Tcr introductic
Armoede en armoedeval
Drs C de long
INHOUD
Marga Klompe: zorg en solidariteit Drs. R.Fi\1 Luhhers
'Die Geister die ich rief
Dr. A Klink
ln memoriam: Jacques Aarden Mr. JJAi\1 1)(111 Gennip
Boekbesprcking: Tussen Staat en Maatschappij
82-88
89-95
96-99
100-103
Profmrdr A Postma 104-109
Pcriscoop: Het proficl van de nieuwe christen-democratic
lvlr. }JAM. van Cennip 110-112
l llV 1 'JH
U..l
1-
v
:J
" I
G
:.I n
c::
1-
z
c::
C.J
1-
M arga Klompc steldl' haur Ieven in diemt vun de puhliekc zuuk. Proef die pruchtigc woorden een'>.
Het rol'pt ccn ethos op dut tc makcn hl'elt met roeping, bczieling en onbaat- zuchtigheid. Enig heimwee naar hewo- gen dienuur<. vun de puhlieke zaak als Klompe zal menigecn niet vreemd zijn.
Ruud Lubbers hceft in zijn bock over Marga Klompc- waurvan cen voorpu- hlicatie in dit nummer- daarom tcrecht ccn monument voor haar opgericht.
Hct is tc hopcn dut haar gcc<;telijke na- latcmchup lungs dcze weg ook onder de aandacht komt van hedendaag'>e be- kleders van puhlickl' amhten. De stand van de publicke zaak in onze dagen gcdt daarvoor in il'dcr geval voldoende aanlciding
"Tcvredcn Kamer na 'PC-dchat'", kortc NRC-Handelshlad onlangs Hand in hand herstelden kahinet en parlement het primaat van de politick. Dat mocht wat ko<,ten. Zeit<; een super procureur- generaal (PCl die in juridisch Neder- land als uiter'>t capabel te hoek staat.
Desnood<; was de hele p.g.-top eruit ge- vlogcn. Hctzelfde artikel constatecrde dat de Twcede Kamer weinig moeite deed om hct de mini<;ter moeilijk tc makcn. C:ruciale vragen hleven -.lcchts gedeeltelijk beantwoord, maar de Kamer toonde zich 'allcrminst gdru<,- treerd' Hct voorstel van Schutte om eerst de minister orde op zakcn tc Iaten stellen zodat de Kamer daarna kon oor- dclen over de mini'>ter zell, was men al-
!eng'> vergeten. Niet de Kamer maar de amhtenarenrcchter moet nu hct uitein- delijke oordeel vellcn. Een <,taatsrechtc- lijkc innovatie De controlercnde taak van het parlemcnt wordt aan de rechtcr gedelegccrd.
Bredere implicaties debat onbesproken
De hredere implicuties van hct p.g. de- bat hlevcn ook in de media grotendeels onbcsprokcn. Hl't bungelcn van de mi- nister en hct sebisml' van de p.g.-huan- tjes levcrden luchtiger kopij. Dankzij rarlcmcntuire en journali'>tieke 'lank- moedighcid' kwam Sorgdrager zo wcg met ecn optreden dat haar als mini<;ter van lu'>titie diskwalihceert Hct kun toch nict zo zijn dat de hoedstcr van de rechtsstaat op tilt <.luat al'> icmand zich heroept op een mondeling<: overccn- komst en rccht'>positionclc regclingcnc En wat tc denken van een Iustitieminis- tcr die het niet ,/r i11rr volgcn van procl'- dun''> gecn problccm vindt zolang hct IT'>ultuJt dr J<~cto maar gclijk is' Echt meesterlijk was de minister in het volledig ncgcren van de s1111111 •lfl<nle die hct Opcnbaar ,'1.1ini'>teric rechtcn<, toe- komi. Sorgdruger maakt gecn gchcim van haar vcrlangen naar dt' 111t1cht over de magi<.tratcn. Dat hlcek uit haar com- mentaar hij hct vonnis inzakc de mole- '>tanten van Tjoelker, maar ook in de p.g-kwe<,tie. In de rechtsstuat volgens Sorgdrager ziJn ten min<,te de stuande
!eden van de magistratuur doodnormalc
ambtcnaren. En daarvan is zij gewoon
de baa'>. De Tweede Kamer hecft inge- stemd met dezc exegese van het 'p.g.- conflict' als een strijd om het ministe- ricle primaat. Voor Sorgdrager staat nu het sein op groen om het Openbaar Ministerie in een dcfinitieve houdgreep te nemen
Luchtig omspringen met rechtstaat
I )e rccente ontwikkelingen versterken het hceld van een kabind dat onder het mom van pragmatisme lekker luchtig omspringt met de rechtsstaat. Met name llinnenlandse Zaken en Justitie- cens de hewaker<; van deugdeliJk be- stuur en het tegengewicht voor a! tc jolig gedrag- zijn gewone departemen- tcn gewordcn. Het land dat Sex voor de lluch voorthracht en s/Joflflr11 als ultiemc [ufl heschouwt, heeft gecn he- hodte aan hcdachtzaamheid en pru- dentie. Fn dus steunt de minister van lustitie licver op een ingevlogen mari- nicr en een 'muitcrij, muiteri{-roe- pende voorlichtster dan op een wijs college rechbgelecrden
Ln dus krcgen we op lliZa een saxo- foon spelcnde grappenmaker in plaats van een strenge somherrnan in driedelig grij<,. Deze minister verdcdigde on lang'>
met ingehoudcn glimlach een grond- wetswqziging inzake het rclcrendum.
Zijn partijgenoot in de Fcrstc Kamer, H. Wiegel merkte lijntjes op gecn bc- zwaar tcgen het voorstcl te hehhen om- dat het vrijwel uitgcslotcn was dat er ooit ecn daadwerkelijke volksraadple- ging uit zou voortvloeien. Wctgeving als smecrolie voor coahtievcrhoudingen - hct Paarse geschenk voor de hon- derdvijftigste verpardag van de Nedcr- land<,e Crondwet. Van het huidige ka- hinct valt dus weinig te verwachtcn.
Dat constateerde Notenhoom al in de vorige uttgave van Christen Democra-
CllV 1 'JH
tische Verkenningen. Helaa'> moeten we vaststellen dat ook de Tweede Kamer geen dam opwerpt tcgen de uitholling van de rechtsstaat. Dualisme zonder meer brengt daarin geen verandcring.
Wat nodig is, is niet zozeer een politise- ring van het parlemcntaire dehat- zoals sommigen in PvdA-kring bepleiten Vceleer zou het parlcment moetcn let- ten op de deugdelijkheid en degclijk- heid van de wetgeving die aan haar wordt voorgelegd Wat nodig is, is een oud dcbat in spiegelschrift: de Tweede Kamer moet wat mecr op de Ferste Kamer gaan lijken in plaats van an- dersom.
Primaat politiek als alibi gebruikt
Dat met het ontslag van Doctcrs van Leeuwen het primaat van de politick i'>
hcrsteld, lijkt mij cen voorbarige con- clusic. Want wat is dat primaat waard als ecn groter goed - de recht<;staat- geslachtotferd wordP Akkoord: de po- litick komt het laatste woord toe. Maar dat mag geen reden zijn om de ophaal- brug op te halen wannecr anderen zich met legitiemc kritiek aan de poort ver- vocgcn. Het Binnenhof 'solidariseert'
<;teeds vaker op hct verkeerdc moment.
Dat blcek uit de reactic op kcrkelijkc kritiek rond armoede en asiclzoekers, maar tevem uit het p.g -debat. De Kamer vcrkiest de rol van het hooguit wat keffendc schoothondjc van de rc- gering hoven dat van de wakkerc waak- hond van de recht'>Staat. Het primaat van de politick biedt zo een alibi om particuliere helangen van minister., of partijen hoven het algemeen belang tc stellcn. Dat is een verkeerde kocrs. Het is de hoogste tijd dat het schip van staat weer op een juist kompas gaat varen.
Jm1- Willem P Wits
,,1'
:;v ~~ ..
z
-l
0
c c
()
-l
Q
;, ::L
,. <r:
:) <r:
,,1 ~
:.I LW
f-
1-L
0
L.
~
Q
Armoede wordt soms bestendigd door armoedevallen. Het is niet aantrekkelijk om te gaan werken omdat allerlei aanvullingen weg- vallen. In een organische maatschappij-opvatting past het niet dat grate groepen burgers zich gevangene voelen van vaste lasten voor wonen, kinderen of ziekte. Deze kosten moeten aan een maximum gebonden worden waardoor mensen weer hun eigen keuze kunnen maken. Oat is de kern van het plan 'De moeite waard' dat de CDA-Tweede Kamerfractie 24 februari jongstleden presenteerde.
A rmoedc <,\Jill weer op de politieke agenda en het paar-.e kabinet
-,chrijh hct bij op zijn conto. De maatre- gelcn die worden geno- men om de annoede te he-,trijdcn zijn grofweg in twee categorieen in tc de len.
In de eer-.te plai!l'> het op pcil houdcn von het in- komen. Hiervoor client de koppeling'>wet van Hen de
De werklomheid i'> ofgenomcn, zeit-, onder langdurigc werklozen.
In deze bijdrage beperk ik mij tot het ccr<,te onder- dec! en gccf ik er ecn ruin1cre ".trekking aan.
Armoede komt vooral voor op het niveau von het minimuminkomen. 1\loi!r kijkt men ruimcr dan blijkt het vonr menscn met een inkomcn boven hct mini- mum snms moeilijk rond- komen. [en hclangrijke Vrie'>. Dcze wet wordt Drs. C de Jong oorzaak hiervan is dat hij toegepa'>l, zij het dat dit in <;trijd i'> het bcklimmen von de inkomcnsladdcr met het regecrakkoord van hct zit- ollerlei aanvullingcn op hct inkomen tendc kabinet. In noodgevallen kan wegvallen. Een problcmatiek die wordt ecn berocp worden gcdaan op bijzon-
derc bijstand
In de tweede plaats het scheppen van werk. Er zijn de afgelopcn periode honderdduizenden banen gecreecrd.
aJngeduid als de marginalc wig ot de armoedcval. De vormgeving van <,om- mige subsidicregclingcn i'> zodanig dat bij het overschrijden van cen inko- memgrens de wegvallendc <,ubsidie
UlV 1'JS
grotcr i'-. dan de 1nkon1cn:-,<.;tijging. I fct he<;teedbare inkomen daalt. De margi- nalc druk i' dan mecr dan honderd pro- cent In economi,che z1n noemen we dit ee11 pervers etlect
I )c vraag die ik miJ <;tel is of de armoede e11 de armoedevallcn kunnen worden he<;treden op een creatiever manier dan tot nu toe gehruikclijk. De di,cu,'>ie gaat nu hoofdzakelijk over her al of niet toepa<,<,en van de koppeling van de uitkcringen aan de loonontwik- kcling, over het hcleid van gemcenten met hetrekking tot hijzondere hq<,~and en vrij<,tellingen en over de vraag of er ccn extra gcncrieke verhoging van het socialc minimum moet komen.
Recent is het rapport verschcnen van de lnterdcpartementale commi<,<,ie llarmonisatie inkomen<;athankclijke re- gelingen. de commissie-l)erbcn.
1[)ezc Ulmmi<,<,ie vindt de nadelcn van de 1nkomcmafhankelijkc regelingcn zo groot dat zij ervoor pleit deze regelin- gen at te schaften en te vervangcn door een gencricke verhoging van hct laag<;te inkomen. Op zichzelt een logi- sche conclusie, maar wei irrea[i,tisch Natuurlijk bclcmmcrt een inkomcmaf- hankelijke <;uh,idic de doorstroming op de arheidsmarkt en <;\uit hct <;ommigcn op in een armoedeval. 1\laar een at- duende generickc verhoging i'> budget- lair zo kmthaar dat deze niet is te ver- wezenlijken. Bovendien be,taat het gcvaar dat daardoor het gchele loonge- houw omhoog wordt gckrikt. waardoor op den duur de wcrklooshcid zal toene- men. En ccn extra verhoging van ccn paar miljard gulden "per hoofd zo ge- ring dat daardoor de specifieke noden van mensen nict worden opge\o<;t_
In her navolgende stel ik voor te kijken naar de componenten van het hestced- harc huishoudinkomen. Als we kijken naar de inkomen<;<;tilti'>tieken dan blijkt
( IJV 1 'lS
dat er dric soorten uitgaven ziJn, die
<;terk variercn tu<;<;en huishouden<, en dikwijls doorslaggevend zijn hij hct antwnord op de vraag of een gezin kan rondkomen. C:oncreet gaat het om
de kosten van kinderen 1
studiekmten 1
ziekteko<;ten en, woonlasten.
Door deze uitgaven aan een maximum.
gerclatcerd aan het inkomen, te binden kan een aanzienlijk dee! van de ar- moede en van de armoedevallen wor- den opgelmt.
Voordat dit voor5tel nader wordt uitge- werkt <;ta ik stil hij de vraag ol de over- hcid hicr wei een taak heeft.
Organische maatschappij- opvatting
Vanouds hantccrt het CDA cen nrgani- sche maatschappiJ-opvatting Als ccn Jid \ijdt \ijden aile \eden mee en a\s ecn lid cer ontvangt, dclcn aile \eden in de vreugde.' Op dit moment gaat het rc- delijk wei in onze maatschappiJ. De hoogconjunctuur houdt lang aan en een evenwichtige begroting komt bin- nen handbereik. De arheidsmarkt is nog in het ongerede. In brede zin is bijna een kwart van de beroepsbevol- king afhankelijk van een overgedragen inkomen en zonder hetaald werk.
lntussen inca.,seert het kahinet intcrna- tiOnaal roem en !of met het poldermo- del. 1\ 1aar velcn herkennen zich nict in de paarse euforic, zij delcn niet in de vrcugde.
In de jaren zestig vraagt een Jongetje uit de s/u>11s van Seoul zich al waarom hij en zijn buren niet kunnen meedclcn in de fanta-.tische groei, die Zuid-Korea op dat moment doormaakt. Dertig par later promoveert Sangwon Lee aan de Thcologische llniversitcit van Kampen en hct onderwerp is die vraag: waarom
v , m,
__
,.
7
n r-:
--1 r-:
:::§
:t>
:t>
;;c
v
,'I
UJ
. , r 0
UJ
konden wij niet mcedelcn. 1 Na een ver- gclijkende studie van de opvattingen van John Rawls en Abraham Kuyper concludeert Lee dat de visie van de neo-liberaal Rawls moet worden aange- vuld met de organische maatschappij- opvatting van Kuyper Honderd jaar geleden toen Kuyper zijn ideeen ont- vouwde ging dat gepaard met een hart- grondige kritiek op het overheersende liheralc denken. Hij hekelde 'die jacht op het geld' en sprak van 'de slooping van aile '>Ociale organisatics, gevolgd door de uitroeping van het mercantielc evangelic van het: L11isscz fairc, l11isscz frasser"" Lee vertolkt dezclfde kritiek ecn eeuw later als hij stelt dat het na- jagen van eigen he lang het morelc prin- cipe van de markt is geworden. Het gevolg is dat het verantwoordelijk- hcidsbesef hij de burgers verzwakt 5
Sociale balans
Het zou gocd zijn wanneer we weer eens de lectuur van Calbraith The Ajj/uc>1t Society' ter hand zouden nemen.'' Calhraith pleit voor een '>Ociale balans tussen de publieke en de private sector Een maatschappij van overvlocd waarin cen rijke private sector gepaard gaat met een arme puhliekc '>ector is in on- halans. Zo langzamerhand hegint onzc maatschappij weer trekken van dit uit het lood hangen te krijgen. Delcn van de private sector hehhen grate over- vloed en tegelijkertijd vertoont de overheid sleetse plekkcn. Het onder- wijs vertoont achterstallig onderhoud en de files op de wegen en de wachtlijs- ten in de zorg zijn een symptoom van dezclfde kwaal. Conventionelc wijsheid schraagt een politick die in het verle- den succes heelt gehoekt. Het dogma dat hezuinigen op overheidsuitgaven ten gunstc van lastenverlichting voor het bedrijlsleven altijd positieve eftec-
ten hedt is zo'n wijsheid die kritisch tegen hct Iicht mag worden gehoudcn.
Ontegenzeggelijk heeft het hcleid van hezuinigen annex lastenverlichting heilzaam gewerkt en aan de sanering van onze economic bijgedragen. Maar cr komt een tijd waarop een dergelijk beleid moet worden genuanceerd. De beste overheid is niet de klcinste. De laatste jaren heel t de puhlieke sector een duidelijke krimp doorgemaakt.
Onwmuj pHhlieke sector (hrHto collec- tieve Hitgave11 i11 % BBP)
1983 62,3
19il6 1989 1994 1998 60,7 60,3 55,6 49,6
hron CPB, A~EV 1998
Het is hier niet de plaats uit tc wciden over de lkrt-norm van 60'){, of de Zijlstra-norm van 50'X>. lk constateer dat dit jaar de publieke sector onder de vijltig procent komt, dat daarbinnen de sociale zekerhcid.,uitgaven een relaticf groot aandeel hehhen en derhalve de door belastingen gcfinancierde over- hcid.,uitgavcn zo langzamcrhand in de verdrukking komen.
Verschuiving
De krimp van de publicke sector i'>
soms niet mcer dan een lastenverschui- ving van de overheidshegroting naar het huishoudhudgct van de burger. De bezuiniging op bijvoorbeeld de kinder- hijslag doet de kosten van kinderen nict alnemen. De collcctievc lastendruk neemt af, maar de lasten voor de huis- houdens met kinderen stijgen navenant.
Het financicringstekort hit de overhcid neemt al, maar dat hij sommige huis- houdens neemt toe. Twee voorbcelden maken dat duidelitk (zic tahel op pagina 103)
C IJV 1 'IH
H<:t gezin uit hct eer<;te voorheeld kan niet rondkomen. Men gaat nict op va- kantic, er wordt nauwclijb kleding ge- kocht, het onderhoud en de inventaris worden vcrwaarluosd en de kinderen werken allen op zatcrdag voor hun zak- cn kleedgeld In het twecde voorbeeld kan de krapte gemakkelijker worden opgevangen, maar er hodt niels te ge- bcuren of ook hier zijn de problemen onoverkomelijk. Als in geval van ziekte ecn paar dagcn per week gezimverzor- ging nodig is zijn de eigen bijdragen prohihitief en niet up te brengen.
Hct gaat niet aan in deze voorbeelden van armocde tc sprekcn, maar zij ma- kcn wei duideliJk dat rondkomen nict aileen een probleem kan zijn aan de on- derkant van het inkumensgehouw, maar dat ook middcninkomens niet altijd in de paar.;e euforie kunnen delen.
Solidariteit tussen generaties
De kinderl'n in deze hui5houdingen zien dat hun ouder<, de kosten van her grootbrengen nauwclijks kunnen bcta- kn. Vee! oudns z1en cr dan ook van al
nog Ianger voor de studiekmten op tc draaien. Kinderen kunnen in toene- mcnde mate zelf in hun onderhoud voorzien terwijl zij studcrcn door hetzij hctaald erhij te werken, hetzij zich in de schulden tc <;teken. Dit verschcrpt de hrcuk in de gcneratierekening.
Reeds nu is het zo dat de generatie die is geboren na 1955 wordt aangeduid a is de vcrloren generatie.~ Zij wordt hard aangeslagen om de grijze golf van pen- sioen te voorzien en mag zclf haar best doen via kortlopende contracten en hoog opgevoerde emfJloyahility aan de kost te komen. Een zodanig onder druk zetten van de <,olidariteit tussen de ge- neraties is riskant voor de samenhang in de maabchappii; het staat op gespan- ncn voet met de opvatting van de maat-
<,chappij als organisme.
Taak van de overheid
Nu terugkerend naar de vraag ol de overheid hier een taak heclt, stel ik dat:
de overheid ecn taak hecft de samenhang en de stabilitcil in de maat- schappij te bevorderen
Alleenvcrdiener met Lchtpaar met twee vrouw en vier kinderen uitwonende studerende
(tieners) kinderen
Bruto-inkomen 57.000 90.000
Bclasting en ziektekmtcnvcrz. 21.000 30.000
Woonlasten 10000 16.000
Studiekosten 7.000 14.000
Ca.,, water en Iicht 4.000 5.000
Auto 4.000 7.000
Verzekni ngen 2.000 2.000
Tclcfoon en contrihuties 1.500 2.000
Kkdi ng, onderhoud, 1nvcn tari'> 7.000 7.000
Hui,houdgeld 14.000 10000
70.500 93.000
Sal do -13.500 -3.000
til\' 1 'iN
m
~ 'f 11
c '1::
I
m,
~
~
<r:
<r:
?:::
:..:J
f-
I
u..:
,_.
c
. ! ,, ., 2
··' UJ
,.-.,
Lijsttrekker De Hoop Scheffer en Tti'eede Komerlid De lo11g tijdws de preswtatic thm
'De moeite tl'ilclrd' in Nieuwsfloort op 2~ fchnwrijl. Uoto 1\lrckc Schlmllall)
de burgers in <>taat moeten worden ge'>teld verantwoordelijkhcid te nemen voor hun eigen situatic Daarhij past dat zij kunnen rondkomen van hun in- komen zonder volledig afhankelijk te worden van de overhcid.
lk '>tel va'>t dat de overheid een traditie hedt om zich met aile drie de uitgaven- soorten tc bemoeien. 1\ laar dcze bc- ll1ocienis i~ aan cen grondigc revisic toe, omdat ziJ hedt gekid tot allct-lei nicuwe vcr~toringcn.
Zo worden soms voorzicningen be- ncden kostprijs ter bcschikking ge'>tcld Dit lcidt tot een verstoring van de allo- catie en kan lciden tot overcomumptie.
Beter is het zo lang mogelijk de burger te confrontercn met de kostprijs.
lnkomensafhankelijke suh-,idics lei- den tot armoedevallcn. In enkclc gcval- lcn zijn dcze marginale drukverschillen erg groot. Dit leidt tot ver'.toringen op de arbeidsmarkt.
Soms gedt de overheid -,uhsidie in de vorm van een helastinguitgave, een ahrckpmt Nadecl daarvan is dat deze
-,uh,idies zich snel onttrekkcn aan de controlc door het parlcmcnt en dat ziJ zijn gebondcn aan een besteding. Dat hevordcrt !llet de bestcdingsvrijheid en de verantwoordelijkheid van de burger.
Ten-,lotte worden som-, eigcn bijdra- gen gevraagd als remgeld. Vooral wan- necr dezc eigen hi)dragcn cumuleren kunnen dcze hct gehruik van ovcrigen<, wei wemelijke voorzieningen onnodig hepcrken.
Het CDA-voorstel
llitgaande van de mondigc en verant- woordelijkc burger ligt het voor de hand haar zolang mogelijk zelf de (kost)prijs voor de geleverde gocdcren en dienstcn te Iaten hetalen. Dat bcvor- dert een juiste alwcging binncn de huishouding. 1\laar voor de vier ge- noemde uitgavensoorten zou de over- hcid een uitgavcnmaximum moetcn in- stellen. De uitgaven voor kinderen.
voor <;tudic, wonen en ziekte hcbben a<,pccten van ecn collectid gocd.
Eenicder moct toegang hehben tot een
c llV 1 •m
fahoeniijke voorziening. De burger he- taait daarvoor zeit. maar wordt de IJ.,t tc zwaar dun -.pringt de gcn1ccnschap hij C:oncreet bn dit door aan de wootllJ'>ten, de zickteko'>len, de <,tudie- ko<,ten en de ko<,tcn voor kinderen ecn ia'>tenpiafond te <,tciicn dat de vorm krijgt von ccn hcraald percentage van het heia'>thaar hui'>houden<,inkomctl.
Kmt een <,obere. maar fahoeniijkc voorziening mecr dan dit piafond dan komt de re<,t in aanmerkmg voor '>uhsi- dic
Ten aanzicn van de he<,teding<,ruimte hctekent dit concreet:
Lr \vordt ovcrgcgaan op ccn -..ub~i
dJ(;ring van de vraog in plaat<-. vCJn hct aanhod. Dit hevordcrt de keuzevrijhcid en daarmee de verantwoordeiiJkheid van de consument en de concurrentie tu'>'cn de tn<,teiiingen. die het aanhod vcTZ<)rgcn.
I )oor van een percentage van het in- komcn uit te gaan ais ia<,tenplatond worden armoedevaiicn atgeviakt Vcrdient men ecn gulden men dan sti)- gcn de uttgaven voor de betretfende ko<,tenpo'>l nooit meer dan het percen- tage van het piatond.
lk duhbelc inkomemafhankelijk- hcid vervait. Nu komt hu voor dat pre- mte<, worden gehcven die in hoogte af- hankell)k zijn van het inkomen en dat ook de uitkeringen inkometl'>afhanke- iiJk ZtJn Dat iijkt wat vee! van het goedc. In piaah daarvan hetaalt men ecn re('\c priis. maar wei tot cen maxi- mum. lharhovcn worden in soiidariteit de ia<,ten gemeen'>chappeiijk gedragen.
Recent hedt de Tweede Kamcrfractte c-cn uitgewcrkt voor<,tei naar buiten ge- hracht' De voornaam<,te elcmenten ZIJn:
De woonia'>ten worden gemaxi- mccrd op 15')(, van het beiastbaar inko- mcn. {)it gcldt voor ccn woning van
( I)V 1 '>S
maximaai t 610.- per maand. De suhsi- dic kan derhalve doorlopen tot een in- komen van I 4~Ul00,- per jaar.
De studickostcn voor kindcrcn wor- den gemaximccrd op 1 0'){, van het in- komen. ongcacht het aantai kinderen, voorzover dit inkomen ligt bovcn een drempei van f 3'J.728,- Bcnedcn deze drempei worden aile ko<;tcn vergoed.
Dt' kinderbijslag voor het ecr<,te kind wordt opgctrokken naar I 00 pro- cent, dat wii zeggen naar de hiJsiag die nu gt'idt voor een kind van 12- 17 [aar.
Dit i<, cen verhetering van het be<,teed- baar inkomen met t 540,- per jaar voor et'nieder met kinderen.
Lr komt een kindertoe<,\ag voor men<,en met een gering inkomen. De toe<,iag bedraagt t 'JOO.- per kind met een maximum van twec kinderen op het niveau van het rmnimuminkomen.
Daarna ioupt de tot''>iag at conform een eige11 hiJdragenorm voor de kosten van kindcren van 6,25% van het inkomcn.
De kosten van kinderopvang wor- ckn gcmaximeerd op 2,5% van het in- komt'n per dag kinderopvang met een maximum van drie dagcn. ongeacht het aantai kinderen.
De zorgkostcn worden aan een maximum gchonden van I 0% van het inkomen. De eigt'n bijdragen in de thui<,zorg en in de verpkeg- en verzor- ging~huizen \Vordcn vcrlaagd. l)c zic- kenfondsprcmie wordt ecn va<,t bedrag voor iederet'n van f 100,- per maand.
Dat is geiijk aan dt' prcmie dte nu wordt hetaaid op hct niveau van hct minimuminkomen. De wcrkgevcr ver- goedt hiervan de heift.
Het voor<,tei i'> doorgcrckend door hct Centraai l'ianhureau en het Sociaai en C:uiturcci l'ianhureau. De hudgettaire ettecten heclragen t 2. I miijard per Jaar.
Dit valt gcheci hinnen de tinancick pa-
Ci 1:1 m ~~' I .
i ~
~I'
::::
0 I ..
r.
-l m
~
)>
)>
;o
u
""'
cL
<C
<C
~
LU
f- ,_
' :..:J
.(: c
l
;.1 ::::
:.:J
0
[nkomnmffccten (% per lnJisboudw)
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
~
~E '-'
()c 3:
~ (.)E '-' E 3:
~v E
(.)E 3: ·= on c
"'
"' c "' c "' c ""· ~
---c v '-' 3: r:' "' '..'< ~ v 3: "" A '..'< " 3: ~ v "'
ragraal van on'> verkiezingsprogramma.
De inkomensetfecten zijn po<,itid en uit hovcmtaande graliek op te maken.
De inkomen<,eHecten zijn pmiticf, met een extra plu'> aan de ondcrkant van het inkomensgehouw voor heneden o5-ja- rigen. Dit wordt vooral vcroorzaakt door de kindertoeslag. Overigens moet worden henadrukt dat op microniveau de inkomen5etfectcn kunnen ahvijken.
I )aarom moct ecn voorstcl a is hct onze a\<, cen gehcel worden opgevat en ook a\<, zodanig worden ingcvoerd Dan kunnen tegengestclde elkcten tegen el- kaar worden weggc<,trecpt
Conclusie
Armoede wordt <,om<, he'>tcndigd door armoedevallcn Mensen kunnen daar- door moeilijk rondkomen, ook a\ ver- dicnen zij mccr dan het minimuminko- llH'n. De groei van de welvaart in de algclopcn jaren wordt dan nauwelijks gemerkt. In een organische maat'>chap- pij-opvatting past het nict dat grote grocpcn hurgcrs zich de gevangcne voclen van vastc lasten voor wonen,
OL ~ c '-' -;;
c c c c
(.)bD
3 ·=
(.)3: co c 3: c -~ -o c ~ ~
""· .::; ""· "' ""
(.)~
"' c. c.
A " N
kinderen of ziektc. Door dcze ko<,ten aan ccn maximum tc hinden wordt de ruin1tc ge~chapcn waarbinncn tncn~cn weer hun cigen keuzen kunnen makcn en hun verantwoordeliJkheid kunnen be \even
Drs. G de !on<} is TiPeede Kcllner/i,l poor /Jet CIJA
No ten
J\n)lodc eli
,/IIIJ,lt,lt!'di1R<~/'1'\lil r,n: ,/i lliic!tlcfldl- lllliOJi,dt
<.OIIIIilh'ir f11ktm111l'il{)1dllkti11kt ll</dilli/(1'c,cptcmhcr 1 qq-;- 1 "-onnthl<.;r..,!J. J.(J
~ctngwon l_cc ,\Lub·t.; c~JJ,I [li'IL' Kt~111pcn l!Jl)7 :\ Kuvpcr I Itt '-OLidlc l'ldd<}'luk
tli.lc ( ·i'nhidr,lb rc- il_,)lt' K<Jm]K'I1 I () 1 )(1, hlz :::. 1
Lee, J \\ hlz l(H
() 1 K CcdhrJtth Tht ,\f{lunrl ~~-owly ]!J"i.S 1-lenk Hecker, /)c loikOIIhll'dll de l'cdorCJJ (il'JJtrc~lu, Am<,tcrdJm 1 1)1)~
CJ),\-T\\'t:Cclc 1\.J.mcrtrJUIC, /)t rllnult Ii'ddl,l tehruJrl 1
1JlJH
Hcl 1'11/'t'orl De 1110eile IP<IIlr,l' ,-, 0[1 le l'flli}ell
I'll de AfdcliiiQ l'oorlichlllli} P<lll ,j, (DA-
Tiueede Km11cr{1-<1clic, lelefoclf!· 070-31 -~25 10
Eind maart verschijnt een hoek van drs. R.F.M. Lubbers over Ruijs de Beerenbrouck, Marga Klompe en hemzelf. In dit hoek geeft Lubbers aan wat in lijn met de idealen van Ruijs en Klompe zijn inspiratiebronnen bij het politieke handwerk zijn geweest.
Hieronder volgt een voorpublicatie uit het hoek; een dee! van het hoofdstuk 'Marga Klompe: zorg en solidariteit'.
D c pol1t1ck was 111 de jaren zc-,tig ovcngen'-> nog ont- zcttcnd tradltlonccl lvlinis- tcrl.) g1ngcn nog erg lor- meel om met hun pcrsonccl en hun collega's. Nog steeds wcrkten zij maar ce11 heperkt aantal uren
per dag op hun dcparte- mcnt om dan voor het avondeten weer thuis tc
Zljll. Kamerhewaardcrs
drocgcn nog ecn jacquct.
Tutoyeren was uiterst on- gehruikcliJk De politick was rcgcntcsk en stond vcr van de mensen at. On- clanks de inspanningen om
met hen dooptcn zij zich christen-radi- calcn. Het ging die groepcn nict eem zozcer om mccr geld en mccr verzor- gingsstaat, als wei om afschaffing van die rcgcntcnsfeer, om dcmocrati<>cring en opcnheid. Toen Romme in 19() I de politick vcrlict, zagcn jongc, zich vooruitstre- vcnd noemcnde menscn hem
Romme was voor hen de gefos<>ilisccrde katholieke staatspartij. Het Tweedc Vaticaans C:oncilic ( \962-
1965 I zcttc de ramen en de dcuren wijd open. Fn tocn warcn cr de hippie- de vcrzorgingsstaat op te jaren. De tijd van up tradi- houwen en de vcle mil joe- Drs. R. FM Lubbers tionelc waardcn geba- ncn die cnn werdcn gestoken, was de scerde, naar hinncn gcrichtc. regentesk vcrworteling in de samenlcving gehrek- hcstuurde in<>titutic'> wa<> voorbij.
kig. Voor vee! jongercn was het niet
modern genncg. Zo kwam her door de Bouwvallige muren
val van het kahinct-C:als tot spijtstem- Dat trof de KVP De katholieke institu- mers onder jongc antirevolutionairen.
ZiJ zochten gelijkgezindc leeftijdsgc- noten op hij C:HU en KVP en samcn
( llV 1 'JS
tics die in de loop van de vooratgaandc generaties waren uitgebot, vcrlorcn hun overtuigingskracht. B1j aile waardcring
<
0
r
m
I.L
f-
<(
u
_ j
""'
:=;
:::...
,. 0::
,r-.
_:·li
,, C)
'I
>
:_I
die Marga Klompc verdient, op dat punt hccft zij geen grote rol kunncn
<;pclcn. Zij was tanla<;ti-,ch in hcl mohi- li-,eren van idecle waardcn, in het be-
<;ruur, a\-, mini'>ler, in de relalie met de kerk, maar in de vormgeving van her insliturionele was zij niet thuis. In de
~zuncnlcv1ng \Va~ zc bc<.,chikhaar, n1aar ze had amper in de garen dat de murcn veel houwvalliger waren dan ze op het eer<;te gezichr lcken.
Wie had dal wei, rrouwcnsc De houw- valligheid wcrd door niemand gezien a\<; een -,ignaal van cen andere liJd.
Schmelzer had hel niel in de galen, en De long ook niet Hij '>traaldc ecrdcr de laconiekc houding uil dal hel wei
\Veer over zou gt~an. l)c val van het ka- hinct-C:al-, maakte duidelijk dal de regie weg wa<; hinncn de K VI' Hel wcrd goed merkhaar dar cr geen lcickr mecr wa'> Rommc, bij uitstek de man die de vn'>chillcnde helangcn en imtilutie-, kon verhinden, was weg. J)e kathol1eke inslituties waren aile genc1gd tc deccHl- fc.,.,ionaliseren J)aarmee verloren zij her talent om naa<;t de hchartiging van hun groep-,belang ook hct algemccn belang in het oog rc houden. In deJa- ren vijftig was Romme nog in staat de verhinding te leggen wanneer de decl- helangcn de overhand drcigdcn te krij- gen. HiJ hield dan cen gewcldigc speech in de Kamer. en daarna 'kloplc' het weer In Schmelzcrs tiJd waren de instituties zeit zwakker aan het worden.
Fr wa~ gccn organi-;aticvcrn1ogcn n1eer dal de middelpunrvlicdende krachl kon samenhinden.
De val van her kabinel-C:als was, na her hisschoppelijk mandcment, de twecde indrukwckkende aankondiging dat cr iet<; tundamcntcel aan her vcrandcren wa-; 1n hct kalholiekc dccl van de sa- mcnleving. Toen kwam de hreuk mel de radicalcn, die zich in I CJ6H atschcid-
den van de KVI' Dat was een '>ignaal dat de partij niet zomaar 11aa<,l zich neer kon lcggen. Hct was echrer zeer moeiliJk daar wezenliJkc consequenties aan tc verbinden. Er licpen nameli1k twcc problcmen door elkaar Fnerzijd<;
was er de zccr krachtigc dcconk.,-,iona- li-,ering en de roep om nieuwc tiJdcn waar het de democrati-,ering hctrot Andcrzijds was cr de vraag hoc om te gaan n1ct de vcrzorging-,..,taat en hct ovcrheid-,hudgct Len en andcr lcidde tot ccn stcrk JL1nzuigcndc \vcrking van het zogenaamde progrc<;<;ievc blok van PvdA, I'I'R en D6ri, en tot de plannen om van K VI', ARI' en C:HLI ccn geheel te smedcn. Die hcidc oJltwikkclingcn hehhen lange tijd naa<;t elkaar hcstaan.
Vertaling katholieke ideele waarden in politiek
1\larga Klompc hccft ecn gewcldig be- langriJkc rol gcspceld in de vcrtaling van katholieke ideclc waarckn in de Ncderland-;c pol1tiek. Hct ging haar nict on1 instituticvorn1ing, het ging haar om ecn authenticke hckommernis om de mcdemcns. Ze ontwikkclde haar eigen variant, die trouwen'> vee\ ovcr- eenkom<;ten vertoont met de <,ocialc betrokkenhcid van RuiJ'> Hoewcl zij mcewerkte aan de ver<;tatelijking van de verzorg i ng'i<., taa t, vcrhu rcaucra ti ~ccrde ze vo\<;trekt niet Zii had een hqzon- dcrc gcvoeligheid. Het was 111el voor niets dat zc de Bii'>land-;wet tot stand hracht. Zigeuncr'>, de arm-;len. de ver- drukten over de wercld, daar zettc zij zich voor 111. J)c .illstltld cl Pdx-trdriltlr. 7e had ccn RuiJsiaan-; gcvoel dat armoedc en onderdrukking nict goed zip1 en dar daar JCt'-l aan gcdaan n1oct \vordcn. Zc hicld die traditie lcvend.
Slond Ruij-, voor de hijdrage van katho-
\ieken aan de democrati-;chc rcchl'>- slaat, Marga stond voor de dcmocrali-
(I JV 1 'JH
,chc en <;ociak rccht"taat, en voor hct otlngJJll van ccn vcrhond n1ct nlcn-.cn von gocdc wil, ook over de grcnzen hcen, zowcl l:uropcc<, al, lnterna- tionaaL In die z1n wa-; zc modern, progrc..,"ict op ccn gocdc n1anicr.
Veldkamp hijvoorheeld wa'> zedclijk vcc·l minder indrukwekkend_ BiJ hem ging het veel <,tcrkn om de macht_ Bij i\1orgo noo1t. Zij \Va.., ".ociaal; zc wa~
ook lwkmaal lvri-;ch van de encyclick l'of,ulonllll Protjrrssio van pau<, l'aulu-; VI /.11 maandc ook tot -;amcnwerking met de l'vdi\, maar niet tot 1cckrc prij-;_ LiJ hcclt in de conlrontatic van Jl)(J(), die kidde tot de val van hct kahinet-C:al-;, nict gchroken met de K VI' Dat wa-;
ook weer zo'n typi<,ehe ,\ \arga-po-;itio- ncnng: jc nHH:<..,t cr op cigcn kracht
<,taan en voor die eigen kracht uitko- men_ Ander-; zou je jc al-; K VI' ondcr- gc'Lhikt makcn aa11 hct
Keuze voor 'de kerk'
Na het bhinet-De )ong wa-; ze ccht uitgcdiend_ Ze had het gcvocl dat zc klaar wa-;_ Ze wa-; inmiddcl<. zc-;tig, ze had vecl gedaan Bovendien de politick wa<, nict aile-;, cr wa-; vcel daarhuiten tc doen de kcrk, het Vaticaan<, C::oncihc,
lustitid el 1\rx_
lntcre<,<,ant i-; dat zc kennclijk dacht Het politiekc werk i-; gedaan, ik ga naar 'de kcrk' t\li)ll politieke vrienden zijn hczig met de vorming van hct C:[)A, maar daar zic ik nict zovccl in_ We hch- hen de vcrzorging-;<,taat: de -;olidaritcit i-; georgani-;eercL De katholickcn zijn gecmancipcerd, ai de doelen zijn hc- rcikt. Het i'> hclangrijk dat ik ook hui- tcn de politick aan de hckving van au- thentlcke waarden ga werken, Boeicnd i'> dat zc toch ook 1\lini-;ter van Staat werd Daarmee toonde ziJ haar hcrcid-
heid de rcgcring waar no- -;ouali-;mc De KVI' moe-;t
met de -;ouali-;ten -;amcn- wnkcn, maar zij moe-;t wei tonen ook zondcr de -;ociali-;tcn -;ouaal tc kun- ncn ziJn_ fCcn coalitic met llllbe partijcn wa-; voor haar niet hct kenmcrk van progre<,'lcL Zc vond nict
Opheffing van de KVP vond zij
dig van advic' te diencn_
;\I, zodanig had ze nau- welijk-; zeggcnschap, het wa<; voornamelijk ecn po- litieke crclunctic_ Her bc- tckcnde dat ze de konin-
onverstandig, Er was nog zoveel
te doen. gin kon advi<.,crcn en toegevoegd kon worden aan ccn bepaaldc ol hij- dat ze minckr progrc<,<,icl wa-; omdat
zc lo Cal-; naar hui-; had gc<,tuurd_ lc mocht de wcg na<.n ccn coJiitic n1ct link-; nooit al,luitcn, maar zij vond ci- gen gczicht toncn het bclangrijk<,t_
Lvcnzccr a I, zc het mandemcnt ahvee<;, tegcn de hi.,.,choppen in, wildc ze nu al, katholicke politica het eigcn ge- zicht hcnadrukken, Zc hcdt het CD;\
later nict verweten dat hct in 191>2 ecn kahinct vormde met de VVD_ Dar hood volgcm haar jui<,t de mogclijk- heid om je progrc<,<,iel le tonen_ Zij heell zich du<, n1et in link-; Iaten op'>lui- ten_
tllV 1 'lN
zondcre mi<.-;ic, maar ze vocldc du-, wei haar vcrantwoordclijkhcden_ Zc vcr- gee<,tclijktc niet. Zc hied zich hc- mocicn met bepaalde a-;pectcn van de politick_ Zc had een intcmievc relatic met het koninklijk hui<,,
Haar taak in de politick zat crop_ De
cmancipatic wa-; voltooicL Kcrk en -;a-
menlcving waren gekcnmcrkt door <lt}-
l}wnwntrlllo en dcmocratiscring, de <,taal
wa<. vcrzorging<,<,laat gcwordcn_ f let
ging Marga Klompc om 'justitia rt p,n'
nict door hct houwen van in'>litutic'>,
zoal~ Ruij'-., n1aar door navolging van
her Vcrhaal van de Lcvcndc. Marga
1-W
f-
<(
:..J
_J
""'
:J ::...
:X
.. I 0
"i C)
>
·,I
koos voor 'de kcrk' Hoewel het begrip upi/socicty haar nog niet vertrouwd wa-;.
gaf zc met die keuze aan dat de helc- ving en de vorn1gcving van waarden niet aileen in de politiek plaatsvindt. In die z1n koos ze voor de ciPil society ill'illlt
/11 lcttrc
Wat de kerk hetrdt waren er in Marga drie lijnen zichthaar de emancipatie, de diaconie en de loyalc oppositic. l3ij de emancipatie in de kerk ging her zo- wel om erkenning van de positie van de leek als die van de vrouw. Haar grote geloof legdc haar zowel de zorg voor de eigen godsdien-;tige ontwikkeling en het levend houden van het gelool op, als ook tegelijk de diaconale zorg voor de medemens. Ten slotte wa-. ze bczig met de loyale oppositie binncn het in- stituut kerk. Dat was bijzondcr omdat ze zelf zo lang bcstuurlijk hezig was ge- weest en bleel Zij vond echter dar ziJ waar nodig in de kerk de hierarchic, het kerkelijk gezag, moest tegenspreken.
Daarbij nam ze gcen blad voor de mond. Ze hleel echter loyaal.
lnzet voor
ontwikkelingssamenwerking en mensenrechten
Her internationale heeft 1\larga altijd hijzonder heziggehouden. In idecle z1n hegon dat in het najaar van 1945 met de oprichting van de Verenigde Naties.
Vrede en vcrzoening. nooit meer oor- log, waren dc drijlvercn voor interna- tionale -;amcnwerking in die tijd. Hct 1\larshallp\an en de llniversele Verkla- ring van de Rcchten van de 1\lem wa- ren onderdeel van de idealisti-;che op- houwfase na de Tweede Wereldoorlog Marga was a\ snel hetrokken hiJ het Katholieke Ccnoohchap voor lnterna- tionale Hctrekkingen en hij de vcrzoe- ning tussen Duitsland en Nederland.
Via het Kamerlidmaatschap en het mi-
ni-;terschap werd zij vervolgcm zeker tien jaar lang vollcdig in bc~lag geno- men door de uithouw van de zorg en de invoering van de llijstand-;wct. maar ook in die posities kwam ziJ op voor de vcrdrukten. Zij ontworstelde zich aan de 'verhonzing' die om zich hcen greep De anckdote is hekend zij belde haar collega Luns van 13uitenlandsc Zaken midden in de nacht op wannecr er hij- voorbceld in Fcuador weer menscn- rechten geschonden werden. 'Wat doet het koninkrijk daaraan~· vroeg ziJ dan . Waarop Luns zci 'Hct koninkriJk slaapt.' Niet voor l\1arga dus. Luns noemde haar pbgend 'Onze Lieve Vrouwe van Feuwigdmcndc Bijstand' Toen ze in 1971 minister af was, krceg ze de mogelijkheid terug te keren naar het internationale: de UNESCO, Justitia ct P11x. De inzet voor ontwikke- lingssamenwerking en mensenrechten lag in het verlcngdc van haar solidari- teit met armen en verdrukten in hct al- gemcen. Zij had nog herinneringen aan de crisi'>, aan de oorlog en aan de pe- riode van wederophouw en intcrnatio- na\i-,ering. Ze had gevoel voor hct so- cialc en gcvocl voor de hchoel tc a an moderne vcrhoudingen. het Twu:de Vaticaan<, C:oncilic, dat in wezcn ecn dcmocrati-,ering van de kerk hetekendc en ruin1tc aan de jongc gcncratic gat.
Daar voeldc 1\brga zich 1n thuis. Stond Ruij'i nog voor dc opdracht de kathohe- kcn te hegelcidcn naar dcelnamc aan de democratic. in de ti)d van Marga was her inzet in de politick opdat 'elke mens telt'. nationaal en intcrnationaal
Vasthouden aan katholieke instituties
Het kit dat de katholieke emancipatie
voltooid wa'>, hetekcnde ook dat katho-
lieken het zich konden veroorloven tc
luseren met andersdcnkenden. Maar
dat \va-; ict--. \vaar t'darga nict in n1ec kon gaan ZiJ hicld vast aan de katho- lickc Jn'>tllllllc'>, het Katholiek Vrou- wengilde, de katholieke kerk, de katho- IJckc commi<;<;ic lustlliil et flax, de Kathol1ekc Volkspartij. Ondcrtu<,<;en wa'> cr een nieuwe generatie katholie- kcn opgekomen. De radicalcn hitvoor- hceld, ol zij nu in de KVI' waren gcblc- vcn, ot met de part1j hadden gchroken.
\lit de ecr'>ten hoorde ik ook. lk wa'> in de 1aren ze<;tig ondn andere voorzittcr van de Katholickc Ionge Werkgevcrs- vcrcniging. Len van n1ijn cer...,tc taken cbar \VJ<.., hct aangaan van ccn tu~ic n1ct de prote<;t<Jnhc evenknic I )aar en ook elder'>, ovcral waar ik ecn he<,Luurslunc- tic aannan1. wa..., ik al..., hct \Varc dcgcnc d1e hct katholicke Iicht uit moesl doen.
De ')Jfllcnlcving ging open.
1\larga Klompc <;tond voor de voltooi- ing van de kathol1ekc emancipatie in de politick, hct hoogtcpunt en de volcin- dll1g inccn. Hct cement lu<;<,cn de <,te- nen <;\cet weg, de in<;tituties werden Ira-
gieler. Een man a\, I larry van Doorn, die ooit voorzittcr van de KVI' wa<. ge- wee'>l, kom voor de Politieke Partij Radicalcn, voor een progre<;sicvc volb- partij. Hij hrak met de KVI' Ook dat WJ'> een vorm v<Jn cmancipatie, de deur achter je dicht trckken. ,\larg<J deed dat n1et. Zij hied trouw aan de Katholiekc Volkspartij lnlll<;<,en halveerde de aan- hang van de K VI' 1n de Lien jaar tu<,-,cn llJ!J.o en 1972. Voor Marga Klompc was de authenticiteil van de cigen hoodschap echtcr helangrijker dan de grootte van de partij Mi<;<;chien heclt ze ook wei gedacht dat de partij de prohlcmen wei weer le hoven zou ko- men, omdat ze de achteruitgang als cen tijdell)k lcnomeen beschouwdc, dat mede Lc wijten Wil'> aan het fcit dat de partit in de loop van de JJITn te regcn- te'>k wa<; geworden
7ij w<Js zelb zo katholiek dat zij de tot-
<;tandkoming van het CDA niel zag zit- ten. Katholieke in<;titutic'> w<Jren nog steeds haar rderentiekader. S<Jmenwer-
i\ian}il K/omfle 111tdat 21j i11 de hriwmbus Uil11 de Zttid-Afribumse m11hilssade 1li11l de WasSCiiilimetPetj cc11 {1etitie !Jecft qcdefloneerd De flelitie hetuiqt solidaritcit 111et de /Jo!u}crstilkwdc ZtPIIrte tno!ltPell in de Kail{Jstildsc btthcdralli. (foto ANP~
(I lV 1 'IS
<
c
)>
- j
~
f-
<(
v
....J
:::0
:J :::...
eX
r c
~
'-'
>
king met de rrotestantcn kon we\, maar
<;<Hllcngaan nicl. t'vlarga hc,chouwdc de protc<,tantcn in de ARI' en CHLI als wczcnlitk andcr'i. Zc dcnkcn andcrs, zc clocn andcrs. vond zc. Katholickcn en protc-;tantcn waren twec drankcn, die je nict moest mengen. hct rc<,ti\taat zou 'makcloo-; zijn. Naar haar oordcel wa' samcnwerking ook nict nodig. Ophc!- hng van de KVI' vnnd zij onver<,tandig Fr wa-. nog zovccl tc clocn. Zit had de lijn van Schmelzer ge-.tcund in hu om- gaan met de raclicalcn. Zii voncl dat hct vee\ betcr wa<, de KVI' van hinncnuit tc hcrvormen, zoclat hct wen ecn mo- clerne partij zou zijn Zo'n partiJ zou absoluut nict hocven tc vcrrcchtsen.
Een nieuwe partij a\, hct C:DA voncl zij ovcrboclig
Dat zij om die reclcn tcgen hct CDA gekant was, had ovcrigcn<, vooral ook rcdcncn huitcn de politick. Zc maakte zich intt!';<;Cn vee\ mcer zorgcn om de eenhcicl onder de katholieken 111 Nederland, waar hct <;ind' hct eindc van de jarcn zc')tJg in1n1cr..., '-,!ccds n1cer hegon tc giqen, na hct Vaticaan~
C:oncilic en de vcrtaling daarvan in ei- gcn land door het l'astoraal C:oncilie.
Daar ging haar belangstclling tocn vooral naar uit. De ccnheicl van hct ka- tholiekc vo\k-;decl tc hcwarcn, daar zag zij haar nieuwc opdracht in. Daarnaa-.t ging ze zich vooral ook bczighouden met de problcmatick van gcrechtighcid en vrccle in de wcrcld. Haar hclang<,tc\- ling ging steeds mecr uit naar mondiale bcwcgingen a\, lmtili£1 ct P<1x.
Fascinerende gesprekken
J\1ijn eigen crvaringen met i\\arga Klompc beginncn cine! jarcn zc<,tig.
Nog zittcnd in het bedritfslcvcn, wcrd ik benadercl voor acticve mcdewcrking uan lu~lilio ct ~\n, \vaarvun zij tocn voorz1ttcr wa,. Wat vooral indruk op
mij maaktc wa<, ten ccJ-ste het kit clat zit ccn natuurlijk gezag UJtstraalde: zij
\va-.. cen gc2nlancirecrdc vrouw die nict kuno.;tnlatig ovcrk\VJ!ll, zc WJ.<., ccn n1en-..
uit ccn stuk. Ten twecde: ervaring en ino.;piratic warcn hii haar gc·lntcgrecrd in bc,tuur\ijk denkcn, tcrwijl zc tcge\ijk duidelijk gemotivecrd hlcck door haar gelool, haar godsdicn'>t. Zc had bovcn- dicn dankzij een uit<;tckendc kcnnis van zakcn en cen op daden gericht idea- lisme cen grotc vrijmoedigheid, bij- voorbccld in haar onlgJ.an n1ct hogc wcreldlitke autoritciten en met het Vaticaan. Hu1nor wa..., ovcrigcn-.. nict haar opvallcncl<;tc eigen,chap. Ze kon rclativcren, maar wa' cigcnlitk altl)d vnj crn...,tig gc')tcnld 1\1argu krecg vooral prctogcn hi j san1cnz\vcri ngcn en ht~.d plczier in het vindcn van wegcn om ieh te berc1ken.
Tocn ik mllli<;tcr van Eco11omi<;che Zakcn wa-.., WJ<., ~~~1Jrga 1\ 1ini...,ter VJ.n Staat. Zij knn mit als piepJongc minis- ter waarschuwcn voor bcpaaldc gcva- rcn en dczc \Vaar...,chuwing ook ccn bedding in hct geloof gcven. Als Kamcrlicl had ik mecr tijd haar tc he- zncken. Tocn in,pirecrclc ze me op- nicuw. Wij hadden intensicf contact in de penocle 1 ')77-1 'JH 1 Ze blcel seep- tisch ten opzichte van het (])A. Hct wcrd duidelitk dat wij van twce ver- 'chillcnde gcneratie'> waren Zij kwam uit een K VI' als cigen<,tandige politieke zui\ en kon dat katholieke ook op au- thentiekc wijzc in de politick vertalcn Tegelijkcrti)d hield ze haar ogen gc- richt op haar vricnden uit de -;ociaal- clemocratic en had ze voorkeur voor sa- menwcrking mel de l'vdA Zc was bcvrcesd voor ecn klcurloo'> CDA zon- der krachtigc <;Ocialc politick. DaaJ-- naast was in onze gc<,prckkcn ook de vcrhoucling tu<,<,en Rome en de Nedcr- landsc katholiekcn ecn onderwcrp. Ln
(I lV 1 <JS
cr wth voor ~~ 1arga nog ccn dcrdc reck.., van onderwerpen voor · gemeenschap- pelijk ge<,prek· her koning<,huis. waar toen helangri)ke zaken <,peelden. zoals de -,cheiding tu.,.,en Irene en C::arlm. de LockJ,ccd-zaak, de troonsopvolging Beatrix en de ziekte van
van
sattes. Zij liet mij mijn voorland zien.
Zelf hen ik geboren in 19.~9 en hcb vanal de jaren vijftig gedrcvcn op de golven van de verandering. Per jaar ver- anderdcn de dingen. Dar was ccn con- tinuc ontwikkeling van I 958 tot 1973 Aan het einde daarvan Claus. lk zat midden in
het politieke Ieven en ze vrocg zondcr n1oc1tc naar mijn oordeel.
Als Marga Klompe kwam tk .~ larga Klompc tegen en daarna hlecl ik
als minister haar ontmoeten. De lijn van 1\ 1arga is helemaal die van het vcrzuilde Neder- land, maar ook van de ver- nieuwing, van hct <11}0lCll'-
11<1111CIIto van paus lohanne<, XXIII, van het Twcede
bestuurt,
Ook a!-, mini-,ter-pre.,ident g1ng ik noor haar toe en dronk een horrel met haar in haar tlat. Onze ge'>pt-ck- ken waren intem en had-
demonstreert Ruud Lubbers tegen de
bestuurders.
den diepte. Vaak ook
helde ze zell -,on" om middernacht.
om een oordeel Rond kahinehforma- tie'> gal ze name11 van kandtdaten door voor wte ze c-cn zwak had. Van llllJn kant had ik cr ook hehodte aan om haar oordeel te vragen. I har kwam op den duur vee! genegenheid uit voort Cjcvraagd en ongcvraagd gal zi1 hoar advtezen. Ze hesdte cchter dat het om 111et mecr cbn gocde raad ging. LiJ had een pragmatisch gericht ideali.,me en een gt"drt"venhetd die wortelde in hct katholtekc cmatlCtpattehewu<,tzijn 'Credo /'li<}IIo·. dat wil zegge11 'lk gelool dm ik knok'. de hclaamde lcuzt" van Schaep- man. I )aarnaa<,t wa'> n die -,peciheke vorn1 van gcncgcnhcid die nict vcr- zuimde om Je op zijn ti1d als vriend ook op 1e lei len te WlJZen.
Voor tlliJ \VJ', de on1gang rnct !'v1Jrga Klomp( extra hoeiend door de ontdek- klllg van her generatiever-,chil. Zij zat eerder in de geschtcdeni<,, waardoor ik gedwongen werd voor mezelf vast te -.tclkn \VJt voor n1ijn cigcn gcncrat1c zwJardcr woog. i\1arga had andere cr- varingt"n met hetrekking tot de oorlog, de wedcrophouw, de inrichting van maat-,chappclijke en kerkeli,ke organi-
(I lV 1 'IK
Vaticaans C:oncilie. De oudere zag iet-, revolutionairs in her opcnzetten van de ramen door paus Johannes. de Jongcre wa<, zelf a! hezig met het openzetten van de ramen .. ~ lijn lijn wa'> toen a! dte van het anti-regen- tendom met een andere opvatting over gezag. Als 1\\arga Klompc als minister hestuurt. demonstrecrt Ruud Lubber-, a!-, -,tudent tcgen de hestuurders. Als die twee elkaar ontmoeten, dan moeten dar wei fa-,cincrende gesprekken wor- den.
I hs. 1< .. Fi\ 1 Luhhns Is 111i1115ln Pill/ St<111l, 11'111 nrini~ler-fncsidcnl ( 19))2-1991 J, [rr~ctieuoorzit
tcr 1'1111 /Jet CDA :,1'!7S-1ilH1) Cll11Iilllsler 1'1111
Eumoni/,t/Jr Z1kr11 ( 1971-1
,....,
LL _I
I :..:J :.1 X
:_I I
:..J 'J:
L.
,-., '--'
z
~
