VU Research Portal
De Amsterdamse Schouwburg als politiek strijdtoneel
Oomen-Delhaye, A.M.R.
2019
document version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Link to publication in VU Research Portal
citation for published version (APA)
Oomen-Delhaye, A. M. R. (2019). De Amsterdamse Schouwburg als politiek strijdtoneel: Theater, opinievorming
en de (r)evolutie van Romeinse helden (1780-1801).
General rights
Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research. • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain
• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ?
Take down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim.
E-mail address:
vuresearchportal.ub@vu.nl
Samenvatting
Dit onderzoek laat zien dat de politieke wereld en de theaterwereld in de loop van de achttiende eeuw steeds meer in elkaar geschoven raken. Niet alleen omdat de poli-tieke gebeurtenissen van die tijd doorsijpelen tot op het toneel, maar ook en vooral omdat het toneel, als performative act, een construerende invloed heeft op de poli-tieke werkelijkheid.
Dat het theater kan worden gezien als een politiek strijdtoneel, blijkt uit de opvoe-ringen in de Amsterdamse Schouwburg van de Romeins-republikeinse treurspelen rondom Cajus Gracchus, Brutus, Nero, Britannicus, Cato en Caesar. Uit de opvoe-ringsgegevens blijkt dat deze treurspelen eind achttiende eeuw nieuwe politiek-re-volutionaire zeggingskracht krijgen. Ze worden dan opgevat als oproepen tot verzet tegen het heersende, als tiranniek beschouwde, gezag en niet meer als een besten-diging van de eigen, als ideaal beschouwde, Republiek. Tot in de jaren tachtig van de achttiende eeuw is dit echter niet terug te zien in de toneelteksten. Dat erin voor-komende begrippen als ‘vrijheid’, ‘volk’ en ‘gelijkheid’ een andere invulling krijgen, blijkt uit de toneelpraktijk en uit de (soms onverwachte) gepolitiseerde reacties van het schouwburgpubliek.
Dat publiek breekt namelijk op gezette momenten collectief in tijdens voorstellin-gen door provocerend en ‘ordeloos’ gedrag te vertonen. Maatregelen hiertevoorstellin-gen van-uit het schouwburgbestuur sorteren weinig effect. Het publiek weet van-uiteindelijk een vaste plek voor zichzelf te bemachtigen binnen het theater als de gezaghebbende au-toriteit die een toneelstuk van betekenis voorziet én ziet zichzelf in de Romeins-repu-blikeinse treurspelen op het toneel verschijnen als het personage ‘volk’. Deze ontwik-kelingen lopen parallel aan de eis van de patriotten om meer volkssoevereiniteit in de politiek. Het volk/het publiek krijgt dus op min of meer hetzelfde moment binnen de politiek en binnen het theater meer invloed en erkenning voor zijn rol als (politieke) actor. Dat geldt tevens voor de toneelspelers zelf: net als het publiek oefenen zij eind achttiende eeuw op structurele basis invloed uit op het repertoire en de rolverdeling. Ook met een Romeins-republikeins treurspel als Epicharis en Nero (1798), waar de vrouw als gelijkwaardige politieke actor optreedt aan de man, laat het theater zien als een ‘maatschappelijke experimenteerruimte’ te fungeren.
Dat de politieke arena tegelijkertijd functioneert als een theater, blijkt allereerst uit de uitgesproken theatersetting waarin de politieke vergaderzaal werd geplaatst in af-beeldingen ervan na 1795, met een ingekaderd podium, met daarop een ‘optreden’
samenvatting
295
en een toekijkend publiek. De aanwezigheid van een publiek dat gewend was kritisch te zijn en van zich te laten horen, was een voor het theater gangbare praktijk, maar voor de politiek absoluut een nieuw fenomeen. Het vereiste vergaande retorische vaardigheden van de volksvertegenwoordigers. Zij putten voor hun politieke optre-den inspiratie uit het toneel, waar republikeinse heloptre-den op het podium het voorbeeld geven. Met name tijdens precaire en precedentloze ijkmomenten, zoals rond de coup en tegencoup op respectievelijk 22 januari en 12 juni 1798, bedienen zij zich nog van het welbekende klassiek-republikeins vertoog. In de Nationale Vergadering verwij-zen zij dan regelmatig naar Romeinse personen als Brutus, Nero en Caesar. Een laat-ste stuiptrekking, want daarna verdwijnen deze verwijzingen nagenoeg helemaal.
Ook het gebruik van de Romeinse toneelpersonages binnen het politiek-maat-schappelijke debat, laat zien hoezeer de theater en politiek met elkaar vervlochten zijn. Dit is het meest zichtbaar in de beeldvorming rondom de stadhouder. Hij is de inzet van een ingrijpend proces van ontgoddelijk, dehumanisering, vermonsterlij-king en ‘ontvadering’. Een proces binnen het politiek-maatschappelijk discours dat versterkt én geïnspireerd wordt middels de verbeelding van Nero, Caesar en Lucius Junius Brutus op het toneel.
