quan (of cha quan) en jiujitsu. Ook combinaties en afsplitsingen van deze sporten komen veel voor. Bij fencing wordt de behendigheid met wapens hieraan toegevoegd, hoewel ten tijde van maatschappelijke onrust bij vrijwel elke sport in China vaardigheid met wapens werd getraind. Tai ji, qi gong (of chi kung) zijn rustigere sporten waarbij ademhaling en balans centraal staan. Kite-flying (vliegeren) is ook populair net als dragonboatracen (roeien in groepsverband in een lange smalle boot), dragonracing (autoracen) en autoband springen (van de ene in de andere autoband springen).

Andere sporten die Riordan & Jones (1999) noemen als sporten die beoefend worden in China zijn wanjing, chiuwan en tiyu. Dit zijn yoga-achtige sporten waarbij innerlijke rust en balans centraal staan. Tiyu wordt door de beoefenaars beschermd tegen invloeden van buitenaf. Tiyu bracht een nieuwe kijk op sport; het beoefenen van een sport zonder andere doelen (Morris, 2004).Het gaat dus niet per se om het dienen van de staat of het vechten in een oorlos, maar bijvoorbeeld puur als vermaak.

Net als al eerder beschreven is, zorgen vertalingen vanuit het Chinees naar het Engels en Nederlands voor verschillen in interpretatie van deze Chinese sporten.

De sporten die in de vorige alinea beschreven zijn ontwikkelen zich door de tijd heen elk op hun eigen manier. Kong fu zal als voorbeeld gesteld worden om de omvang van de ontwikkelingen aan te tonen. Deze Chinese sport is ontwikkeld door een groep monniken om zich te kunnen verzetten tegen de staat. Het heeft kunnen ontstaan door de gewelddadigheid in het Chinese alledaagse leven. Deze monniken hebben zich verzameld en een methode bedacht om zichzelf te kunnen beschermen tegen het geweld dat gebruikt werd door de staat. Een soort militaire training

ontstond, waarbij er ook met wapens geoefend werd. Kong fu is gebaseerd op fysiek geweld dat ten tijde van de Qing Dynastie (1644-1911) nodig was om jezelf te verdedigen. Vrouwen leerden geen kong fu omdat, wanneer zij zouden trouwen met een man uit een andere familie, de geheimen van kong fu in verkeerde handen zouden kunnen vallen (Brownell, 1991).

Westerlingen denken vaak dat kong fu een meditatief, filosofische sport is mede omdat de Chinezen als niet agressief worden beschouwd. Dit blijkt echter van oorsprong niet het geval te zijn. Toen er minder geweld in de Chinese maatschappij voorkwam, werd er pas ruimte gecreëerd om sport los van geweld en zelfverdediging te zien. Het gebruik van technieken en zelfverdediging werd niet meer ingezet om jezelf te verdedigen en beschermen, maar werd gebruikt om de Chinese staat bij te staan. Een sterk lichaam en een sterk ras zou in staat zijn een sterke natie te vormen (Morris, 2004). Dit is wat de Chinese staat voorheen en ook nu nog nastreeft.

Vriesekoop (2007) voegt hieraan toe dat zij wel een sterke natie willen zijn, maar dat ze geen imperialistische doeleinden voor ogen hebben.

Tai ji is in China een enorm populaire sport. Het is een van de weinige sporten die zo laagdrempelig is dat het gewoon op straat, zonder voorbereiding beoefend kan worden. Dit wordt op grote schaal gedaan, terwijl sport tot nu toe in China geen massale vrijetijdsbesteding lijkt te zijn. Er zijn geen lichamelijke eisen of leeftijdsgrenzen aan tai ji verbonden. Vroeg in de ochtend op pleinen en straten groeperen mensen zich om op muziek langzaam te bewegen, met als doel het vinden van innerlijke rust en balans. In Nederland is deze sport helemaal nog niet populair. Er zijn sportscholen waar deze sport beoefend kan worden maar de populariteit is gering. Omdat deze Chinese sport zo laagdrempelig is kan, met het oog op de vergrijzing in Nederland, deze sport in de toekomst populair worden.

Een grote tegenstelling tussen het ontwikkelen van de moderne sport in Engeland en in China is ontstaan door de verschillende situatie in deze twee maatschappijen. De moderne sport ontstond in Engeland doordat grote politieke stabiliteit aanwezig was en tevens imperiale uitbreiding. In China zegevierde de krijgskunst juist omdat er sociale onrust en overheersing van andere machten aan de orde was (Brownell, 1991). Deze geschiedenis heeft zijn sporen nagelaten. Nog steeds zijn veel vechtsporten afkomstig uit China, veel meer dan uit politiek stabiele landen.

Tegenwoordig wordt sport ook ontwikkeld door het gevoerde beleid en niet meer voornamelijk door de maatschappelijke verschijnselen in een land. Het promoten van sport heeft bijgedragen aan een grotere participatie van vrouwen in sport. Ook door de groei van steden, welvaart, entertainment en educatie stijgt de

vraag naar sport. Door de economie, commercialisering en adoptie van westerse symbolen wordt sport verder ontwikkeld. Tevens komt er meer interesse in de vrijetijd, en dus ook in sport. Daarnaast wordt in China de link tussen sport, bewegen en religie opnieuw aangehaald, wat terug te zien is in het sportbeleid. Het zijn nu nog voornamelijk Olympische sporten die in dit beleid aandacht krijgen op scholen, maar de traditionele sport wushu is hierop een uitzondering. Wushu is geen wereldsport geworden omdat het strikt Chinees wordt gehouden. In het volgende hoofdstuk zal te zien zijn in hoeverre deze sport populair is op de wereldranglijst. Deze sport is net als tiyu, beschermd tegen invloeden van buitenaf. Tiyu is een sport waarbij de beoefenaars erop toezien dat de sport blijft zoals hij is, en niet verwestert (Morris, 2004). Niet allen voor deze sport maar ook voor andere sporten ontstaan steeds meer sportscholen, met name om topsporters te kunnen opleiden. Vaak bestaan Chinese topteams uit soldaten zoals dat bij basketbal en voetbal het geval is (Riordan & Jones, 1999). Daarnaast komt er ook meer aandacht voor sport in het onderwijs. Het doel hiervan is het verbeteren van de gezondheid van de Chinese schoolkinderen (Brownell, 1995). Het zijn vaak westerse sporten die hier gedoceerd worden. Dit wordt mogelijk gemaakt door de onmetelijke economische groei (Riordan

& Jones, 1999). Voor de massaverspreiding van sport in China worden de provincies ingezet, die zelf hun beleid kunnen bepalen op dit gebied. Niet overal in China zijn dezelfde sporten populair. Afhankelijk van tradities, regionale verschillen, etnische groeperingen en invloeden van buitenaf wordt de ene sport populairder dan de andere. De verschillen hierin zijn enorm tussen de landelijke en stedelijke gebieden in China (Van Bottenburg, 2004).

Er zijn vier verschillen tussen Chinese traditionele oefeningen en westerse sporten. De voornaamste reden tot bewegen in China is het verbeteren van de gezondheid. Westerse sporten worden daarnaast beoefend als vlucht uit het dagelijkse leven, als ontspanning en soms met een esthetisch doel. Hierbij wordt lichamelijke schoonheid nagestreefd. Het tweede verschil is dat bij het bewegen in de Chinese sporten vaak levende wezens worden nagedaan. Ze bewegen zich bijvoorbeeld als dieren of bomen. De filosofische concepten die hierbij gebruikt worden maken het volgende verschil. De fantasie en creativiteit van de beoefenaar wordt op de proef gesteld. Tot slot wordt er bij de Chinese oefeningen de maatschappij in zijn geheel nagebootst (Andriamampianina & Si Moussa, 2005).

Hierbij wordt er nog een onderscheid gemaakt tussen traditionele en vermaakssporten. Bij westerse sporten wordt er veel minder aan de geestelijke mens gewerkt, en veel meer aan de lichamelijke mens. De huidige sporten in China worden opgedeeld naar gezondheidsoefeningen, militaire oefeningen en westerse

sporten (Andriamampianina & Si Moussa, 2005). China heeft zich hierin al aangepast.

Dit is ook te zien aan de sporttoernooien en aan alle westerse sporten die al vele jaren beoefend worden in China. Hierin dient China zich aan te passen aan de regels die het westen stelt.

Fan en Tan (2002) snijden het conflict tussen de moderne en de traditionele sporten aan. De traditionele sporten zouden mogelijk verloren gaan wanneer er teveel aandacht en interesse komt voor de nieuwe moderne sporten. Radicale Chinezen promoten moderne westerse sporten als ‘hoop’ voor China omdat het concurrentie en wetenschap bevordert. Conservatieven vinden echter dat de oude tradities bewaard moeten blijven. Doordat de confrontatie is aangegaan werden vele traditionele sporten verworpen en de moderne sporten geadopteerd vanuit het westen. Westerse sporten worden gedeeltelijk overgenomen omdat China het westen als superieur ziet. Dit is langzaam aan het veranderen. Daarnaast wilde China deel uitmaken van de modernisering en van grote sportevenementen. Dit ligt in het verlengde van het Chinese sportprogramma dat de socialistische ideologie internationaal promoot. Gevolg hiervan is dat de traditionele sporten het onderspit lijken te delven ten opzichte van de internationale westerse sporten. Om de eigen traditionele sporten te behouden worden deze op scholen gedoceerd (Andriamampianina & Si Moussa, 2005).

Hier wordt de theorie van Van Bottenburg, over de verspreiding en populariteit van sport, versterkt en lijkt de theorie ook nu nog te gelden. Als gevolg van de invloed van andere landen worden sporten aangepast in hun betekenis en beoefening. Sport wordt hier dus verspreid als gevolg van imperiale machten.

Sommigen zien China onderdeel worden van het westen, anderen zien China in de toekomst invloed uitoefenen op het westen. China zal dan haar cultuurverschijnselen behouden en deze overbrengen op het westen, zoals bij de sport tiyu zou kunnen gebeuren. Wat het ook wordt, de wereld mondialiseert en dus ook wat betreft de fysieke cultuur (De Knop et al., 2002). Maar het verwestersen onder machten zoals Engeland, maar nu voornamelijk nog Amerika, is nog niet op zijn einde gelopen.

§1.4. Chinese sport in Nederland

In de vorige paragraaf is besproken welke sporten in China beoefend worden, en in hoeverre ze verschillen van de westerse sporten zoals deze in Nederland beoefend worden. In deze paragraaf zal aan bod komen welke Chinese sporten er in Nederland beoefend worden en welke sporten niet Chinees zijn van origine maar wel populariteit kennen onder de Chinezen in Nederland.

Veel sporten die afkomstig zijn uit China zijn aangepast aan westerse waarden. Dit is een gevolg van de mondialisering en standaardisering van sport vanuit Engeland (De Knop et al., 2002). Chinese sporten, in tegenstelling tot de westerse, voorkomen uitputting en blessurekansen, maar streven grote inspanningen na met een rustige ademhaling; bijvoorbeeld tai ji (www.fitkrant.nl). De geestelijke gezondheid en innerlijke rust is bij deze sporten minstens zo belangrijk als de lichamelijke. Het is oorspronkelijk een gevechtskunst die de belichaming van het taoïsme is. Intentie is belangrijker dan fysieke kracht aldus Zhang (1997). Dit geestelijke aspect is iets waaraan in de westerse sporten veel minder aandacht wordt besteed. De Chinese sporten die in Nederland beoefend worden zijn onder andere tai ji en qi gong (http://yinyangcentrum.com en www.agropress.nl). Ook niet- Chinese sporten worden beoefend door Chinezen in Nederland. Hieronder vallen badminton, tafeltennis, schoonspringen, zwemmen, voetballen en golfen. Deze niet- Chinese sporten zijn afkomstig uit Engeland en Amerika, en zijn in China aangeslagen, waardoor ze daar nu grote populariteit kennen.

Wushu en tiyu zijn echter volledig Chinese sporten. Ze worden vrijwel niet beoefend in Nederland en zijn volledig Chinees gebleven. Er is nog weinig aandacht voor deze sporten in Nederland en de populariteit en het aantal deelnemers is daardoor nog erg laag. Westerse invloeden zijn weggehouden bij deze Chinese sporten waardoor traditie bewaard bleef. Deze sporten worden mogelijk in Nederland wel door Chinezen beoefend. Verder zijn ze nog niet verspreid onder de Nederlandse bevolking. Deze sporten worden meer beoefend in China dan in Nederland.

§1.5. Samenvatting

In dit onderzoek gaat het om de verspreiding van sport. Sport is in het verleden via andere wegen verspreid dan in de toekomst zal gebeuren. In deze scriptie draait het, wanneer het om de macht van China in de toekomst gaat, niet alleen om sporten die zijn ontstaan in China, maar ook om sporten die populair zijn in China maar afkomstig zijn uit andere landen. Zal China haar eigen sporten blijven beschermen tegen invloeden van buitenaf? Vele Engelse sporten die China bereikt hebben, kennen hier een grotere populariteit dan in het land van herkomst. Sporten als badminton en tafeltennis hebben in Engeland nooit een dergelijk grote populariteit gekend als dat het in China heeft. Wanneer in Nederland in de toekomst een enorme groei van populariteit van tafeltennis waarneembaar is, wijst dit meer op invloeden vanuit China, dan vanuit Engeland, hoewel het een Engelse sport betreft. Deze

sporten worden dan ook meegenomen bij het scenario onderzoek naar de invloed van de opkomst van China op sport.

Of China in staat zal zijn haar stempel te drukken op sport wereldwijd, en met name in Nederland, is nog onduidelijk. Welke sporten mogelijk overkomen uit China, of welke sporten aan populariteit gaan winnen is afhankelijk van economische, politieke en sociaal-culturele ontwikkelingen. In het komende hoofdstuk zal meer specifiek worden beschreven hoe het mechanisme van het populair worden van sport in zijn werk gaat. In hoofdstuk 4 komen de ontwikkelingen aan bod die de populariteit van sporten in Nederland mogelijk beïnvloeden.

2: Verborgen competitie

Dit hoofdstuk beschrijft de theorie van Maarten van Bottenburg, welke als basis fungeert voor deze scriptie. Van Bottenburg (2004) beschrijft in Verborgen Competitie hoe de ene sport populairder kan worden dan de andere. Hij gebruikt hiervoor resultaten uit het verleden. Op grond van die kennis zal in deze scriptie worden onderzocht of dit ook voor de toekomst een geldige theorie is. Eerst zal worden toegelicht wat de theorie van Van Bottenburg inhoudt.

§2.1. Een inleiding

Sport had vroeger te maken met praktischer zaken dan vermaak. Het draaide om de jacht, transport en oorlog. Daarnaast kende elke stand of klasse haar eigen sporten, waardoor een grote diversiteit aanwezig was. Door ontwikkelingen wereldwijd is een wereldsportstelsel ontstaan. Landen zijn meer tot elkaar gekomen en zijn zich steeds meer met elkaar gaan bemoeien. Het gevolg hiervan voor sport is dat iedereen inmiddels dezelfde regels, afmetingen van veld en doel, sancties, rituelen, symbolen en spelersaantallen kent. Vanuit allerlei lokale en regionale vormen van sport is vanaf 1870 een internationale standaardisatie ontstaan. De reden dat dit in Engeland begonnen is, is dat Engeland een internationale uitstraling en prestige had. Engeland had een centrale positie in het moderniseringsproces en hierdoor kreeg het land status. Een gecultiveerde sport paste daarbij en regels waren daarbij nodig. De mondialisering die destijds al zichtbaar was had ook haar invloed op sport. Via migratie en politieke en economische uitbreiding heeft de vernieuwde sport zich vanuit Engeland kunnen verspreiden. De concurrentie tussen landen neemt toe en dit uit zich ook in de sport. Begin 20^e eeuw komt het steeds vaker voor dat een land haar eigen sporters wil laten strijden om titels tegen Engeland. Nationale helden nemen het op tegen Engelsen die door hun eigen land tot wereldkampioen zijn uitgeroepen. Sporters krijgen hierdoor internationale bekendheid. Een soortgelijk proces doet zich daarna voor in Amerika. Amerika wordt in de twintigste eeuw wereldmacht, verkrijgt status en prestige en verspreidt haar sporten wereldwijd.

Wat nu precies de populairste sport is, is volgens Van Bottenburg moeilijk te bepalen. Want wat zijn nu precies de criteria? Gaat het om het aantal actieve of passieve spelers, of gaat het om de media-aandacht en het kijkgedrag naar een bepaalde sport? In de volgende paragraaf komt dit aan bod.

§2.2. Populariteit van sport

In zijn boek onderzoekt Van Bottenburg in hoeverre verschillende factoren van invloed zijn op de populariteit van sport. Hij wijst er een heel aantal af. Hij beschrijft dat het klimaat en het landschap niet de doorslaggevende factoren zijn voor de populariteit van sport. Bijvoorbeeld omdat niet in alle landen waar in de winter natuurijs te vinden is het schaatsen even populair is. Op een soortgelijke wijze worden zo lichaamsbouw, voorzieningenniveau, kosten, intrinsieke kenmerken, volkskarakter, individualisering, het effect van idolen, het verdienen van veel geld en de invloed van televisie als niet bepalend genoteerd voor de populariteit van sport. Al deze factoren kunnen een gedeelte van de populariteit verklaren maar geen van alle doet dit in zijn totaliteit. Uiteindelijk wordt besloten met een redernering over wat er dan wel voor zorgt dat de ene sport populairder is dan de andere. In het verlengde van Stokvis (1989) zegt Van Bottenburg dat de populariteit van een sport wordt bepaald door maatschappelijke verhoudingen. Hiertoe vallen status, sociale klasse en smaakverschillen te rekenen. Doordat deze maatschappelijke bepalingen veranderen, verandert de keuze voor een bepaalde sport geregeld.

Machtsverhoudingen en statusverschillen tussen staten en landen, maar ook tussen verschillende bevolkingsgroepen liggen hieraan ten grondslag.

De status van een sport is dus erg belangrijk. Door te kiezen voor een sport voeg je je bij een groep mensen waarmee je je wilt associëren, en onderscheid je je tegelijk van andere sporten met een andere doelgroep. Door de dynamiek verandert deze status geregeld. Aan de hand van de tafeltennissport zal dit uitgelegd worden.

De keuze voor tafeltennis is gemaakt omdat dit voor het vervolgonderzoek, aangaande de invloed van China, een belangrijke sport is. Meestal worden sporten eerst door elitaire groepen beoefend. Vervolgens willen mensen uit lagere klassen zich meten met of spiegelen aan de elite en gaan daarom participeren in deze sporten. Hoe meer mensen uit andere klassen gaan deelnemen, hoe meer een sport in status daalt. Soms gaat het echter andersom. Tafeltennis en badminton zijn hiervan voorbeelden. Zij zijn later verspreid dan andere Engelse sporten zoals voetbal en cricket. Tafeltennis en badminton hadden te maken met een imagoprobleem nadat de Engelse elite stopte met de beoefening ervan. Eerst was het door de informele sfeer een enorm populaire sport, maar de status veranderde.

Steeds meer huishoudsters en kinderen gingen tafeltennissen en daarom werden ze geassocieerd met huiselijk vermaak en kinderspel. Hierdoor nam sinds het begin van de 20^e eeuw de exclusiviteit van de sport af in Engeland. Zowel badminton als tafeltennis werden vaak thuis en in ongeorganiseerd verband beoefend. Pas sinds de 2^e helft van de 20^e eeuw is het een internationaal gewaardeerde sport geworden. In

die tijd begonnen de Chinezen al wereldkampioenen af te leveren in de tafeltennissport, met als gevolg dat veel mensen denken dat tafeltennis een Chinese sport is. Door de bijnaam pingpong, wordt dit nog verder versterkt. De associatie met Engeland wordt echter niet gelegd. Het imago van tafeltennis paste niet bij het elitaire en verontwikkelde Engeland van begin 20^e eeuw.

Dat tafeltennis in China wel enorm populair werd is te danken aan Japan. In de 19^e eeuw gaat Japan moderniseren om maar geen onderdeel van het westerse imperialisme te worden. Begin 20^e eeuw is Japan uitgegroeid tot een grote militaire macht waarbij westerse kennis werd gebruikt om het eigen zelfbestuur in handen te houden. Tafeltennis is in het begin van de 20^e eeuw in het Japanse leger wel populair. Deze sport kon op een gewone tafel gespeeld worden en behoefde verder weinig voorbereiding. Doordat de Japanners door China trokken, en het Chinese volk betrokken bij het sporten in hun vrijetijd, heeft tafeltennis een beter imago gekregen en is het populair geworden.

Aan het einde van de 19^e eeuw deden veel mensen meerdere sporten. Zoals Van Bottenburg beschrijft was er in die tijd een generalistische sporthouding. Dit veranderde toen de onderlinge concurrentie steeg en het verstandiger leek om zich te richten op 1 sport. Veel regionale sporten zijn toen verloren gegaan. Sommige zijn blijven bestaan, maar dan voornamelijk binnen de eigen landsgrenzen.

Na de tweede wereldoorlog worden allerlei cultuuruitingen ingezet met een politiek doel. Rusland bijvoorbeeld zet kunst, literatuur, muziek en sport in om politieke doelen te bereiken. In een poging om te moderniseren werd er naar het westen gekeken. Door rivaliteit met het westen wilden mensen zich gaan toeleggen op sport en zo stegen de ledenaantallen van sportbonden enorm in Rusland. Tussen 1924 en 1935 was er een toename in Rusland van 250.000 sporters naar 6,5 miljoen.

Doordat de Russische partij controle had op de media, onderwijs, sportbegeleiding, sportorganisaties en faciliteiten kon sport eenvoudig gestimuleerd worden. Elke Olympische sport werd dan ook gestimuleerd in deze communistische staat. Er werden faciliteiten aangelegd en nieuwe talenten gerekruteerd.

Een verschil met de Amerikaanse sportstimulatie is dat Amerika ook veel sport om te kijken stimuleert. Het American football bijvoorbeeld is een belangrijke sport in Amerika maar niet omdat er veel Amerikanen de sport beoefenen. Het is een meer gewaardeerde sport om naar te kijken. Het is voornamelijk een groep mensen die als ‘gladiatoren’ worden omschreven door Van Bottenburg die deelneemt aan deze sport. Het was voorheen een elitaire universiteitssport en is daarom ten tijde van de verspreiding van de andere sporten achter gebleven. De minst gecommercialiseerde sport die uit Amerika afkomstig is, is de populairste geworden.

Dit is volleybal. In de onderstaande tabel is de populariteit van sporten wereldwijd weergegeven. Bij het maken van deze lijst heeft Van Bottenburg (2004) zich gebaseerd op uitslagen, ranglijsten, transfers, roddels, mythen, legendes en de sociaal historische context.

Tabel 1: Rangorde wereldwijd meest verspreidde sporten gebaseerd op het aantal landen met een nationale organisatie in de betreffende sport die lid is van een door het Internationaal Olympisch Comité erkende en/of bij de General Association of international Sports federation aangesloten internationale sportfederatie (2003).

Bron: In Van Bottenburg (2004): Officiële website van het Internationaal Olympisch Comité. (www. olympic.org) en gerelateerde links naar internationale sportfederaties.

In de tabel op de vorige pagina worden sporten uit allerlei landen genoemd. De hoogst genoteerden zijn Engelse en Amerikaanse sporten. De eerste genoemde Chinese sport staat op plaats 48, wushu. Dit is een traditionele Chinese sport die in westerse landen vrij onbekend is. Door de grote hoeveelheid Chinese deelnemers komt deze sport toch vrij hoog genoteerd terug. Populaire sporten in Nederland staan in de volgende tabel weergegeven.

Tabel 2: Populaire sporten in Nederland

Een eeuw geleden namen Aziaten Europese sporten over maar volgens Van Bottenburg gebeurt dat nu andersom. Japan werd in de laatste decennia van de 20^e eeuw een supermacht op economisch terrein. En dat neemt China nu over. Het prestige van Japan was groot en de interesse in alles wat Japans was steeg. Zowel de Japanse technologie, de sociale verhoudingen, de eet- en drinkgewoonten en de sportcultuur werden overgebracht naar Europa. Het Japanse judo staat op de 9^e plaats van populaire sporten. Naast judo kwamen ook andere sporten in het mondiale sportstelsel terecht. Judo werd ongekend populair om kinderen weerbaar te maken. In de jaren 70 zijn veel vechtsporten naar Europa gekomen. Zoals al eerder bij Engeland en Amerika blijkt ook bij Japan dat de verspreiding van de eigen sporten de internationale machtsverhoudingen en nationale moderniseringprocessen volgt.

Door de ongelijke machtsverhoudingen worden sporten op een ongelijke manier verspreidt. Daarom worden sporten die afkomstig zijn uit machtige landen meer beoefend dan sporten uit mindere of onmachtige landen.

Voornamelijk sporten die wereldwijd beoefend worden hebben de interesse van andere landen. Zij willen mee concurreren en mogelijk via sport laten zien dat zij wel wat voorstellen, ook al zijn ze misschien arm of onmachtig op politiek terrein.

Door de standaardisatie en maatschappelijke schaalvergrotingen is het makkelijker geworden om deel te nemen en om sporten te bekijken die niet uit het eigen land afkomstig zijn. Door de mondialisering is dit proces versneld.

§2.3. Het conceptuele model

In deze paragraaf wordt een conceptueel model weergegeven waarin de theorie van Van Bottenburg en de richting van het onderzoek staan. Verchinisering betekent zoveel als imperialisme vanuit China. Verchinisering gaat er dus vanuit dat de wereld steeds Chineser wordt, doordat dit land haar cultuur verspreidt over de rest van de wereld. Wanneer er geen verchinisering optreedt, zal de verwestersing doorgaan. Dit houdt in dat andere culturen zich aanpassen aan de westerse, zoals dat nu gebeurt.

In dit conceptueel model is zichtbaar welke trends uitgediept dienen te worden om te kunnen komen tot een antwoord op de vraag of de sport in Nederland zal worden beïnvloed door de opkomst van China. Dit model zal fungeren als leidraad voor het onderzoek dat volgt en beschreven wordt in hoofdstuk 4. Het model ziet er als volgt uit:

Figuur 1: Conceptueel model: Cultureel imperialisme

Economische macht

Politieke macht

Culturele macht

Populariteit van sport in Nederland Verchinisering

Ja/Nee

In dit model is te zien dat economische macht als voorwaarde wordt gezien voor politieke macht, en dat politieke macht als voorwaarde geldt voor culturele macht.

Wanneer een land op economisch, politiek en sociaal-cultureel vlak macht bezit, leidt dit tot cultureel imperialisme. Dit houdt hier in dat er in dit geval verchinisering optreedt. Of het mogelijk is dat China macht krijgt op alle drie de gebieden moet blijken uit de linkerzijde van het model. Of deze verchinisering invloed heeft op de populariteit van sport in de toekomst, en dan specifiek in Nederland, wordt aangegeven in de rechterzijde van het model. De pijl die vanuit de ovaal richting het blok met ‘populariteit van sport in Nederland’ wijst stelt de vraag of de populariteit van verschillende sporten in Nederland verandert door de opkomst van China. Hier wordt indirect de vraag gesteld of de theorie van Van Bottenburg ook van toepassing is op de toekomst, namelijk of de toekomstige machtsverhoudingen in de wereld, met China aan de leiding, de manier waarop wij sport beoordelen beïnvloedt.

In de paragrafen 4.1., 4.2. en 4.3. wordt beschreven welke economische, politieke en de sociaal-culturele ontwikkelingen zich in China gaan voordoen. De ontwikkeling van China is opgedeeld in deze drie groeigebieden welke geselecteerd zijn op basis van de theorie van Guttmann (1994). Op basis van deze theorie zal er bekeken worden in hoeverre China zich economisch, politiek en sociaal-cultureel ontwikkelt en in hoeverre deze groei doorgang vindt naar de toekomst. De pijlen die tussen deze drie groeigebieden staan zijn van groot belang. Deze pijlen geven overgangsfases weer van economische vooruitgang naar politieke ontwikkelingen.

En van politieke vooruitgang naar sociaal-culturele macht. Deze fasen leiden een nieuwe periode met meer macht in en geven weer of China een nieuwe positie in de wereld krijgt.

§2.4. Samenvatting

In dit hoofdstuk is aangegeven waarom de ene sport populairder is dan de andere.

Het volgende citaat geeft kort weer waarom de ene sport wordt verkozen boven de andere:

“De sportvoorkeuren van mensen verschillen en veranderen doordat de sociaal-culturele betekenissen die zij aan sporten toekennen ontstaan en verschuiven als onbedoelde gevolgen van veranderende verhoudingen tussen groepen mensen en vooral tussen staten en sociale klassen.” (Van Bottenburg, 2004, blz. 235)

De populariteit van een sport hangt volgens Stokvis (1989) af van sociale banden. Hij haalt hierbij de strijd om status tussen sociale klassen en de machtsverhoudingen tussen landen aan als verklarende factoren. Een sport die door een elitaire groep beoefend wordt zal volgens Stokvis populairder zijn dan een sport die als volkssport beschouwd wordt. Een sport die wordt beoefend in een land met aanzien zal populairder zijn dan een sport die afkomstig is uit een derde wereldland.

De machtsverhoudingen beïnvloeden de manier waarop wij sporten beoordelen. Doordat Engeland macht en prestige bezat op verschillende terreinen heeft het haar cultuur weten over te brengen, en daarmee zijn Engelse sporten tot de populairste ter wereld gaan behoren. De verhoudingen van elk willekeurig land met Engeland hebben het succes van de Engelse sporten in dat land bepaald. In de landen waarmee Engeland concurreerde waren de Engelse sporten minder populair, Amerika voornamelijk. Amerika heeft ook veel invloed uitgeoefend omdat het zich onafhankelijk van Engeland ontwikkelde en net als Engeland macht en prestige bezat. Zal de Chinese staat in het eigen land de sport verder willen ontwikkelen zoals ook in Rusland gebeurde? Is China in staat om, net als Engeland en Amerika prestige en macht te veroveren waardoor zij wereldwijd de sportkeuze van mensen kunnen beïnvloeden?

3: Methoden en technieken

In dit hoofdstuk zal beschreven worden op welke manier het onderzoek naar de invloed van China op sport in Nederland gedaan wordt. Op basis van theorieën over het verleden zal getracht worden via een scenariostudie, een voorspelling te doen voor de toekomst.

§3.1. Onderzoeksmethode

§3.1.1. Scenario onderzoek

In deze scriptie zal een scenario onderzoek geschreven worden. Dit houdt in dat er, op basis van diverse bronnen, een voorspelling wordt gedaan over een mogelijke toekomstige situatie. Verschillende scenario’s, en dus verschillende situaties in de toekomst, worden geschetst. Er is gekozen voor deze onderzoeksvorm in verband met het te bereiken doel; het schetsen van een mogelijke toekomstsituatie. Het gaat erom hoe de verre toekomst eruitziet, en hiervoor is het doen van een scenariostudie uitermate geschikt. Een aantal stappen zal ondernomen worden om vanuit de data tot een situatieschets van de wereld te komen in het jaar 2050. Er is gekozen voor dit jaartal omdat het nog redelijk ver weg ligt. Wanneer er gekeken wordt naar mogelijke gevolgen van iets omvangrijks zoals wereldwijde verschuivingen, dient er een ruim tijdsbestek te worden gekozen zodat er een kans is dat vergaande ontwikkelingen zich voordoen. Wanneer een korter tijdbestek wordt gekozen is de ontwikkeling mogelijk te gering en zullen de gevolgen niet dusdanig ver reiken, dat duidelijk merkbaar is of de invloed van China op de sport merkbaar wordt in Nederland.

Er zal een exploratief deductief scenario-onderzoek gedaan worden. Dit houdt in dat een nu nog onbekend gebied verkend wordt. Hierbij wordt geredeneerd vanuit het algemene, om uitspraken te kunnen doen over het bijzondere. De theorie van Van Bottenburg is een theorie die op wereldniveau geldt. In dit onderzoek wordt gekeken of deze theorie ook in de toekomst klopt, en in hoeverre uitspraken gedaan kunnen worden over het bijzondere. Dat is in dit geval de sport in Nederland.

Het onderzoek zal een verkenning zijn naar de toekomst. Vooraf zal niet vastliggen naar welk punt in de toekomst toegewerkt zal worden. Het jaartal staat dan wel vast omdat er een richtlijn nodig is, maar de scenario’s zijn nog niet ingekleurd. Uit het komende onderzoek zal blijken welke mogelijke scenario’s er zijn voor de toekomst. De keuze voor deze specifieke methode is gemaakt omdat er te weinig kennis vooraf beschikbaar is, om een plausibele situatieschets te kunnen