Omgaan met relatieproblemen

(1)

(2)

(3)

Van A tot ggZ

De boeken in de reeks Van A tot ggZ beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men met het probleem om moet gaan.

Door de prettig leesbare combinatie van beschouwingen, cartoons en citaten zijn de boeken niet alleen geschikt voor vertegenwoordigers van patiëntenverenigingen, behandelaren en mantelzorgers, maar vooral ook voor de cliënten zelf en de mensen in hun directe omgeving.

(4)

Omgaan met

relatieproblemen

Jean-Pierre van de Ven

Tweede, geheel herziene druk

Houten 2010

(5)

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgesla- gen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augus- tus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp).

Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden.

Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor druk- fouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen.

ISBN 978 90 313 8598 0 NUR 777

Ontwerp omslag: Jos Peters, Huizen Cartoons: Marcel Jurriëns

Eerste druk, september 2005

Tweede, geheel herziene druk, november 2010

Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2

Postbus 246 3990 GA Houten

www.bsl.nl

(6)

5

Voor Kitty

(7)

7

I n h o u d

Voorwoord 11

1 Wat is er met ons aan de hand? 17

Wat is dat, relatieproblemen? 17

Inhoud 18

Schijn en wezen 22

Betrekking 23 Wat lijkt op een relatieprobleem, maar is het niet? 26

Verschoven problemen 27

Andere fase 29

Hoe weet je dat je relatieproblemen hebt? 31 Zelfdiagnose 37 Vragenlijsten 37

De snapshot-methode 39

2 Hoe heeft het met ons zover kunnen komen? 41 Verklaring aan de hand van je persoonlijke geschiedenis 41 Verklaring aan de hand van het systeem dat jullie zijn 44 Verklaring aan de hand van de communicatie 47 Verklaring aan de hand van Venus en Mars 49

Aan verklaringen heb je niks 50

3 Wordt het erger? 55

Ja: wat er gebeurt als je niets doet 55 Nee: wat er gebeurt als je niets doet 57

(8)

8

4 Soorten relatietherapie 61

Systeemtherapie 62

Cognitieve gedragstherapie 67

Integratieve therapie 72

Directieve therapie 74

Emotionally Focused Relatietherapie 82

Narratieve therapie 84

Oplossingsgerichte therapie 86

Objectrelatietherapie 91

Familiaal huiselijk geweld 92

5 Kan ik zelf iets doen? 97

Enkele suggesties voor mensen die het zelf wel kunnen 99 1 Je redenen voor veranderen onder woorden brengen 101 2 Je bewust worden van waar je elke dag het meeste last

van hebt 105

3 Meten wat veranderen moet 108

4 Het veranderen van dagelijkse routines 113

Hou je in: het creëren van rust 114

Laat jezelf zien: intiemer worden 119 Voeg nieuwe dingen toe: elke dag een compliment 123

5 Je kijk op de zaken veranderen 126

Waarnemen en weer laten gaan 132

6 Nieuwe noten op je zang 134

7 Besef dat je niet alles kunt veranderen 140

8 Kiezen 146

(9)

9 6 Het gaat toch weer mis met die vreselijke m/v 149

Zie het aankomen 150

Gebruik je gereedschap 151

Laat het: een relatie is geen feit 152

7 Bronnen 155

Gebruikte literatuur 155

Vragenlijsten 159

Over de auteur 161

Reeds verschenen titels 163

(10)

11

M o t i va t i e – v o o r w o o r d b i j d e 2 e e d i t i e

Wat wil je bereiken met het lezen van dit boek? Waar hoop je op? Hoe ziet je leven eruit als al je wensen zijn uitgekomen?

Het veld van de relatiepsychologie is behoorlijk in beweging geweest sinds het verschijnen van de vorige editie van Omgaan met relatieproblemen.

Behandelingen zijn verder ontwikkeld, onderzoek is gedaan. Deze nieuwe informatie heb ik opgenomen in deze editie. Het goede nieuws is:

actief ingrijpen in je relatie heeft zin. Bij tachtig procent van de stellen die in relatietherapie gaan, verbetert de relatie in vergelijking met mensen die geen behandeling wagen. Er is ook minder goed nieuws: ongeveer de helft van de behandelde stellen valt na enkele jaren terug in problema- tisch gedrag. Hoe komt dat? Er zijn twee antwoorden op deze vraag.

Antwoord één is: er zijn veel verschillende relatietherapieën die elk wat goeds doen, maar om het resultaat van therapie te verbeteren moeten de beste ingrediënten van verschillende therapieën in één behandeling worden samengebracht. Antwoord twee is: er zijn gemeenschappelijke factoren die het succes van therapie bepalen. Deze factoren zijn al aanwezig in alle verschillende therapieën, maar om hun effect te vergroten moeten zij meer aandacht krijgen. Effectieve ingrediënten en gemeenschappelijke therapiefactoren komen beiden aan bod in dit boek. Een hele belangrij- ke factor is motivatie: jouw wens om te veranderen is de motor van alles wat er vanaf nu gebeurt. Daarom vroeg ik zo-even: wat wil je bereiken?

Houd die vraag vast, als je wilt, terwijl je leest. Ik bied concrete antwoorden op veelgestelde vragen en doe suggesties voor gedragsverandering.

Het is aan jou om daar iets mee te doen, of niet.

(11)

13

Vo o r w o o r d b i j d e e e r s t e e d i t i e

Je hebt tegenwoordig talloos veel boeken die de verschillen tussen mannen en vrouwen beschrijven en verklaren. Mannen liegen, vrouwen kopen schoenen; mannen houden van speeltjes, vrouwen rodde- len; mannen huilen niet, vrouwen hebben geen jachtinstinct. De verklaring voor deze verschillen moet worden gezocht in de hersenstruc- tuur, die nu eenmaal verschilt tussen mannen en vrouwen, of in de maatschappij, die mannen en vrouwen nu eenmaal verschillend behandelt. Of in beide. Of in de Kabbala. Of in enneagrammen. Of in de stand van de zon en de maan, pardon, van Mars en Venus.

De suggestie die van deze stortvloed aan m/v-lectuur uitgaat, is dat problemen tussen mannen en vrouwen zijn gebaseerd op de verschillen tussen die twee, of op zijn minst in het wederzijds onbegrip dat het gevolg is van deze verschillen. Maar relatieproblemen komen niet voort uit de verschillen tussen man en vrouw, relatieproblemen komen voort uit regelmatig escalerende ruzies, uit het onvermogen een antwoord te vinden op veranderde levensomstandigheden, uit rancune, desinteresse, egoïsme, tijdgebrek, verschil van mening, individuele problemen van een van beide partners, liefdeloosheid, het stellen van idiote eisen aan elkaar of het onvermogen de ander te accepteren zoals hij of zij is. Verschillen tussen mannen en vrouwen hebben er niets mee te maken – Nou ja: juist door hun verschillen raken mannen en vrouwen in elkaar geïnteresseerd en komen ze bij elkaar. Als dat niet gebeurde, zouden er ook geen relatieproblemen bestaan.

Homoseksuele stellen hebben relatieproblemen. Klaarblijkelijk zijn

(12)

14

seksuele verschillen niet de enige verklaring voor een problematische verhouding – en zijn seksuele overeenkomsten onvoldoende garantie voor een probleemloze relatie. Zijn de problemen van homostellen anders dan die van heterostellen?

Welnee.

Misschien kun je wat inhoudelijke verschillen vinden, maar zoals ik zal laten zien is de inhoud van relatieproblemen niet bijster interessant als je relatieproblemen wilt oplossen. Sommige stellen maken zich vrese- lijk druk over de opvoeding van hun kinderen en andere stellen niet, terwijl de manier waarop zich bij al deze stellen problemen ontwikke- len identiek is. En dan nog iets: zelfs al leggen mensen na verloop van tijd hun meningsverschil over de opvoeding bij, dan nog zullen hun relatieproblemen blijven bestaan. Is dat niet merkwaardig?

Ik denk het niet. Problemen in een relatie hebben na enige tijd niets meer te maken met oorzaken of aanleidingen, maar alles met de manier van doen waartoe partners elkaar dwingen. Als je relatieproblemen wilt oplossen, moet je deze manier van doen doorbreken.

Had ik het woord liefde al laten vallen?

Als je niet meer van elkaar houdt, ga dan uit elkaar. Dit cliché hang ik met vuur aan, omdat er niets is om op te bouwen als er geen wederzijds gevoel meer is. Ik kan het ook gemakkelijk zeggen, omdat het zelden voorkomt dat mensen geen gevoel meer voor elkaar hebben. Het is iets ongelooflijk taais hoor, liefde. Je kunt iemand jarenlang treiteren zonder dat die ander de hoop op betere tijden of de herinnering daaraan verliest, zonder dat liefde omslaat in haar evenbeeld, de haat. Ook haat is trouwens een mooie basis om mee te beginnen. Een ander cliché over de liefde wil namelijk dat alleen mensen die van elkaar houden, elkaar kunnen haten. So far, so good. Maar wat ze er nooit bij vertellen is dat liefde vaak helpt om de problemen in stand te houden. Mensen met relatieproblemen vertrouwen lang, heel lang op (het restant van)

(13)

15 hun gevoel voor elkaar. Het komt allemaal wel goed, denken ze, als we maar blijven hopen, als we maar geduld hebben, als we maar van elkaar blijven houden. Op deze manier trekken mensen de gordijnen dicht, ze weigeren te zien wat er echt aan de hand is. Inderdaad: het gevoel is er nog. Maar wie zegt je dat dit gevoel je zal beschermen als eenmaal de storm is opgestoken? Als je alleen maar angstvallig waakt over wat je hebt, sta je stil. En voor liefde is stilstand dodelijk. Als je stilstaat, ont- neem je jezelf bewegingsruimte. En die ruimte heb je nodig om relatieproblemen te overwinnen.

Nu het woord bewegingsruimte is gevallen moet ik, ten slotte, wijzen op het gevaar van verandering. Het is bij het oplossen van relatieproblemen zelden zo dat je weer uitkomt waar je was begonnen. Pas dus op. Als je iets aan je problemen besluit te doen, zul je genoegen moeten nemen met iets nieuws. De oplossing van de problemen kan het besluit zijn om uit elkaar te gaan, om een losser verband met elkaar aan te gaan, of om andere fundamentele afspraken uit het verleden te schenden. Het gevaar van verandering is dat je relatie ook echt anders wordt.

Amsterdam, 2005

(14)

17

1 Wa t i s e r m e t o n s a a n d e h a n d ?

W a t i s d a t , r e l a t i e p r o b l e m e n ?

De Dikke van Dale geeft een wat karige omschrijving van het begrip relatie: ‘betrekking van een persoon tot een andere’. Opvallend is dat deze betekenis niet de eerste is, maar de derde. Klaarblijkelijk moet het begrip relatie in eerste instantie breder worden opgevat, want ook tussen zaken, begrippen en oordelen kan een relatie bestaan. Een mooi synoniem van deze algemene betekenis is het woord ‘rapport’:

dit is het moment waarop het ene proces aansluit bij het andere.

Relatie blijkt hier verwant aan ‘relaas’: informatie, inlichting. In de term ‘relatie’ zit dus communicatie ingebakken: de betrekking van een persoon tot een ander is de informatiestroom die tussen deze twee bestaat. Deze informatiestroom kan gaan over de geschiedenis van deze personen, over de lopende afspraken en over de verwachtingen die deze twee personen hebben. Als de communicatie op een van deze gebieden stokt, dan hebben deze personen een relatieprobleem.

Gebrek aan communicatie; het is precies de klacht die relatietherapeu- ten het meeste horen. Ook volgens het grote boek van diagnoses in de psychologie, de Diagnostical and Statistical Manual of mental disorders is verstoorde communicatie hét kenmerk van partnerrelatieproblemen.

Mensen kunnen last hebben, zegt het boek, van negatieve communicatie (kritiek hebben), verstoorde communicatie (onrealistische verwachtingen hebben) of non-communicatie (terugtrekken). Verstoorde com-

(15)

18

municatie wordt een probleem als het leidt tot gebrekkig functioneren van de relatie of van een van beide deelnemers daaraan.

Een mens hangt van relaties aan elkaar. Je hebt relaties met minnaars, vrienden en kennissen, collega’s, buren, huisdieren en landgenoten. Er zijn psychologen die beweren dat al het gedrag van mensen plaatsvindt binnen de context van relaties. In dit boek beperk ik me natuurlijk tot de partnerrelatie, de innige relatie tussen twee personen die van elkaar houden en daarom hebben besloten om zo veel mogelijk van hun levens te delen. Er zijn allerlei soorten partnerrelaties en ik ga ze echt niet allemaal opnoemen en wat mij betreft is alles best, zolang iedereen maar happy is. Maar als ik in het hiernavolgende spreek over een relatie, dan heb ik het over twee mensen die van elkaar houden of hielden, die meestal samenwonen, maar dat hoeft niet, die seks met elkaar hebben, maar dat hoeft niet, en die zich, met zoveel woorden of niet, hebben voorgenomen de rest van hun leven bij elkaar te blijven.

I n h o u d

Zulke mensen delen een geschiedenis: de dingen die ze samen hebben meegemaakt en de dingen die ze hebben meegemaakt, terwijl ze samen waren. Episodes uit de gedeelde geschiedenis – maar net zo goed episodes uit de persoonlijke geschiedenis – kunnen reden zijn voor conflic- ten. De interpretatie van wat er is gebeurd, kan verschillen tussen partners, die dan dus een meningsverschil hebben. Ook kan iemand zich onbegrepen voelen als een gebeurtenis voor hem of voor haar belang- rijk was, terwijl de partner het belang van de gebeurtenis niet ziet. Het idee dat verschillende interpretaties van een gebeurtenis leiden tot relatieproblemen is uitgangspunt van cognitieve therapie, waarover meer in hoofdstuk 4. Nu wil ik vaststellen dat partners vaak niet hetzelfde denken over wat er gebeurt. Dit is prima, maar het wordt een probleem als mensen daardoor boos worden op elkaar. Zij willen dan niet langer

(16)

19 elkaars verhaal aanhoren, laat staan rekening houden met elkaar. Een relatieprobleem kan bovendien ontstaan als een nare gebeurtenis of episode weliswaar in de tijd voorbijgaat, maar niet wordt opgelost of ver- werkt door een van beide partners, of door geen van beide.

B e e r t a : d e m a n d i e z i j n v r o u w v o o r b i j - r e e d

Meneer en mevrouw Beerta zijn vijfentwintig jaar getrouwd, hun twee volwassen kinderen hebben onlangs het ouderlijk huis verlaten. Het is nooit goed gegaan, niet echt, in die vijfentwintig jaar. Mevrouw Beerta zegt dat haar man contactgestoord is; meneer Beerta vindt zijn vrouw rancuneus. ‘Ja, nou, alsof je me niets hebt aangedaan,’ zegt mevrouw.

Ik wil weten wat meneer dan heeft gedaan. Terwijl meneer Beerta nurks voor zich uit staart, somt mevrouw een lange lijst misdaden van hem op. Grootste gemene deler is haar gevoel dat hij haar negeert. Dit blijkt uit alles, maar het belangrijkste punt is iets dat in het begin van