‘Rock ’n roll junkie’ in de geschreven media
•
Een analyse van de berichtgeving over Herman Brood in de
Volkskrant en Oor van 1974 tot 2009.
•
•
•
• “Ik zie mezelf niet als een zanger, maar als een verschijnsel.”
• Arjen van Dommelen (1644025)
• Begeleider: Dr. H.B.M. (Huub) Wijfjes
• Tweede lezer: Dr. M.J. (Marcel) Broersma
• Master Journalistiek Rijksuniversiteit Groningen,
• studiepad dagbladjournalistiek
• • • • • • •
• “Some say I’m suicidal With a sense of humour Some say I’m faking it all
Trying to start rumours”
•
• Never be clever - Herman Brood & His Wild Romance 1
Inhoudsopgave
Inleiding . . . p. 4 Hoofdstuk 1. Theoretisch kader: popjournalistiek en celebrity culture . . . p. 7
1.1 Over celebrity culture . . . p. 7 1.2 Over pop- en rockcultuur . . . p. 10 1.3 Celebrity journalism . . . p. 12 1.4 Het ontstaan van muziekfenomenen. . . p. 14 1.5 Popjournalistiek in Nederland. . . p. 18 Hoofdstuk 2. Over Herman Brood. . . p. 23 Hoofdstuk 3. Onderzoeksmethode. . . .. . . p. 32 3.1 Framing. . . p. 33 3.1.1 Frames in dit onderzoek. . . p. 35 Hoofdstuk 4. Brood in Oor en de Volkskrant . . . p. 36 4.1 Oor. . . p. 36 4.1.1 Genre. . . p. 37 4.1.2 Plaats in het blad. . . p. 38 4.1.3 Frames. . . p. 39 4.2 de Volkskrant. . . p. 45 4.2.1 Genre. . . p. 46 4.2.2 Plaats in het blad. . . p. 47 4.2.3 Frames. . . p. 48 4.3 Oor en de Volkskrant: de verschillen en overeenkomsten . . . . p. 53
4.3.1 Genre. . . p. 55 4.3.2 Plaats in het blad . . . p. 55 4.3.3 Frames. . . p. 56 Conclusie . . . p. 61 Literatuur. . .
p. 66
Inleiding
In november 2006 verscheen in het gerenommeerde muziekblad Oor een special over Herman Brood. Het blad kwam met veertig pagina’s over de rock ’n roll junkie en kopte:
“Herman Brood in Oor, van het eerste interview in 1974 tot het laatste, een week voor zijn dood in 2001. Opkomst en ondergang van Nederlands grootste rock & roll-idool.”
Naast alle artikelen in dit blad zijn er boeken, kranten, tijdschriften en websites volgeschreven over een man die weliswaar leuk kon zingen en aardig kon schilderen, maar die daarnaast een drugs- en een alcoholverslaving had, compleet in zijn eigen wereld leefde en met een sprong van het Amsterdamse Hilton Hotel een einde maakte aan zijn eigen leven.
Het leven van deze man en vooral de status van cultheld die hij had, roepen vragen bij mij op. Het vinden van antwoorden op die vragen is de reden van dit onderzoek naar deze markante persoon. Want hoe kan het dat er zoveel mensen zo idolaat waren van deze man? Was hij dan zo bijzonder goed in het maken van muziek en kunst? Of wist hij goed hoe hij met de media om moest gaan om zo de mensen aan zich te binden? Vooral die rol van de media wekt mijn interesse. Omdat ‘de media’ veel te breed is om te onderzoeken en mijn specialisatie ligt in de schrijvende journalistiek, heb ik er voor gekozen te kijken naar de berichtgeving over Brood in de geschreven media.
Voor dit onderzoek is ervoor gekozen een muziektijdschrift en een dagblad te onderzoeken, Oor en de Volkskrant.
Zodoende ben ik tot de volgende hoofdvraag gekomen:
Hoe is Herman Brood in zijn leven door de Volkskrant en Oor beschreven?
Deelvragen die me interessant lijken, zijn de volgende: Op basis waarvan werd Brood in de Volkskrant en Oor gedurende zijn leven beoordeeld? In welke rollen hebben de media hem beschreven? En is er verschil tussen de manier waarop Brood in de
Volkskrant en in het muziektijdschrift Oor is neergezet?
kwaliteitskrant die al jaren niet meer weg te denken is uit het Nederlandse dagbladlandschap en veel aandacht heeft voor kunst en niet in de laatste plaats voor popmuziek. Oor is een logische keuze als meest toonaangevend muziekblad in Nederland. Het blad heeft bovendien altijd veel aandacht gehad voor Brood, met als hoogtepunt de al eerder genoemde special in 2006.
Om een zo breed mogelijk beeld te krijgen van de berichtgeving rond Brood in de geschreven media is ervoor gekozen om zowel een krant als een tijdschrift te kiezen en niet bijvoorbeeld twee kranten. Van een krant als de Volkskrant mag worden verwacht dat er veel nieuwswaardige stukken over Brood in zijn verschenen, in de vorm van nieuwsberichten. Daarnaast zullen er ongetwijfeld een aantal interviews en reportages zijn gemaakt met of over Broods zang- en schilderkwaliteiten.
Van een tweewekelijks tijdschrift als Oor mag je langere, diepgaande verhalen verwachten: reportages en interviews. Daarnaast is het een muziekblad met veel oog voor de muziek zelf, er zullen ongetwijfeld veel recensies en concertverslagen over Brood zijn verschenen waarin de aandacht voornamelijk gericht zal zijn op zijn muziek.
Om antwoord te vinden op de hierboven geformuleerde vraagstelling is dit onderzoek opgesplitst in een kwalitatief en een kwantitatief deel. In het kwalitatieve onderzoek is gekeken hoe Brood is beschreven in zowel de Volkskrant als in Oor. Per artikel is gekeken welk frame er op dat artikel van toepassing is. Oftewel: welke rol krijgt Brood door de schrijver van het stuk toebedeeld? Wordt hij bijvoorbeeld neergezet als junk, of meer als muzikant? Een meer uitgebreide uitleg van het kwalitatieve deel van dit onderzoek is te vinden in hoofdstuk 3. In het kwantitatieve deel zijn de bladen getoetst op hun berichtgeving over Brood en zijn de krant en het tijdschrift met elkaar vergeleken. Zo is het aantal stukken per blad geteld, is er gekeken hoeveel stukken er in welk genre geschreven zijn en waar de stukken in de bladen zijn geplaatst. Door dit kwantitatieve deel is het mogelijk de resultaten die worden gevonden in het kwalitatieve deel waar nodig te nuanceren. Deze nuances en de resultaten van het onderzoek zijn te vinden in hoofdstuk 4.
beroemdheden. In hoofdstuk 1 is de theorie hieromtrent uiteengezet. Daarnaast staat er in dat hoofdstuk een stuk over de rol van popmuziek in kranten en tijdschriften en wordt de positie van Oor en de Volkskrant in dat landschap beschreven.
Hoofdstuk 1. Theoretisch kader: popjournalistiek en celebrity culture
“Daarna werd ik door Cuby uitgenodigd om pianist in zijn band te worden. Dat was een stapje omhoog voor mij op de ladder van aandacht en populariteit, want Cuby and the Blizzards was al behoorlijk populair. Dat heeft een jaar of drie geduurd. Ik rotzooide maar wat aan in die tijd, leefde in een roes. Ik was me totaal niet bewust van mijn positie als muzikant, de invloed die je hebt, de status.”
Herman Brood in Elseviers Magazine, maart 1978.
1.1 Over celebrity culture
Sommige woorden hebben een Engelse oorsprong, maar worden ook in het Nederlands steeds vaker gebruikt. Ze worden zoveel gebruikt dat het woord uiteindelijk in de dikke Van Dale terecht komt. Dit proces onderging ook het woord celebrity. Het woordenboek omschrijft een celebrity tegenwoordig als een ‘beroemd persoon’.
Deze betekenis ligt niet ver af van wat wetenschappers hierover hebben geschreven, al is het een versimpelde uitleg. De Engelse hoogleraar Sociologie en Cultuur Chris Rojek geeft de volgende definitie: “The attribution of glamorous and
notorious status to an individual within the public sphere.”
Hij maakt hier echter nog een aantal kanttekeningen bij. De glamourstatus die beroemdheden genieten of de ‘notorious status’ waar hij over schrijft, lijken tegenover elkaar te liggen. Glamour heeft een positieve bijklank, terwijl die ‘beruchte’ status juist negatief klinkt. Toch hebben beide begrippen iets belangrijks met elkaar gemeen: ze hebben allebei culturele impact. Hij komt hiermee tot een globale vergelijking:
“Celebrity = impact on public consciousness.” 2
niet persé de media moeten zijn. Er zit meer achter. Hij noemt celebrities dan ook
‘cultural fabrications’.3
Het oorspronkelijke verschijnen van celebrities in de samenleving heeft volgens Rojek te maken met grote historische processen, die sterk met elkaar samenhangen. De democratisering, het verval van de verenigde kerken en andere veranderingen van het alledaagse leven. Toen de moderne samenleving zich ontwikkelde, begon men steeds meer te geloven in individuen. Er was ruimte voor mensen om zich te ontplooien. Rojek noemt dit ‘de ideologie van de gewone man’. Celebrities namen de plaats in van de monarchie als de nieuwe symbolen van herkenning en verwantschap. En toen het geloof in een god afnam, werden ze zelfs onsterfelijk. Dit is de reden dat beroemdheden als Elvis Presley, Marylin Monroe en Jim Morrison nog steeds worden gezien als ‘idols of
cult worship’.4
De Franse socioloog Fransesco Alberoni benadert het begrip celebrity vanuit een andere hoek. Volgens hem zijn er in iedere samenleving mensen die in de ogen van anderen in die gemeenschap extra opvallend zijn en ook meer aandacht trekken dan de rest. Dat geldt voor mensen van het koningshuis, leden van het parlement, of anderen die politieke, economische of religieuze macht hebben. Dat is niet heel opmerkelijk, deze mensen hebben met hun beslissingen immers invloed op het geluk en de toekomst van de mensen in de gemeenschap. Hij beschrijft daarnaast een groep mensen die invloed heeft op een groot deel van de samenleving. Het gaat daarbij om personen ‘whose institutional
power is very limited or non-existent, but whose doings and way of life arouse a considerable and sometimes even a maximum degree of interest.’ 5
Mensen die geen institutionele invloed hebben, maar wel veel anderen inspireren. De casus van dit onderzoek, Herman Brood, kan zeker tot deze groep mensen worden gerekend. Hij had geen institutionele macht, maar zijn manier van leven inspireerde velen. Eigenlijk vreemd voor een man die in zijn leven dingen deed die normaal als onwenselijk worden gezien. Zo gebruikte hij veel drugs en alcohol en pleegde hij in 2001 zelfmoord, een manier van sterven die veel mensen niet als positief ervaren.
3 Rojek, Celebrity, 10. 4 Ibidem, 13-14.
5 Francesco Alberoni, ‘The Powerless Elite’, in The Celebrity Culture Reader, ed. P. David Marshall (New
Deze interesse van de samenleving voor die celebrities vindt haar oorsprong in dit geval dus niet in de consequenties die beslissingen van deze mensen kunnen hebben op individuen in de samenleving. De sterren of idolen waar Alberoni hier over schrijft, hebben immers amper of helemaal geen macht. Deze sterren worden daar dan ook niet op beoordeeld door de gemeenschap, terwijl dat uiteraard wel geldt voor de machthebbende groep.
Dat deze groep toch die grote aandacht van het publiek geniet, heeft volgens Max Weber met charisma te maken. Hij beschrijft charisma als ‘a quality regarded as
extraordinary and attributed to a person... The latter is endowed with powers and properties which are supernatural and superhuman, or at least exceptional even where accessible to others; or again as send by God, or as if adorned with exemplary value and thus worthy to be a leader.’ 6
Maar dat charisma wordt volgens Alberoni niet omgezet in constitutionele macht ten opzichte van het collectief. Hoe kan dat dan? De Italiaan schrijft dat dit komt doordat mensen in een gestructureerde samenleving precies weten welke sociale rol iemand heeft.7 Met andere woorden: Brood kan heel aardig zingen en schilderen, maar dat betekent niet dat hij ook direct een goede bankdirecteur zou kunnen zijn.
Hij beschrijft verderop in zijn artikel een aantal condities waar in een samenleving aan moet worden voldaan om het fenomeen ‘stardom’ (sterren zonder macht) te laten bestaan:
- Wat deze groep sterren doet, is politiek gezien niet belangrijk
- Er is een sociaal mechanisme dat er voor zorgt dat de sterren niet in (politieke) machtsposities terecht komen
- De mate waarin er structuur is in een samenleving (hoe meer structuur, hoe duidelijker het is dat de sterren geen institutionele macht hebben)
- De grootte van de samenleving (een samenleving met veel mensen die erg afhankelijk zijn van elkaar is het meest geschikt voor sterren)
- In een rijke samenleving is de kans op sterrendom het grootst (alleen inkomens boven het minimale inkomen geven mensen de mogelijkheid geld te besteden aan zaken die sterrendom bevorderen) 8
De gestructureerde Nederlandse samenleving is met haar grootte en welvaart volgens Alberoni een goede voedingbodem voor het ontstaan van sterren.
Herman Brood werd aan het eind van de jaren zestig en het begin van de jaren zeventig beroemd, op het moment dat er onder jongeren een pop- en rockcultuur ontstond.
1.2 Over pop- en rockcultuur
In de jaren zestig namen de rocksterren de plaats in van de filmsterren in de Verenigde Staten, vooral onder de jongeren werden muzikanten populairder. Dit had voor een groot deel te maken met de teloorgang van films in die tijd. Of zoals de Amerikaanse filmmaker Paul Morrissey (beroemd door zijn werk met Andy Warhol) in april 1971 verbitterd zei in Rolling Stone: “You had this vacuum in the 1960s, there were no young
stars put out in Hollywood… So the kids wanted heroes, and in the vacuum, they turned to the dreariest source material – musicians... But at least they were young.” 9
Paul Rutten stelt in zijn proefschrift dat de opkomst van de rock ‘n roll een verandering op muzikaal gebied en een verandering van de rol van populaire muziek in de samenleving betekende.10 Cultuurfilosoof René Boomkens is het met Rutten eens. Hij stelt zelfs dat de opkomst van de rock ’n roll een culturele omslag in de Nederlandse samenleving teweegbracht. 11 Het nieuwe genre bezette in korte tijd het centrum van de populaire muziek in die tijd. De publieksgroep die vanaf dat moment het sterkst haar stempel zou gaan drukken op de ontwikkeling van populaire muziek, door haar koopkracht en uitingsdrang, waren de jongeren. Hun muziek heette rock ’n roll, rock of pop. Door de voortschrijdende automatisering werd het productieproces ingewikkelder en was er meer behoefte aan geschoolde werknemers. Jongeren moesten langer onderwijs 8 Alberoni, ‘The Powerless Elite’, in The Celebrity Culture Reader, 108-110.
9 D. Buxton, ‘Rock music, the star system, and the rise of consumerism’, in On Record, ed. Simon Frith &
Andrew Goodwin (London: Routledge, 1990) 439.
10 Paul Rutten, Hitmuziek in Nederland, 1960-1985 (Cramwinckel, 1992) 50.
11 René Boomkens, Kritische massa. Over massa, moderne ervaring en popcultuur (Amsterdam: Van
volgen dan hun ouders en in hun vrije tijd mochten doen wat ze wilden. Zo ontstond ‘jeugd’ als levensfase. Daarbij ontstond een jeugdcultuur met een belangrijke plaats voor muziek.12
Er ontstond een popcultuur die volgens Boomkens gestoeld was op twee principes: het guy-next-door-principe en het principe van de roes en de verstrooiing. Het eerste principe betekende voornamelijk een verkleining van de afstand tussen fan en idool, tussen musicus en publiek. Ook al werd een aantal popmuzikanten als onbereikbaar en onaantastbaar beschouwd, toch gold dat de gemiddelde popfan zich op een directe manier identificeerde met zijn of haar idool.
Boomkens beschrijft ‘roes’ als jezelf als fan verliezen in een andere realiteit dan de dagelijks geldende: het overschrijden van grenzen. Vrouwen die hun slipje op het podium gooien of fans van Normaal die overmatig veel drank gebruiken. Bij ‘verstrooiing’ wordt de aandacht van de fan tegelijkertijd op verschillende punten gericht. Dit principe staat recht tegenover ‘concentratie’, waarbij alle aandacht op één punt wordt gericht. Verstrooiing staat symbool voor de toegankelijkheid van de popmuziek voor een groot publiek. Vandaar dat de verdedigers van de traditionele burgerlijke cultuur deze muziek niet als kunst beschouwden.13
Rock ’n roll was een uiting van een generatie die verbonden werd door smaak en leeftijd, waarbij de jeugd zich afzette tegen de volwassenenwereld en tegen school, werk en gezin. Muziekprofessor Simon Frith noemt het aanspreken van een jeugdig publiek en het uitdragen van een notie van jeugd en jong zijn als het belangrijkste aspect van rock ’n roll. Hij wijst hierbij op de natuurlijk binding die de jonge artiesten uit dit genre hadden met hun jonge publiek. 14 Frith doelt op artiesten als Elvis Presley en Conny Francis. In Nederland waren ook jonge artiesten die veel jonge mensen aanspraken met hun muziek. Eén van deze muzikanten was Herman Brood.
Hieruit komt de vraag voort die dit onderzoek moet gaan beantwoorden. Hoe is hij zo beroemd geworden? Maar vooral: hoe is Brood gedurende en na zijn leven door de geschreven media beschreven? Daarvoor is het belangrijk te kijken hoe beroemdheden in een samenleving ontstaan en welke rol de media hierin spelen.
12 Paul Rutten, Hitmuziek in Nederland…, 50. 13 René Boomkens, Kritische massa…, 119-123.
1.3 Celebrity journalism
“Neem nou de motieven waarom mensen schilderijen van mij kopen. Omdat ze het schilderij wel leuk vinden? Nou dat lijkt mij erg ver gezocht… Omdat ze mij een goede zanger vinden? Of omdat ze het hele pakket aantrekkelijk vinden? Kijk! Ik ben mij erg bewust van de noodzaak van publiciteit…”, zo liet Herman Brood eens optekenen.15 Zoals blijkt uit deze quote was hij zich goed bewust van zijn afhankelijkheid van de pers. Volgens de Amerikaanse professor Communicatiewetenschappen David Marshall is dat één van de belangrijkste redenen om celebrity journalism te onderzoeken; het illustreert vaak hoe afhankelijk de beroemdheden zijn van de media.
Daarnaast is het volgens hem interessant te kijken wat men in deze vorm van journalistiek als nieuwswaardig beschouwt. Hij schrijft hier het volgende over:
“Celebrity status simplifies the determination of news value precisely because the level of fame of the person a priori establishes its newsworthiness. Whereas other news events may not produce the same effect of attracting readers, celebrity guarantees a certain high level of interest.” 16 Alles wat een beroemdheid doet, is bij voorbaat al interessant voor bepaalde (populaire) pers. Met één voorwaarde: de celebrity moet wel beroemd genoeg zijn. Als de mensen hem of haar maar interessant genoeg vinden, verkoopt dat blad wel, of kijkt men wel naar het programma. Daar speelde Brood goed op in en zo vergaarde hij almaar meer bekendheid.
Voor het ontstaan van celebrity journalism moeten we terug naar het eind van de negentiende eeuw. Op dat moment kwam men er achter hoeveel geld er te verdienen was met het verkopen van kranten. Al snel speelden kranten in op de behoeften en interesses van het brede publiek om zo zoveel mogelijk kranten te verkopen. Aan het eind van de negentiende eeuw bouwden vooral de Amerikaanse krantenmagnaten Joseph Pullitzer en William Randolph Hearst hun imperiums op door verhalen te schrijven die een breder publiek aanspraken. De verhalen werden sensationeler en stonden dichter bij de bevolking. Ook werden er schandalen onthuld in de kranten en werden er profielen geschreven van celebrities. Deze stroming werd yellow journalism genoemd.
15 Jan Eilander, Rock ‘n Roll Junkie, over Herman Brood (Amsterdam: Prometheus, 1994) 8.
16 P. David Marshall, ‘Intimately intertwined in the most public way’, in The Celebrity Culture Reader,
Charles Ponce de Leon schreef in 2002 dat celebrity journalism in de loop van de twintigste eeuw is veranderd. Waar in de negentiende eeuw de verhalen moesten komen van mensen die bekende mensen kenden, kwamen de verhalen in de twintigste eeuw meer en meer rechtstreeks van de celebrities. Zo werden de beroemdheden bijvoorbeeld in hun eigen huis geïnterviewd.17
Er was een aantal redenen voor deze veranderingen in de (celebrity-)journalistiek. Zo vertelden de verhalen over successen van individuen. Waar daarvoor vaak een taboe rustte op het ophemelen van een individu, paste dit helemaal in het tijdsbeeld waarin het men de prestaties van individuen meer en meer begon te waarderen. En juist celebrities waren voorbeelden van mensen die helemaal alleen iets gepresteerd hadden. Marshall schreef daarover zelfs: “Celebrity is an acknowledgement of the public’s power – indeed,
the celebrity is in many ways the embodiment of the collective power of an invested audience in a particular person.” 18
Dit blijkt ook uit onderstaand figuur van econoom Wilfred Dolfsma, waarin hij de muziekindustrie heeft geprobeerd weer te geven. Zoals te zien is, geeft ook hij de media een niet geringe rol in deze industrie. 19
17 C.S. Ponce de Leon, ‘Self-exposure: Human interest Journalismand the Emergence of Celebrity in
America’, in ‘Intimately intertwined in the most public way’, in The Celebrity Culture Reader, 317.
18 Marshall, ‘Intimately intertwined…’, in The Celebrity Culture Reader, 316.
19 Wilfred Dolfsma, Institutional Economics and the Formation of Preferences (Cheltenham: Elgar, 2004)
Brood was in eerste instantie een musicus en hij is uitgegroeid tot wat Marshall een
‘popular music celebrity’ noemt. Volgens deze onderzoeker moet men in ieder geval aan
twee voorwaarden voldoen om een ‘popular music celebrity’ te worden: “the conveyance
of both commitment and difference”. Met commitment overbrengen bedoelt hij het
publiek laten zien dat ze een intieme band met de artiest kunnen opbouwen. Daarnaast doelt hij met difference op de manier waarop de artiest zijn authenticiteit weet over te brengen op het publiek. In sommige gevallen wordt de authenticiteit ook in liedjes zelf weergegeven, bijvoorbeeld als de zanger een persoonlijk verhaal heeft te vertellen in een nummer.20
Brood voldeed zeker aan deze twee voorwaarden, hij wist vooral zijn authentieke persoonlijkheid goed over te brengen. Zowel op het podium als in de media. Met zijn optredens in de media bereikte hij in één klap de meeste mensen en dat maakte de (audiovisuele) media meteen het beste podium voor hem om te laten zien wie hij was en waar hij voor stond. Zo ontstond er een muziekfenomeen in de media.
1.4 Het ontstaan van muziekfenomenen
Muzikanten werden aan het eind van de twintigste eeuw overal ter wereld herkend en wonnen enorm aan populariteit. Die veranderingen hebben te maken met nieuwe technologie, veranderingen in de hoeveelheid publiek bij concerten, de grootte van platenindustrie en de segmentatie van de hele markt.21
maarliefst honderd nummers in de Verenigde Staten waarvan meer dan een miljoen exemplaren werden verkocht.22
In het begin van de twintigste eeuw waren mensen vaak fan van een artiest die bij hen uit de buurt kwam. Die maakte de authentieke muziek waar de mensen op zaten te wachten. Naarmate de technologie zich ontwikkelde, werden nummers meer en meer door het hele land verspreid. Hierdoor kregen de mensen meer de keuze. Men maakte die keuze niet meer op basis van de regio waar men leefde, maar meer op basis van smaak, van wat men goed vond of juist niet.23
Hoewel de zangers van voor de Tweede Wereldoorlog wel populair waren, het echt grote publiek konden ze nog niet bedienen. Na de oorlog werd dat met de opkomst van de massamedia wel anders.
Naast de opkomst van de massamedia was er in die tijd nog een belangrijke ontwikkeling gaande. Het uitvinden van de microfoon. Operaster Enrico Caruso werd in
het begin van de twintigste eeuw nog beoordeeld op zijn technisch perfecte stem. Met deze fantastische stem wist hij meer dan een miljoen platen te verkopen. De populaire zangers van de afgelopen veertig jaar hebben dat klassieke perfecte geluid laten varen en nu zijn de emotionele expressie van de stem en het persoonlijke geluid belangrijker. Bij deze groep hoorde Herman Brood zeker. Hij legde veel expressie in zijn stem.
Waar de sterren het in de tijd van Caruso nog van hun stemgeluid en lange zuivere uithalen moesten hebben, was het met de komst van de microfoon voor veel meer mensen mogelijk om artiest te worden. Zo kon men op een intieme manier liedjes zingen omdat ook de mensen achterin de zaal het op die manier konden horen. De opkomst van de microfoon en andere technologische ontwikkelingen ging hand in hand met de opkomst van ‘crooners’, smartlappen. Sinds deze muzieksoort opkwam, zijn zangers blijven experimenteren met dit soort vocale stijlen die intimiteit, individualiteit en verschillende emoties kunnen uitdrukken. Bovendien gingen sinds die tijd ook andere dingen dan het stemgeluid een grotere rol spelen.24
De vraag of je als zanger populair zou worden, ging de laatste veertig jaar hand in hand met de vraag of je de jeugd kon geven wat ze wilden. Het ging niet zozeer meer om 22 Marshall, ‘The meanings of …’, in The Celebrity Culture Reader, 197.
Tweede Wereldoorlog vele malen groter dan de jaren ervoor. Niet alleen was er veel meer jeugd door de babyboom, ook hadden de jongeren veel meer te besteden dan hun ouders hadden in de tijd dat zij jong waren.
De jaren vijftig werden door velen gezien als een periode van moral panic, vanwege de focus op seksualiteit, vrije tijd en entertainment als tegenhangers van het traditionele harde werken.25
In Nederland wonnen muzikanten (waaronder Brood) vooral in de jaren zestig en zeventig aan populariteit, toen ook ons land de tijd van seks, drugs en rock ’n roll zijn intrede had gedaan. Dat is goed te zien aan de hand van de verkoopcijfers van langspeelplaten in die tijd. Waar er in 1965 nog 3,4 miljoen over de toonbank gingen, wisten de muzikanten de vijf jaren daarop ieder jaar tenminste 25 procent meer elpees te verkopen. In 1970 was dit aantal opgelopen tot maarliefst 14,6 miljoen.26
Brood won vooral eind jaren zeventig veel aan populariteit, juist door jongeren aan zich te binden. Hij wordt door velen gezien als degene die in Nederland de rock ’n roll op de kaart heeft gezet. Zo schreef Joost Zwagerman in het postuum over Brood in
de Volkskrant: “Herman Brood, die gisteren zelfmoord pleegde, is onze Elvis Presley.” 27 Met zijn losbandige leven waarin drugsgebruik en overmatig alcoholgebruik centraal stonden, was hij toch een voorbeeld voor velen.
Interessant is dat de kranten in die tijd zich óók specifiek gingen richten op jonger publiek, wat deels de toename van het aantal pagina’s in kranten besteed aan kunst verklaart (zoals besproken in de paragraaf over popjournalistiek). De kranten zagen ook in dat de jeugd geïnteresseerd was in kunst en specifiek in popmuziek en probeerden door hier meer over te schrijven lezers voor de toekomst aan zich te binden.28
Marshall schrijft in The Celebrity Culture Reader over een terugkerende techniek van muzikanten om authenticiteit te verwerven: het breken van codes en het creëren van een nieuwe stijl.29 Met het introduceren van de rock ’n roll in Nederland was Brood dé vertegenwoordiger van deze nieuwe stijl van leven, met haar eigen codes en regels. En, 25 Marshall, ‘The meanings of…’, in The Celebrity Culture Reader, 203.
26 Dolfsma, Institutional…, 6. 27 De Volkskrant, 12 juli 2001.
28 Susanne Janssen, ‘Art journalism and cultural change: The coverage of the arts in Dutch newspapers
1965-1990’, Poetics (1999) 26: 342.
zoals Marshall het schrijft: “Style represents a statement of difference as well as a
statement of solidarity with the particular audience.” Een verandering in stijl geeft een
bevestiging van de authenticiteit van de artiest. Elke stijl verliest op een gegeven moment zijn kracht, omdat het dan niet meer anders is dan anderen. En dan moet men weer op zoek naar een nieuwe stijl. 30
Iedereen is in de muziekwereld constant op zoek naar een eigen authentieke stijl om op te blijven vallen en niet in de grijze massa ondergedompeld te worden. En dat is waar Brood een meester in was, hij was altijd zo anders dan anderen en had geen boodschap aan wat anderen van hem vonden. Hij was een heel apart en bijzonder figuur, maar dat is natuurlijk ook een stempel die je jezelf kunt geven door op te vallen als het hele land naar je kijkt: in de media.
De industrie heeft verschillende manieren ontwikkeld waarop de ‘popular music
celebrities’ worden gepresenteerd en dus waardoor ze beroemd kunnen worden en
blijven. Deze representaties bestaan voornamelijk uit teksten die erop wijzen hoe nieuw het is wat een artiest doet en hoe anders het is dan wat er al bestaat. Marshall beschrijft aan de hand van een voorbeeld, de band New Kids on the Block, hoe artiesten in de media worden gepresenteerd. Zo werden zij beschreven ‘in clear opposition to and
distinction from other forms of music and celebrity images’.
Als belangrijk kenmerk noemt hij de jeugdigheid van de bandleden. Het ontstaan van een nieuwe ster hangt vaak samen met het duidelijk maken van het verschil met de muziek die wordt gemaakt door de gevestigde namen. Met deze jonge personen kunnen de muziekkopers, vooral mannen tussen de 16 en 32 jaar, zich gemakkelijk identificeren. Vaak wordt er bij de marketing van tieneridolen vooral op het image gefocust en die marketing richt zich dan voornamelijk op producten naast het muzikale product zelf. 31 De marketing van Brood bestond uit de ideeën van de zanger zelf en zijn manager. Ook toen zijn muziek minder werd en hij zich meer op het schilderen, acteren en dichten is gaan richten, bleef hij wel steeds een publiek figuur. Hij werd tot aan zijn dood in 2001 gezien als een celebrity en was tot zijn dood ook met een zekere regelmaat in het nieuws te vinden. De vraag die centraal staat in dit onderzoek is hoe hij in zijn leven is
beschreven door de Nederlandse media waardoor hij toch steeds in het oog sprong voor vele mensen en zo’n status van cultheld heeft kunnen verwerven.
1.5 Popjournalistiek in Nederland
In dit onderzoek staan de Volkskrant en het muziekblad Oor centraal. Hoe schreven zij over Herman Brood tijdens en na zijn leven? Hieronder een introductie op deze krant en dit muziektijdschrift en de rol die zij speelden in de geschiedenis van de Nederlandse popjournalistiek.
Popjournalistiek in kranten
De Volkskrant is een van oorsprong katholieke krant en dat was het nog steeds toen de
krant in september 1965 de onderkop ‘Katholiek dagblad van Nederland’ liet vallen. De krant zou wel katholiek blijven, maar het laten vallen van die ondertitel was puur van marktstrategische aard. Het was de enige krant die zichzelf in zijn titel als ‘katholiek’ neerzette en dat zou een uitbreiding van de krant in de weg kunnen staan. 32
Bij de Volkskrant voltrok zich eind jaren zestig een culturele revolutie. Men ging zich meer richten op de jonge progressieve lezer en dat viel de traditionele -katholieke- lezer in het verkeerde keelgat. 33
De veranderingen bij de Volkskrant vonden ook bij andere Nederlandse kranten plaats. Ook bij hen werd aan het eind van de jaren zestig meer geschreven over kunst en ook over popmuziek. Hoewel het percentage pagina’s in de krant besteed aan cultuur amper of niet toenam (al die jaren zo rond de tien procent), nam het absolute aantal wel toe omdat het aantal redactionele pagina’s in de kranten toenam. De kranten werden dikker om zo de advertentiegroei bij te houden. 34
De vier dagbladen die hoogleraar Kunst- en Cultuurwetenschappen Susanne Janssen onderzocht (het Algemeen Dagblad, De Telegraaf, NRC Handelsblad en de
Volkskrant), besteedden in 1965 elf procent van hun totale ruimte aan kunst. Van die
kunstpagina’s werd in dat jaar zes procent besteed aan popmuziek. Vijf jaar later was dit percentage verdubbeld. Na een piek in 1980 (zestien procent van de kunstpagina’s ging 32 Frank van Vree, De metamorfose van een dagblad; Een journalistieke geschiedenis van de Volkskrant
(Amsterdam: Meulenhoff, 1996) 63.
over popmuziek), zakte het percentage in 1990 naar elf procent. De ruimte die de dagbladen in het verloop van die 25 jaar aan popmuziek besteedden was echter wel bijna vier keer zo groot geworden. 35
Het aantal kunstpagina’s in de elitekranten (NRC en de Volkskrant) nam in die 25 jaar veel meer toe dan in de populaire kranten De Telegraaf en het Algemeen Dagblad. Dit verklaart ook direct mijn keuze voor de Volkskrant, een krant die vooral de afgelopen decennia veel aandacht besteedde aan kunst en daarbij ook aan popmuziek. Tussen 1965 en 1990 verdrievoudigde de krant het aantal pagina’s besteed aan kunst. 36
Muziektijdschriften
Terwijl de Tweede Wereldoorlog in volle gang was, kwam in 1942 een illegaal muziekblad op de markt, Tuney Tunes. De Duitsers verboden het luisteren naar Engelstalige songs, maar wie het risico namen en luisterde naar zwaar gestoorde zenders, kon ook de teksten bij de hand hebben. Tuney Tunes werd uitgebracht door een koppige dertiger uit Eindhoven die helemaal weg was van populaire muziek, Jan van Haaren. 37
Na de oorlog werd het muziekblad landelijk verspreid. Maar dat had nogal wat voeten in de aarde. Er was in die tijd namelijk een groot tekort aan papier en het Militair Gezag, dat als hoogste instantie functioneerde tot er een nieuwe regering was, had het luchtige muziekblaadje niet zo hoog zitten. Het gaf voorrang aan kranten en opiniërende weekbladen. Toch kreeg de uitgever het voor elkaar op regelmatige basis een Tuney
Tunes uit te laten komen. Het blad was in die tijd erg populair met songteksten van
swingende dansmuziek van de stoere bevrijders. Steeds vaker begon men ook uit buitenlandse kranten vertaalde biografietjes van sterren af te drukken, soms zelfs met een foto! En dat was behoorlijk bijzonder, want de kranten deden dat in die tijd nog niet en ook op de grammofoonplaten waren geen foto’s te zien. Deze werden tot de jaren vijftig verpakt in bruin papier. Journalistiek gezien moet dit blad niet erg serieus worden genomen. De man die als Nederlands eerst popjournalist gezien kan worden, Skip Voogd, bleek hele verhalen uit zijn duim te hebben gezogen om maar bladen te verkopen. 38
35 Janssen, ‘Art journalism…’, 336-337. 36 Ibidem, 338.
37 Henk van Gelder en Hester Carvalho, Gouden tijden, 50 jaar Nederlandse popbladen (Amsterdam, 1994)
9.
In 1955 kwam er een nieuw blad op de markt, de Muziek Expres. Dit blad werd gemaakt door een oud-medewerker van Tuney Tunes, Paul Acket. Het moest zich op een breder publiek gaan richten. De ondertitel luidde dan ook: ‘amusements- en dansmuziek, lichte en jazz-muziek, film, show-business, radio en tv.’ Dat blad richtte zich net als
Muziek Parade voornamelijk op jongeren met veel foto’s en voornamelijk roddels over
de Amerikaanse sterren. 39
Halverwege de jaren zestig kwamen er weer twee bladen bij, Hitwezen en
Teenbeat. Zij liftten voornamelijk mee op de muzikale revolutie van dat moment. Ze
schreven veel over rockbands als de Beatles en de Rolling Stones en dat sprak jongeren aan. 40
Maar hét blad dat volgens de makers jongeren moest gaan aanspreken kwam in 1965 voor het eerst uit, Hitweek. Het was de bedoeling van de makers dat de jongeren het zelf vol zouden schrijven en dat zij slechts de samenstellers van het blad zouden zijn. Een blad door en voor jongeren dus. Dit was -en dat was hun belangrijkste wapen- een blad dat aan de kant van de lezer stond en samen met hen de vastgeroeste oude garde wakker wilde schudden. Niet langer zouden ze zich door radiopresentatoren en muziekjournalisten laten vertellen wat ze mooi moesten vinden. Dat maakten ze zelf wel uit! 41
Toch hield het blad het niet lang vol. In 1969 werd het blad opgeheven. Het was te veel afgeweken van de oorspronkelijke bedoeling. Zo werd er steeds meer geschreven over politiek getinte onderwerpen die ver van de muziek afstonden. Aloha zou de opvolger moeten worden van Hitweek, maar dat blad kreeg het niet voor elkaar en werd in 1971 alweer opgedoekt. 42
Dan wordt er in 1971 een muziekblad opgericht dat tot de dag van vandaag succesvol is, Oor. Oprichter Barend Toet heeft voor ogen een Nederlandse versie van het Amerikaanse blad Rolling Stone te maken. In het eerste nummer stond er in het openingswoord: “In dit nummer vindt u uiteenlopende muziekmakers, dat zal zo blijven.
Wij willen de muziekliefhebbers uitgebreid informeren over veel soorten muziek: het hitwezen, de nederbiet, progressieve muziek (wat dat dan ook mag wezen), het levenslied,
boogie woogie, blues, rhythm & blues, soul, jazz, tot zelfs experimentele muziek. Al deze muziek komt in Oor ten sprake, met woord en beeld, want ook mooie foto’s zijn een belangrijk deel van ons pakket.” 43
Sinds de oprichting is Oor altijd goed met de tijd meegegaan en heeft men goed geluisterd naar de wensen van de lezer. Waar de redactie het blad in de beginjaren veelal vulde met tekst en zonder veel foto’s of plaatjes, is het blad tegenwoordig veel toegankelijker met mooie foto’s en kortere stukken tekst. In de jaren tachtig begon het blad ook over film en literatuur te schrijven. Hier was de lezer het echter niet mee eens en het begin van de jaren negentig richtte het blad zich weer volledig op de muziek. Eind jaren negentig kreeg het blad een nieuwe huisstijl en leek het slechts geïnteresseerd in nieuwe jonge bands. Ook dit werd door het publiek niet gepikt en nu schrijft men ook weer over bekende, grote bands en sterren.
In Oor bespreekt men vrijwel iedere nieuwe pop-cd en het blad is compleet in haar berichtgeving over popfestivals en concerten. Het toonaangevende muziekblad kan worden gezien als een serieus popjournalistiek medium, waarmee het zich onderscheidt van bladen als de Hitkrant en BreakOut. Het blad heeft goede contacten in de muziekwereld, maar toch worden de meeste interviews geregeld door de promotieafdeling van de platenmaatschappijen. Deze maatschappijen regelen tickets naar de Verenigde Staten of Engeland voor journalisten, zodat deze een stuk kunnen schrijven over de desbetreffende band of artiest. Voor inkomsten is Oor dan ook afhankelijk van de platenmaatschappijen, die advertenties plaatsen het in het blad. 44
Maar wat betekent de keuze voor Oor en de Volkskrant voor de analyse van de artikelen? Met andere woorden: moet een artikel uit een tijdschrift met andere ogen worden bekeken dan een krantenartikel? Dat moet uiteraard, het zijn uiteindelijk twee verschillende media. Een krant zal meer nieuwsberichten plaatsen, terwijl een muziektijdschrift meer de achtergronden brengt. Wat betreft het kwantitatieve onderzoek mag van de Volksrkant dus worden verwacht dat er veel nieuwswaardige stukken zijn verschenen, voornamelijk in de vorm van nieuwsberichten. Van Oor kun je recensies en concertverslagen verwachten. En uiteraard de langere verhalen: reportages en interviews. In het kwalitatieve onderzoek moet er rekening mee gehouden worden dat Oor een 43 Van Gelder en Carvalho, Gouden tijden…, 59-62.
Hoofdstuk 2. Over Herman Brood
“Ik ga niet dood. Het is vechten voordat je op de helft bent. En dan moet je dat laatste stukkie nog, in een rolstoel… Ik ben niet van plan ooit dood te gaan. Het hele “doodgaan”vind ik zo ouderwets. Dood is passé. Tegen de tijd dat wij aan de beurt zijn, is doodgaan niet meer aan de orde. Ik ga ervan uit dat de heren doktoren er dan wel iets tegen hebben uitgevonden.”
Brood in Broodje Gezond van Bart Chabot (p. 453)
Met een harde, rauwe stem opende Hans Teeuwen zijn afscheidsspeech: “Een zanger,
songwriter, beeldend kunstenaar, dichter, mediakunstenaar, levenskunstenaar, levensgenieter, filosoof, junk, bon vivant, schuinsmarcheerder, paljas, charlatan, parvenu, fuifnummer, ladykiller, belhamel, pedagoog, tegelzetter, stukadoor, penningmeester, scheidsrechter, banketbakker, edelfigurant, souffleur, pelsjager, snelbinder, bladerdeeg, bijvoeglijk naamwoord, kwartshorloge, binnenhuisarchitect en natuurlijk de Enkhuizer almanak.” Toen grapte de cabaretier: “Maar genoeg over mij...” 45
Teeuwen had het hier over Herman Brood, die later die dag gecremeerd zou worden. Vijf dagen daarvoor, op 11 juli 2001, had Brood zichzelf van het Amsterdamse Hilton Hotel laten vallen om zo een einde te maken aan een bijzonder roerig en bizar leven. Hij was een van de meest spraakmakende Nederlanders van de afgelopen dertig jaar.
Eerste kennismaking met muziek
Broods leven begon in Zwolle, waar hij op 5 november 1946 werd geboren. Op zijn veertiende nam hij zijn eerste pianolessen. Op zijn achttiende verliet hij Zwolle om in Arnhem te studeren aan de Academie voor Beeldende Kunsten.46 Daar begon zijn muzikale carrière als performer. Met de tijdens zijn studie opgerichte band The Moans toerde hij als toetsenist heel veel door het Duitse nachtclubcircuit, waar hij regelmatig met drank en drugs in aanraking kwam. Aan het eind van de jaren zestig werd Brood gevraagd voor de bluesband Cuby and The Blizzards.47 Met die band maakte hij het
45 Speech Hans Teeuwen bij de crematie van Herman Brood, maandag 16 juli 2001.
album ‘Groeten uit Grolloo’ en begeleidde hij bekende muzikanten als Eddie Boyd, Van Morisson en John Mayall.48
Toen zijn verslaving bij de platenmaatschappij van Cuby aan het licht kwam, zette de platenmaatschappij hem uit de band. Brood leefde in die jaren een uitbundig leven, waarin hij regelmatig in de gevangenis terecht kwam voor inbraken en diefstal.49 Ook heeft hij gezeten voor handel in de drug LSD. In die jaren zat hij veel aan de Middellandse Zee, waar hij zich met van alles bezighield, behalve met het maken van muziek.50
Halverwege de jaren zeventig pakte Brood zijn muzikale carrière weer op na een reünie met Cuby and The Blizzards voor het televisieprogramma ‘Nederpopzien’. In de jaren daarna speelde hij in verschillende bands. Na het spelen in de band Stud maakte hij met Jan Akkerman en ex-Cuby drummer Hans Lafaille het album ‘Showbiz Blues’. Daarna kwam hij bij de band Vitesse terecht. Maar ook die samenwerking bleek niet erg vruchtbaar. Verder dan één album kwamen ze niet. Opvallend was dat Brood in het eerste half jaar met Vitesse helemaal clean was. 51
Na een korte hereniging van Cuby and The Blizzards in 1976 viel de band weer uit elkaar. Brood besloot voor zichzelf te beginnen. Zodra hij aan de overige bandleden had aangegeven te stoppen, presenteerde hij direct een nieuwe manager, Koos van Dijk. Deze man zou zijn hele leven zijn manager blijven.52
His Wild Romance
De komst van Van Dijk en het besluit om een solocarrière te beginnen betekende een radicale ommekeer. Als begeleidingsgroep richtte hij Wild Romance op. De eerste bezetting bestond uit gitarist Ferdi Karmelk, bassist Gerrit Veen, drummer Peter Walrecht en achtergrondzangeressen Ellen Piebes en Ria Ruiters. Met deze formatie speelde hij voornamelijk in het kroegencircuit van Groningen, wat Brood plaatselijke, maar ook een langzaam stijgende landelijke bekendheid als zanger opleverde. De samenstelling van
48 http://www.popinstituut.nl/biografie/herman_brood___his_wild_romance.858.html, 3 maart 2009. 49 Eilander, Roll ’n Roll Junkie…, 78-86.
50 http://www.popinstituut.nl/biografie/herman_brood___his_wild_romance.858.html, 3 maart 2009. 51 Eilander, Rock ’n Roll Junkie…, 125-134.
zijn Wild Romance veranderde zeer regelmatig. Als Brood het niet meer zag zitten in een van zijn muzikanten, was het snel afgelopen. 53
Met de nieuwe formatie Herman Brood & His Wild Romance maakte hij in 1977 het album ‘Street’. Dit album werd, ook door Muziekkrant Oor, goed ontvangen.54 Het verschijnsel Brood begon steeds meer het land te veroveren. De publiciteitsmachine begon op stoom te komen. Hij baarde opzien door in een televisieprogramma van de VARA een lijntje speed te snuiven om vervolgens ook de interviewer wat aan te bieden. Het tweede album
Steeds vaker kroop hij bij optredens achter de piano vandaan om de microfoon in zijn hand te nemen en te gaan zingen. En niet zonder succes. In 1977 eindigde hij in de jaarlijkse poll van Oor tweede in zowel de categorie ‘beste pianist’ als in de categorie ‘beste zanger’. Een jaar later kwam de band met een nieuwe elpee, ‘Shpritsz’. Ook dit album werd goed ontvangen in verschillende recensies en was zelfs binnen een paar weken goud.55
De single ‘Saturday Night’ van dit album begon erg goed te verkopen. In korte tijd groeide Brood uit tot een ster. Hij toonde zich een kundig bespeler van de media en trok in hoog tempo door het land. De bezetting van zijn band is totaal anders dan een jaar daarvoor. Zijn onovertroffen band bestaat op dat moment uit de Belg Dany Lademacher (ex-Kleptomania) als gitarist, Freddie Cavalli (eigenlijk: van Kampen) als bassist en Ani (eigenlijk: Kees) Meerman als drummer.
In het begin van 1979 lag alweer de derde elpee in de winkel, het live-album ‘Cha Cha’. Na het uitkomen van deze plaat en de single ‘Still Believe’ was er interesse in Brood vanuit Duitsland en Frankrijk. Deze plaat bevatte veel nummers die de mensen al kenden van de vorige twee albums met een aanvulling van een drietal nieuwe nummers. Hij speelde in dat jaar ook nog in de film ‘Cha Cha’, waarin ook zangeressen Nina Hagen en Lene Lovich figureerden. Met de eerste stapte hij in het huwelijksbootje. Hij scoorde dat jaar weer twee enorme hits met ‘Never be clever’ en ‘I love you like I love myself’.
53 http://www.popinstituut.nl/biografie/herman_brood___his_wild_romance.858.html, 3 maart 2009. 54 Eilander, Rock ’n Roll Junkie…, 166-176.
Daarnaast nam hij de Zilveren Harp in ontvangst uit handen van Stichting Conamus. 56 Dit is een aanmoedigingsprijs voor aanstormend talent.57
Brood wist door al het succes niet meer goed wie hij was en waar hij voor stond. Wederom greep hij naar de drugs, die zijn leven al zo verschrikkelijk hadden beïnvloed. Hij mixte zijn speed met heroïne en belandde in het ziekenhuis met een overdosis.
Boord bleef steeds weer de publiciteit opzoeken. De man ‘in functie’ wilde zoveel mogelijk mensen bereiken, zoveel mogelijk platen verkopen en door zoveel mogelijk mensen leuk gevonden worden, zo liet hij weten in een interview met Bart Chabot voor
Broods Ruggegraat, zijn fanclubblad.
Volgens zijn promotors was Brood een ongeleid projectiel geworden wat betreft publiciteit. Hij sprak met iedereen en voorzag iedere journalist van een pikante quote en een mooie kop. Hierdoor vervreemdde hij van zijn originele fans, zo stelt Anton Witkamp, zijn toenmalig marketingmanager. Die ‘nieuwe fans’ zagen hem als curiositeit, als een junkie in de rol van hofnar of dorpsgek. 58
Het mislukte Amerikaanse avontuur
In 1979, het jaar dat ‘Cha Cha’ uitkwam, probeerden Herman Brood & His Wild Romance succes te boeken in de Verenigde Staten. Brood zelf ging vooruit om zijn band te promoten en een aantal maanden later kwamen ook de bandleden aan in Amerika. Het werd geen succes. Tijdens het produceren van het album ‘Go Nutz’, wat ze daar in 1980 maakten, weigerden de Amerikaanse producers te werken met een aantal bandleden en lieten Amerikaanse muzikanten meewerken. Brood gaat wel door met het maken van het album en dit betekende het einde van deze samenstelling van His Wild Romance. 59 De plaat werd zowel in Nederland als in Amerika slecht ontvangen. Met Lademacher en Cavalli maakte hij nog de plaat ‘Wait a minute…’, maar ook die werd slecht ontvangen door het publiek en de media.
Vanwege de overkill aan publiciteit gaf Brood in 1982 geen interviews meer en trad hij alleen nog op in kleine gelegenheden. Het door Rinus Gerritsen (van de Golden Earring) geproduceerde ‘Modern Times Revive’ was beter dan ‘Go Nutz’, maar bevatte 56 http://www.popinstituut.nl/biografie/herman_brood___his_wild_romance.858.html, 3 maart 2009. 57 http://www.conamus.nl/nl/project/10/buma-harpen-gala, 3 maart 2009.
naast de entree van de nieuwe Wild Romance-gitarist David Hollestelle weinig nieuws. Daarna maakte hij nog een plaat van Bertus Borgers en Erwin Java als begeleidende muzikanten. Dat album, ‘Frisz & Sympatisz’, werd door de één als goed en door de ander als slecht beoordeeld. 60
Na te zijn veranderd van platenmaatschappij kwam Brood in 1984 met zijn beste plaat in jaren, ‘The Brood’. Bovendien trad hij dat jaar in het huwelijk met Xandra Jansen, wat hem weer de nodige aandacht van de media opleverde. Samen met Henny Vrienten van het inmiddels ontbonden Doe Maar scoorde hij een hit met het nummer ‘Als Je Wint’. Ook het reggaeliedje ‘Tattoo Song’ werd een hit. In 1985 verscheen zijn voorlopig laatste plaat, het live-album ‘Buhnensucht’. 61
Eind jaren tachtig en in de jaren negentig richtte Brood zich meer op acteren en voornamelijk op beeldende kunst. Hij werkte vooral op grote doeken en hij gebruikte de kleuren rood, geel en blauw veel. Door zijn kleurenblindheid waren deze kleuren goed voor hem te herkennen. Een groot publiek vond zijn tekeningen, zeefdrukken en schilderijen interessant. Brood bleef veelvuldig te zien in de media en schroomde niet om van zijn privé-leven een publieke zaak te maken. In 1985 trouwde hij met Xandra Jansen en met haar kreeg hij twee dochters: Lola en Holly. En paar jaar later scheidden ze. 62
In 1986, een jaar na het verschijnen van zijn laatste album, speelde Brood een rol in het toneelstuk ‘Kamikaze’. Dat stuk speelde zich af in een rijdende, geblindeerde autobus. In 1987 speelde Brood ook nog in de door Volker Führer geregisseerde Duitse speelfilm ‘Stadtrand’.
Het leven naast de muziek
Brood begint zich meer en meer op andere kunstvormen dan de muziek te concentreren en brengt in 1988 een dichtbundel uit, ‘Zoon van alle moeders’. In datzelfde jaar besloot hij toch weer muziek te gaan maken. Het album ‘Ya Ya’ werd redelijk goed ontvangen en in juni dat jaar stond Brood met His Wild Romance op Pinkpop. Een jaar later komt hij met een wederom vernieuwde band (onder anderen Lademacher is er weer bij) met de coverplaat ‘Hooks’. Met deze band toert hij zes weken door Duitsland.
60 http://www.popinstituut.nl/biografie/herman_brood___his_wild_romance.858.html, 3 maart 2009. 61 Idem.
Brood kreeg in 1989 de BV Popprijs uitgereikt op het Noorderslagfestival in Groningen. Met medewerking van Clarence Clemons, de saxofonist uit de band van Bruce Springsteen, en de fameuze accordeonist Flaco Jiminez nam Brood een jaar later het album ‘Freeze’ op. Toen het succes uitbleef kondigde Brood aan te stoppen met optreden.63
Toch ging hij in 1992 weer veel de bühne op, toen zijn live-album ‘Saturday Night Live’ uitkwam. Toen Brood een paar jaar later aankondigde met een nieuwe album te komen, waren de verwachtingen hoog gespannen. ‘Fresh Poison’ werd goed ontvangen, maar de massale verkoop bleef uit. In datzelfde jaar kwam het boek ‘Rock ’n Roll Junkie’ over Brood uit. Het werk van Jan Eilander was binnen een jaar toe aan een herdruk. Daarnaast maakte hij een documentaire over Brood. Halverwege de jaren negentig bracht ook Broods vriend Bart Chabot een boek over de kunstenaar uit, ‘Broodje Gezond’. Dat boek werd maarliefst acht keer herdrukt. Later zou zijn vriend Chabot nog drie boeken schrijven over het leven van de rock ’n roll junkie.64
Brood zou Brood niet zijn geweest als zijn vijftigste verjaardag niet grootst zou hebben gevierd. En dat gebeurde dan ook. Er werd een groot feest georganiseerd in poptempel Paradiso in Amsterdam. Verschillende figuren verschenen met Brood op het podium, van Nina Hagen tot Linda, Roos en Jessica. Vrijwel iedere genodigde ontving een VIP-pas, waar ze helemaal niets extra’s mee konden. Het feest was een grote happening waar de pers in grote getale bij aanwezig was.
Brood werd nog net in de vorige eeuw opgepakt voor verboden wapenbezit. Hij kwam snel vrij en nam verschillende live-nummers op met zijn een bigband, bestaande uit alleen maar topmusici. Onder leiding van Edwin Schimscheimer namen ze de nieuwe cd ‘Back on the Corner’ op. Met dit album haalde Brood wederom de publiciteit, want hij wist als één van de eersten de cd te beveiligen tegen illegaal kopiëren.65
De
Nederlandse theaters in
63 http://www.popinstituut.nl/biografie/herman_brood___his_wild_romance.858.html, 3 maart 2009. 64 http://www.bartchabot.nl/boekboek/show/id=52862, 4 maart 2009.
Naast het schilderen wat hij al die jaren was blijven doen, kreeg hij vlak voor hij werd opgepakt een nieuw project naast zijn muzikale carrière: theater maken. Samen met zijn vrienden Jules Deelder en Bart Chabot ging hij vanaf eind 1998 twee jaar lang de Nederlandse theaters af met een heus theaterprogramma: ‘Apocrief, een inkijkje in de hel’. Ook tijdens de theatertournee speelden drugs, net als in de rest van zijn leven, een belangrijke rol voor Brood. Hij had zijn spuiten altijd bij zich en had regelmatig drugs nodig om op de been te blijven. 66
Naast de felbegeerde aandacht op televisie, in de bladen en op de radio, zorgde provider Planet Internet in 1999 ook voor de aandacht op internet door een officiële website over en voor Brood te lanceren. Zo kon heel Nederland hem ook nog op het web volgen. En natuurlijk ontbrak hij niet in de Duitse documentaire ‘Nina Hagen = Punk + Glory’, die dat jaar uitkwam. De hoeveelheid publiciteit om zijn persoon leek niet te stoppen, want een jaar later zou hij ook nog een rol spelen in een film van Nederlandse bodem, ‘Total Love’. Zijn rol was, hoe toepasselijk, die van drugsbaron.
In 2000 deed Brood echter een aantal serieuze pogingen om af te kicken van zijn drugsverslaving. Deze bleken jammer genoeg vruchteloos. En ondertussen ging hij gewoon verder met het maken van muziek. Zo kwam in dat jaar de cd ‘Ciao Monkey’ uit, een autobiografisch album met een duidelijke link naar zijn pogingen van de drugs af te komen.
‘Maak er een mooi feestje van’
Na al zijn jaren als muzikant, kunstenaar en dichter besloot Madame Tussaud in 2001 een wassen beeld van Brood laten te maken. Dat beeld zou aan het eind van dat jaar op zijn verzoek naast het beeld van Elvis Presley gezet worden, maar helaas redde Brood het niet daar bij te zijn. Op woensdag 11 juli gooide hij zich van het Amsterdamse Hilton Hotel en zo kwam hij op 54-jarige leeftijd om het leven. Brood liet een afscheidsbrief achter met de woorden: “Ik heb er geen zin meer in, misschien zie ik jullie nog wel eens. Maak er een mooi feest van.”
crematorium Westgaarde in Amsterdam-Osdorp werd gebracht. Broods versie van ‘My Way’ werd tijdens de dienst gedraaid en verscheen op single. Enkele weken later stond het nummer bovenaan in de Top 40. Maar dat was niet het enige, de extravagante Zwollenaar was wekenlang niet uit de publiciteit weg te denken. Uitgeverij De Bezige Bij bracht de dichtbundel ‘Zoon Van Alle Moeders’ uit 1988 opnieuw uit en de documentaire ‘Rock ’n Roll Junkie’ van Jan Eilander draaide weer in een paar bioscopen. Tegelijkertijd met het afscheidsfeest in Paradiso op 5 november (de verjaardag van Brood) verscheen ‘My Way: The Box’, een compilatie van vier cd’s.
Ook in de jaren na zijn dood duikt Brood regelmatig op in de media. Ruim een jaar na zijn dood presenteerden weduwe Xandra en zus Beppie het boek ‘De Sprong, In Memoriam: Herman Brood’. Rond die tijd verscheen ook ‘Herman Brood, De Schilder’ in de boekhandels. Hierin zijn 150 schilderijen en tekeningen van de kunstenaar te vinden. Ook was er in het Cobra Museum in Amstelveen een tentoonstelling van werken van Brood en werd er in Zwolle een bronzen borstbeeld van kunstenaar Frank Rosen geplaatst. Dat staat er nu nog steeds.
Ook verschijnen er cd’s met verzameld werk, verschillende boeken en documentaires over de vertegenwoordiger van de rock ‘n roll in Nederland. Daarnaast werd er een vergaderzaal in de Amsterdamse Openbare Bibliotheek naar hem vernoemd. De opening werd gedaan door vrienden Chabot en Deelder.
Op 5 november 2006 (de dag waarop hij zestig zou zijn geworden) werd er een groot feest in Paradiso gehouden met optredens van Ellen ten Damme en ‘zijn’ Wild Romance. Ook was de première van de film ‘Wild Romance’ die dag in Amsterdam. Maar dat was nog niet alles, want in 2008 opende weduwe Xandra in Utrecht de Herman Brood Academy, een MBO-opleiding voor musici en muziek- en geluidtechnici.
Tot op de dag van vandaag is de waardering die Brood krijgt van het volk merkbaar. Tekenend is de waardering die Brood dit jaar kreeg tijdens een project in het kader van 50 jaar Nederpop. Zijn zelfmoord werd door het volk gekozen tot het belangrijkste moment in de geschiedenis van de Nederpop. Oud-manager Van Dijk nam de prijs in ontvangst tijdens het Noorderslag-weekend in Groningen. 67
Hoofdstuk 3. Onderzoeksmethode
Brood: “Ik ga sowieso het liefst in zee met die media die de meeste mensen bereiken.”
Verhagen: “Maar er is toch geen sprake van dat die bladen juist jou willen spreken? Met jou willen praten? Die willen gewoon een story, die willen een raar verhaal.”
Brood: “Nou… dan zijn ze bij mij aan het goede adres.”
Herman Brood in gesprek met Hans Verhagen in het programma ‘Verhagen Cadabra’ in 1976.
In dit onderzoek zijn zeer waarschijnlijk alle artikelen die ooit over Brood zijn geschreven in het muziekblad Oor geanalyseerd. De special die Oor uitbracht in november 2006 over de zanger bevat veel bruikbare artikelen. Bij het Popinstituut (tegenwoordig onderdeel van Muziek Centrum Nederland) is een archief van artikelen uit
Oor aanwezig waarvan daarnaast gebruik is gemaakt. Hiermee zijn zeer waarschijnlijk
alle artikelen over Brood in Oor gevonden. In totaal zijn er 72 artikelen uit het muziekblad geanalyseerd.
Voor De Volkskrant is het niet mogelijk te zeggen dat alle artikelen die ooit over Brood geschreven zijn, zijn meegenomen in dit onderzoek. De krant is slechts vanaf 1995 gedigitaliseerd. Vanaf mei 1995 tot nu zijn alle relevante artikelen in die krant meegenomen in de analyse. Het Muziek Centrum Nederland heeft een knipselarchief van Brood en alle artikelen uit dat archief (ook van vóór 1995) zijn meegenomen. Zij kunnen echter niet met zekerheid zeggen dat hun knipselarchief compleet is. Daarom is ervoor gekozen om naast alle artikelen van ná mei 1995 van de periode van vóór mei 1995 vier delen uit Broods leven te kiezen waarin de kans op media-aandacht groot was. De kranten uit onderstaande periodes zijn in de archieven van de Koninklijke Bibliotheek (KB) gevonden. Dit zijn de vier periodes die voortvloeien uit het vorige hoofdstuk:
1. De presentatie en nasleep van zijn eerste elpee, ‘Street’ (01/03/1977 - 01/10/1977) 2. De tweede elpee met His Wild Romance, ‘Shpritsz’ (01/04/1978 - 01/11/1978) 3. Het mislukte Amerikaanse avontuur (01/07/1979 - 01/03/1980)
Deze periodes zijn belangrijk geweest voor dit deel van het leven van Brood. Voor de eerste twee periodes is gekozen voor de tijdvakken na zijn eerste twee platen. Deze werden erg goed ontvangen door zowel het publiek als de media en betekenden zijn muzikale hoogtepunt. De derde periode is die van het mislukte Amerikaanse avontuur, wat het einde van de succesvolle formatie His Wild Romance betekende.
In eerste instantie was het de bedoeling vervolgens de periode dat hij schilderde te onderzoeken, maar dat heeft hij gedurende de jaren negentig constant gedaan, dus daar is geen duidelijke periode aan te verbinden. Daarom is er voor gekozen om een andere kunstuiting te kiezen, omdat die kunst erg belangrijk is geweest in zijn leven. De vierde periode is dan ook de release van zijn dichtbundel ‘Zoon van alle moeders’ in 1988.
Zoals al eerder aangegeven bestaat dit onderzoek uit twee delen, een kwantitatief en een kwalitatief deel. In het kwantitatieve deel worden de artikelen beoordeeld op een aantal criteria. Zo zijn het genre en de hoeveelheid stukken in een bepaalde periode belangrijk. Ook de plaats in het blad waar het artikel staat wordt uitgelicht.
Deze delen van het kwantitatieve onderzoek zijn belangrijk, omdat het met die onderzoeksresultaten makkelijker is om bevindingen van het kwalitatieve onderzoek in een kader te plaatsen. Stel dat er veel stukken blijken te zijn geschreven over Brood als crimineel. Als dit allemaal korte nieuwsberichten achterin de krant blijken te zijn, kan er bij dat onderzoeksresultaat een kanttekening worden geplaatst dat de invloed op het beeld dat men van Brood heeft gevormd wellicht minder groot is dan bij achtergrondartikelen die op de voorpagina worden aangekondigd.
3.1 Framing
Het kwalitatieve deel gaat meer in op de inhoud van de stukken. Hierin wordt gekeken op welke manier Brood wordt beschreven door het dagblad en het tijdschrift. Zien ze hem als een muzikant? Of wordt hij neergezet als familieman of junkie? Deze kaders bepalen in grote mate welk beeld mensen over Brood hebben gekregen. Dat plaatsen in een raamwerk -in frames- noemen we framing.
De Amerikaanse professor communicatiestudies, journalistiek en politicologie Robert M. Entman schrijft hier het volgende over: “Framing essentially involves
them more salient in a communicating text, in such a way as to promote a particular problem definition, causal interpretation, moral evaluation, and/or treatment recommendation for the item described.” 68
Frames richten zich op een bepaald deel van de informatie die over een persoon of object te vinden is. In dit geval is die persoon Herman Brood. Die informatie wordt er op die manier uitgelicht en hierdoor kunnen de ontvangers van de informatie, de lezers/het volk, zich een mening vormen en juist déze informatie opslaan in hun geheugen. Toch hoeft de lezer die informatie niet altijd op te pikken. Dat hangt erg af van de denkbeelden die iemand al heeft. 69
Entman beschrijft mogelijke toepassingen in de massacommunicatie die baat hebben bij framing. Eén van de dingen die hij daar noemt is content analysis, het analyseren van teksten wat in dit onderzoek ook gebeurt. Hij zegt dat het erg belangrijk is om frames te identificeren en te beschrijven als je de betekenis van teksten wilt achterhalen. Zo zijn er nu nog veel mensen die teksten willen analyseren en aan een hele tekst bijvoorbeeld een negatief of positief label hangen. Dat doen zij bij meerdere teksten en op die manier trekken ze een conclusie over een bepaald onderwerp in een bepaald tijdsbestek. Hiermee slaan ze volgens Entman de plank echter mis. Hij vindt dat men bij dit soort onderzoek voorbij gaat aan de (meerdere) frames die te vinden zijn in een tekst. Als men zo onderzoek doet, wordt niet goed onderzocht wat de lezer ook daadwerkelijk oppikt van de tekst. 70
Want daar gaat het uiteindelijk om. Wat neemt een lezer mee uit een stuk en hoe vormt hij zich een mening? Entman schrijft dat juist die frames de publieke opinie over een onderwerp voor een groot deel bepalen. Mensen vormen een mening op basis van de frames. 71 Brood werd beroemd bij het bestaan van de media. Zonder media waren zowel deze kunstenaar als vele andere artiesten nooit zo groot geworden. Want hoeveel mensen bereikt een artiest met optredens? De meeste mensen hebben Brood nooit in levende lijve gezien, maar hebben in de loop van de jaren wel een mening over hem gevormd. Hoe ze toch aan die mening komen? Door het beeld dat in de media van hem is ontstaan.
68 Robert M. Entman, ‘Framing: Toward Clarification of a Fractured Paradigm’, Journal of Communication
(1993) 43: 52.
3.1.1 Frames in dit onderzoek
Op grond van het biografisch onderzoek van hoofdstuk 2 en het lezen van artikelen over Brood zijn de volgende frames ontdekt: Brood als muzikant, als junk, als kunstenaar, als familieman, als acteur, als crimineel en als aandachttrekker. Een artikel krijgt in dit onderzoek een bepaald frame als label op het moment dat in meer dan de helft van het stuk een frame van toepassing is. Hiervoor is gekozen, omdat het anders niet te doen is om bepaalde waarden te geven aan frames in stukken. Want er kan wel gekeken worden voor hoeveel procent een bepaald frame in een artikel voorkomt, maar hoe zwaar telt dat artikel dan weer mee? Want waar stond het in het blad? Wordt die pagina eigenlijk goed gelezen? Hoe groot is het stuk? En lezen mensen een stuk altijd helemaal uit, of zijn vooral de koppen, fotobijschriften en leads belangrijk? Zo komt er geen einde aan en daarom is er voor gekozen puur te kijken naar het overheersende frame per artikel. Van alle tekst waar een frame aan verbonden is per artikel, moet tenminste de helft gaan over Brood in dat frame. Bij Oor bleek dat geen probleem en was er altijd een frame dat overheerste. Bij De Volkskrant bleken er een aantal artikelen te zijn waar meerdere frames in zaten die allemaal belangrijk waren in dat stuk. In die gevallen is er geen enkel frame meegeteld.
Frame Omschrijving
Muzikant Wanneer zijn muziek wordt beoordeeld of met hem of anderen wordt
gesproken over zijn muziek
Junk Hij wordt in verband gebracht met welke verdovende middelen dan
ook
Familieman Alles in de relationele sfeer en zijn familie Crimineel Hij komt in aanraking met politie of justitie
Kunstenaar Zijn schilder- schrijf- of dichtkunsten staan centraal
Acteur Brood als filmacteur of op het podium als theatermaker
Hoofdstuk 4. Brood in Oor en de Volkskrant
“Ik moet je bekennen dat ik de Volkskrant een niet te pruimen blad vind. Het is voor mij een kinderachtige linkse zeurpieterige, kortom onleesbare krant zonder enig sap.”
Herman Brood in de Volkskrant van 11 juli 1978 (zie bijlage 3, pagina 77).
In dit hoofdstuk worden alle resultaten van zowel het kwantitatieve als het kwalitatieve onderzoek besproken. Eerst worden alle bevindingen uit het muziekblad Oor geanalyseerd. Daarna worden de resultaten van het onderzoek naar de artikelen over Brood in de Volkskrant belicht en uiteindelijk worden de beide bladen met elkaar vergeleken in hun berichtgeving over de zanger.
4.1. Oor
In deze paragraaf worden eerst de resultaten van het kwantitatieve onderzoek besproken. Zoals in hoofdstuk 3 is uitgelegd zijn het aantal artikelen, het genre en de plaats in het blad belangrijk voor de kwalitatieve analyse, die daarna aan bod zal komen. Per frame wordt gekeken in hoeverre het in Oor is voorgekomen.
Van Oor zijn alle artikelen die ooit over Brood zijn geschreven geanalyseerd. In totaal zijn dit 72 artikelen (zie bijlage 1). Daarbij moet worden aangemerkt dat een aantal van die artikelen niet over Brood alleen gaat, maar over personen in zijn leven die over hem vertellen. Zo is er een interview met gitarist Danny Lademacher met wie Brood jarenlang samenspeelde. Ook zijn er uiteraard interviews bij met zijn hele band. Toch ligt bij al deze artikelen wel de nadruk op de samenwerking met Brood en dat is ook de reden dat deze stukken wel zijn meegenomen in het onderzoek: ze hebben wel bijgedragen aan de publieke opinie over Brood.
Wat verder opvalt, is dat er amper aandacht wordt besteed aan de zelfmoord van Brood. Er is een reportage over Bart Chabot en een interview met alle achterblijvers, maar dat is het dan ook. In 2001 is amper een toename in aandacht te zien.
Aantal artikelen in Oor
0 10 20 30 40 50 60 70 80 1974 1977 1980 1983 1986 1989 1992 1995 1998 2001 2004 Jaartal A a n ta l a rt ik e le n
Grafiek 1: Aantal artikelen over Brood in Oor over de jaren (cumulatief).
4.1.1. Genre
Wat zegt een genre over de manier waarop Brood in de media is beschreven? Dat is lastig, want daar is niets algemeens over te zeggen. Wat wel opvalt aan de berichtgeving in Oor, is dat er twee ingezonden brieven van Brood zélf zijn gepubliceerd.
Aantal artikelen per genre
0 5 10 15 20 25 30 Recensie Nieuwsbericht Interview Concertverslag Reportage Ingezonden brief
