Septuagint studies and translation studies
Louw, Theodorus Anthonie Willem van der
Citation
Louw, T. A. W. van der. (2006, January 31). Transformations in the Septuagint : towards an
interaction of Septuagint studies and translation studies. Retrieved from
https://hdl.handle.net/1887/4282
Version:
Corrected Publisher’s Version
License:
Licence agreement concerning inclusion of doctoral thesis in the
Institutional Repository of the University of Leiden
Downloaded from:
https://hdl.handle.net/1887/4282
De Septuaginta (LXX) is een verzameling vertalingen van bijbelboeken die door Grieks sprekende joden uit h et H ebreeuw s zijn vertaald. R ond 2 5 0 v. C h r. voltooide men de vertaling van de T ora te A lex andrië , en in de drie eeuw en erna volgden de overige boeken van h et O ude T estament. De vertalingen varië ren van zeer letterlijk tot vrij.
I k ben in de Septuaginta geïnteresseerd geraakt door mijn w erk aan de N ieuw e B ijbelverta-ling. In c ommentaren en in w etensc h appelijke tekstuitgaven zag ik vaak dat er voorstellen w erden gedaan tot w ijziging van de M asoretisc h e tekst (de H ebreeuw se ‘standaardeditie’ [ = M T ] ) met een beroep op de Septuaginta. H et w as mijn c ollega’s en mij vaak duidelijk dat h et niet altijd betekende dat de Septuaginta- vertalers afw ijkende H ebreeuw se tekst voor zic h h adden, maar dat zij een vertaaltransf ormatie toegepast h adden.
De term vertaaltransf ormatie is af komstig uit de vertaalw etensc h ap. O mdat de Septuaginta een vertaling van de bijbel is, zou je verw ac h ten dat th eologen en vertaalw etensc h appers de h anden ineen zouden slaan om h aar beter te kunnen bestuderen. H et omgekeerde is ec h ter h et geval. H et onderzoek van de Septuaginta is grotendeels h et domein van th eologen, die de afgelopen dec ennia geen kennis h ebben genomen van vertaalw etensc h ap. H iervoor zijn ze gedeeltelijk verontsc h uldigd door h et soms ontoegankelijk jargon. U iteraard is er door h en w el h et nodige onderzoek verric h t. E r is door de zgn. H elsinki- sc h ool studie gemaakt van sy ntac tisc h e versc h ijnselen in h et H ebreeuw s en h un w eergave in h et Grieks. O ok ‘ vertaaltec h nieken’ h ebben aandac h t gekregen. M eer energie is ec h ter gestoken in h et versc h ijnsel letterlijkh eid, omdat men h iervoor gemakkelijk de c omputer kan gebruiken en deze insteek perspec tief lijkt te bieden voor de tekstkritiek. Immers, bij letterlijke vertalin-gen is de kans groter dat je een afw ijkende lezing kunt terugvertalen naar een afw ijkende H ebreeuw se tekst. N iet-letterlijke vertalingen w orden vaak betiteld als ‘ vrije w eergaven’, zonder dat men c ategorieë n uit de vertaalw etensc h ap gebruikt.
V ertaalw etensc h appers op h un beurt, die doorgaans Grieks noc h H ebreeuw s kennen, h ebben de Septuaginta, de belangrijkste vertaling uit de oudh eid, links laten liggen en zic h meestal beperkt tot een vermelding van de A risteas- legende omtrent de 7 0 vertalers. E r zijn ec h ter tekenen die erop w ijzen dat h et tij keert en dat er een kruisbestuiving tussen Septua-ginta- onderzoek en vertaalw etensc h ap op komst is. De onderh avige studie w il daaraan een bijdrage leveren.
De vertaalw etensc h ap (Translation Studies) bestaat uit een aantal benaderingen, ieder met h aar eigen terminologie. V oor h et onderzoek van de Septuaginta is niet elke benadering even relevant.
H et p roc es-g eorië nteerde onderz oek verric h t ex perimenten (via o.a. de ‘h ardop- denk-meth ode’ ) om erac h ter te komen w at er zic h in h et brein van de vertaler afspeelt tijdens h et vertaalproc es. O ok h eef t men onderzoek verric h t naar de versc h illen in w erkw ijze tussen tolken en vertalers. De resultaten h iervan zijn boeiend. V eel Septuagint- geleerden zijn er jarenlang vanuit gegaan dat de LXX- vertalers de E gy ptisc h e h andelstolken als h un voor-beeld h ebben genomen toen ze aan h un w erk begonnen; zo vertoont volgens R abins th eorie de Septuaginta allerlei kenmerken die ty perend zijn voor tolken. E c h ter, volgens h et proc es-georië nteerde onderzoek zijn deze h elemaal niet kenmerkend voor tolken tegenover verta-lers, maar voor beginnende tegenover gevorderde vertalers!
anteer-306
Proefschrift geheel 051202_new.doc
d e n , e n te n tw e e d e d e m o g e lijk h e id b ie d t o m a lle rle i m a c r o te k s tu e le a s p e c te n ( s tijl v a n e e n te k s t, f u n c tie , d o e lg r o e p ), d ie in d e la te r e v e r ta a lw e te n s c h a p o n tw ik k e ld z ijn v o o r d e s tu d ie v a n m o d e r n e v e r ta lin g e n , e v e n te la te n lig g e n .
D e vertaalkritische benadering is n ie t re le v a n t v o o r d e Se p tu a g in ta , o m d a t h e t n ie t o n z e ta a k is o m te b e o o r d e le n , m a a r te b e s c h rijv e n . M e t b e o o rd e lin g e n le g g e n w e te g e m a k k e lijk o n z e m o d e rn e id e e ë n o p a a n v e rta le rs d ie 2 2 00 ja a r g e le d e n v a n u it h u n e ig e n v o o r o n d e r -s te llin g e n w e r k te n . H e tz e lfd e g e ld t v o o r d e ideo lo giekriti-sche benaderingen.
D e fu nctio nalistische vertaaltheo rie h e e f t v e e l a a n d a c h t v o o r d e m a a ts c h a p p e lijk e in b e d -d in g v a n v e rta lin g e n : w ie b e ta a lt? , w a t is -d e -d o e lg r o e p ? , w a t is -d e b e o o g -d e fu n c tie ? e n z . V e rs c h ille n d e b e g rip p e n u it d e z e b e n a d e rin g k u n n e n to e g e p a s t w o r d e n o p d e Se p tu a g in ta . D e D escrip tive T ranslatio n S tu dies (‘ b e s c h r ijv e n d e v e r ta a lw e te n s c h a p ’) v a n m .n . G id e o n To u r y lijk t o p h e t e e rs te g e z ic h t v e e l te b ie d e n . D e z e m e th o d e is e c h te r o n tw ik k e ld v o o r d e b e s tu d e rin g v a n h e d e n d a a g s e v e rta lin g e n e n le u n t o p e e n e n o r m e k e n n is v a n d e d o e lc u l-tu u r. M a a r d ie k e n n is h e b b e n w e n ie t in h e t g e v a l v a n d e Se p l-tu a g in ta . N ie tte m in le v e rt d e z e b e n a d e r in g e n k e le v e rfijn in g e n v o o r p r o c e d u re s d ie d o o r o n d e r z o e k e rs v a n d e Se p tu a g in t a l to e g e p a s t w o r d e n . O o k To u r y ’ s a a n d a c h t v o o r ‘ p s e u d o v e rta lin g e n ’ is v e rn ie u w e n d . C o m p u terto ep assingen, z o a ls h e t d o o r z o e k e n v a n g r o te g e g e v e n s b e s ta n d e n m e t b r o n te k s te n e n v e rta lin g e n , b ie d e n in te re s s a n te m o g e lijk h e d e n v o o r h e t Se p tu a g in ta - o n d e r z o e k , w a a r H e b re e u w s e te k s te n e n G rie k s e v e rta lin g e n e v e n a ls d e g e h e le G r ie k s e lite ra tu u r u it d e o u d h e id a l d ig ita a l b e s c h ik b a a r z ijn . V o o r a l o p h e t g e b ie d v a n v ra a g s te llin g e n (m e t w e lk e k a n m e n d e c o m p u te rb e s ta n d e n h e t b e s te o n d e r z o e k e n ) k a n m e n v a n e lk a a r le re n .
Te n s lo tte b e h o e ft d e r e le v a n tie v a n d e histo rische vertaalw etenschap g e e n b e to o g .
U it d e b o v e n g e n o e m d e b e n a d e r in g e n h e b ik v o o r m ijn s tu d ie v o o ra l g e b ru ik g e m a a k t v a n d e h is to r is c h e v e rta a lw e te n s c h a p e n d e lin g u ïs tis c h e o f v r o e g e v e rta a lw e te n s c h a p .
H o e m e e r te k s te n e r o n d e rz o c h t z ijn , h o e m e e r m a te r ia a l m e n h e e f t o m z g n . ‘ v e rta a lw e tm a tig h e d e n ’ (translatio n u niversals) o p te s te lle n , d a t w il z e g g e n , te v o o rs p e lle n w e lk e v e r -s c h ijn -s e le n z ic h h o o g -s tw a a r-s c h ijn lijk z u lle n v o o r d o e n b ij e lk e w ille k e u r ig e o m z e ttin g v a n b r o n te k s t n a a r d o e lte k s t. D e v r a a g is n a tu u rlijk o f d e z e v r ij r e c e n te ‘ u n iv e r s e le v e rta a lw e t-te n ’ o o k b e v e s tig d w o r d e n in h e t o n d e rz o e k v a n e e n s e r ie v e r ta lin g e n u it d e o u d h e id , w a a r v a n d e z e s tu d ie e e n v o o r b e e ld is .
[ H o o f d s tu k 2 ] U it e e n v e r k e n n in g v a n o p v a ttin g e n o v e r ta a l e n v e rta le n in d e o u d h e id b lijk t d a t o n d e r G rie k e n , R o m e in e n , E g y p te n a re n e n jo d e n d e z e lf d e m e n in g s v e rs c h ille n h e e r s te n o v e r h e t w e z e n v a n ta a l e n v e rta a lb a a rh e id . D e s c h e id s lijn e n tu s s e n ta a lo p v a ttin g e n g in g e n d w a rs d o o r re lig ie u z e g e m e e n s c h a p p e n h e e n .
In d e H e lle n is tis c h e tijd (d e e e u w e n n a A le x a n d e r d e G r o te , † 32 3 v .C .) w e rd ta a l d o o r s p e c ia lis te n b e s tu d e e r d in v e r s c h ille n d e c o n te x te n , b ijv o o r b e e ld te k s tk r itie k , lite ra ir e k ritie k e n re to r ic a . M e n b e s tu d e e r d e e ty m o lo g ie (h e r k o m s t v a n w o o r d e n ) , v o r m le e r e n g ra m m a tic a . M e n h a d b e s e f v a n w o o r d s o o rte n , e n h e t is g e e n to e v a l d a t h a n d h a v in g v a n w o o r d s o o r -te n e e n b e la n g rijk k e n m e r k v a n d e ( le t-te rlijk e ) tw e e ta lig e V e r g iliu s -p a p y r i w a s . D e ta a lb e h e e rs in g e n ta a lb e s c h rijv in g in h e t k a d e r v a n d e w e ls p r e k e n d h e id (r e to ric a ) w a re n h o o g o n tw ik k e ld . So f is te n , r e d e n a a r s e n a n d e r e ta a ls p e c ia lis te n g in g e n u itd ru k k e lijk in o p h e t b e la n g v a n d o e lg r o e p , d e d rie g e n re s (histo ria, p o etica, rheto rica) , p r a g m a tis c h e fu n c tie ( b e o o g d d o e l v a n d e te k s t), b e e ld s p ra a k e n z o v o o rts .
v a n d e b e s lis s e n d e r o l v a n d e b e o o g d e fu n c tie v a n d e v e r ta a ld e te k s t, e n s te m d e n h u n v e rta a lm e th o d e d a a r o p a f. D it v e r k la a r t d e g r o te v e r s c h ille n tu s s e n d e v e rta a ld e g e n re s , v a n d e z e e r v rije ta r g o e m s to t d e z e e r le tte r lijk e V e r g iliu s - v e rta lin g e n , d ie z o n d e r p r o b le m e n n a a s t e lk a a r k o n d e n b e s ta a n .
D e R o m e in e n p a s te n d e in z ic h te n u it re to r ic a to e o p v e rta le n . V rijw e l a lle k w e s tie s d ie in d e m o d e r n e v e rta a lp ra k tijk a a n d e o r d e k o m e n w e r d e n d o o r R o m e in s e v e rta le rs b e s p r o k e n . [ H o o f d s tu k 3] V e rta a ltra n s f o r m a tie s z ijn in h o u d e lijk e o f s tru c tu re le v e ra n d e rin g e n d ie o p tre d e n b ij h e t v e rta a lp r o c e s . W a n n e e r je b ijv o o r b e e ld in h e t N e d e rla n d s z e g t d a t ie m a n d n a e e n v e c h tp a r tij ‘e e n b la u w o o g ’ h e e ft, v e r ta a l je d a t in g o e d E n g e ls m e t ‘a b la c k e y e ’ [ = e e n z w a rt o o g ] . S trik t g e n o m e n v e ra n d e rt d a a r b ij d e k le u r e n d a t n o e m e n w e e e n tra n s f o r -m a tie . In d e o u d e re v e rta a lw e te n s c h a p w e r d e e n g r o o t a a n ta l tra n s f o r -m a tie s o n d e r s c h e id e n , a l n a a r g e la n g d e b e te k e n is r e la tie tu s s e n h e t b r o n ta a lw o o rd e n d e d o e lta a lte r m . E e n v o o r -b e e ld v a n e e n le x ic a le v e ra n d e rin g ( v e ra n d e rin g in w o o r d -b e te k e n is ): w a n n e e r ‘s p e e r’ w o r d t w e e r g e g e v e n m e t d e a lg e m e n e r e te r m ‘w a p e n ’ , n o e m e n w e d it e e n g e n e ra lis a tie , w a n n e e r h e t o m g e k e e r d e g e b e u r t, e e n s p e c ific a tie . V o o r b e e ld e n v a n g ra m m a tic a le tr a n s f o r m a tie s z ijn v e ra n d e r in g e n in z in s b o u w , w o o r d s o o rt, w o o r d v o lg o r d e e n z . H e t u itv o e r ig e o v e rz ic h t to o n t d a t e r v a n a f d e o u d h e id to t n u d e z e lfd e tra n s f o r m a tie s w e rd e n to e g e p a s t e n d a t h e t g e e n v e rs c h il m a a k t w e lk e ta le n e rb ij b e tr o k k e n z ijn .
W a a r h e t n u in m ijn m e th o d e o m g a a t is n ie t d a t e lk e v e rta a lv e r a n d e rin g e e n e tik e t k r ijg t o p g e p la k t (s ta p 1 ), m a a r d a t je d e reden v a n d e tr a n s f o r m a tie o p h e t s p o o r k o m t (s ta p 2 ). E e n v e r ta a ltr a n s f o r m a tie w o r d t n a m e lijk a ltijd to e g e p a s t o m d a t e e n le tte rlijk e v e rta lin g n ie t w e r k t in d e o g e n v a n e e n v e r ta le r . W a n n e e r w e d u s e e n v e r r a s s e n d e ‘ v rije ’ v e rta lin g te g e n -k o m e n , m o e te n w e e e r s t d e v e rw o r p e n le tte rlij-k e v e rta lin g b e -k ij-k e n . V a a -k z ie n w e d a n s n e l g e n o e g w a t h e t v e rta a lp r o b le e m w a s e n w a a r o m d e v e r ta le r e e n tra n s f o r m a tie in z e tte . W a n n e e r d a n b lijk t d a t e is e n v a n d e d o e lta a l e e n r o l h e b b e n g e s p e e ld , w o r d t e e n th e o lo g i-s c h e v e r k la rin g o n g e lo o fw a a rd ig . A li-s w e n u e e n flin k i-s tu k te k i-s t g e d e ta ille e r d h e b b e n g e a n a ly s e e r d o p d e tw e e v ra g e n ‘w a t z ijn d e tra n s f o r m a tie s ’ e n ‘w a a ro m z ijn z e to e g e p a s t’, k r ijg e n w e in z ic h t in d e n iv e a u s w a a r o p d e v e rta le r z ijn v e r ta a lp r o b le m e n o n d e rs c h e id d e . D e e n e v e r ta le r p a s t tra n s f o r m a tie s to e a ls h e t g ra m m a tic a a l n ie t a n d e r s k a n , d e v o lg e n d e w il e e n f ra a ie te k s t b ie d e n d ie v o o ra l b e g r ijp e lijk is , d e d e rd e w il d e te k s t a a n p a s s e n a a n e e n n ie u w e s itu a tie . G e n o e m d e a a n d a c h ts p u n te n h o e v e n e lk a a r o v e rig e n s n ie t u it te s lu ite n . B ij d e b o tto m - u p a n a ly s e v a n te k s te n , d .w .z . d e a n a ly s e v a n te k s te n o p h e t la a g s te n iv e a u , h e t w o o r d n iv e a u , h e b ik s te e d s e e rs t d e G r ie k s e te k s t o p z ic h z e lf b e s tu d e e rd e n v e r v o lg e n s p a s d e H e b re e u w s e . Ik d e e l n a m e lijk n ie t d e a a n n a m e d a t d e v e r ta le r w e l b e d o e ld z a l h e b b e n ‘d e b e te k e n is v a n h e t H e b re e u w s w e e r te g e v e n .’ D a a r n a v o lg t d e v e r g e lijk in g tu s s e n L X X e n M T , h e t b e n o e m e n v a n tra n s f o r m a tie s , h e t a c h te r h a le n v a n d e o o rz a a k . P a s in e n n a d it s ta d iu m k o m e n th e o lo g is c h e e n te k s tk r itis c h e k w e s tie s a a n d e o r d e .
D e h o o f d s tu k k e n 4 -6 b e v a tte n e e n u itv o e rig e e n g e d e ta ille e rd e a n a ly s e v a n G e n e s is 2 , J e s a ja 1 e n S p r e u k e n 6 v o lg e n s d e g e k o z e n m e th o d e . D e z e d rie b ijb e lb o e k e n z ijn g e k o z e n o m d a t u it e e rd e r o n d e r z o e k a l b e k e n d w a s d a t d e H e b re e u w s e te k s t d ie d e L X X - v e rta le rs g e b r u ik te n w e in ig v e rs c h ild e v a n d e M a s o r e tis c h e te k s t, w a t e e n z in v o lle v e r g e lijk in g tu s s e n d e H e b re e u w s e e n d e G r ie k s e te k s t m o g e lijk m a a k t. B o v e n d ie n – d a t w is te n w e o o k – is e lk v a n d e d r ie b ijb e lb o e k e n to t s ta n d g e k o m e n v o lg e n s e e n e ig e n v e r ta a l- ‘s tra te g ie ’. D e k e u z e v a n d e h o o f d s tu k k e n b in n e n d e b ijb e lb o e k e n is v r ij w ille k e u rig .
308
Proefschrift geheel 051202_new.doc
‘ c o n c o rd a n tie ’ g e n o e m d ) is h e t m o e ilijk e e n u its p r a a k te d o e n in z o ’ n k le in te k s tg e d e e lte . D e v e rta le r g e e ft d u s d e o p p e r v la k te s tr u c tu u r v a n d e te k s t w e e r . H ij p a s t w e in ig tra n s f o r m a -tie s to e . A ls h ij h e t d o e t, is h e t o m m o g e lijk e m is v e r s ta n d e n te v e r m ijd e n , z e ld e n v a n w e g e s tijl o f c o m m u n ic a tie . In é é n g e v a l (2 :9 ) v o e g t d e v e r ta le r z ijn e ig e n u itle g to e . In e n k e le g e v a lle n is e e n a fw ijk e n d e H e b re e u w s e te k s t m o g e lijk . H e t d o e l v a n d e v e rta lin g is w a a r -s c h ijn lijk g e w e e -s t e e n v e r v a n g e n d e b r o n te k -s t e n b a -s i-s v o o r b ijb e lu itle g te v o r m e n v o o r jo d e n in A le x a n d rië . E e n o n v e rw a c h t re s u lta a t v a n d it o n d e rz o e k is d e b e v in d in g d a t d e v e rta le r z ic h a l d o e n d e o n tw ik k e lt. A a n v a n k e lijk e h e b r a ïs tis c h e w e e r g a v e n d ie h e m n ie t b e v a lle n v e r m ijd t h ij v e r d e r o p , w a a r d o o r d e v e rta lin g in d e lo o p v a n h e t b o e k G e n e s is s te e d s n a tu u rlijk e r w o r d t.
[ H o o f d s tu k 5 ] D e te k s t v a n L X X J e s a ja 1 is G rie k s w a a r h e t H e b r e e u w s h e r k e n b a a r d o o r -h e e n s c -h ijn t. D e v e rta le r -h e e ft z ijn b r o n te k s t o p d e v o e t g e v o lg d . D a t w il n ie t z e g g e n d a t e r s p ra k e is v a n e e n é é n o p é é n s tr a te g ie , w a n t h ij v o e g t v a a k k le in e re e n s o m s g r o te r e e le -m e n te n to e d ie d e n a tu u r lijk h e id , d e d u id e lijk h e id e n d e s a -m e n h a n g te n g o e d e -m o e te n k o m e n . O o k la a t d e v e rta le r e le m e n te n w e g , s o m s o m v e r g e lijk b a r e re d e n e n , m a a r o o k w e l o m d a t h ij d ie o v e r b o d ig a c h t. D e v e r ta le r h e e ft d e H e b r e e u w s e w o o rd v o lg o r d e v r ijw e l g e h a n d h a a f d in h e t G r ie k s . O o k h o u d t h ij v a s t a a n d e w o o rd s o o rte n v a n h e t o rig in e e l. D e v e rta le r lijk t n ie t te s te re o ty p e re n b in n e n J e s a ja 1 o m d a t h ij le t o p d e b e te k e n is v a n e e n w o o r d b in n e n d e c o n te x t. B o v e n d ie n v o e lt h ij z ic h n ie t g e b o n d e n a a n d e s ta n d a a r d w e e r g a v e n v a n b e p a a ld e w o o r d e n b in n e n d e L X X P e n ta te u c h . D e v e rta le r p a s t v r ij v e e l tra n s f o r -m a tie s to e . H ij d o e t d it v o o r a l o m w ille v a n n a tu u rlijk h e id , c o n te x tu e le n u a n c e , d u id e lijk h e id , s a m e n h a n g , lo g ic a , e n o m m is v e rs ta n d e n te v e r m ijd e n . E r z ijn o o k e n k e le tra n s f o r m a tie s o m th e o lo g is c h e r e d e n e n , m e t n a m e in p a s s a g e s d ie e m o tie s o f e ig e n s c h a p -p e n v a n G o d b e s c h r ijv e n . In 1 :1 3 in tr o d u c e e r t d e v e rta le r d e ‘ G r o te D a g ’ , e e n u itd ru k k in g v o o r d e G r o te V e rz o e n d a g . M e t v e e l a n d e r e a a n w ijz ig e n s u g g e re e rt d it d a t h ij e e n re lig ie u -z e jo o d is . D e v e rta lin g w a s w a a r s c h ijn lijk b e s te m d v o o r jo d e n d ie -z ic h a a n d e w e t h ie ld e n e n z ic h w ild e n v e r d ie p e n in h u n tra d itie e n h a a r re le v a n tie v o o r h u n e ig e n tijd .
v e rta lin g b e v a t n a u w e lijk s s p e c ifie k - jo o d s e e le m e n te n . D e v e rta le r w a s e e n re to ris c h g e s c h o o ld e jo o d u it A le x a n d rië m e t e e n o p e n o o r v o o r c u ltu u r e n lite r a tu u r v a n z ijn d a g e n . [ C o n c lu s ie s ] U it e e n s ta tis tis c h e v e r g e lijk in g b lijk t d a t G e n e s is 2 d e le tte rlijk s te v e r ta lin g is , S p r e u k e n 6 d e v rijs te e n d a t J e s a ja 1 z ic h tu s s e n h e t m id d e n e n S p r e u k e n b e v in d t. B re n g e n w e in re k e n in g d a t d e G e n e s is - v e rta le r z ic h o n tw ik k e ld h e e f t ( z ie b o v e n ), d a n is G e n e s is a ls g e h e e l m in d e r le tte rlijk d a n G e n e s is 2 . D a n b e v in d t z ic h J e s a ja 1 d u s h a lv e r w e -g e G e n e s is e n S p re u k e n 6 . D e o n tw ik k e lin -g v a n d e G e n e s is - v e r ta le r b e te k e n t b o v e n d ie n d a t d e v e rta le r z ic h o p d e p r a k tijk o rië n te e r d e e n n ie t w e r k te v a n u it e e n re e d s v a s tlig g e n d e ( v e r) ta a lv is ie . V a n d e J e s a ja - v e rta le r k a n ik d it m o e ilijk v a s ts te lle n . D e S p re u k e n - v e rta le r d e e ld e w a a rs c h ijn lijk d e u n iv e r s a lis tis c h e ta a lv is ie v a n A ris to te le s , z o a ls d ie in A le x a n d r ië o p g e ld d e e d .
O n s o n d e rz o e k la a t z ie n d a t d e v o lg e n d e d o o r e e r d e re o n d e rz o e k e r s v o o r g e s te ld e ‘ v e rta a l-w e tm a tig h e d e n ’ in d e S e p tu a g in ta b e v e s tig d l-w o r d e n :
• V e rta lin g e n z ijn o v e r h e t a lg e m e e n la n g e r d a n h e t o rig in e e l.
• V e rta lin g e n b e v a tte n m e e s ta l in m e e rd e r e o f m in d e re m a te in te rfe re n tie (d e b r o n ta a l s c h e m e r t s o m s d o o r d e v e rta lin g h e e n ).
• In v e r ta lin g e n w o rd e n te k s tu e le n a d e n e n ‘n a rra tie v e s te m m e n ’ o v e r h e t a lg e m e e n w e g g e w e r k t. (H ie r o n d e r k u n n e n w e v e rs ta a n s p o r e n v a n r e d a c tie s , b r o n n e n , la s tig e o v e r g a n g e n o f p e rs p e c tie f w is s e lin g e n ).
• V e rta lin g e n z ijn m e e s ta l e x p lic ie te r d a n h e t o rig in e e l.
• V e rta lin g e n b e v a tte n m in d e r ty p is c h e d o e lta a l-e le m e n te n d a n n a tu u rlijk e te k s te n in d e d o e lta a l.
• V e rta lin g e n b e v a tte n m e e s ta l m in d e r h e rh a lin g d a n h e t o rig in e e l.
E e n a a n ta l a n d e re ‘w e tm a tig h e d e n ’ m o e t g e c o rrig e e rd w o r d e n . D a t v e rta lin g e n o v e r h e t a lg e m e e n m e e r s ta n d a a rd ta a lg e b r u ik d a n h e t o r ig in e e l z o u d e n b e v a tte n , k lo p t n ie t v o o r G e n e s is 2 . Z e e r le tte rlijk e v e rta le rs v o lg e n d e b r o n te k s t im m e rs in f o r m e e l o p z ic h t o p d e v o e t. M e n k a n b e te r s te lle n d a t, h o e g a n g b a a r d e r d e v e rta a ls tra te g ie is b in n e n d e d o e lc u l-tu u r, h o e g a n g b a a rd e r h e t ta a lg e b r u ik w a a r s c h ijn lijk z a l z ijn . D e s te llin g d a t v e rta lin g e n o v e r h e t a lg e m e e n e e n v o u d ig e r z ijn e n m in d e r v a ria tie b e v a tte n d a n d e b r o n te k s t b e h o e ft o o k n u a n c e r in g . S p r e u k e n 6 b e v a t b ijv . v e e l m e e r v a r ia tie d a n d e b r o n te k s t. D e ‘w e tm a tig h e id ’ in k w e s tie k a n b e te r a ls v o lg t g e h e rf o r m u le e r d w o r d e n : B e te k e n is g e r ic h te v e r ta lin -g e n tu s s e n ta le n w a a r w o o r d h e r h a lin -g e e n v e r -g e lijk b a re s ta tu s h e e f t, h e b b e n o v e r h e t a lg e m e e n e e n k le in e r e w o o r d e n s c h a t, m in d e r le x ic a le d ic h th e id e n g r ijp e n s n e lle r n a a r v e e l v o o r k o m e n d e u itd ru k k in g e n . T e n s lo tte , d e o m s tr e d e n ‘w e tm a tig h e id ’ d a t la te re v e rta lin g e n v a n d e z e lf d e te k s t m e e s ta l le tte rlijk e r z ijn d a n d e e e rs te b lijk t n ie t te k lo p p e n .
