zo 1 mrt 2015 | 11 22 uur
een samenwerking van deSingel, deFilharmonie
en Koninklijk Conservatorium Antwerpen, AP Hogeschool
Schubert
Happening Schubert
Happening Schubert
Happening Schubert
Happening
Schubert Happening zo 1 mrt 2015
begin 11 uur | einde omstreeks 22 uur
teksten programmaboek Tom Janssens coördinatie programmaboek deSingel ism. deFilharmonie en Koninklijk Conservatorium Antwerpen, AP Hogeschool
gelieve uw GSM uit te schakelen!
Op drie locaties kunt u doorlopend iets drinken : Blauwe Foyer, Rode Foyer en Grand Café.
Op volgende locaties kunt u iets eten:
Blauwe Foyer en Rode Foyer soep en broodjes van 12.15 uur tot 20 uur
Grand café deSingel open 9 > 24 uur informatie en reserveren +32 (0)3 237 71 00 www.grandcafedesingel.be drankjes | hapjes | snacks | uitgebreid tafelen
Overzicht Schubert happening p.6
“Ieder mens is een afgrond” p.10 Schubert, een mirakel van onwaarschijnlijkheid
door Tom Janssens Gezongen teksten
Ariateksten bij het concert van 12.15 uur deOrkestacademie p.18
Liedteksten bij het concert van 14 uur Graham Johnson & co p.20
Liedteksten bij het concert van 17 uur Collegium Vocale Gent p.27
Mistekst bij het concert van 20 uur deFilharmonie p.30
Uitvoerders p.33
Franz Schubert (1797-1828)
11 uur | Blauwe zaal
solisten van deFilharmonie Octet in F, D803 | 60’
Adagio – Allegro Adagio
Allegro vivace
Thema mit sieben Variationen: Andante Menuetto: Allegretto
Andante molto - Allegro
±12 uur | pauze
12.15 uur | Blauwe zaal
deOrkestacademie | Philippe Herreweghe muzikale leiding Ilse Eerens sopraan Florian Boesch bariton
Selectie ouvertures en aria’s uit opera’s en toneelmuziek:
Ouverture tot ‘Rosamunde, D797’
‘Wo bin ich - O könnt ich, Allgewaltiger’ uit ‘Lazarus, D689’
‘Ich schleiche bang und still’ uit ‘Die Verschworenen, D787’
‘Zwischenaktmusik’ nr 1 in b uit ‘Rosamunde, D797’
‘Der Vater mag wohl immer Kind mich nennen’ uit ‘Die Zwillingsbrüder, D647’
‘O Himmel! Kannst du mir so freundlich lächeln?’ uit ‘Der Graf von Gleichen, D918’
‘Ja gib, vernimm mein Flehen - Ha, du wirst es noch bereuen’ uit ‘Alfonso und Estrella, D732’
±13 uur | pauze
14 uur | Blauwe zaal
Graham Johnson piano & toelichting Geraldine McGreevy sopraan Robin Tritschler tenor Benjamin Appl bariton Vlad Weverbergh klarinet Luc Bergé hoorn
‘Schubert and the Working Man’:
lecture (spreektaal Engels) & liedrecital
Liederen over grafdelvers, timmerlieden, wevers, schippers, molenaars, jagers, vissers, ploegers en herders
Totengräberlied (Hölty), D44 Tischlerlied (Anoniem), D274 Die Spinnerin (Goethe), D247 Der Schiffer (Mayrhofer), D536 Der Schiffer (Schlegel), D694 Das Wandern (Müller), D795/1 Der Jäger (Müller), D795/14 Der Alpenjäger (Schiller), D588 Auf dem Strom (Rellstab), D943 Fischerlied (Salis-Seewis), D562 Fischerweise (Schlechta), D881 Pflügerlied (Salis-Seewis), D392
Totengräbers Heimwehe (Craigher), D842 Schäfers Klagelied (Goethe), D121
Der Hirt auf dem Felsen (Müller, Varnhagen von Ense), D965
±15.30 uur | pauze
16 uur | Blauwe zaal
Till Fellner piano Antje Weithaas viool William Coleman altviool Adrian Brendel cello Matthew McDonald contrabas
Kwintet voor piano, viool, altviool, cello en contrabas in A, D667 ‘Forellenkwintet’ | 40’
Allegro vivace Andante
Scherzo: Presto
Thema: Andantino (mit sechs Variationen) Finale: Allegro giusto
±16.45 uur | pauze 17 uur | Blauwe zaal
Collegium Vocale Gent | Christoph Siebert muzikale leiding Ania Vegry sopraan Piet Kuijken piano
Michaela Buzkova, Koen Cools, Zachary Cramer & Morris Powell hoorn Lützows wilde Jagd (Körner), D205
Nachtgesang im Walde (Seidl), D913 An die Sonne (Uz), D439
Gott im Ungewitter (Uz), D985 Klage um Ali Bey (Claudius), D140
Mirjams Siegesgesang (Grillparzer), D942
±17.45 uur | pauze
18 uur | Blauwe zaal
Antje Weithaas viool & Armida Quartett & Maximilian Hornung cello
Martin Funda, primarius van het Armida Quartett, is ziek en wordt vervangen door Antje Weithaas.
Strijkkwintet in C, D956 | 50’
Allegro ma non troppo Adagio
Presto – Trio: Andante sostenuto Allegretto
±19 uur | pauze
20 uur | Blauwe zaal
deFilharmonie & Collegium Vocale Gent
Philippe Herreweghe muzikale leiding Ilse Eerens sopraan Wiebke Lehmkuhl mezzosopraan Sebastian Kohlhepp tenor Florian Boesch bariton
Symfonie nr 6 in C, D589 | 30’
Adagio - Allegro Andante
Scherzo: Presto - Trio: più Lento Allegro moderato
Mis nr 5 in As, D678 | 49’
Kyrie Gloria Credo Sanctus Benedictus Agnus Dei
tijdens de pauzes van 13 uur en 19 uur | Muziekstudio
klassen piano en lied Koninklijk Conservatorium Antwerpen Dansen voor piano solo en piano vierhandig en liederen
tijdens de pauzes | Wandelgangen
disklavier ingespeeld door studenten piano Koninklijk Conservatorium
Antwerpen
“Ieder mens is een afgrond”
Schubert, een mirakel van onwaarschijnlijkheid
Dat hij nog nooit een steile rotswand, een diepe kloof of een wild bruisende woudbeek had gezien!
Pianodocente Erika Kohut, hoofdfiguur van Elfriede Jelineks beruchte roman ‘Die Klavierspielerin’, werpt het haar leerling vol minachting voor. Op de piano ligt de voorlaatste sonate van Franz
Schubert. “Het zijn heftige contrasten die Schubert in deze sonate uitdrukt”, roept ze verontwaardigd uit, “niet de Wachau-vallei in een zacht namiddag- zonnetje rond theetijd.”
Jelinek zegt waar het op staat: Schubert is geen zachtzinnig schoonheidsvorser. Toch is hij lange tijd precies zo voorgesteld. Tot een eind in de twintigste eeuw werd hij afgeschilderd als de aardigste compo- nist ter wereld, iemand die overdag wonderschone muziek schreef en ’s avonds de vingers strekte om een of andere Schubertiade op te vrolijken met wufte walsjes en vrolijke Ländler. Vrij snel na Schuberts plotse dood werd zijn korte leven overstelpt met clichés die even zoet zijn als de Sachertorte waarvan hij zogezegd smulde, maar nooit gekend heeft. Op het eerste gehoor lijken zijn composities die indruk te bevestigen: leg zijn symfonieën of pianosonates naast de hemelbestormende dramatiek van Ludwig van Beethoven en je hoort het verschil. Geen motiefjes die zich opeenstapelen tot schrikbarende constructies, maar argeloze melodieën van hemelse lengte. Geen dramatisch conflict tussen tonica- en dominanttoonsoort, maar een eindeloos flotteren tussen harmonieën die op tertsafstand van elkaar liggen. Niet toevallig omschreef Robert Schumann hem als een kind dat aan het ravotten is tussen reuzen.
Niemand die nog in dit sprookje gelooft. Naarmate de schaarse bronnen over hem meer informatie prijs- gaven, kwam een andere Schubert in beeld. De componist was geen arme kunstenaar die veel te vroeg en zonder liefde of erkenning het leven liet, maar een onvermoeibare werker en arrogante carrièremaker die syfilis opliep, zijn geld verbraste aan alcohol en stierf toen hij op het punt stond om door te breken. Ook wat betreft zijn muziek hebben uitvoerders het geromantiseerde plaatje grondig bijgesteld. Beslist is hij de auteur van ongekunstelde melodieën die onbeschrijflijk schoon zijn. Maar hij is evengoed in staat om die onschuld te wurgen met harmonische deviaties en ritmische impasses. Elke pianist, zanger of strijker weet intussen dat de meest zonovergoten euforie bij Schubert zomaar kan omslaan in getormenteerde duisternis.
“A friend in suffering”, zo werd hij heel treffend omschreven door Samuel Beckett. Schuberts muziek staat voor een wereld waarin het zoetste
levensgevoel zomaar kan uitmonden in blinde paniek.
Hoe hij de uitersten van het emotionele spectrum met elkaar wist te verzoenen, en er bovendien nog
goddelijke muziek van wist te maken, het is een raadsel. Zelfs evolutiebioloog Richard Dawkins kon er niet aan uit: “Schuberts muzikale hersenwerking is een mirakel van onwaarschijnlijkheid, wonderbaar- lijker nog dan het oog bij gewervelde dieren.”
Liederfürst
Wie was Franz Schubert en hoe onwaarschijnlijk zijn de mirakels die hij in zijn muziek verricht? Hij werd geboren op 27 januari 1797 als zoon van een school- meester in de Weense voorstad Himmelpfortgrund, waardoor hij de enige Weense klassieker is die ook daadwerkelijk aan de oevers van de Donau geboren werd. Terwijl zijn broers het beroep van hun vader kozen, kwam de jonge Schubert in 1808 als koorknaap terecht in de Keizerlijke Hofkapel. Daar zong hij mee in de grote missen van Haydn en Mozart en kreeg hij les van hofkapelmeester Antonio Salieri, die hem contrapunt aanleerde en toonde hoe je Italiaanse aria’s moest schrijven. In het studentenor- kest van het Stadtkonvikt, het internaat waar hij woonde, speelde Schubert viool en met vrienden verdiepte hij zich in de mannenkwartetten van Michael Haydn. Toen in 1812 zijn stem brak, beëin- digde Schubert in haast zijn studies om zich in te schrijven voor een eenjarige lerarenopleiding aan de Normal-Hauptschule Sankt Anna, waardoor hij als hulpleerkracht aan de slag kon. Een vredig bestaan in de burgerlijke anonimiteit lag voor hem, maar
Schubert droomde van een carrière als professioneel componist.
Aan ambitie en ijver ontbrak het niet. Toen hij in de herfst van 1816 het ouderlijke huis verliet om bij vrienden in de binnenstad te gaan wonen, had hij liefst 200 liederen – een derde van zijn totale output – op zijn naam staan. Daaronder enkele meester- werken, zoals ‘Gretchen am Spinnrade’ uit 1814, dat als de geboorte van het romantische kunstlied wordt beschouwd. Terwijl het lied in de achttiende eeuw een muzikaal eenvoudige zetting was die de totale sfeer van het gedicht ondersteunde, stemde
Schubert het karakter van zijn muziek af op (beelden uit) de tekst. Schuberts roezemoezende pianobege- leiding in ‘Gretchen’ suggereert niet alleen het snorren van het spinnenwiel, maar ook haar emotio- nele onrust als ze over Faust zingt. Ook in andere liederen bedacht Schubert pianobegeleidingen die de psychologische inhoud intensifiëren van het gedicht, dat niet langer voorgedragen maar expressief
gezongen wordt. In ‘Erlkönig’, eveneens op tekst van
Goethe, hoor je het gedraaf van het galopperende paard van de vader, die met zijn doodzieke kind in de armen, “door nacht en ontij” rijdt. Zo stuitend origi- neel en overrompelend expressief was Schuberts liedstijl, dat toen hij beide liederen aan Goethe presenteerde, er alleen stille verstomming op volgde.
Het was met liederen dat Schubert zijn reputatie als eerste zelfstandig componist waarmaakte. Terwijl Mozart overleefde dankzij privélessen en zijn talent als uitvoerder, en Beethoven ondersteund werd door royale adellijke toelages, verdiende Schubert geld met het uitgeven van liederen. Zo onlosmakelijk raakte zijn naam verbonden met het lied dat zijn vrienden niet altijd op de hoogte waren van zijn overige activiteiten. Velen kenden hem in de eerste plaats als een ‘Liederfürst’. Twee jaar na zijn dood schreef zijn beste vriend Joseph von Spaun zelfs dat het maar zeer te bezien was of Schuberts andere muziek van eenzelfde hoge kwaliteit was. “Brüderl, bleib bei Liedern”, zou de violist Ignaz Schuppanzigh hem hebben toegefluisterd.
Na zich een jaar te hebben beziggehouden met de antikiserende poëzie van zijn vriend en kamergenoot Johann Mayrhofer, schreef Schubert tussen 1817 en 1822 zijn meest exemplarische liederen, die waarin
de mens voorgesteld wordt als een ‘Wanderer’: een eenzaam wezen dat doelloos rondzwerft in de over- weldigende natuur. Hoe belangrijk de liedkunst voor zijn muzikale identiteit is, valt af te lezen aan het hoge aantal autocitaten dat Schubert zich na 1822
toestaat. Het stapvoetse ritme van ‘Der Wanderer’
wordt hergebruikt als leidmotief voor de virtuoze
‘Wandererfantasie’ voor piano. Een citaat uit de toneelmuziek voor ‘Rosamunde’ en het lied ‘Die Götter Griechenlands’ krijgen nieuw leven in het Strijkkwartet in a. De variatiereeks ‘Trockne Blumen’
voor fluit en piano ontleent zijn bestaan aan een melodie uit ‘Die schöne Müllerin’ en het doemge- laden Strijkkwartet in d draagt niet voor niets de bijnaam ‘Der Tod und das Mädchen’. Het waren overigens niet alleen de beste liederen die Schubert recycleerde. Voor het Octet, een buitenbeentje in zijn kamermuziekwerk, herbruikte hij een duet uit zijn jeugdige Singspiel ‘Die Freunde von Salamanka’.
Hoe inventief Schubert bij zulke muzikale recupera- ties te werk ging, is mooi te zien aan een overpopulair werk als het Forellenkwintet uit 1819, dat in het vierde deel een reeks variaties op het lied ‘Die Forelle’ opvoert. De vrolijke forel, die bij aanvang van het lied als een pijl door het water schiet, bengelt even later aan een vissershaak. De boodschap: wie blindelings door het leven spartelt, weet zich snel aan de haak geslacht. In het pianokwintet ligt de tragiek dieper onder de waterspiegel. Slechts in de vijfde variatie klinkt eventjes iets door van deze levensbe- schouwelijke aanmaning. Zo’n 40 minuten lang (en dat is in kamermuzikale termen aardig wat) laat Schubert zich van zijn meest onbezwaarde kant zien.
Het transparante klankenpalet, met onderaan een brommende contrabas en bovenaan een pianopartij die voortdurend (en vrijwel steeds met beide handen op octaafsprong van elkaar) het hoge register bespeelt, maakt het Forellenkwintet tot een van de sprankelendste composities uit zijn cataloog.
Geloof, hoop en liefde
Van iemand die les kreeg van Salieri, fan was van Rossini en beroemd werd met liederen, mag je verwachten dat hij zich ook met opera uiteenzet. Met negen voltooide opera’s of ‘Singspiele’ en elf andere onvoltooide muziektheaterprojecten is Schubert zelfs behoorlijk productief geweest in het najagen van een carrière als operacomponist. Al omstreeks 1811 begon hij met het componeren van ‘Singspiele’, ook al ontbrak het hem aan een concrete opdracht.
Schuberts vroegrijpe doortastendheid is opmerkelijk:
niet alleen is het ontwerpen en uitschrijven van een stuk muziektheater een enorme karwei, wie een
Fragment uit het manuscript van Schuberts derde versie van ‘Erlkönig’, 1816
opera op de planken wou krijgen, moest zich ook inwerken in een institutioneel veld met eigen wetma- tigheden. Als tienercomponist zou Schubert daar nooit in geslaagd zijn: zelfs Beethoven slaagde er niet in om de mechanismen van het Weense operawezen te doorgronden.
Maar in 1819 lukte het wonderwel. Via de gerepu- teerde zanger Johann Michael Vogl, die een supporter was van Schuberts liederen op Griekse thema’s, kreeg hij van het Kärtnertortheater de opdracht tot het schrijven van het Singspiel ‘Die Zwillingsbrüder’. Het resultaat was een Rossiniaans blijspel dat tot zes keer toe werd opgevoerd. Mozarts zoon, die de première bijwoonde, noteerde in zijn dagboek dat “de compositie echt toffe dingen bevat, maar toch een beetje te ernstig is uitgevallen”. Ook de recensent van de Allgemeine Musikalische Zeitung oordeelde dat de beloftevolle componist
“meer aanleg tot het tragische dan tot het komische”
leek te bezitten. Onmiddellijk daarop kreeg Schubert enkele opdrachten van het Theater an der Wien toegestopt. Voor het melodrama ‘Die Zauberharfe’
mocht hij in 1820 enkele muzikale nummers schrijven en in 1823 componeerde hij de toneelmuziek voor het romantische drama ‘Rosamunde, Fürstin von
Zypern’. Hoewel beide producties op het toneel flopten, werd Schuberts muziek welwillend ontvangen.
Voor een kort moment leek Schubert zicht te hebben op een loopbaan in de opera. In 1822 bestelde het Kärntnertortheater het Singspiel ‘Die
Verschworenen’, maar om onduidelijke reden liep het project aan de grond. Op eigen houtje begon hij in 1821 aan de compositie van de ridderopera ‘Alfonso und Estrella’, maar die werd afgewezen omwille van de statische plot en de langgerekte muziek. In 1823 ten slotte kreeg hij van het Kärtnertortheater toch een opdracht tot het schrijven van de ‘heroïsch-romanti- sche’ opera ‘Fierabras’. Maar ook deze opera kwam niet tot een uitvoering, omdat de aan het theater verbonden librettist wegens een overspelige flirt aan de deur gezet werd. Samen met ‘Alfonso und Estrella’ vormt ‘Fierabras’ het hoogtepunt van Schuberts operaoeuvre. Tegelijk leggen beide werken ook zijn zwakte bloot: Schubert weet de oersaaie liefdesverhalen op te vullen met prachtige, maar theatraal ongeschikte muziek, waardoor een langdradige totaalindruk ontstaat. De liefdesduetten uit ‘Alfonso und Estrella’ bijvoorbeeld zijn de langste uit de Duitse muziekgeschiedenis voor ‘Tristan und Isolde’. “Wat een rijkdom aan talent en instinct voor het theatrale”, schreef Schuberts vriend Moritz von Schwind in 1861 na de (postume) première van ‘Die Verschworenen’. De geschiedenis heeft Schwind ongelijk gegeven: Schubert was een groots compo- nist, maar een middelmatig dramaticus.
Alhoewel. Ironisch genoeg is zijn meest theatrale compositie een (onvoltooid) oratorium. De talmende melodieën en theatrale passiviteit die zijn opera’s
kenmerken, zijn in ‘Lazarus, oder: Die Feier der Auferstehung’ beter gedoseerd. Het buitenissige oratorium, op tekst van de protestantse theoloog August Hermann Niemeyer, is een doorgecompo- neerd religieus drama waarin Schuberts episch-ver- tellende toon perfect werkt. De componist legt elke oratoriumtraditie terzijde, en vertelt het mirakel van Lazarus’ heropstanding middels orkestrale herinne- ringsmotieven en pro-wagneriaanse arioso. De dramatiek waarmee de panische Simon de Sadduceeër in ‘O könnt ich, Allgewaltiger’ zijn doodsangst uitzingt, is een staaltje onversneden muziektheater.
Ook interessant: wie zonder tekstboekje in de hand naar koorstukken uit ‘Alfonso und Estrella’ en
‘Fierabras’ luistert, zal deze muziek makkelijk kunnen verwarren met kerkmuziek. Ook op dit domein liet Schubert al vroeg horen wat hij waard was: al omstreeks 1812 begon hij met het componeren van misfragmenten. Het belang van kerkelijke muziek binnen het oeuvre van Schubert mag niet onderschat worden. Als kind zong hij mee in het koor van de parochiekerk van Lichtental, waar organist Michael Holzer hem inwijdde in zang, orgel en muziektheorie.
Die kennis van het kerkrepertoire werd verder aange- scherpt toen hij in 1808 lid werd van de Keizerlijke Hofkapel. Schubert wist met andere woorden aan welke eisen liturgische muziek moest voldoen. Maar ook: hij wist dat deze muziek de beste garantie bood op een publieke uitvoering.
Niet toevallig trad Schubert voor het eerst naar buiten als componist van kerkmuziek. In de lente van 1814 was het zijn muziek die weerklonk ter ere van het honderdjarige jubileum van de kerk van Lichtental, zijn parochiekerk. Schubert leverde zijn eerste mis af, een ‘missa solemnis’ vol liedachtige melodieën. Zijn leraar Salieri, die voor de gelegenheid naar de voorstad was afgereisd, was zo ingenomen met het resultaat dat hij zich inspande het werk van zijn pupil enkele weken later opnieuw op te voeren in de binnenstad. Vrij snel daarna schreef Schubert drie kleinere missen en andere religieuze stukken die zo geliefd werden dat afschriften ervan in de regio rond Wenen verspreid werden. Opvallend aan Schuberts vroege missen is zijn typerende zetting van het Sanctus, waarin het zondige individu zich bewust wordt van zijn nietigheid. Schubert wist blijkbaar dat de Sanctustekst terug te voeren is tot het visioen van Jesaja, die zijn onwaardigheid uitroept tegenover God die op de troon zit. Zoals Schubert het in zijn missen vormgeeft, begint het Sanctus met machtig aanzwel- lende tremolo’s, die het ontzag en de verwondering van de mens uitdrukt.
Na zijn studies verlegde Schubert zijn aandacht naar religieus geïnspireerde muziek in de Duitse taal. Een lied als ‘Ellens Gesang’, op tekst van Walter Scott, zou later onder de naam ‘Ave Maria’ een van zijn meest beroemde composities worden. Ook op vlak van meerstemmige zangstukken koos Schubert met
regelmaat voor pantheïstisch geïnspireerde poëzie, zoals ‘Gott im Ungewitter’ of ‘Glaube, Hoffnung und Liebe’. Het hoogtepunt op vlak van religieuze muziek bereikte hij in zijn laatste twee missen. Zelf
beschouwde hij zijn (Vijfde) Mis in As groot als een van zijn grootste prestaties. Het werk, geschreven zonder specifieke aanleiding, is neergelegd in een veeleisende partituur vol prachtige melodieën en kunstige polyfonie. Meer dan in zijn andere kerkmu- ziek lijkt Schubert hier nadruk te leggen op het menselijke aspect, door het solokwartet te laten dialogeren met het koor. Zo zijn de tremulerende uitroepen in het Sanctus nog ontzagwekkender en krijgt de aanroeping van het Lam Gods in het Gloria een haast apocalyptische dimensie. Meer nog dan in zijn andere missen schippert Schubert in het Dona nobis pacem tussen passages van fluisterzachte intimiteit en extatische opwelling: de hoop waarmee de vrede wordt afgesmeekt, is opgeladen met vrees.
Toen Schubert het werk aan de keizer wilde
opdragen, kreeg hij te horen dat het “niet gecompo- neerd is in de stijl die de keizer graag heeft”. In een brief nam de componist de afwijzing op als een mooi compliment.
De meester zelf
Wie de jongeman wil afsnijden van de volwassen componist, markeert het jaar 1823. “Iedereen prijst Schubert, maar er wordt verteld dat hij zichzelf dezer dagen verstopt”, staat er in de conversatieboekjes van Ludwig van Beethoven. Waar was Schubert? De componist had syfilis opgelopen en werd opgenomen in het Allgemeines Krankenhaus, waar hij een agres- sieve behandeling met kwikzilver onderging. In een brief aan een vriend omschreef hij zijn depressie:
“In een woord, ik voel me de ongelukkigste, meest ellendige mens op deze wereld.” Zijn “rust is weg” en zijn “hart is zwaar”, maar de componist wist zich in het voorjaar van 1824 te herpakken: ‘Alfonso und Estrella’ en ‘Fierabras’ werden voor niets gecompo- neerd, op vlak van liedkunst had hij weinig nieuws geschreven, maar “daarentegen probeer ik me te concentreren op meerdere instrumentale zaken: ik heb twee strijkkwartetten gecomponeerd, een octet en wil nog een ander kwartet schrijven. Bovendien wil ik me op deze manier op de weg begeven naar de grote symfonie.”
Het mikpunt op “instrumentale zaken” intrigeert.
Tussen 1818 en 1823 had Schubert een hoop instru- mentale stukken onvoltooid naast zich neergelegd.
Jeugdige experimenten, onrijpe probeersels, beteke- nisvolle snippers en ademberovende restanten waren het, fragmenten die aangeven dat hij op zoek was naar een eigen stem. Wat hem dreef, was het verlangen een componist te worden als zijn stadsge- noot Beethoven, die muziek schreef die groter leek dan het leven zelf. Voordien had hij nooit veel gegeven om instrumentale muziek. Zijn strijkkwar- tetten en pianomuziek pretendeerden niks meer te
zijn dan huiskamermuziek, en zijn vroege symfonieën waren er alleen voor de sport. Alleen in symfonie nummer vier – de door hemzelf zo gebrandmerkte
‘Tragische’ – daagde er iets: als toonsoort koos Schubert het Beethoveniaanse c klein, maar de gespannen gestes zijn niet door Beethovens vuist aangestuurd. Schuberts zonnige symfonie nummer vijf ruikt opnieuw naar Mozart, de Zesde Symfonie is een wonder van polystilistiek: na een langzame opener (Adagio) met majestatische tutti-akkoorden vol licht en schaduw komt een onverhoopt ludiek Allegro, waarvan de dartele speeldoosjesmuziek in hout de herinnering oproept aan Haydns Honderdste (‘Militaire’) Symfonie. In de slotmaten steekt een metrische wervelwind op die de classicistische animo wegveegt met opera-achtige zweepslagen. De rijkelijk versierde melodie waarmee het Andante opent, wordt halverwege de pas afgesneden door militaristische hoempapa. Ook in het Scherzo – het eerste in Schuberts symfonische cataloog – lijkt de muziek in twee richtingen te sporen: tegenover het ritmische voltage (ontleend aan Beethovens Eerste Symfonie) staat een archaïserend stil middendeel.
Even onbestendig is de finale, een met Rossiniaanse harmoniewissels en prikkelige figuurtjes opgesierde uitsmijter waaraan maar geen einde lijkt te komen.
Toen men hem in 1823 om een orkestwerk vroeg, antwoordde Schubert dat hij “niets klaar had om in goed geweten de wereld in te sturen.” In zijn schets- boek zaten wel twee delen van een symfonie die later de ‘onvoltooide’ genoemd zou worden, maar echt menens werd het pas nadat hij in mei 1824 de première van Beethovens Negende Symfonie meemaakte. De symfonie die hij van dan af in de steigers zette – en die bekend zou raken als zijn eigen
‘Negende’ – beschouwde Schubert zelf als zijn symfonische eersteling. In deze Symfonie in C (bijnaam: ‘de Grote’) wijkt Schubert af van het model van Beethoven, door in te zetten op melodische transformatie in plaats van motivische constructie.
Wellicht hoopte Schubert op een uitvoering van deze symfonie door het orkest van de Gesellschaft der Musikfreunde, maar een publieke uitvoering kwam er niet. Uiteindelijk zou het werk pas in 1839, ruim tien jaar na Schuberts dood, herontdekt worden door Robert Schumann. “Het is zo vaak en tot ergernis van componisten gezegd geworden dat men na
Beethoven best afziet van symfonische plannen”, schreef Schumann in het Neue Zeitschrift für Musik.
“Maar zoals ik vermoedde en hoopte, heeft Schubert – die zich in zoveel andere genres vormvast, fanta- sierijk en veelzijdig toonde – ook de symfonie op zijn manier aangepakt, en is daarin op heerlijkste wijze geslaagd.”
Schuberts uiteenzetting met “instrumentale zaken” in de tweede helft van de jaren 1820 laat zien hoe vindingrijk hij was in het formuleren van een creatief antwoord op Beethoven. De recensies die over zijn pianosonates verschenen, trekken niet zelden dezelfde conclusie: deze componist toont een
artistieke durf die alleen maar vergeleken kan worden met die van Beethoven. De vermetelheid waarmee Schubert te werk ging, ontlokte sommige critici zelfs een waarschuwing: ”Beethoven lijkt ons als het ware een klasse apart, vooral dan in zijn midden- en late periode. In werkelijkheid zou hij niet gekozen mogen worden als een absoluut model, want iemand die zich op zijn meesterlijk niveau wil tillen, kan niemand anders zijn dan de meester zelf.”
Het is wellicht geen toeval dat Franz Schubert zijn grootste creatieve bloei beleefde in de laatste twee jaar van zijn leven, en dan vooral na de dood van Beethoven in maart 1827 – alsof met de dood van zijn grote voorbeeld een loden last van zijn schouders viel. In die zin is ook het eerste grote concert geïnter- preteerd dat Schubert organiseerde. Op 26 maart 1828 – dag op dag één jaar na de dood van Beethoven – bracht Schubert een avondvullend programma ter promotie van zijn eigen muziek. Symfonische muziek was er niet te horen, maar wel kamermuziek en liederen. “Enorm applaus, goede ontvangst”, noteerde zijn vriend Eduard von Bauernfeld enthou- siast in zijn dagboek. De symboolwaarde van dit evenement was groot: met zijn muziek liet Schubert aan het grote publiek horen dat er een weg was voorbij Beethoven. Wie erbij was, kon horen hoe de jonge componist in het Strijkkwartet in G goochelde met originele klankverschuivingen tussen majeur en mineur. Het oeverloos melodieuze Pianotrio in Es zette de Beethoveniaanse sonatevorm buiten spel, door drie harmonische velden naast elkaar te laten bestaan. Door in het langzame deel te refereren aan de begrafenismars uit de ‘Eroica’ gaf Schubert aan dat zijn muziek de overleden Beethoven kon doen herrijzen. Ook de pers merkte iets gelijkaardigs op.
Terwijl alle aandacht naar de reguliere herden- kingsconcerten ging, merkte de Allgemeine Musikalische Zeitung fijntjes op dat “als al deze werken (van Beethoven) naar perfectie werden uitgevoerd een onbeschrijfelijk auditieve verrukking veroorzaakten, dan kan hetzelfde gezegd worden – en met niet minder nadruk – over die andere soirée musicale die de uitstekende Schubert enkele dagen eerder op dezelfde plek organiseerde.”
Balans in de ziel
Nog geen jaar later was Schubert overleden en lag hij in een graf dat enkele zerken van Beethoven verwij- derd was. De componist was dodelijk ziek geworden in de zomer van 1828, tijdens een verblijf bij zijn broer in de voorstad Wieden. Naar men vermoedt liep hij buiktyfus op na het eten of drinken van voedsel of water dat met salmonella besmet was. Niemand minder dan Franz Grillparzer, die tijdens de begrafe- nisrede van Beethoven nog georakeld had dat de overleden meester moest worden opgevolgd, leverde een spreuk aan voor Schuberts tombe. “Hier begroef de dood een rijke schat, maar nog mooiere beloften.”
Had Schubert niet genoeg gedaan misschien?
Schumann ergerde zich blauw over de spreuk en Schuberts eerste biograaf Heinrich Kreissle von Hellborn hoopte in 1865 dat Grillparzers woorden
“vandaag, nu het grootste deel van Schuberts schatten voor ons ontsloten is”, vervangen zouden worden door zijn naam. “Net zoals het simpele woordje Beethoven zal ook het woord Schubert boekdelen spreken.” Toen in 1888 de stoffelijke resten van beide componisten van het Ortsfriedhof Währing naar het Zentralfriedhof verhuisden, werd die wens ook ingewilligd.
Maar waarvoor staat die naam Schubert eigenlijk?
Luister naar de liederen en je hoort de literair scherp- zinnigste componist uit de geschiedenis. Luister naar de walsen en dansen voor piano en je bilspieren gaan jeuken van plezier. Luister naar de kamermuziek en symfonieën en je ziet de fantasie afspatten van de partituur. Maar luister naar de muziek die hij in het laatste halfjaar van zijn leven schreef, en je hoort een ongrijpbaar, droefgeestig componist. Er is uiteraard
‘Winterreise’, de emotioneel verkleumde liedcyclus op teksten van Wilhelm Müller, waarin een ik-figuur het psychische noorden verliest tijdens zijn dwaal- tocht door een winters landschap. Ook in de laatste drie pianosonates, ontworpen als een drieluik, snijdt Schubert zijn ziel open. Weliswaar opent de
Sonate in c nog met een thema dat Beethoven gebruikte voor zijn eigen variatiereeks in die toonsoort, Schubert maakt er briljant onstuimige muziek van, die ontaardt in obsessieve klankvisi- oenen. In het langzame deel van de Sonate in A hakt hij met zoveel agressie in op lyrische schoonheid, dat je er als luisteraar bang van wordt. Niet voor niets heeft Alfred Brendel dit Andantino vergeleken met het schilderij ‘De derde van mei 1808’ van Schuberts tijdgenoot Francisco Goya: de executie van Spaanse burgers na de Madrileense opstand tegen de troepen van Napoleon etaleert een gelijkaardig contrast tussen licht en donker, hoop en dood.
Een gelijkaardige auditieve ontregeling bereikte Schubert in zijn laatste kamermuziekwerk. Ondanks de zonnige majeurtoonsoort is het Strijkkwintet in C een harmonisch complex en hartgrondig dubbel- zinnig werk. De bijzondere bezetting (strijkkwartet plus cello) zorgt voor omfloerste, donkere klank- kleuren, maar ook de muziek zelf werpt schaduwen op. Schubert opent zonder ritmische patronen, maar met zwevende harmonieën: een stil akkoord in C groot muteert in een donkere wolk, waarna de harmonie terug oplost in majeur. In het tweede deel laat Schubert de argeloze, ellenlange melodielijnen omslaan in hoogst getormenteerde muziek, en in het Scherzo omarmen twee buitengewoon snelle hoek- passages een Andante sostenuto dat doet denken aan een begrafenismars. Eindigen doet Schubert met een energieke finale, die aan het slot versnelt tot een hels tempo, waarna ineens een dramatische appog- giatuur of versiering op de noot des als een kwaad- aardige kankercel het klankbeeld infecteert.
Heftige contrasten. De pianiste uit Jelineks roman had gelijk: Schubert is er niet voor de vorm, maar voor de inhoud. Maar wat betekent het allemaal?
Sommige muziekwetenschappers hebben de inhe- rente duisternis van Schuberts ‘late’ composities toegeschreven aan zijn mood swings. Dat de compo- nist een man was die stevig dronk, rookte, zijn uiterlijk verwaarloosde en een actief, maar raadsel- achtig seksleven had, valt af te leiden uit diverse bronnen. “Schubert bezat een dubbele natuur”, schreef Bauernfeld over hem. “Innerlijk was hij dichter, uiterlijk een hedonist. (…) Er waren tijden wanneer een zwartgevleugelde demon van tristesse en melancholie om hem heen cirkelde – geen echt slechte geest, want in de donkere, heilige uren bracht hij liederen voort van onbeschrijfelijke schoonheid.
Maar het conflict tussen ongeremde levenslust en de rusteloze activiteit van artistieke creatie is onhoud- baar als er geen balans in de ziel bestaat.” Volgens zijn biografe Elizabeth Normann McKay had Schubert een cyclothyme stoornis, een psychische aandoe- ning vergelijkbaar met een milde vorm van manische depressie.
Zulke analyses zijn doorgaans niet de moeite waard om op in te gaan, maar ze resoneren wel met het unieke karakter van Schuberts laatste composities.
Theodor W. Adorno omschreef deze muziek treffend
als een doods landschap. Volgens de eminente filosoof draaide de essentie van Schubert om het
‘Wandern’. Omdat reizen en wandelen in zijn liederen vaak verbonden zijn met de dood, wordt de muziek zelf een landschap waarin alles rondjes draait om het middelpunt. “Schuberts thema’s wandelen niet anders dan de molenaar of de man die in de winter zijn geliefde verlaat. Ze kennen geen geschiedenis, maar een perspectivisch uit de weg gaan: hun enige verandering is de verandering van het licht.” De openingsfrase van Schuberts laatste sonate is misschien het mooiste voorbeeld. Een hartverscheu- rend kwetsbaar melodietje, vooruit geduwd door pulsjes in de linkerhand, komt al na enkele maten voor een spookachtige afgrond te staan. Een onpeil- bare lage triller, huiveringwekkend indien correct gespeeld, legt de duisternis open. Daarna gaat de oorstrelende melodie opnieuw verder, alsof er niks gebeurd is. “Ieder mens is een afgrond, je duizelt als je erin kijkt”, schreef Georg Büchner zo’n tien jaar na Schuberts dood in zijn toneelstuk ‘Woyzeck’.
Schubert is zo’n afgrond. Hij en zijn muziek lijken voor het afgrondelijke gemaakt.
Tom Janssens
Gezelschapsspel tijdens een Schubertiade in Atzenbrugg. Aquarel van Leopold Kupelwieser, 1821 © Kunsthistorisches Museum Wien
Ariateksten bij het concert van deOrkestacademie
12.15 uur | Blauwe zaal
Philippe Herreweghe muzikale leiding lse Eerens sopraan Florian Boesch bariton
Selectie ouvertures en aria’s uit opera’s en toneelmuziek
‘Ich schleiche bang und still’
uit ‘Die Verschworenen, D787’
Ich schleiche bang und still herum, Das Herz pocht mir so schwer,
Das Leben däucht mir öd’ und stumm, Und Flur und Burg so leer.
Und jede Freude spricht mir Hohn, Und jeder Ton ist Klageton,
Ist der Geliebte fern, Trübt sich des Auges Stern.
Ach, was die Liebe einmal band, Soll nie sich trennen mehr.
Was suchst du in dem fremden Land, Und weit dort über’m Meer?
Wenn dort auch buntre Blumen blüh’n Kein Herz wird heißer für dich glüh’n, O bleib’ nicht länger fern
Du meines Lebens Stern!
Ignaz Franz Castelli (1781-1862)
‘Wo bin ich - O könnt ich, Allgewaltiger’
uit ‘Lazarus, D689’
Zweite Handlung
Die Szene ist eine grünende Flur voll Grabsteine, mit Palmen und Zedern umpflanzt, Im Hintergrunde ein Wäldchen und in der Ferne der Weg zu Lazarus’
Wohnung.
Simon (ein Sadduzäer, tritt mit wilder Unruh auf) Wo bin ich? Wo bin ich? Weh, Gräber um mich, bemooste Steine, Blumen, aus Staube gesprosst, und moderndem Menschengebeine,
Tod und Vernichtung um mich her, und ich, und ich, vielleicht noch heut’, noch heut’ der liegenden Toten Genoss’, hinabgesenkt in furchtbare Tiefen, verloschen dann, was in mir denkt,
vertilgt aus Gottes Schöpfung, wehe! Wehe!
(Er geht tiefsinnig umher. Er sieht in dem Hain ein offenes Grab, bebt wieder zurück.)
Schon bereit, ihr Gräber? Für mich? Es sei!
Ha, feiger Simon, bebst vor Gräbern
Und sehnst dich weg aus dieser Jammerwelt.
Suchst bang nach Ruh und fliehst vor ihr zurück?
O könnt’ ich, Allgewaltiger, im Staube nur einmal, eh ich untergeh’, so froh wie sonst,
als ich noch süßen Traum
vom ew’gen Leben träumte, vor Dir beten!
Ich kann es nicht! O könnt ich, Allgewaltiger ...
Wehe! Wehe!
Weh’ des grausen Todgedanken! Weh’ des Todgedanken!
Alle meine Glieder schwanken, vor meinen Füßen off’nes Grab!
Weh’ des grausen Todgedanken ... allgewaltig fasst er mich!
Tötender, erbarme Dich! Ich vergehe! Tötender ...
Wehe, schon begräbt ein off’nes Grab
In seine Tiefen mich hinab, schon begräbt mich ein off’nes Grab, wehe!
August Hermann Niemeyer (1754-1828)
‘Der Vater mag wohl immer Kind mich nennen’
uit ‘Die Zwillingsbrüder, D647’
Lieschen
Der Vater mag wohl immer Kind mich nennen, Ich weiß, daß ich kein Kind mehr bin;
Wo wäre denn mein kindlich froher Sinn?
Der Busen glüht, die Wange fühl’ ich brennen, Ich weiß, ich weiß, usw.
Sonst flog ich, kaum von Vögeln zu erreichen Und sang mein Lied wie sie aus froher Brust.
Doch jetzt, der Schnecke gleich, sieht man mich schleichen,
Und Seufzer schwellen mir die Brust;
Ich weiß, usw.
Sonst hörte ich mein Taubenpärchen girren, Ich sah die Zärtlichen und freute mich.
Doch jetzt, ihr süßes Spiel kann mich verwirren;
Ich fühle, o was fühle ich?
Diese Sehnsucht, dieses Ahnen, Dieses Brennen, dies Wohl und Weh Fühlt nicht des Kindes froher Sinn.
Der Vater mag wohl immer Kind mich nennen, Ich weiß, daß ich kein Kind mehr bin.
Kind? Ich weiß, daß ich, usw.
Georg Ernst von Hofmann (1771-1845)
‘O Himmel! Kannst du mir so freundlich lächeln?’
uit ‘Der Graf von Gleichen, D918’
Graf Rezitativ
O Himmel! Kannst du mir so freundlich lächeln?
Ihr Lüfte, dürft ihr lau und schmeichelnd fächeln?
Umsonst! Was soll mir eure Schmeichelei!
Ich bin ein Sklav’ - und ihr seid frei!
Du Sonne kommst aus meinem Heimatland, Bringst du mir keinen Gruß von meinen Lieben?
O süßes, lang entbehrtes Vaterland, Soll dein Gedächtnis ewig mich betrüben?
Burg meiner Väter, die ich lang entbehrt, Mein Erbgut, du mein heimatlicher Herd - Und Ach! - mein Weib - mein Kind - Cavatine
Mein Weib - o Gott! - mein süßer Knabe, Werd’ ich euch jemals wiederseh’n?
Soll ich, selbst fern an eurem Grabe, Im fremden Lande untergeh’n?
O sehnendes Verlangen Nach dem verlor’nen Glück, Du trübst mit Schmerz und Bangen Mir jeden Augenblick.
Eduard von Bauernfeld (1802-1890)
‘Ja gib, vernimm mein Flehen - Ha, du wirst es noch bereuen’ uit ‘Alfonso und Estrella, D732’
Adolfo
Ja, gib, vernimm mein Flehen, gib deine Liebe mir.
Estrella
O laß, Adolfo, ab, mich freventlich zu kränken, ich kann dir Achtung schenken,
doch Liebe ford’re nicht.
Adolfo
So öffne dich, mein Grab, verlösche, Lebenslicht!
Ha, du wirst es noch bereuen!
Estrella
Nimmer, nimmer!
Adolfo
O gewiß, du wirst es noch bereuen. Was du mir in Huld geweigert,
werd ich mit Gewalt erringen!
Estrella
So wird nur mein Haß gesteigert, Liebe läßt sich nicht erzwingen.
Adolfo
Liebe war ein kurzer Wahn, deine Hand will ich besitzen.
Estrella
Vor dir, frevelnder Tyrann, wird mein Vater mich beschützen.
Adolfo
Mir verbürgt sein eig’ner Schwur jede Gunst, die ich begehre.
Estrella
O, so kann der Himmel nur gütig mein Gebet erhören.
Ja, höre du mein Flehen, nur du kannst mich erretten,
sonst muß ich untergehen in diesen grausen Nöten.
Adolfo
Du konntest mich verschmähen, nun sollst die Macht du sehen, und nichts kann dich erretten, du konntest mich verschmähen, als ich dich sanft gebeten.
Franz von Schober (1796-1882)
Liedteksten bij lecture & liedrecital
‘Schubert and the Working Man’
14 uur | Blauwe zaal
Graham Johnson piano & toelichting Geraldine McGreevy sopraan Robin Tritschler tenor Benjamin Appl bariton
Vlad Weverbergh klarinet Luc Bergé hoorn
Totengräberlied, D44 Grabe, Spaden, grabe!
Alles, was ich habe, Dank’ ich Spaden, dir!
Reich’ und arme Leute Werden meine Beute, Kommen einst zu mir!
Weiland groß und edel, Nickte dieser Schädel Keinem Gruße Dank!
Dieses Beingerippe Ohne Wang’ und Lippe Hatte Gold und Rang.
Jener Kopf mit Haaren War vor wenig Jahren Schön wie Engel sind.
Tausend junge Fentchen Leckten ihm das Händchen, Gaften sich halb blind!
Grabe, Spaden, grabe!
Alles, was ich habe, Dank’ ich Spaden, dir!
Reich’ und arme Leute Werden meine Beute, Kommen einst zu mir!
Ludwig Heinrich Christoph Hölty (1748-1776)
Tischlerlied, D274
Mein Handwerk geht durch alle Welt Und bringt mir manchen Thaler Geld, Dess bin ich hoch vergnügt.
Den Tischler braucht ein jeder Stand, Schon wird das Kind durch meine Hand In sanften Schlaf gewiegt.
Das Bette zu der Hochzeitnacht
Wird auch durch meinen Fleiß gemacht und künstlich angemalt.
Ein Geizhals sei auch noch so karg, Er braucht am Ende einen Sarg, Und der wird gut bezahlt.
Drum hab’ ich immer frohen Mut Und mache meine Arbeit gut, Es sei Tisch oder Schrank.
Und wer bei mir brav viel bestellt Und zahlt mir immer bares Geld, Dem sag’ ich großen Dank.
dichter anoniem
Die Spinnerin, D247 Als ich still und ruhig spann, Ohne nur zu stocken,
Trat ein schöner junger Mann Nahe mir zum Rocken.
Lobte, was zu loben war;
Sollte das was schaden?
Mein dem Flachse gleiches Haar, Und den gleichen Faden.
Ruhig war er nicht dabei, Ließ es nicht beim Alten;
Und der Faden riß entzwei, Den ich lang’ erhalten.
Und des Flachses Steingewicht Gab noch viele Zahlen;
Aber, ach! ich konnte nicht Mehr mit ihnen prahlen.
Als ich sie zum Weber trug, Fühlt’ ich was sich regen, Und mein armes Herze schlug Mit geschwindem Schlägen.
Nun, beim heißen Sonnenstich, Bring’ ich’s auf die Bleiche, Und mit Mühe bück’ ich mich Nach dem nächsten Teiche.
Was ich in dem Kämmerlein Still und fein gesponnen,
Kommt - wie kann es anders sein? - Endlich an die Sonnen.
Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832)
Der Schiffer, D694
Friedlich lieg’ ich hingegossen, Lenke hin und her das Ruder, Atme kühl im Licht des Mondes, Träume süß im stillen Mute;
Gleiten laß ich auch den Kahn, Schaue in die blanken Fluten, Wo die Sterne lieblich schimmern, Spiele wieder mit dem Ruder.
Säße doch das blonde Mägdlein Vor mir auf dem Bänkchen ruhend, Sänge schmachtend zarte Lieder.
Himmlisch wär’ mir dann zu Mute, Ließ mich necken von dem Kinde, Wieder tändelnd mit der Guten.
Friedlich lieg’ ich hingegossen, Träume süß im stillen Mute, Atme kühl im Licht des Mondes, Führe hin und her das Ruder.
Friedrich von Schlegel (1772-1829)
Der Schiffer, D536
Im Winde, im Sturme befahr ich den Fluß, Die Kleider durchweichet der Regen im Guß;
Ich peitsche die Wellen mit mächtigem Schlag, Erhoffend, erhoffend mir heiteren Tag.
Die Wellen, sie jagen das ächzende Schiff, Es drohet der Strudel, es drohet das Riff.
Gesteine entkollern den felsigen Höh’n, Und Tannen erseufzen wie Geistergestöhn.
So mußte es kommen, ich hab es gewollt, Ich hasse ein Leben behaglich entrollt;
Und schlängen die Wellen den ächzenden Kahn, Ich priese doch immer die eigene Bahn.
Drum tose des Wassers ohnmächtiger Zorn, Dem Herzen entquillet ein seliger Born, Die Nerven erfrischend - o himmliche Lust, Dem Sturme zu trotzen mit männlicher Brust.
Johann Baptist Mayrhofer (1787-1836)
‘Das Wandern’ uit ‘Die schöne Müllerin’, D795 nr 1 Das Wandern ist des Müllers Lust,
Das Wandern!
Das muß ein schlechter Müller sein, Dem niemals fiel das Wandern ein, Das Wandern.
Vom Wasser haben wir’s gelernt, Vom Wasser!
Das hat nicht Rast bei Tag und Nacht, Ist stets auf Wanderschaft bedacht, Das Wasser.
Das sehn wir auch den Rädern ab, Den Rädern!
Die gar nicht gerne stille stehn, Die sich mein Tag nicht müde drehn, Die Räder.
Die Steine selbst, so schwer sie sind, Die Steine!
Sie tanzen mit den muntern Reihn Und wollen gar noch schneller sein, Die Steine.
O Wandern, Wandern, meine Lust, O Wandern!
Herr Meister und Frau Meisterin, Laßt mich in Frieden weiterziehn Und wandern.
Wilhelm Müller (1794-1827)
‘Der Jäger’ uit ‘Die schöne Müllerin’, D795 nr 14 Was sucht denn der Jäger am Mühlbach hier?
Bleib, trotziger Jäger, in deinem Revier!
Hier gibt es kein Wild zu jagen für dich,
Hier wohnt nur ein Rehlein, ein zahmes, für mich, Und willst du das zärtliche Rehlein sehn,
So laß deine Büchsen im Walde stehn, Und laß deine klaffenden Hunde zu Haus, Und laß auf dem Horne den Saus und Braus, Und schere vom Kinne das struppige Haar, Sonst scheut sich im Garten das Rehlein fürwahr.
Doch besser, du bliebest im Walde dazu Und ließest die Mühlen und Müller in Ruh.
Was taugen die Fischlein im grünen Gezweig?
Was will den das Eichhorn im bläulichen Teich?
Drum bleibe, du trotziger Jäger, im Hain, Und laß mich mit meinen drei Rädern allein;
Und willst meinem Schätzchen dich machen beliebt, So wisse, mein Freund, was ihr Herzchen betrübt:
Die Eber, die kommen zur Nacht aus dem Hain Und brechen in ihren Kohlgarten ein
Und treten und wühlen herum in dem Feld:
Die Eber, die schieß, du Jägerheld!
Wilhelm Müller (1794-1827)
Der Alpenjäger, D588
Willst du nicht das Lämmlein hüten?
Lämmlein ist so fromm und sanft, Nährt sich von des Grases Blüten, Spielend an des Baches Ranft.
“Mutter, Mutter, laß mich gehen, Jagen nach des Berges Höhen!”
Willst du nicht die Herde locken Mit des Hornes munterm Klang?
Lieblich tönt der Schall der Glocken In des Waldes Lustgesang.
“Mutter, Mutter, laß mich gehen, Schweifen auf den wilden Höhen!”
Willst du nicht die Blümlein warten, Die im Beete freundlich stehn?
Draußen ladet dich kein Garten, Wild ists auf den wilden Höhn!
“Laß die Blümlein, laß sie blühen!
Mutter, Mutter, laß mich ziehen!”
Und der Knabe ging zu jagen, Und es treibt und reißt ihn fort, Rastlos fort mit blindem Wagen An des Berges finstern Ort, Vor ihm her mit Windesschnelle Flieht die zitternde Gazelle.
Auf der Felsen nackte Rippen Klettert sie mit leichtem Schwung, Durch den Riß gespaltener Klippen Trägt sie der gewagte Sprung, Aber hinter ihr verwogen Folgt er mit dem Todesbogen.
Jetzo auf den schroffen Zinken Hängt sie, auf dem höchsten Grat, Wo die Felsen jäh versinken Und verschwunden ist der Pfad.
Unter sich die steile Höhe, Hinter sich des Feindes Nähe.
Mit des Jammers stummen Blicken Fleht sie zu dem harten Mann, Fleht umsonst, denn loszudrücken Legt er schon den Bogen an.
Plötzlich aus der Felsenspalte Tritt der Geist, der Bergesalte.
Und mit seinen Götterhänden Schützt er das gequälte Tier.
“Mußt du Tod und Jammer senden”, Ruft er, “bis herauf zu mir?
Raum für alle hat die Erde, Was verfolgst du meine Herde?”
Friedrich von Schiller (1759-1805)
Auf dem Strom, D943
Nimm die letzten Abschiedsküsse, Und die wehenden, die Grüße, Die ich noch ans Ufer sende, Eh’ dein Fuß sich scheidend wende!
Schon wird von des Stromes Wogen Rasch der Nachen fortgezogen, Doch den tränendunklen Blick Zieht die Sehnsucht stets zurück!
Und so trägt mich denn die Welle Fort mit unerflehter Schnelle.
Ach, schon ist die Flur verschwunden, Wo ich selig Sie gefunden!
Ewig hin, ihr Wonnetage!
Hoffnungsleer verhallt die Klage Um das schöne Heimatland, Wo ich ihre Liebe fand.
Sieh, wie flieht der Strand vorüber, Und wie drängt es mich hinüber, Zieht mit unnennbaren Banden, An der Hütte dort zu landen, In der Laube dort zu weilen;
Doch des Stromes Wellen eilen Weiter ohne Rast und Ruh, Führen mich dem Weltmeer zu!
Ach, vor jener dunklen Wüste, Fern von jeder heitern Küste, Wo kein Eiland zu erschauen, O, wie faßt mich zitternd Grauen!
Wehmutstränen sanft zu bringen, Kann kein Lied vom Ufer dringen;
Nur der Sturm weht kalt daher Durch das grau gehobne Meer!
Kann des Auges sehnend Schweifen Keine Ufer mehr ergreifen,
Nun so schau’ ich zu den Sternen Auf in jenen heil’gen Fernen!
Ach, bei ihrem milden Scheine Nannt’ ich sie zuerst die Meine;
Dort vielleicht, o tröstend Glück!
Dort begegn’ ich ihrem Blick.
Ludwig Rellstab (1799-1860)
Fischerlied, D562 Das Fischergewerbe Giebt rüstigen Muth!
Wir haben zum Erbe Die Güter der Fluth.
Wir graben nicht Schätze, Wir pflügen kein Feld;
Wir ernten im Netze, Wir angeln uns Geld.
Wir heben die Reusen Den Schilfbach entlang, Und ruhn bei den Schleusen, Zu sondern den Fang.
Goldweiden beschatten Das moosige Dach;
Wir schlummern auf Matten Im kühlen Gemach.
Mit roten Korallen
Prangt Spiegel und Wand, Den Estrich der Hallen Deckt silberner Sand.
Das Gärtchen daneben Grünt ländlich umzäunt Von kreuzenden Stäben Mit Baste vereint.
Im Antlitz der Buben Lacht mutiger Sinn.
Sie meiden die Stuben Bei Tagesbeginn;
Sie tauchen und schwimmen Im eisigen See,
Und barfuß erklimmen Die Klippen von Schnee.
Die Töchter ergötzen Sich Abends bei Licht, Wenn alles an Netzen Und Maschenwerk flicht.
Oft wird mit Gelächter Durchmustert das Dorf;
Die Mutter, als Wächter, Schürt nickend den Torf.
Oft rudern wir ferne Im wiegenden Kahn;
Dann blinken die Sterne So freundlich uns an;
Der Mond aus den Höhen, Der Mond aus dem Bach, So schnell wir entflöhen, Sie gleiten uns nach.
Wir trotzen dem Wetter, Das Finster uns droht, Wann schöpfende Bretter Kaum hemmen den Tod.
Wir trotzen auch Wogen Auf krachendem Schiff, In Tiefen gezogen, Geschleudert ans Riff!
Der Herr, der in Stürmen Der Mitternacht blitzt, Vermag uns zu schirmen, Und kennt, was uns nützt.
Gleich unter dem Flügel Des Ewigen ruht Der Rasengruft Hügel Das Grab in der Flut.
Johann Gaudenz Freiherr von Salis-Seewis (1762-1834)
Houtsnede uit de ‘Prachtausgabe’ van ‘Die schöne Müllerin’ uit 1872.
Pflügerlied, D392 Arbeitsam und wacker, Pflügen wir den Acker, Singend auf und ab.
Sorgsam trennen wollen Wir die lockern Schollen, Unsrer Saaten Grab.
Auf- und abwärts ziehend Furchen wir, stets fliehend, Das erreichte Ziel.
Wühl’, o Pflugschar, wühle!
Außen drückt die Schwüle ; Tief im Grund’ ist’s kühl.
Neigt den Blick zur Erde, Lieb und heimlich werde Uns ihr dunkler Schoß;
Hier ist doch kein Bleiben, Ausgesät zerstäuben Ist auch unser Los.
Säet, froh im Hoffen;
Gräber harren offen, Fluren sind bebaut;
Deckt mit Egg’ und Spaten Die versenkten Saaten, Und dann: Gott vertraut!
Gottes Sonne leuchtet, Lauer Regen feuchtet Das entkeimte Grün.
Flock’, o Schnee und strecke Deine Silberdecke
Schirmend drüber hin!
Ernten werden wanken, Wo nur Körner sanken Mutter Erd’ ist treu.
Nichts wird hier vernichtet, Und Verwesung sichtet Nur vom Keim die Spreu.
Die vor uns entschliefen, Schlummern, in die Tiefe Ihrer Gruft gesät;
Länger wird es säumen Bis die Gräber keimen, Gottes Saat entsteht!
Wer um Tote trauert, Glaub’ es, ewig dauert Nicht der Aussaat Zeit.
Aus enthülster Schale Keimt im Todestale Frucht der Ewigkeit!
Johann Gaudenz Freiherr von Salis-Seewis (1762-1834) Fischerweise, D881
Den Fischer fechten Sorgen Und Gram und Leid nicht an;
Er löst am frühen Morgen Mit leichtem Sinn den Kahn.
Da lagert rings noch Friede Auf allen Flur und Bach, Er ruft mit seinem Liede Die gold’ne Sonne wach.
Er singt zu seinem Werke Aus voller frischer Brust, Die Arbeit gibt ihm Stärke, Die Stärke Lebenslust.
Bald wird ein bunt Gewimmel In allen Tiefen laut
Und plätschert durch den Himmel, Der sich im Wasser baut.
Doch wer ein Netz will stellen, Braucht Augen klar und gut, Muß heiter gleich den Wellen Und frei sein wie die Flut.
Dort angelt auf der Brücke Die Hirtin. Schlauer Wicht, Gib auf nur deine Tücke, Den Fisch betrügst du nicht.
Franz Xaver Freiherr von Schlechta (1796-1875)
Totengräbers Heimwehe, D842
O Menschheit, o Leben! was soll’s? o was soll’s?
Grabe aus, scharre zu! Tag und Nacht keine Ruh!
Das Drängen, das Treiben, wohin? o wohin?
“Ins Grab, ins Grab, tief hinab!”
O Schicksal, o traurige Pflicht Ich trag’s länger nicht!
Wann wirst du mir schlagen, o Stunde der Ruh?
O Tod! komm und drücke die Augen mir zu!
Im Leben, da ist’s ach! so schwül, ach! so schwül!
Im Grabe so friedlich, so kühl!
Doch ach! wer legt mich hinein?
Ich stehe allein, so ganz allein!
Von allen verlassen, dem Tod nur verwandt, Verweil ich am Rande, das Kreuz in der Hand, Und starre mit sehnendem Blick hinab Ins tiefe, ins tiefe Grab!
O Heimat des Friedens, der Seligen Land, An dich knüpft die Seele ein magisches Band.
Du winkst mir von ferne, du ewiges Licht,
Es schwinden die Sterne, das Auge schon bricht, - Ich sinke, ich sinke! Ihr Lieben, ich komm!
Jakob Nikolaus, Reichsfreiherr von Craigher de Jachelutta (1797-1855)
Schäfers Klagelied, D121 Da droben auf jenem Berge, Da steh ich tausendmal, An meinem Stabe hingebogen Und schaue hinab in das Tal.
Dann folg ich der weidenden Herde, Mein Hündchen bewahret mir sie.
Ich bin herunter gekommen Und weiß doch selber nicht wie.
Da stehet von schönen Blumen Die ganze Wiese so voll.
Ich breche sie, ohne zu wissen, Wem ich sie geben soll.
Und Regen, Sturm und Gewitter Verpass ich unter dem Baum.
Die Türe dort bleibet verschlossen;
Doch alles ist leider ein Traum.
Es stehet ein Regenbogen Wohl über jenem Haus!
Sie aber ist fortgezogen, Und weit in das Land hinaus.
Hinaus in das Land und weiter, Vielleicht gar über die See.
Vorüber, ihr Schafe, nur vorüber!
Dem Schäfer ist gar so weh.
Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832)
Der Hirt auf dem Felsen, D965
Wenn auf dem höchsten Fels ich steh’, In’s tiefe Tal hernieder seh’,
Und singe,
Fern aus dem tiefen dunkeln Tal Schwingt sich empor der Widerhall Der Klüfte.
Je weiter meine Stimme dringt, Je heller sie mir wieder klingt Von unten.
Mein Liebchen wohnt so weit von mir, Drum sehn’ ich mich so heiß nach ihr Hinüber.
In tiefem Gram verzehr ich mich, Mir ist die Freude hin,
Auf Erden mir die Hoffnung wich, Ich hier so einsam bin.
So sehnend klang im Wald das Lied, So sehnend klang es durch die Nacht, Die Herzen es zum Himmel zieht Mit wunderbarer Macht.
Der Frühling will kommen, Der Frühling, meine Freud’, Nun mach’ ich mich fertig Zum Wandern bereit.
1-4; 7: Wilhelm Müller (1794-1827) & 5-6: Karl August Varnhagen von Ense (1785-1858)
Liedteksten bij het concert van Collegium Vocale Gent
17 uur | Blauwe zaal
Christoph Siebert muzikale leiding Ania Vegry sopraan Piet Kuijken piano Michaela Buzkova, Koen Cools, Zachary Cramer & Morris Powell hoorn
Lützows wilde Jagd, D205
Was glänzt dort vom Walde im Sonnenschein?
Hör’s näher und näher brausen.
Es zieht sich herunter in düsteren Reihn, Und gellende Hörner schallen darein, Und erfüllen die Seele mit Grausen.
Und wenn ihr die schwarzen Gesellen fragt:
Das ist Lützows wilde, verwegene Jagd.
Was zieht dort rasch durch den finstern Wald Und streift von Bergen zu Bergen?
Es legt sich in nächtlichen Hinterhalt, Das Hurra jauchzt, und die Büchse knallt, Es fallen die fränkischen Schergen.
Und wenn ihr die schwarzen Jäger fragt:
Das ist Lützows wilde, verwegene Jagd.
Wo die Reben dort glühen dort braust der Rhein, Der Wütrich geborgen sich meinte;
Da naht es schnell mit Gewitterschein Und wirft sich mit rüstigen Armen hinein Und springt an das Ufer der Feinde.
Und wenn ihr die schwarzen Schwimmer fragt:
Das ist Lützows wilde, verwegene Jagd!
Was braust dort im Tale die laute Schlacht, Was schlagen die Schwerter zusammen?
Wildherzige Reiter schlagen die Schlacht, Und der Funke der Freiheit ist glühend erwacht Und lodert in blutigen Flammen.
Und wenn ihr die schwarzen Reiter fragt:
Das ist Lützows wilde, verwegene Jagd!
Wer scheidet dort röchelnd vom Sonnenlicht, Unter winselnden Feinde Gebettet?
Es zucket der Tod auf dem Angesicht, Doch die wackern Herzen erzittern nicht, Das Vaterland ist ja gerettet!
Und wenn ihr die schwarzen Gefallnen fragt:
Das war Lützows wilde, verwegene Jagd.
Die wilde Jagd und die deutsche Jagd Auf Henkersblut und Tyrannen!
Drum, die ihr uns liebt, nicht geweint und geklagt!
Das Land ist ja frei, und der Morgen tagt, Wenn wir’s auch nur sterbend gewannen.
Und von Enkeln zu Enkeln sei’s nachgesagt:
Das war Lützows wilde, verwegene Jagd.
Karl Theodor Körner (1791-1813)
Schubert aan de piano met Josephine Fröhlich en Johann Michael Vogl. Tekening van Ferdinand Georg Waldmüller, 1827 © Graphische Sammlung Albertina Wien
Nachtgesang im Walde, D913 Sei uns stets gegrüßt, o Nacht, aber doppelt hier im Wald, wo dein Aug’ verstohlner lacht, wo dein Fußtritt leiser hallt!
Auf der Zweige Laubpokale gießest du dein Silber aus;
hängst den Mond mit seinem Strahle uns als Lamp’ ins Blätterhaus.
Säuselnde Lüftchen sind deine Reden, spinnende Strahlen sind deine Fäden, was nur dein Mund beschwichtigend traf, senket das Aug’ und sinket in Schlaf!
Und doch, es ist zum Schlafen zu schön, drum auf, und weckt mit Hörnergetön, mit hellerer Klänge Wellenschlag, was früh betäubt im Schlummer lag!
Es regt in den Lauben des Waldes sich schon, die Vöglein, sie glauben, die Nacht sei entflohn, die wandernden Rehe verlieren sich zag;
sie wähnen, es gehe schon bald an den Tag, die Wipfel des Waldes erbrausen mit Macht, vom Quell her erschallt es, als wär’ er erwacht!
Und rufen wir im Sange:
“Die Nacht ist im Walde daheim!”, so ruft auch Echo lange:
“Sie ist im Wald daheim!”
Drum sei uns doppelt hier im Wald gegrüßt, o holde, holde Nacht,
wo Alles, was dich schön uns malt, uns noch weit schöner lacht.
Johann Gabriel Seidl (1804-1875)
An die Sonne, D439 O Sonne, Königin der Welt, Die unser dunkles Leben erhellt O Sonne, Königin der Welt, Die unser dunkles Rund erhellt In lichter Majestät;
Erhab’nes Wunder einer Hand, Die jene Himmel ausgespannt Und Sterne hingesät!
Noch heute seh’ ich deinen Glanz, Mir lacht in ihrem Blumenkranz Noch heute die Natur.
Der Vögel buntgefiedert Heer
Singt morgen mir vielleicht nicht mehr Im Wald und auf der Flur.
Ich fühle, daß ich sterblich bin, Mein Leben welkt wie Gras dahin, Wie ein verschmachtend Laub.
Wer weiß, wie unerwartet bald
Des Höchsten Wort an mich erschallt:
Komm wieder in den Staub!
Johann Peter Uz (1720-1796)
Gott im Ungewitter, D985
Du Schrecklicher, wer kann vor dir Und deinem Donner stehn?
Groß ist der Herr, was trotzen wir?
Er winkt, und wir vergeh’n.
Er lagert sich in schwarzer Nacht, Die Völker zittern schon:
Geflügeltes Verderben wacht Um seinen furchtbarn Thron.
Rotglühend schleudert seine Hand Den Blitz aus finstrer Höh’:
Und Donner stürzt sich auf das Land In einer Feuersee,
Daß selbst der Erde fester Grund Vom Zorn des Donners bebt, Und was um ihr erschütternd Rund Und in der Tiefe lebt.
Den Herrn und seinen Arm erkennt Die zitternde Natur,
Da weit umher der Himmel brennt Und weit umher die Flur.
Wer schürzt mich Sterblichen, mich Staub, Wenn, der im Himmel wohnt
Und Welten pflückt wie dürres Laub, Nicht huldreich mich verschont?
Wir haben einen Gott voll Huld, Auch wenn er zornig scheint:
Er herrscht mit schonender Geduld, Der große Menschenfreund.
Johann Peter Uz (1720-1796)
Klage um Ali Bey, D140
Laßt mich! laßt mich! ich will klagen, Fröhlich sein nicht mehr!
Aboudahab hat geschlagen Ali und sein Heer.
So ein muntrer kühner Krieger Wird nicht wieder sein;
Über alles ward er Sieger, Haut’ es kurz und klein.
Er verschmähte Wein und Weiber, Ging nur Kriegesbahn,
Und war für die Zeitungsschreiber Gar ein lieber Mann.
Aber nun ist er gefallen.
Dass er ‘s doch nicht war!
Ach, von allen Beys, von allen War kein Bey wie er.
Jedermann in Syrus saget:
“Schade, daß er fiel!”
Und in ganz Ägypten klaget Mensch und Krokodil.
Daher sieht im Geist, wie ‘s scheinet, Am Serail mit Graus
Seines Freundes Kopf, und weinet Sich die Augen aus.
Matthias Claudius (1740-1815)
Mirjams Siegesgesang, D942 Rührt die Zimbel, schlagt die Saiten, Laßt den Hall es tragen weit;
Groß der Herr zu allen Zeiten, Heute groß vor aller Zeit.
Aus Ägypten vor dem Volke, Wie der Hirt den Stab zur Hut, Zogst du her, dein Stab die Wolke Und dein Arm des Feuers Glut.
Zieh, ein Hirt vor deinem Volke, Stark dein Arm, dein Auge Glut.
Und das Meer hört deine Stimme, Tut sich auf dem Zug, wird Land;
Scheu des Meeres Ungetüme, Schaun’s durch die kristallne Wand, Und das Meer hört deine Stimme, Tut sich auf dem Zug, wird Land.
Wir vertrauten deiner Stimme, Traten froh das neue Land.
Doch der Horizont erdunkelt, Roß und Reiter löst sich los, Hörner lärmen, Eisen funkelt, Es ist Pharao und sein Troß.
Herr, von der Gefahr umdunkelt, Hilflos wir, dort Mann und Roß.
Und die Feinde, mordentglommen, Drängen nach den sichern Pfad;
Jetzt und jetzt - da horch’! welch Säuseln, Wehen, Murmeln, Dröhnen! Horch, Sturm.
‘s ist der Herr in seinem Grimme, Einstürzt rings der Wasser-Turm.
Mann und Pferd, Roß und Reiter
Eingewickelt, umsponnen Im Netze der Gefahr,
Zerbrochen die Speichen ihrer Wagen;
Tot der Lenker, tot das Gespann.
Tauchst du auf, Pharao?
Hinab, hinunter,
Hinunter in den Abgrund, Schwarz wie deine Brust.
Und das Meer hat nun vollzogen, Lautlos rollen seine Wogen, Nimmer gibt es, was es barg, Eine Wüste, Grab zugleich und Sarg.
Schrecklich hat der Herr vollzogen, Lautlos ziehn des Meeres Wogen;
Wer errät noch, was es barg?
Frevler-Grab zugleich und Sarg.
Drum mit Zimbel und mit Saiten Laßt den Hall es tragen weit, Groß der Herr zu allen Zeiten, Heute groß vor aller Zeit.
Franz Grillparzer (1791-1872)
Mistekst bij het concert van deFilharmonie
20 uur | Blauwe zaal
deFilharmonie & Collegium Vocale Gent olv. Philippe Herreweghe Ilse Eerens sopraan Wiebke Lehmkuhl mezzosopraan
Sebastian Kohlhepp tenor Florian Boesch bariton Mis nr 5 in As, D678
Kyrie
Kyrie Eleison.
Christe Eleison.
Kyrie Eleison.
Gloria
Gloria in excelsis Deo.
Et in terra pax hominibus bonae voluntatis.
Laudamus te, benedicimus te, adoramus te, glorificamus te.
Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam.
Domine Deus, Rex coelestis, Deus Pater omnipotens, Domine Fili unigenite, Jesu Christe altissime,
Domine Deus, Agnus Dei, Filius Patris.
Qui tollis peccata mundi, miserere nobis,
qui tollis peccata mundi,
suscipe deprecationem nostram.
Qui sedes ad dextram Patris, miserere nobis.
Quoniam tu solus sanctus, tu solus Dominus,
tu solus altissimus Jesu Christe.
Cum Sancto Spiritu in gloria Dei Patris, Amen.
Credo
Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, Factorem caeli et terrae,
Visibilium omnium et invisibilium;
Et in unum Dominum, Jesum Christum, Filium Dei unigenitum,
Et ex Patre natum Ante omnia saecula,
Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, Genitum non factum, Consubstantialem Patri, Per quem omnia facta sunt, Qui propter nos homines Et propter nostram salutem Descendit de caelis;
Kyrie
Heer, ontferm U over ons.
Christus, ontferm U over ons.
Heer, ontferm U over ons.
Gloria
Eer aan God in den hoge
en vrede op aarde aan de mensen die Hij liefheeft.
Wij loven U.
Wij prijzen en aanbidden U.
Wij verheerlijken U en zeggen U dank voor uw grote heerlijkheid.
Heer God, hemelse Koning, God almachtige Vader;
Heer, eniggeboren Zoon, Jezus Christus;
Heer God, Lam Gods, Zoon van de Vader;
Gij die wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons;
Gij die wegneemt de zonden der wereld, aanvaard ons gebed;
Gij die zit aan de rechterhand van de Vader, ontferm U over ons.
Want Gij alleen zijt de Heilige.
Gij alleen de Heer.
Gij alleen de Allerhoogste: Jezus Christus.
Met de Heilige Geest in de heerlijkheid van God de Vader.
Amen.
Credo
Ik geloof in één God, de almachtige Vader,
Schepper van hemel en aarde,
van al wat zichtbaar en onzichtbaar is.
En in één Heer, Jezus Christus, eniggeboren Zoon van God, voor alle tijden
geboren uit de Vader.
God uit God, Licht uit Licht, ware God uit de ware God.
Geboren, niet geschapen, één in wezen met de Vader, en door Wie alles geschapen is.
Hij is voor ons, mensen, en omwille van ons heil uit de hemel neergedaald.
Et incarnatus est De Spiritu Sancto Ex Maria virgine, Et homo factus est.
Crucifixus etiam pro nobis:
Sub Pontio Pilato Passus et sepultus est, Et resurrexit tertia die Secundum scripturas, Et ascendit in caelum, Sedet ad dexteram Patris, Et iterum venturus est cum gloria Iudicare vivos et mortuos, Cuius regni non erit finis;
Et in Spiritum Sanctum, Dominum et vivificantem, Qui ex Patre Filioque procedit, Qui cum Patre et Filio
Simul adoratur et conglorificatur, Qui locutus est per prophetas;
Et in unam sanctam catholicam Et apostolicam Ecclesiam.
Confiteor unum baptisma In remissionem peccatorum;
Et expecto resurrectionem mortuorum Et vitam venturi saeculi.
Amen.
Sanctus
Sanctus, Dominus Deus Sabaoth.
Pleni sunt coeli et terra gloria eius.
Osanna in excelsis.
Benedictus
Benedictus qui venit in nomine Domini.
Osanna in excelsis.
Agnus Dei
Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis.
Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona nobis pacem.
Hij heeft het vlees aangenomen door de heilige Geest
uit de Maagd Maria, en is mens geworden.
Hij werd voor ons gekruisigd,
Hij heeft geleden onder Pontius Pilatus en is begraven.
Hij is verrezen op de derde dag, volgens de Schriften.
Hij is opgevaren ten hemel:
zit aan de rechterhand van de Vader.
Hij zal wederkomen in heerlijkheid om te oordelen levenden en doden.
En aan zijn rijk komt geen einde.
Ik geloof in de heilige Geest, die Heer is en het leven geeft;
die voortkomt uit de Vader en de Zoon;
die met de Vader en de Zoon
te samen wordt aanbeden en verheerlijkt;
die gesproken heeft door de profeten.
Ik geloof in de éne, heilige, katholieke en apostolische Kerk.
Ik belijd één doopsel
tot vergeving van de zonden.
Ik verwacht de opstanding van de doden en het leven van het komend rijk.
Amen.
Sanctus
Heilig, de Heer, de God der heerscharen.
Hemel en aarde zijn vol van uw heerlijkheid.
Eer en lof zij U in den hoge!
Benedictus
Gezegend hij die komt in de naam des Heren.
Eer en lof zij U in den hoge!
Agnus Dei
Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm u over ons.
Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, geef ons de vrede.
