Sporen. Hoe, aan wie en waarom moeten we eigenlijk herinneren?

(1)

Perspectieven

Hoe, aan wie en waarom

moeten we eigenlijk herinneren?

Onderzoek doen Euregio

Tijd van het

nationaalsocialisme

Vragen waarom Tweede Wereldoorlog

GRENSOVERSCHRIJDENDE JONGERENEDUCATIE OP DE

INTERNATIONALE PLAATS VOGELSANG IP TRANSNATIONALE GESCHIEDENIS EN

HERINNERINGSCULTUUR OP EEN

NATIONAALSOCIALISTISCHE DADERPLEK

Sporen

Ontbrekende stemmen?

En ik?!

(2)

INHOUDSOPGAVE

HISTORISCH- POLITIEKE EDUCATIE IN VOGELSANG S. 9

METHODE: TIJDLIJN

. . . .

S . 12 METHODE: STATIONSWERK

. . . .

S . 13 METHODE: OEFENING IN PERSPECTIEVEN

. . .

S . 14

TRANSNATIONAAL VOORWOORD

VOGELSANG NU & TOEN

S. 3

HERINNERINGSCULTUUR S. 8

S. 4

GRENSOVERSCHRIJDEND EDUCATIEF AANBOD S. 10

IMPRESSUM | COLOFON

. . . .

S . 16 VOORUITZICHT

S. 15

S. 6

(3)

Beste lezers,

deze brochure is het resultaat van het educatieve, historisch- politieke project 'Euregionaler erinnerungskultureller Jugenddialog' (EEJD) van de NS-Dokumentation Vogelsang met jongeren en jonge volwassenen uit het gemeenschappelijk grensgebied België, Duitsland en Nederland . Van mei 2019 tot december 2020 hebben wij ons beziggehouden met transnationale geschiedenis en de cultuur van herinnering en herdenking rondom het thema nationaalsocialisme . Samen hebben wij de geschiedenis van mensen, groepen, plaatsen en landen onderzocht en hebben met elkaar van gedachten gewisseld over hoe er tegenwoordig in de Euregio wordt omgegaan met de nazitijd en de sporen ervan . We hebben nagedacht over aan wat, aan wie, hoe, wanneer en waarom we ons willen herinneren . Wij hebben gesproken over of en hoe we dat gezamenlijk en internationaal kunnen doen .

Wij willen de volgende personen bedanken: de deelnemende jongeren, jonge volwassenen en de onderwijskundigen voor de vele spannende bijdragen en ideeën die zij hebben geleverd . de 'Landes zentrale für politische Bildung Nordrhein-Westfalen' voor hun ondersteuning van het project, de samenwerkende partners voor hun ondersteuning met inhoudelijke expertise en alle medewerkers van Vogelsang IP die ondersteuning hebben geboden op uiteenlopende gebieden .

Ons project is nu weliswaar afgesloten, maar het aanbod van grensoverschrijdende educatieve mogelijkheden op de Internatio- nale Plaats Vogelsang IP blijft .

Wil je zelf verhalen, sporen en perspectieven van herinnering en herdenking onderzoeken en met andere mensen van gedachten wisselen over je ideeën en meningen? Maak dan gebruik van de mogelijkheden die wij je bieden! Wij hebben deze brochure samengesteld zodat je je een beetje beter kunt voorstellen hoe wij transnationaal vormgeven aan de historisch-politieke educatie voor jongeren en jonge volwassenen, met welke onderwerpen en vragen de locatie Vogelsang is verbonden en wat de resultaten kunnen zijn van een grensoverschrijdend educatief aanbod .

VOORWOORD

Bijdragen van jongeren aan 'EEJD'

(4)

VOGELSANG NU & TOEN

De Internationale Plaats Vogelsang IP is een plek in de Noord-Eifel, in het westen van Duitsland . Tegenwoordig is Vogelsang een plek voor herinnering en educatie rond het thema nationaalsocialisme . Iedereen is op deze plek welkom en kan er meer te weten komen over de geschiedenis en de verhalen rondom dit nationaalsocialistische daderplek:

Vogelsang werd tussen 1934 en 1941 gebouwd en was een van de drie zogenaamde 'Ordensbur- gen' waar het leidinggevende politieke kader van de 'Nationaal Socialistische Duitse Arbeiderspartij' (NSDAP) werd geschoold . De architectuur van het uitgestrekte complex moest uitdrukking geven aan de ideeën, macht en heerschappij van het nationaalsocialisme . De NSDAP gebruikte Vogelsang ook als locatie voor partijbijeenkomsten en als podium om te werven voor het nationaalsocialisme . Tussen 1936 en 1939 hebben ongeveer 2200 uitgezochte partijleden vrijwillig deelgenomen aan de scholingen in de 'Ordensburg' . Tijdens de dagelijkse

scholingen moesten de cursisten door sport hun lichaam trainen en werden ze onderwezen in de mensverachtende, völkisch-racistische en antisemitische ideologieën van het nationaalsocialisme . Tijdens de Tweede Wereldoorlog (1939 tot 1945) waren enkele honderden 'Ordensburg-mannen' werkzaam in leidinggevende posities bij de bur- gerlijke Duitse bezettingsregeringen in de Balti- sche staten, Wit-Rusland, Polen en de Oekraïne . Velen van hen waren actieve daders van de Sho- ah - de systematische moord op Joodse mensen in Europa - en waren betrokken bij andere Duitse geweldplegingen op grote schaal . In netwerken met andere (mede-)daders ontnamen ze een groot deel van de bevolking in deze gebieden hun rechten, sloten hen op in getto's en terrori- seerden hen . Ze organiseerden massale execu- ties, dwongen mensen om onder onmenselijke omstandigheden voor het naziregime te werken en onderwierpen mensen en de bezette gebieden aan een gewelddadige uitbuiting .

(5)

Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakten drie in- ternaten van de 'Hitlerjugend' (HJ) en de NSDAP gebruik van Vogelsang . In deze zogenaamde 'Adolf-Hitler-scholen' moesten geselecteerde mannelijke kinderen en jongeren worden voorbe- reid op de 'Ordensburg-scholing' en op leidinggevende posities binnen de partij .

Vanaf 2006 is er op het terrein van de voormalige nazi-'Ordensburg' Vogelsang een plek voor herinnering en educatie ontstaan met een maatschappelijke opdracht . Tegenwoordig kan iedereen in Vogelsang iets te weten komen over de nationaalsocialistische mensen wereldbeelden, de nazimisdaden en het daderschap tijdens de nazitijd . Hiervoor heeft de NS-Dokumentation Vogelsang de tentoonstelling ingericht met de titel 'Bestimmung: Herrenmensch . NS-Ordensburgen zwischen Faszination und Verbrechen' en verscheidene historisch-politieke educatieve mogelijkheden voor jongeren en jonge volwassenen . Iedereen kan zich op dit nazi 'Täterort' bezighouden met historische objecten, afbeeldingen, geluidsopnames en schriftelijke bronnen en het

terrein van Vogelsang met zijn onder monumentenzorg staande gebouwen, beelden en symbolen uit de nazitijd (1933 tot 1945) bekijken . Samen kunnen wij erover nadenken wat dit alles met ons van doen heeft en wat deze plek ons te zeggen heeft over de handelingsmogelijkheden en de individuele verantwoordelijkheid van ieder mens .

'spreekt niet voor zich'

'Gevoel van hiërarchie'

'Racistische en on- menselijke denkwijzen' 'Mooi uitzicht'

'Ziet eruit als bij de Olympische Spelen'

'Origineler uitbeelden?'

'Vertoont inmiddels gaten'

'Holocaust'

'landen in heel Europa werden aangevallen en bezet' 'erbij horen en

meedoen' 'Verantwoordelijkheid

voor misdaden'

GEDACHTEN EN INDRUKKEN VAN JONGEREN BIJ DE 'EEJD'

Bijdragen van jongeren aan 'EEJD'

Afbeeldingen van het terrein in Vogelsang (rond 1939 en 2016)

(6)

TRANSNATIONAAL

De buitensluiting en vervolging van mensen die niet in het wereldbeeld van het nationaalsocialisme pasten zou niet tot Duitsland beperkt blijven . Ook de vernietigingsoorlog met als doel Europa onder de heerschappij van het nationaalsocialisme opnieuw in te delen naar racistische ge- zichtspunten en met de inzet van massaal geweld tot aan volkenmoord toe, was transnationaal, dat wil zeggen landen grensoverschrijdend, van opzet . De geweldsmisdrijven die op een massale schaal werden begaan, stopten niet bij de grenzen van nationale staten en troffen mensen uit en in verscheidene landen . Dat blijkt ook uit de verhalen van Vogelsang . Om te begrijpen wat deze plaats van doen heeft met de onmenselijke misdaden van de Shoah en de massale, gewelddadige misdaden van de nazi's, moeten wij de sporen van de individuele 'Ordensburg- mannen' tijdens de Tweede Wereldoorlog volgen .

De levens en de verhalen van de mensen, vooral in Oost-Europa, die door het concrete optreden van de leidende figuren afkomstig van de nazi 'Ordensburgen' werden vernederd, ontdaan van hun rechten en onteerd, opgesloten in getto's, geterroriseerd en vermoord, zijn niet op het eerste gezicht af te lezen op het terrein . Er zijn uiteenlopende bronnen (zoals foto's en dagboeken) en wetenschappelijke onderzoekmethodes (zoals artikelen en seminars) nodig om deze transnationale verbanden te onderzoeken . Via de thema's

en sporen die wij tegenkomen in Vogelsang kunnen wij iets te weten komen over de 'grote geschiedenis', zowel over de wereldhistorische betekenis als over de uit- en nawerkingen van het nationaalsocialisme en de Tweede Wereldoorlog . Daarbij zijn de verhalen van Vogelsang niet volledig . Er zijn wereldwijd nog meer thema's en sporen, perspectieven en vragen, die wij kunnen onderzoeken en met elkaar in verbinding brengen . Wat heeft de geschiedenis van 'Kamp Erika' (NL) en van het 'Nationaal Gedenkteken van het Fort van Breendonk' (B) met Vogelsang van doen?

Wat vertelt het gedenkteken aan het Belgische grensstation Herbesthal over het (Joodse) verzet in de nazitijd? Waarom en hoe wordt er in Neder- land op 4 en 5 mei tijdens de Nationale Herden- king en Bevrijdingsdag stilgestaan bij het einde van de Tweede Wereldoorlog en past het begrip 'bevrijding' ook in een Duitse context? Wie waren eigenlijk allemaal (mede-)verantwoordelijk en betrokken bij de nazimisdaden? Welke andere plaatsen voor herinnering en educatie zijn er in het grensgebied van Duitsland, België en Nederland en over wie wordt daar verteld? Welke vormen van racistische en antisemitische buitensluiting en geweld bestaan er nog steeds in Europa?

Als we ons bezighouden met het thema nationaalsocialisme kunnen we steeds werken aan een volledig beeld door verdere puzzelstukken van (individuele, maar ook transnationale) ervaringen en gebeurtenissen, van verhalen en vragen, die op het eerste gezicht soms helemaal niet bij elkaar passen, samen te voegen en door mee te denken . Zo ontstaat er een beeld dat verstrenge- lingen en samenhangen, complexiteiten, voor- waarden en dubbelzinnigheden vertoont . Het nationaalsocialisme en de Tweede Werel- doorlog zijn thema's die draaien om de mensheid en wereldgeschiedenis . Beide thema's gaan iedereen wat aan en zijn ook tegenwoordig nog van betekenis voor alle mensen . Wat dat precies is, kan heel verschillend zijn of juist vergelijkbaar . Wij kunnen erover nadenken en met elkaar dis- cussiëren over aan wat, wie en hoe zich iemand wil herinneren .

?!

Workshop bij het openingsevenement van de 'EEJD 2019/2020'

(7)

Herinneren kunnen wij zowel alleen, als samen in groepen en gezelschappen, privé en in het open- baar . Verhalen over het nationaalsocialisme en de manier waarop we met het thema omgaan in de eigen familie- en vriendenkring, in het onderwijs, op social media platformen, op gedenkplaatsen, op documentatiecentra over de nazitijd en tijdens officiële herdenkingsbijeenkomsten laten ons iets zien van de betekenis van het nationaalsocialistische verleden en zijn huidige betekenis . Het zijn belangrijke stemmen in de herinneringscultuur en maken er deel van uit .

Herinneringscultuur betekent de behandeling van geschiedenis en de herinnering aan gebeurtenissen, personen en processen in het hier en nu . Vertellingen over geschiedenis en herinnering(en) zijn 'gemaakt', ze kunnen worden gevormd en ve- randerd, zijn verschillend en conflictrijk . Mensen

moeten telkens weer opnieuw met elkaar spreken en onderhandelen waarom en hoe aan het thema nationaalsocialisme moet worden herinnerd, wat en door wie iets wordt verteld, welke vragen en perspectieven worden behandeld, wat en wie tot nu toe is vergeten en buiten beschouwing is gelaten en wat dat tegenwoordig allemaal met ons van doen heeft . Deze onderhandeling is een belangrijk bestanddeel van de democratie . Er bestaan hierover verschillende ideeën en meningen en iedereen kan zijn steentje bijdragen . Als plaats waar de herinneringscultuur zichtbaar wordt gemaakt, is ook de Internationale Plaats Vogelsang IP een resultaat van dit maatschappelijke onder- handelingsproces . De omgang met de historische sporen op het terrein laat ons iets zien van hoe de maatschappij tegenwoordig bezit neemt van deze plaats uit de nazitijd .

Foto‘s op leesvolgorde:

• Medewerkers van het 'Gebiedscommissariaat' in Dubno onder leiding van een voormalige 'Ordens- burgman'(1942)

• Deportatie van Joden uit Nederland naar het concentratie- en vernie- tigingskamp Auschwitz (1942 of 1943)

• 'Stolpersteine' in Amster- dam ter herinnering aan de familie Frank (2016)

• Duitse troepen in Amster- dam (1940)

• 'EEDJ' educatief materiaal

• Gedenkteken bij het stati- on van Boortmeerbeek ter herinnering aan de overval op het 20e jodentransport naar Auschwitz (2005)

(8)

HERINNERINGSCULTUUR

'Hoe een maatschappij omgaat met haar verleden'

'zodat gebeurtenissen zich niet herhalen'

'aan gebeurtenissen herinneren, zonder dat je ze zelf hebt meegemaakt‘

'Betekenis geven'

'de eigen geschiedenis in het achterhoofd houden' 'ieders vrijheid om zelf te beslissen'

'Herinneringen afwijzen?'

'Proces van terugkijken' 'Emoties'

'Beschrijvingen door mensen die de tijd hebben meegemaakt' 'Geschriften en bronnen uit die tijd'

'Video- en fotomateriaal'

'Tentoonstellingstukken' 'Algemene kennis?'

'social media?'

'hoe kon dit gebeuren?'

'Nadenken over de eigentijdse politiek?' 'verbleekt de geschiedenis?' 'moet veranderen'

'uit het verleden leren?'

'Verantwoordelijkheid om je te herinneren?'

'hoe zit het met racisme, antisemitisme,

'onderhandelen'

'Gedenkdagen'

'Vogelsang' 'Auschwitz'

'Anne Frank Huis'

'overal'

'Monumenten, gedenktekens, gedenkplaatsen'

'nieuwe herinneringsplaatsen' 'wereldwijd worden de slachtoffers van het nationaal-socialisme herdacht'

'27 januari'

'Geschiedenisonderwijs' 'nationaal verankerde / publieke herdenkingen'

'individueel en gezamenlijk'

'omstreden en bevochten'

'wat en wie worden vergeten?

'Onmenselijkheid in de huidige tijd?'

'Aan wie en aan wat in de toekomst herinneren'

'Wat heeft dat tegenwoordig allemaal met mij en met ons van doen?'

'Gesprek'

GEDACHTEN VAN JONGEREN BIJ DE 'EEJD'

(9)

AUF EINEN BLICK DIE ORTE

PERSPEKTIVEN WECHSELN POSITION BEZIEHEN

AUSEINANDERSETZUNG MIT NATIONALSOZIALISMUS UND RASSISMUS

2 TAGE | 2 ORTE | 1 THEMA

NS-DOKUMENTATIONSZENTRUM DER STADT KÖLN AKADEMIE VOGELSANG IP NS-DOKUMENTATION VOGELSANG Lahn

Düsseldorf Köln

Bonn Koblenz

Trier Aachen

Duisburg Essen

Vogelsang IP

Mosel Rhein

Rheinland-Pfalz Belgien

Nordrhein- Westfalen ca. 85 km

DIE KOOPERATIONSPARTNER

AKADEMIE VOGELSANG IP NS-DOKUMENTATION VOGELSANG Vogelsang 70

53937 Schleiden fon: +49 (0)2444 91579-11 www.vogelsang-ip.de

NS-DOKUMENTATIONSZENTRUM DER STADT KÖLN Appellhofplatz 23-25 50667 Köln fon: +49 (0)221 22126331 www.nsdok.de

Ein Kooperationsprojekt von

Gefördert durch die Landeszentrale für politische Bildung NRW

Stand: September 2019 | Alle Angaben ohne Gewähr ZIELGRUPPE Sek. I und II sowie offene

Jugendgruppen ab 14 Jahren DAUER 2 Tage à 270 Min. (6 Ustd.) zzgl. Pause TEILNEHMERZAHL ca. 30 Teilnehmende (Klassenstärke)

SPRACHE Deutsch

ARBEITS- FORMEN

Methoden des kooperativen und forschenden Lernens; im Seminarraum und draußen PREIS 370 Euro für das zweitägige Programm FÖRDERMITTELGerne beraten wir Sie über Fördermög-

lichkeiten BUCHUNG Bitte buchen Sie den jeweiligen Exkur-

sionstag bei der Buchungsstelle des jeweiligen Lernortes. So können wir eine für Sie passende Terminfindung bestmöglich gewährleisten.

TIPP Die Exkursionstage müssen nicht an zwei aufeinanderfolgenden Tagen durchgeführt werden. Sie sollten jedoch innerhalb eines Schuljahres stattfinden.

Die Reihenfolge der Orte können Sie selbst wählen.

INFORMATION BERATUNG BUCHUNG

Das Modul am Erinnerungsort Vogelsang:

Buchen Sie bei der Akademie Vogel- sang IP unter +49 (0)2444 91579-11 oder buchung@vogelsang-ip.de Das Modul am NS-Dokumentations- zentrum der Stadt Köln:

Buchen Sie beim Museumsdienst Köln.

Infos unter: www.nsdok.de/schulinfos oder service.museumsdienst@stadt- koeln.de

Niederlande

Lux.

Frankreich

Dortmund

Hinweise zur Anfahrt finden Sie auf den jeweiligen Internet- seiten. Vogelsang IP ist auch mit dem ÖPNV erreichbar:

Per Zug nach Kall und von dort mit dem Nationalparkshuttle stündlich direkt zum Forum Vogelsang IP

NS-DOKUMENTATION VOGELSANG TENTOONSTELLING TERREIN PROGRAMMA

Stand: augustus 2017

1

VOGELSANG FÜR JUGENDLICHE UND JUNGE ERWACHSENE

BILDUNGSANGEBOTE FÜR GRUPPEN

IN VOGELSANG

Tegenwoordig is Vogelsang een plaats voor herinnering en educatie rondom het thema nationaalsocialisme . Dit is geen neutrale plek . Vogelsang is gebonden aan de waarden van onze maatschappij, heeft een publieke educatieve opdracht en het werk berust op het fundament van de mensenrechten en de grondwet . Vogelsang is een plaats om deel te nemen aan de herinneringscultuur, de pluraliteit, de discussie over hoe er democratisch kan worden omgegaan met de geschiedenis, het heden en de toekomst . Iedereen kan aan uiteenlopende historisch- politieke educatieve activiteiten van de NS-Doku- mentation Vogelsang deelnemen . Het uitgangs- punt van alle aangeboden educatieve activiteiten is de omgang met de authentieke en historische locatie van de voormalige nationaalsocialistische 'Ordensburg' Vogelsang . Jongeren en volwassenen kunnen zich op het terrein en op de tentoonstelling met verschillende verhalen en thema's, perspectieven en vragen bezighouden . Hiervoor zijn er studiedagen, onderzoeksdagen, projectda- gen en rondleidingen voorzien .

Met behulp van uiteenlopend bronnenmateriaal en architectonische sporen op het terrein kunnen jongeren en volwassenen de historische dimensies en de huidige betekenis van deze 'daderplek' zelfstandig bekijken en ontdekken, de plek, zijn geschiedenis, verhalen en huidige functie, volgens de eigen belangstelling nader bekijken, eigen vragen (met betrekking tot het verleden

en heden) ontwikkelen, antwoorden zoeken en daarover met anderen in gesprek komen . Thema's van het educatieve aanbod:

• Megalomane architectuur | 'Ideologie in steen'

• Nationaalsocialistische ideologie | nation- aalsocialistische mensen en wereldbeelden

| Nationaalsocialistische geschiedenis- en zelfbeeld

• Buitensluiting en betrokkenheid bij het na- tionaalsocialisme | Aanbod om mee te doen

• Opvoedkundige doelen en voorstellingen in het nationalistische systeem en de dagelijk- se gang van zaken bij de scholingen in het systeem van de 'Ordensburgen' en opvoed- kundige gang van zaken op de 'Adolf-Hitler- scholen' | Berichten van mensen die de nazitijd hebben meegemaakt

• Daderschap in de nazitijd | Misdaden tegen de menselijkheid tijdens de Shoah en massale nationaalsocialistisch geweldsmis- drijven | Inzet van de mannen van de 'Or- densburg' in Oost-Europa tijdens de Tweede Wereldoorlog | Mogelijkheden tot handelen en individuele verantwoordelijkheid

• Manieren van omgaan met de architectoni- sche nalatenschap van de nazitijd | Vogel- sang toen & nu | Herdenken en herinneren in een maatschappelijke discussie | Herin- neringscultuur

• Mensenrechten | Democratie

• Ideologieën van ongelijkwaardigheid in de tegenwoordige tijd | Racisme als alledaagse ervaring | Neonazisme en de extreemrechtse mensen | rechtse instellingen, belevingswe- relden en politiek vanuit een geschiedkun- dig oogpunt

HISTORISCH-POLITIEKE EDUCATIE

MEER INFO: TEL. +49(0)244491579-11 | BUCHUNG@VOGELSANG-IP.DE WWW.VOGELSANG-IP.DE/HISTORISCH-POLITISCHE-BILDUNG.HTML

(10)

Tijdens de 'EEJD 2019/2020' van de NS-Doku- mentation Vogelsang hebben wij drie educatieve, historisch-politieke modules over transnationale verhalen en herinneringsculturen over het thema nationaalsocialisme ontwikkeld, die los van elkaar of gecombineerd gebruikt kunnen worden . In het verloop van het project hebben wij deze samen met jongeren en jonge volwassenen uit de Eure- gio uitgewerkt en uitgeprobeerd .

Het openingsevenement en de 'Vogelsanger Jugenddialog' vindt plaats voor en samen met alle deelnemende groepen uit het grensgebied van België, Duitsland en Nederland . In work- shops, interviews en discussies, tijdens korte voordrachten en op uitwisselingsfora gaan wij in op de verschillende verhalen en ervaringen van de historische gebeurtenissen, bekijken wij onderzoeksvragen vanuit velerlei perspectieven en denken na over de huidige en toekomstige manieren om met de nazitijd om te gaan . Wij werken daarvoor samen met educatief personeel van andere herinneringsoorden, gedenkplaatsen en nationaalsocialistische documentatiecentra, archieven en onderzoeksinstellingen in de Eure- gio om verschillende verhalen, perspectieven en sporen rondom het thema nationaalsocialisme en Tweede Wereldoorlog te ontdekken, te behandelen en met elkaar in verbinding te brengen .

GRENSOVERSCHRIJDEND EDUCATIEF AANBOD

PROJECTBEGELEIDEND MATERIAALAANBOD

GEMEENSCHAPPELIJKE 'VOGELSANGER JUGENDDIALOG'

ALS EINDAFSLUITING INDIVIDUEEL

EDUCATIEF AANBOD IN VOGELSANG GEZAMENLIJK

OPENINGSEVENEMENT

Boven: In het kader van de 'EEDJ' in Vogelsang getoonde tentoonstelling 'Gerettet - auf Zeit. Kindertransporte nach Belgien 1938/1939' van Lern- und Gedenk ort Jawne. Beneden: Interview- en discussieronde bij het openingsevenement van de 'EEJD 2019/2020'

(11)

Wij willen grensoverschrijdende mogelijkheden voor kennismaking en uitwisseling, van dialoog en kritische reflectie realiseren en samen met jonge mensen nieuwe kennis opdoen en produ- ceren . Jongeren en jonge volwassenen kunnen als 'makers' van herinneringsculturen met hun eigen gedachten, zienswijzen en vragen meedoen en beide educatieve evenementen actief vormgeven . Daarvoor is er, bijvoorbeeld, een jeugdteam dat helpt bij de voorbereiding van het evenement en bestaat er de mogelijkheid dat jongeren de presentatie voor hun rekening nemen of eigen bijdragen presenteren .

Aan het nieuwe ontwikkelde educatieve formaat kunnen meerdere groepen van verschillende scholen en schoolvormen uit de Euregio tegeli- jkertijd deelnemen . In dit formaat houden jongeren en jonge volwassenen zich zelfstandig bezig met de verhalen en sporen van de voormalige nazi 'Ordensburg' Vogelsang, denken gezamenlijk na over transnationale dimensies en samenhangen van de nationaalsocialistische misdaden tegen de menselijkheid en ontdekken geleidelijk verschillende perspectieven en manieren om aan het thema nationaalsocialisme te herinneren in het Belgische, Duitse en Nederlandse grensgebied . Op de volgende drie pagina's (pagina's 12, 13 en 14) vind je enkele thema's en sporen, vragen en perspectieven die wij in het educatieve formaat samen gaan onderzoeken . Je krijgt een indruk van hoe en met welke methodes bij ons, maar ook in het algemeen in de historisch-politieke educatie wordt gewerkt .

Deelnemers en materiaal bij het educatieve formaat voor de 'EEJD'

(12)

GRENSOVERSCHRIJDEND EDUCATIEF AANBOD

METHODE: TIJDLIJN

De deelnemers werken samen een eerste over- zicht uit over de geschiedenis en verhalen van Vogelsang . Hiertoe discussiëren de deelnemers eerst in kleine groepen over hun eigen voorken- nis over informatie, gebeurtenissen en beelden . Vervolgens vertellen zij elkaar hierover en verz- amelen de 'puzzelstukjes' van de verschillende materialen tot een tijdlijn . Als tweede stap voltooi- en zij stapsgewijs de puzzel met de begrippen en beelden bij de transnationale sporen en processen rond het thema nationaalsocialisme en Tweede Wereldoorlog waarop wij in de euregio- nale context stoten . Uitgaande van Vogelsang als historische plek kunnen de deelnemers grensoverschrijdende dimensies en samenhangen verkennen en met elkaar in gesprek komen over de perspectieven van het herinneren .

Deelnemers aan het 'EEJD'-formaat

(13)

METHODE: STATIONSWERK

Bij verschillende stations op het terrein doen de deelnemers in kleine groepen zelfstandig onderzoek rond het thema 'Vogelsang Nu en Toen' . In de mappen met materiaal kun je zowel informa- tieve teksten als historisch en actueel beeldma- teriaal met betrekking tot elk station bekijken . Ook de historische sporen op het terrein, de gebouwen, beelden en symbolen uit de nazitijd die nu onder monumentenzorg staan en de latere

gebouwen dienen als bronnen voor het eigen onderzoek .

Vervolgens brengen de deelnemers aan elkaar verslag uit over wat zij hebben uitgewerkt, over hun indrukken en meningen . Zij raken met elkaar in gesprek over de geschiedenis, de verhalen en de kwestie van de herinnering op deze plek van nazi daders .

GRENSOVERSCHRIJDEND EDUCATIEF AANBOD

'EEJD' educatieve materialen

WAT WAS ER HIER IN DE TIJD VAN HET NATIONAALSOCIALISME?

HOE WERD DEZE PLEK GEBRUIKT EN HOE ZAG HIJ ER UIT?

Wat vind je van DEZE MANIER VAN OMGAAN?

WAT zou jij (ANDERS) DOEN?

HOE IS ER OMGEGAAN MET DE HISTORISCHE SPOREN?

WAT IS HIER NU (HETZELFDE / ANDERS / NIEUW)?

(14)

GRENSOVERSCHRIJDEND EDUCATIEF AANBOD

METHODE: OEFENING IN PERSPECTIEVEN

In kleine groepen werken de deelnemers verschillende (fictieve) perspectieven uit rond het thema 'Wij in de Euregio en de gedenkdag van het einde van de Tweede Wereldoorlog - samen herinneren, of toch liever niet?' De groepen ontwikkelen zelfstandig ideeën over standpunten en voor argu- menten bij het perspectief dat zij behandelen:

- Historici op een plek voor herinnering - Jongere/Scholier

- Kleinkind van een voormalige dwangarbeider - Burgemeester

- Voorzitter van een vereniging

- Kind van een voormalige verzetsstrijder - Journalist

Tijdens een discussieronde of bij een 'gang' langs de presentaties kunnen de deelnemers vervolgens verslag uitbrengen over wat zij hebben uitgewerkt en ook discussiëren over wat zij gemeenschappelijk hebben of waar er verschillen bestaan . Daarna reflecteren zij samen over welke perspectieven er ontbreken en wat zij belangrijk vinden bij (euregio- nale) herdenkingen .

Impulsen / voorbeelden van posities:

Eigenlijk vind je grensoverschrijdende aanbiedingen en projecten interessant en belangrijk. Maar waar het gaat om de gezamenlijke herinnering aan de nationaalsocialistische tijd zijn ze ook een beetje moeilijk te organiseren.

Jij denkt dat jongeren veel meer over de tijd van het nati- onaalsocialisme en ook over de hedendaagse vormen van antisemitisme en racisme zouden moeten weten.

Jij vindt dat er lang niet genoeg wordt geluisterd naar jongeren en jonge volwassenen en hun meningen en ideeën over de hedendaagse omgang met de tijd van het nationaal- socialisme.

JONGERE

Je hebt er moeite mee het begrip 'bevrijding' voor het einde van de Tweede Wereldoorlog te hanteren in een Duitse context. Het nationaalsocialisme heeft alleen maar stand kunnen houden omdat heel veel mensen bewust meegeda- an hebben, omdat het voor hen van voordeel was of omdat zij als daders actief bij de misdaden waren betrokken.

Bij de omgang met de geschiedenis van het nationaalso- cialisme vind jij het van belang dat het thema daders en daarmee ook de (mede)verantwoordelijkheid voor de moord op mijloenen mensen tot zijn recht komt.

Voor jou betekenen herdenkingen de maatschappelijke plicht om de wetenschappelijk onderzochte inzichten door te geven.

HISTORICUS

Jij vindt het belangrijk over grenzen heen te kijken. In de zin van het Europese project voor de vrede maak je je sterk voor samenhorigheid.

Samen met andere politici uit de Euregio wil je deelne- men aan activiteiten ter herinnering aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Dit is voor jou een passende en symbolische aanleiding om de boodschap voor een goed nabuurschap, vrede en verzoening nu en in de toekomst af te geven.

BURGEMEESTER

(15)

VOORUITZICHT

De eerste testfase van ons grensoverschrijdend historisch-politieke educatieve aanbod voor jongeren en jonge volwassenen uit het gemeenschappelijke Belgische, Duitse en Nederlandse grensgebied is nu afgesloten . De 'EEJD 2019/2020' van de NS-Dokumentation Vogelsang is voorbij, maar ons werk is dat nog lang niet . In de komende jaren zullen wij de educatieve modules verder ontwikkelen, van gedachten wisselen over verdere vragen en thema's en nieuwe methodes uitproberen . De mensen die betrokken zijn bij het educatieve project hebben ons heel wat spannende ideeën aan de hand gedaan!

Samen met jongeren en de jonge volwassenen willen we nu nieuwe wegen zoeken om ons educatief werk en onderzoek te openen voor transnationale perspectieven . Wij zullen op zoek gaan naar andere sporen en verhalen over de tijd van het nationaalsocialisme in de Euregio en nadenken over het verband met Vogelsang als plek van de nationaalsocialistische daders . Wij zullen discussies voeren over aan wat, waarom, en aan wie en hoe wij ons zelf in de toekomst willen herinneren .

Het zou fijn zijn als je mee zou willen doen!

Wij zullen elkaar beslist ontmoeten op de Internationale Plaats Vogelsang IP!

www .vogelsang-ip .de/nl SOCIAL LINKS

facebook/vogelsangeifel instagram/vogelsangip youtube/vogelsangip

(16)

IMPRESSUM | COLOFON

NS Dokumentation Vogelsang Vogelsang IP gemeinnützige GmbH Vogelsang 70

53937 Schleiden, Germany Tel: +49 (0)2444 91579-0 info@vogelsang-ip de www vogelsang-ip de

Redaktion | redactie: Eva Krane Text | tekst: Eva Krane, Mitarbeit:

Alexander Barth, Bodo Lamp, Julie Schütt, Katharina Wonnemann, Stefan Wunsch Layout | layout: Dörte Stein

Übersetzung | vertaling: Toptranslation GmbH Stand | datum: Februar 2021

(17)

Bildnachweis | bronvermelding foto’s: Vogelsang IP soweit nicht anders angegeben; Archiv Vogelsang IP, VIP013473 / Fotograf:

o Ang (S 5 oben); Dieter Zehner (S 5 unten); Archiv Vogelsang IP, VIP006077 / Fotograf: o Ang (S 7 oben links); Rudolf Breslauer / https://de wikipedia org/wiki/Datei:Westerbork,_Netherlands,_Jews_boarding_a_deportation_train_to_Auschwitz jpg (S 7 oben rechts); Christian Michelides / CC BY-SA 4 0, https://de wikipedia org/wiki/Anne_Frank#/media/Datei:Stolpersteine_Fa- milie_Frank_01 jpg (S 7 Mitte links); Bundesarchiv, Bild 183-L23001 / CC BY-SA 3 0, Durchmarsch deutscher Truppen, https://

en wikipedia org/wiki/Netherlands_in_World_War_II#/media/File:Bundesarchiv_Bild_183-L23001,_Amsterdam,_Durchmarsch_

deutscher_Truppen jpg (S 7 Mitte rechts); WO2 / CC BY-SA 3 0, Mahnmal an der Stelle des Überfalls, https://de wikipedia org/

wiki/%C3%9Cberfall_auf_den_20 _Deportationszug_nach_Auschwitz#/media/Datei:Statue_20th_convoy_2 jpg (S 7 unten rechts);

Vogelsang IP / Roman Hövel (S 9 Titelbild auf linkem und rechtem Flyer)