Onderzoek de school in!

O

nderwijsonderzoek en onder- wijspraktijk profiteren soms te weinig van elkaar. Om de kloof tussen beide werelden te verkleinen, zijn er steeds meer interprofessionele samenwerkingen. Een voorbeeld is de Werkplaats Onderwijs- onderzoek Utrecht (WOU) waarin leerkrachten en onderzoekers samenwerken aan het beant- woorden van onderzoeksvragen die leven in scholen. Zowel de bij het onderzoek betrokken leerkrachten, schoolleiders als onderzoekers zijn enthousiast over het onderzoeken in de onderwijspraktijk: ‘Het is een waardevol project dat diepgang geeft aan de ontwikkeling die wij op school willen doormaken’, aldus een leerkracht- onderzoeker. Ondanks dit enthou- siasme van de onderzoeksteams, lopen veel scholen aan tegen het achterblijven van schoolbrede leerkrachtbetrokkenheid bij het

onderzoek. Voor sommige leerkrachten kan onderwijsonderzoek voelen als een ‘ver-van- mijn-bed-show’. Dit kan bijvoorbeeld komen door onbekendheid met de toegevoegde waarde van het onderzoeken van de eigen onderwijspraktijk, maar ook doordat de ‘waan van de dag’ weinig ruimte laat voor extra taken.

Juist de diversiteit aan ervaringen en expertise van alle leerkrachten in een schoolteam is onmisbaar voor relevant onderzoek. Hun inbreng kan helpen om kwaliteitsbevordering van het onderwijs vorm te geven. Oftewel, schoolbrede leerkrachtbetrokkenheid is hard nodig om duurzame schoolontwikkelingen te bewerkstelligen. Dit roept de vraag op hoe deze betrokkenheid gestimuleerd kan worden, zodat de aanwezige expertise op een school optimaal benut wordt tijdens het doen van onderzoek in de school.

Duurzame schoolontwikkeling

Onderzoek de school in!

Leerkrachten en onderzoekers slaan steeds vaker de handen ineen om een vraagstuk vanuit een school

te onderzoeken wat kan leiden tot duurzame schoolontwikkelingen. Hiervoor is naast een

onderzoekende leerkracht ook betrokkenheid van het hele schoolteam nodig. Hoe stimuleer je schoolbrede leerkrachtbetrokkenheid bij praktijkgericht onderzoek?

TEKST LOUISE KOS EN LOTTE HENRICHS

40 PROFESSIO- NALISERING

PRAKTIJKGERICHT ONDERZOEK

Een school moet zich continu ontwikkelen om de onderwijskwaliteit te borgen en waar nodig te versterken. Schoolontwikkeling kan plaats- vinden wanneer scholen een ontwikkelings- gerichte structuur en cultuur kennen (Godfrey, 2017). Dit betekent dat bijvoorbeeld het stellen van kritische vragen en opzetten van een onderzoek als waardevol gezien wordt. Om een onderzoekscultuur te bevorderen, zijn op zeventien Utrechtse basisscholen leergemeen- schappen (zogenaamde WOU-teams) ingericht die praktijkgericht onderzoek uitvoeren, begeleid door een onderzoeker van een Utrechtse hogeschool of universiteit. Centraal staat de gelijkwaardige samenwerking waarbij iedereen vanuit zijn eigen expertise bijdraagt aan het onderzoek (zie figuur 1). De broker heeft hierin een krachtige positie, omdat deze leerkracht als bruggenbouwer dient tussen de onderzoeker, de leerkracht-onderzoekers en het schoolteam.

LESSEN UIT DE LITERATUUR

De gelijkwaardige samenwerking wordt als waardevol ervaren en draagt volgens brokers bij aan duurzame schoolontwikkeling: ‘Door de extra tijd die we nu hebben en de extra expertise vanuit de externe onderzoeker, maar ook door het contact met andere WOU-scholen kunnen we grondiger onderzoeken wat we willen en hoe we dit het beste kunnen doen’, zegt een leerkracht-onderzoeker. WOU-teams ervaren echter ook dat het onderzoek nog niet genoeg leeft op scholen, wat mede komt door de dagelijkse gang van zaken. Oftewel, de betrokkenheid van het schoolteam is nog een uitdaging. Natuurlijk hoeft niet elke leerkracht onderzoek te doen, maar betrokkenheid (van feedback leveren tot onderzoeken) is wel gewenst voor het komen tot school-

ontwikkeling. Ook de leerkrachten buiten het WOU-team kunnen namelijk waardevolle input leveren op basis van hun onderwijservaringen en samen kom je echt verder wanneer het gaat

LOUISE KOS

is leerkracht in het primair onderwijs en Research Master-student aan de Universiteit Utrecht

LOTTE HENRICHS (l.f.henrichs@uu.nl) is universitair docent bij de Graduate School of Teaching en de Academi- sche Lerarenopleiding Primair Onderwijs van Universiteit Utrecht Het betrekken van leerkrachten verhoogt de impact van onderzoek in de praktijk, want zij gaan uiteindelijk met de uitkomsten aan de slag in de klas

Figuur 1 – Rollen van het Werkplaats Onderwijsonderzoek Utrecht-team

FOTO’S: WILBERT VAN WOENSEL

Leerkracht-onderzoeker Werkzaam op de desbetreffende school. Draagt bij aan het beantwoorden van de onderzoeksvraag Onderzoeker Werkzaam in het hoger onderwijs.

Stelt zijn onderzoeksmethodologische expertise in dienst van het uit te voeren onderzoek

Broker

Werkzaam op de desbetreffende school. Leerkracht met onderzoeks- ervaring. Bruggenbouwer tussen de diverse samenwerkende partijen Student-onderzoeker

Loopt stage op de desbetreffende school. Draagt bij aan het beantwoorden van de onderzoeksvraag

JSW 06 2020

41

om kwaliteitsbevordering van het onderwijs.

Onder het motto ‘Practice what you preach’ wil de WOU-werkgroep zich door onderzoek laten leiden om dit vraagstuk over betrokkenheid aan te pakken. Daarom zetten we de lessen uit de literatuur op een rij die bijdragen aan schoolbrede leerkrachtbetrokkenheid bij onderzoek.

1. EIGENAARSCHAP

Om je als leerkracht betrokken te voelen bij onderzoek, is er gevoel van eigenaarschap nodig. Dit betekent dat je kan meedenken over het onderwerp zodat het relevant is voor je eigen onderwijspraktijk en over hoe het onder- zoek wordt uitgevoerd. Juist het betrekken van leerkrachten hierbij verhoogt de impact van onderzoek in de praktijk, want zij zijn het die uiteindelijk met de uitkomsten aan de slag gaan in de klas (Zwart, Smit, & Admiraal, 2015).

2. ALLE NEUZEN DEZELFDE KANT OP Voor een goede samenwerking binnen een leergemeenschap zijn een groepsidentiteit en gedeelde uitdaging essentiële ingrediënten (Wenger, 1998). Om een groepsidentiteit te ontwikkelen, moet er vanaf het begin

geïnvesteerd worden in het creëren van gelijke verwachtingen en intenties. Ook helpt het wanneer iedereen een unieke bijdrage heeft aan het onderzoek. Natuurlijk kan de grootte van de bijdragen verschillen, maar duidelijke taken en waardering voor elkaars bijdragen leiden tot het gevoel dat iedereen belangrijk is.

Om daarnaast alle neuzen in het schoolteam dezelfde kant op te krijgen, kan de onderzoeks- vraag het beste voortkomen uit de praktijk (Admiraal, Lockhorst, & Van der Pol, 2012).

Zo ontstaat er een gedeelde uitdaging om de onderwijspraktijk te onderzoeken. Natuurlijk zijn er ook leerkrachten met minder affiniteit voor onderzoek. Om deze leerkrachten betrok- ken te houden, is het belangrijk dat zij met de opgedane kennis uit het onderzoek aan de slag kunnen in de klas. Wanneer er echt iets met hun ervaringen en feedback wordt gedaan, zal de leerkrachtbetrokkenheid groeien.

3. KANSEN VOOR PROFESSIONELE ONTWIKKELING

Het helpt daarnaast om de positieve relatie tussen onderzoek en professionele ontwikke- ling van leerkrachten te benadrukken.

Als leerkracht kun je door het onderzoek reflecteren op je eigen lesgeven en dit verder onderzoeken. Deze onderzoekende houding kan echt de onderwijskwaliteit verhogen én bijdragen aan de ontwikkeling van leerlingen.

Zo haal je nog meer uit de leerling!

4. DRAAGVLAK DOOR LEIDERSCHAP

Hoe schoolleiders tegen het onderzoek aankij- ken, kan schoolbrede leerkrachtbetrokkenheid maken of breken. Daarom is het cruciaal dat schoolleiders openlijk het onderzoek onder- steunen, hun enthousiasme delen en leerkrachten aanmoedigen om opgedane kennis in de klas toe te passen. Het is daar naast essentieel dat schoolleiders WOU-teams faciliteren in het betrekken van collega’s bij het onderzoek. Een gebrek aan tijd en de dage- lijkse onderwijspraktijk maakt schoolbrede leerkrachtenbetrokkenheid een uitdaging.

Deze uitdaging kan worden aangegaan door het onderzoek te integreren in de jaarplanning.

Schoolleiders kunnen bijvoorbeeld taakuren vrijmaken en het onderzoek agenderen tijdens teamvergaderingen en studiedagen. Ook hebben schoolleiders een belangrijke rol in hoe informatie wordt gedeeld. Wanneer dit

Schoolontwikkeling=

De activiteiten die een school onderneemt om de kwaliteit van het onderwijs en de professionaliteit van de leerkrachten te bevorderen.

Schoolbrede leerkracht- betrokkenheid is hard nodig om duurzame schoolontwikkelingen te bewerkstelligen

42

nog niet echt betrokken waren terwijl een jaar later schoolteams al meer betrokken zijn.

Dit komt volgens de brokers doordat er expli- ciet tijd voor het onderzoek is vrijgemaakt in de jaarplanning, teamleden worden aange- moedigd mee te denken en hun feedback serieus wordt genomen. Ook geven scholen waar het onderzoeksproces goed verloopt aan dat het onderzoek bijdraagt aan duurzame school ontwikkelingen. Dit laat zien dat leer- krachten en onderzoekers gezamenlijk echt een positieve verandering kunt doorvoeren in een school wanneer er gebruik wordt gemaakt van de expertise van alle betrokkenen. Het is dus zeker de moeite waard om te investeren in schoolbrede leerkrachtbetrokkenheid, zodat het doel van praktijkgericht onderzoek bereikt kan worden: het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs.

mondeling gebeurt, is het fijn als informatie ook schriftelijk wordt gedeeld met afwezige teamleden. Verder kan het helpen om de resultaten visueel in de teamkamer te presenteren. Het is daarbij belangrijk dat ook het onderzoeksproces wordt gedeeld. Zo is iedereen op de hoogte van wat er gaande is.

WAT DOET DE WOU AL?

Allereerst krijgen eigenaarschap en een gedeelde uitdaging binnen de WOU deels een plek door te werken met bottom-up vraag- articulaties. Scholen geven zelf aan wat er leeft in de praktijk. Hier ligt nog een kans om bij aanvang het hele schoolteam meer te betrekken, zodat ook een groepsidentiteit kan ontstaan. Verder worden brokers aangemoe- digd om de voortgang en resultaten te delen met het schoolteam, zowel op meer formele (studiedagen, teammemo, et cetera) als infor- mele (in de teamkamer) momenten. Dit blijft een aandachtspunt, want brokers geven aan dat het delen van informatie er snel bij inschiet.

Daarnaast zijn er, in de meeste gevallen, korte lijntjes tussen de WOU-werkgroep en de schoolleiders. Door de dagelijkse gang van zaken is het belangrijk om schoolleiders regel- matig te doordringen van hun cruciale rol wat betreft schoolbrede leerkrachtbetrokkenheid.

Op één school resulteerde het vertrek van een inspirerende schoolleider al in het stopzetten van het onderzoek, wat deze cruciale rol benadrukt. Door bijvoorbeeld als schoolleider leerkrachten te stimuleren om naar onderwijs- bijeenkomsten te gaan waar WOU-teams hun resultaten presenteren, zal de betrokkenheid toenemen én vindt er tegelijkertijd professiona- lisering plaats. Om zicht te houden op het onderzoeksproces, is het belangrijk om te blijven monitoren door bijvoorbeeld halfjaar- lijkse procesevaluaties die brokers invullen.

Hier ligt voor de WOU-werkgroep nog een kans, want door deze uitkomsten te delen met schoolleiders hebben zij ook beter inzicht in het proces.

GEDULD EN AANDACHT

Het creëren van schoolbrede leerkracht- betrokkenheid bij onderzoek kost tijd. Dat zal niet van de ene dag op de andere dag gebeu- ren, wat ook zichtbaar is in de WOU. Uit de procesevaluaties blijkt dat aan het begin van het eerste onderzoeksjaar veel schoolteams

De literatuurlijst is te vinden op:

www.jsw.nl/artikelen

Resultaat van onderzoek

Het resultaat van concreet onderzoek dat heeft plaats gevonden in een school en heeft geleid tot de presentatieposters van de brokers is te vinden via:

http://onderwijsonderzoekutrecht.nl/

presentatieposters-brokers-wou-2018-2020

Voordelen praktijk gericht onderzoek

• De onderzoeksmatige werkwijze verhoogt de betrouw- baarheid en kwaliteit van ontwikkelde materialen.

• Praktijkgericht onderzoek stimuleert door onderzoek geïnformeerd handelen in scholen.

• Leerkrachten hebben meer zeggenschap over onderwijs ontwikkeling.

• De kloof tussen onderwijsonderzoek en onderwijs- praktijk wordt verkleind.

WOU 2.0 conferentie, 25 juni 2019

Op welke wijze wil OBS Tuindorp invulling geven aan educatief partnerschap?

<Voeg logo van de school toe>

Plan van aanpak Verwachte opbrengst(en)

Tussentijdse resultaten

Hindernissen en oplossingen

• Overeenkomsten en verschillen educatief partnerschap;

• Gericht plan ontwerpen en uitvoeren om educatief partnerschapop OBS Tuindorp verdere invulling te geven;

• Communicatie tussen school en ouders verbeteren.

• Nieuw in school en stichting

• Lastig om WOU-team in terichten met vaste leerkrachten.

• Oplossing: onderzoek verdeeld en per deel leerkrachten aan onderzoeksgroep toegevoegd.

• Werkplekin school om m.n. data te analyseren

• Oplossing: deels thuiswerken

Planning volgend jaar

• Literatuuronderzoek

• Documentanalyse

• Oudertevredenheidsonderzoek (SPO Utrecht)

• Enquêtesleerkrachten(21) en ouders (370 leerlingen)

• Meedenkgroepen: ouders (4), leerkrachten(4), management (2)

• Enquête: respons ouders (106), respons leerkrachten (100%).

• Analyse gegevens in vollegang Tipje van de sluier:

• School enouders zittenvoor een groot deel op 1 lijn

• Communicatie grootstestruikelblok

• Ieder zijn rol en expertise

• Educatiefpartnerschapschool <-> stichting

• Uitwerkenconclusies enaanbevelingen vooronderzoek (jaar 1 ) ->

• Innovatiefontwerp educatief partnerschap ->

• Experimenten ->

• Evaluatie enbijstelling ->

• Voortdurende communicatie over verloop innovatie

JSW 06 2020

43

Meer weten?

Ga naar www.jsw.nl of bel 088-2266692

Op de hoogte blijven van de ontwikkelingen

in het basisonderwijs?

Neem een abonnement op JSW

Ontvang 10 x JS W

JSW lezen op tablet en pc

Krijg toegang tot het digit aal

archief

(>1.000 artik elen)

Positieve kijk op ho og­

begaafd heid

nr 5

_Januari

2020

Special

Voor slechts

€79,95 per

jaar

Studenten

ontvangen

50%

_korting