1
Actieplan gemeente Houten Opvang en Integratie Statushouders
Gemeente Houten in samenwerking met maatschappelijke organisaties en inwoners van Houten
januari 2016
2
INHOUDSOPGAVE
1. Inleiding pag. 3
2. Vluchtelingenopvang tot 2016 pag. 4 I Opvang in Nederland
II Procedure na aankomst III Opvang in Houten
3. Houtense opgave voor 2016 pag. 8 I Doelstelling
II Actieplan
III werkelijkheid in beweging IV Totstandkoming actieplan V Inwonersberaad
4. De Houtense Aanpak pag. 12
I Huisvesting
II Maatschappelijke begeleiding III Onderwijs
IV Werk, inkomen en participatie
5. Communicatie pag. 30
6. Financiën pag. 32
Bijlagen
1. Asielprocedure
2. Drie vormen van opvang asielzoekers
3. Huisvesting vluchtelingen met verblijfsvergunning 4. Resultaten inwonersberaad 28 november 2015
3
1. Inleiding
Europa heeft momenteel te maken met een vluchtelingenstroom van grote omvang. De schrijnende beelden in de media spreken voor zich en het einde van deze humanitaire crisis is nog niet in zicht. Ook in Nederland melden zich dagelijks honderden asielzoekers. Het ziet er voorlopig niet naar uit dat deze toestroom zal stoppen.
Als gemeente vangen we al jaren, vanuit onze wettelijke taak, vluchtelingen met een verblijfsstatus op: de zogeheten
vergunninghouders of statushouders1. Naar verwachting zal hun aantal op korte termijn sterk toenemen. Op deze situatie willen we ons tijdig voorbereiden. Hoe we dat doen, is te lezen in dit actieplan ‘Opvang en integratie statushouders’.
Het actieplan is tot stand gekomen in samenwerking met
vertegenwoordigers van relevante maatschappelijke organisaties in Houten en op basis van de input uit het inwonersberaad van 28 november 2015.
In het actieplan beschrijven we de opgave die we als gemeente Houten voor ons zien, de stappen die we willen zetten om die opgave te realiseren en de middelen die daarvoor nodig zijn. Mocht blijken dat ook andere vormen van opvang in onze gemeente nodig zijn, dan zal hiervoor een apart traject in werking worden gezet.
1In dit actieplan zal de term statushouder gebruikt worden.
Diverse vraagstukken die in dit actieplan behandeld worden, zijn ook relevant voor andere groepen inwoners binnen de gemeente. Hoewel het college van B&W - vanwege de urgentie en complexiteit van het vraagstuk - heeft besloten tot de ontwikkeling van een plan speciaal gericht op statushouders, zijn de acties op korte en/of langere termijn ook ten bate van andere relevante inwoners van Houten.
Op landelijk niveau worden eveneens initiatieven ontwikkeld om de asielproblematiek aan te pakken. Eind december ondertekenen Rijk en VNG naar verwachting het bestuursakkoord ‘Verhoogde
Asielinstroom’. Het akkoord bevat een aantal nuttige afspraken voor gemeenten om de instroom in goede banen te leiden en zal na vaststelling concreet uitgewerkt worden. Het is daarom nog te vroeg om goed in te kunnen schatten wat het voor onze gemeente kan betekenen.
In dit actieplan gaan we uit van wat we nu weten, houden we rekening met wat er naar alle waarschijnlijkheid gaat komen en creëren we ruimte om in te spelen op wat gedurende het jaar nodig zal zijn. Het actieplan dient als basis voor besluitvorming in de gemeenteraad in januari 2016.
4
2. Vluchtelingenopvang tot 2016
Al eeuwen lang zijn er plaatsen op de wereld waar inwoners zich om uiteenlopende redenen niet veilig voelen en vluchten. En al even lang zijn er andere landen die deze mensen opvangen en voor kortere of langere tijd onderdak bieden. Vluchtelingen zijn er dus altijd geweest, maar door de recente (burger)oorlogen in het Midden-Oosten en Afrika is de afgelopen tijd een ongekende stroom op gang gekomen.
Vluchtelingewerk Nederland rapporteert op 2 september 2015:
· 60 miljoen mensen op de vlucht
Nooit eerder waren er zo veel mensen op de vlucht voor oorlog en geweld: eind 2014 bijna 60 miljoen mensen, 8,3 miljoen meer dan vorig jaar.
· 4 miljoen Syriërs zijn hun land ontvlucht
Ruim 4 miljoen Syriërs zijn hun land ontvlucht, nog eens 7,6 miljoen zijn ontheemd in eigen land. 90% van de Syrische vluchtelingen wordt opgevangen in Turkije, Libanon of Jordanië.
· Drama’s op de Middellandse Zee
Vanuit Noord-Afrika wagen veel vluchtelingen uit Syrië, Eritrea en Afghanistan de levensgevaarlijke oversteek naar Europa. 137.000 mensen in de eerste helft van dit jaar.
Bijna 2.000 mensen overleven de overtocht niet.
· Veel Eritreeërs in korte tijd
In 2014 is er in april en mei een kortstondige piek van Eritrese vluchtelingen die asielaanvragen in Nederland. Ook in mei en juni van dit jaar zijn er opvallend veel Eritrese asielzoekers: 1.076 en 1.248 personen.
Vluchtelingenwerk Nederland: Vluchtelingen in getallen 2015
Opvang in Nederland
Ook Nederland vangt van oudsher asielzoekers op. Onderstaande tabel laat een overzicht zien van de instroom vanaf 1990.
Bovenstaande tabel is gebaseerd op cijfers t/m juni 2015. In de periode tot 1 oktober was het aantal opgelopen tot 39.500 en stijgt sindsdien nog steeds. In november kwamen gemiddeld 1700 per week naar Nederland, wat opmerkelijk is omdat in deze periode het aantal asielzoekers doorgaans daalt.
5
Procedure na aankomst
Asielzoekers die Nederland binnenkomen, moeten een procedure doorlopen voordat ze als vergunninghouder of statushouder erkend worden. Zie bijlage 1. Het inwilligingspercentage op eerste
asielaanvragen ligt in de periode januari t/m september 2015 rond de 70%.
Er zijn drie soorten opvang voor asielzoekers. De bekendste zijn de gewone asielzoekerscentra (AZC’s) die vaak al jaren bestaan.
Daarnaast bestaat er noodopvang en crisisnoodopvang waar asielzoekers kort verblijven. In bijlage 2 zijn de diverse vormen van asielopvang nader omschreven.
Is een asielzoeker eenmaal als statushouder erkend dan krijgt hij een tijdelijke verblijfsvergunning die 5 jaar geldig is. Op dat moment krijgt hij verschillende rechten en plichten. Zo heeft hij recht op huisvesting binnen een gemeente en moet hij een inburgeringsexamen
afleggen. Na 5 jaar bekijkt de IND of de statushouder nog steeds bescherming nodig heeft. Als dat het geval is dan krijgt hij een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd.
Gemeenten ontvangen twee keer per jaar een brief van het Rijk waarin zij geïnformeerd worden over het aantal statushouders dat zij voor het komende half jaar moeten huisvesten. Dit wordt ook de
‘Taakstelling Huisvesting Vergunninghouders’ genoemd. De
taakstelling vindt plaats naar rato van het aantal inwoners van de betreffende gemeente.
Schematisch ziet het proces er als volgt uit:
Bron: Ministerie van Veiligheid en Justitie
6
Opvang in Houten
Net als iedere gemeente heeft ook Houten de wettelijke verplichting om statushouders te huisvesten en zorg te dragen voor integratie en participatie. In onderstaande grafieken is te zien wat de taakstelling van de gemeente Houten was voor de jaren 2013 t/m 2015, de
herkomst van de desbetreffende statushouders en de leeftijdsopbouw voor het jaar 2015.
Nationaliteiten statushouders in Houten
Zoals uit bovenstaande grafieken blijkt, heeft Houten in 2015 88 statushouders toegewezen gekregen, 4x meer dan in 2013. Meer dan helft daarvan waren kinderen tot 23 jaar. Dit houdt verband met het feit dat in Houten veel gezinnen geplaatst zijn.
Vanwege de grote stroom van asielzoekers die wekelijks ons land bereikt, bestaat er tevens een groot tekort aan opvangcapaciteit voor vluchtelingen die nog geen verblijfsstatus hebben. Om te voorkomen dat deze asielzoekers op straat belanden, heeft het Rijk een dringende oproepen gedaan aan gemeenten om noodopvang en crisisopvang beschikbaar te stellen. In oktober heeft de gemeente Houten in sporthal de Wetering twee weken crisisopvang geboden aan 170 asielzoekers.
7
In onderstaand overzicht is te zien welke opvangvoorzieningen er op dit moment binnen onze provincie voor handen is.
Schema opvangvoorzieningen provincie Utrecht, VRU 12 november 2015
8
3. Houtense opgave 2016
In november 2015 heeft het Rijk de taakstelling voor de eerste helft van 2016 bekend gemaakt. Voor Houten bedraagt het 58
statushouders. Naar verwachting zal dit aantal in de tweede helft van het jaar flink toenemen. Veel asielzoekers die in ons land verblijven, zijn immers nog in afwachting van een procedure. We anticiperen daarom op een taakstelling van 200 statushouders voor het gehele jaar. Dat is een aanzienlijke toename t.o.v. voorgaande jaren.
Daarnaast zal in 2016 uitbreiding van noodopvangcapaciteit voor asielzoekers noodzakelijk blijven. VNG, IPO en het Rijk hebben in het bestuursakkoord Verhoogde Asielinstroom opgenomen dat er per 1 februari 2016 plannen klaar moeten liggen voor 2500 extra
opvangplekken per provincie waar asielzoekers langer dan een jaar kunnen blijven. De grootte van deze plekken staat daarbij open. Op dit moment is nog onduidelijk wat de gevolgen hiervan zijn voor onze gemeente. Mocht dit duidelijker worden en er concrete locaties in beeld komen, dan zal dit ter besluitvorming voorgelegd worden aan de gemeenteraad en besproken worden met omwonenden. In dat geval staan wij een doorgaande lijn voor, waarbij de asielzoekers in de noodopvang ook bij ons gehuisvest blijven als zij de verblijfstatus verkrijgen.
Doelstelling
Binnen de gemeente zijn er veel mensen en organisaties die zich willen inzetten voor een goede opvang van statushouders. Maar er is ook
bezorgdheid. Hoe kunnen we een grote groep vluchtelingen opvangen en goed laten integreren in onze samenleving zonder dat dit ten koste gaat van de eigen inwoners? Ook zijn er vragen over de veiligheid en de toch al schaarse ruimte op de (sociale) woningmarkt en de arbeidsmarkt. We staan dus voor de uitdaging de benodigde opvang en integratie te regelen en tegelijkertijd zorgen weg te nemen. Het college van B&W heeft daarom de volgende doelstelling geformuleerd:
“De gemeente Houten draagt zorg voor een tijdige en adequate opvang en integratie van de verhoogde stroom statushouders in 2016, rekening houdend met de zorgen van inwoners en passend bij de lokale mogelijkheden.”
Actieplan
De realisatie van de doelstelling vereist inzet, afstemming en
samenwerking op vele gebieden en tussen een groot aantal partijen.
Om inzichtelijk te maken hoe dit bereikt kan worden en wat hiervoor nodig is, heeft het college opdracht gegeven tot het opstellen van een actieplan ‘Opvang en integratie statushouders’. Daarbij zijn de volgende uitgangspunten geformuleerd:
1. Integrale aanpak. Opvang van statushouders betekent niet alleen het regelen van huisvesting maar vraagt ook om adequate maatschappelijk opvang, goede onderwijsvoorzieningen, de aanwezigheid van zorg op momenten dat het nodig is en het
9
creëren van mogelijkheden om de kennis en ervaring te benutten die statushouders bezitten. Succesvolle opvang en integratie vereist dus een effectieve samenwerking tussen diverse aandachtsgebieden.
2. Samen met de maatschappelijke partners. Bij de opvang en integratie van statushouders zijn veel partijen betrokken. Iedere organisatie vervult daarbij een eigen rol maar is tegelijkertijd afhankelijk van de acties van andere samenwerkingspartners.
De gemeente Houten wil deze samenwerkingsverbanden ondersteunen en waar nodig uitbreiden.
3. Voldoende draagvlak. Ervaringen tijdens de crisisopvang en ook elders in het land hebben laten zien dat onder burgers zowel betrokkenheid als bezorgdheid leeft. Om tot een breed gedragen plan te komen is het van belang de zorgen van burgers te kennen en ze met hun ervaringen en ideeën te betrekken. Het organiseren van een inwonersberaad was een eerste stap om hierin te
voorzien.
4. Gelijk speelveld. De schaarste op bijvoorbeeld de huizen- en arbeidsmarkt maakt dat ook andere inwoners van de gemeente behoefte hebben aan betaalbare woningen en geschikt werk.
Daarom willen we de druk die er op het moment bestaat op de opvang en integratie van vluchtelingen benutten als hefboom om ook deze knelpunten aan te pakken. We gaan dus op zoek naar oplossingen die ook ten goede kunnen komen aan de andere inwoners van de gemeente Houten.
5. Kansrijk en innovatief. De opvang van een grotere groep
vluchtelingen vraagt op onderdelen om een nieuwe kijk en maakt een andere aanpak noodzakelijk. Naast zorgen ontstaan er ook
kansen, op korte en op langere termijn. Het is van belang deze kansen te herkennen en te benutten.
Werkelijkheid in beweging
Zoals vermeld anticiperen we op een taakstelling in 2016 van 200 statushouders. Afhankelijk van de versnelling die de IND heeft ingezet in het afhandelen van de procedureaanvragen en van de instroom van nieuwe asielzoekers de komende maanden, kan dit aantal veranderen.
Daarnaast wordt ook op landelijk niveau actie ondernomen om de vluchtelingenproblematiek aan te pakken. Ten tijde van het schrijven van dit actieplan hebben Rijk en VNG het bestuursakkoord ‘Verhoogde Asielinstroom’ opgesteld. Het akkoord bevat een aantal nuttige afspraken voor gemeenten om de instroom in goede banen te leiden.
Het akkoord zal naar verwachting voor het kerstreces 2015 vastgesteld worden, waarna op diverse punten verdere uitwerking zal
plaatsvinden.
Ontwikkelingen gaan snel. In dit actieplan gaan we uit van wat we nu weten, houden we rekening met wat er naar alle waarschijnlijk gaat komen en creëren we ruimte om in te spelen op wat gedurende het jaar nodig zal zijn.
Totstandkoming actieplan
Het actieplan is ontwikkeld door een interne werkgroep in samenwerking met vertegenwoordigers van relevante
maatschappelijke organisaties in Houten, zoals woningcorporatie
10
Viveste, Welzijnsorganisatie vanHouten&co, de koepel van
onderwijsinstellingen, Werk en Inkomen Lekstroom, stichting Present en het Wereldhuis. Uiteraard zijn veel meer organisaties actief op het terrein van opvang en integratie statushouders. Ook zij zullen bij de verdere uitwerking betrokken worden.
Tot slot is ook de input uit het inwonersberaad op 28 november in het gebouw van Houtens belangrijke input geweest.
Houtens, school voor VMBO en MAVO+
Inwonersberaad
Ter voorbereiding op het actieplan vond een inwonersberaad plaats met een driedelig doel:
1. Informeren: presenteren van facts en figures over de vluchtelingenstroom en -opvang.
2. Peilen: onderzoeken hoe inwoners van Houten denken over de mogelijkheden en onmogelijkheden / kansen en risico’s m.b.t.
de opvang van vluchtelingen.
3. Betrekken: met elkaar in gesprek gaan over een aantal concrete vraagstukken m.b.t. de opvang van de specifieke doelgroep statushouders
Vanwege het interactieve karakter van de bijeenkomst waren voor het inwonersberaad 200 plaatsen beschikbaar. Vooraf hadden 1500 inwoners op aselecte basis een brief ontvangen met de uitnodiging om deel te nemen aan het beraad. Daarnaast konden inwoners zich op eigen initiatief aanmelden. Dit is kenbaar gemaakt via diverse publicaties in de lokale media en de website van de gemeente.
Het aantal aanmeldingen voor het inwonersberaad bedroeg 205; 133 inwoners zijn daadwerkelijk op 28 november aanwezig geweest. Het aantal mannen (64) en vrouwen (69) was ongeveer gelijk. Hun houding ten aanzien de opvang van vluchtelingen in Houten was bij aanvang van het beraad als volgt:
11 Opzet inwonersberaad Houten
Het inwonersberaad startte met de vraag: ‘Welke zorgen leven er volgens u bij de inwoners over de opvang en integratie van statushouders in Houten?’.
Inwonersberaad Houten
Een samenvatting van de antwoorden:
Huisvesting: voorkom verdringing en zorg voor vermenging
Opvang en begeleiding: voldoende vrijwilligers beschikbaar?
Participatie en integratie in Houtense samenleving: hoe overbruggen we de verschillen?
Taal en onderwijs: kunnen onderwijsinstellingen het wel aan?
Veiligheid: wordt het onveiliger op straat?
Kosten: wie moet dat betalen?
Werkgelegenheid: geen verdringing op de arbeidsmarkt!2 Naar aanleiding van deze zorgen zijn in kleine groepen, aan de hand van de vraag ‘Wat kunnen/moeten we extra of anders doen’, veel ideeën en oplossingen aangedragen om de opvang en integratie van statushouders te verbeteren. Deze resultaten van het inwonersberaad zijn meegenomen in de ontwikkeling van het actieplan.
2Voor meer informatie over de resultaten van het inwonersberaad zie bijlage 4 of de website van gemeente Houten
12
4. De Houtense aanpak
Dankzij de inzet en samenwerking van een groot aantal organisaties vangt Houten al jaren statushouders op. Door de komst van grote groepen asielzoekers in 2015 zal het aantal statushouders in 2016 fors toenemen. Daarop willen we ons tijdig voorbereiden. We realiseren ons dat de huidige aanpak niet vanzelfsprekend volstaat om de forse toename te kunnen opvangen, te begeleiden en te laten integreren.
Op onderdelen is herbezinning en vernieuwing noodzakelijk. In dit hoofdstuk beschrijven we de aanpak die we voor ogen hebben om te zorgen dat statushouders ook in 2016 kunnen rekenen op geschikte huisvesting, begeleiding, onderwijs, participatiemogelijkheden en zorg.
Per onderdeel beschrijven we hoe de aanpak in 2015 was, wat de opgave voor 2016 is, welke acties daarvoor nodig zijn, welke middelen er beschikbaar zijn en tot slot de risico’s die we op dit moment zien.
Vanwege de urgentie en de complexiteit van de opgave, hebben we ervoor gekozen om een actieplan te ontwikkelen voor de specifieke groep statushouders. Tijdens het inwonersberaad werd het advies meegegeven:
‘Zorg zo snel mogelijk voor verbreding van de aanpak, want veel problemen gelden ook voor andere inwoners in
Houten.’
Quote uit inwonersberaad
Deze oproep nemen we ons zeer ter harte. Waar dat mogelijk en nodig is, kiezen we voor een aanpak die op korte of langere termijn ten bate komt van alle inwoners.
Fasering
Zoals we in hoofdstuk 2 hebben aangegeven, anticiperen we op de komst van 200 statushouders in 2016. De taakstelling voor de eerste helft van het jaar bedraagt 58. Omdat de IND inzet op een snelle behandeling van de vele asielaanvragen, verwachten we voor de tweede helft van 2016 een verhoogde taakstelling van 140 tot 150 statushouders. Deze bijna verdrievoudiging maakt een fasering in de aanpak noodzakelijk. Omdat er nog veel onduidelijkheden bestaan, is het op dit moment nog niet mogelijk om voor de tweede helft van 2016 alle acties te definiëren. Wat we wel kunnen, is de opgave in beeld brengen en tijdig lijnen uitzetten om tot oplossingen te komen.
Integrale aanpak en samenwerking: sleutel tot succes
Hoewel we - omwille van de duidelijkheid - gekozen hebben voor de behandeling van de afzonderlijke onderdelen, is het uiteindelijke succes uiteraard afhankelijk van het samenspel tussen de diverse onderdelen. De banlieues ten noorden van Parijs laten zien wat de gevolgen kunnen zijn van huisvesting zonder begeleiding en participatie. ‘Investeer in taalonderwijs, ontmoeting en zinvolle tijdsbesteding’ waren belangrijke adviezen tijdens het inwonersberaad in november. Scholen zijn belangrijke plekken waar statushouders met kinderen met andere ouders in gesprek kunnen komen en zo de taal en gewoonten kunnen leren.
Houtense scholen in het primair onderwijs willen bij het taalonderwijs aan kinderen van statushouders ook de
13
ouders direct betrekken. Dit willen ze onder meer doen door ouders een dagdeel mee te laten draaien bij het taalonderwijs. Hierdoor weten ouders wat hun kinderen leren en helpt het hen bij hun eigen leerproces.
Ook de deelname aan sportclubs, of het verrichten van (on)betaald werk werden tijdens het inwonersberaad als belangrijk genoemd.
‘Biedt als sportvereniging gratis lidmaatschap aan in ruil voor werkzaamheden binnen de vereniging of zet statushouders in bij wegbezuinigde taken zoals Groenonderhoud’.
Quote uit inwonersberaad
Tegelijkertijd werd ook gewaarschuwd voor teveel pamperen. Neem niet alles uit handen maar leer statushouders zichzelf en elkaar te helpen, was een veelgehoord advies.
‘Vraag vertegenwoordigers van statushouders waar zij behoefte aan hebben.’
‘Organiseer een bewonersbijeenkomst met
vluchtelingen of gemengd en haal hun denkkracht naar boven.’
Quote uit inwonersberaad
Rol gemeente
Bij de opvang en integratie zijn veel organisaties en vrijwilligers betrokken. Hun inzet en deskundigheid zijn een belangrijke sleutel tot succes. Van belang is dat zij tijdig beschikken over relevante
informatie, elkaar weten te vinden als dat nodig is, gebruik kunnen maken van elkaars expertise, en ruimte krijgen om initiatieven van de grond te krijgen. In veel gevallen zijn zij zelf verantwoordelijk om dit te organiseren. Maar soms is ondersteuning van de gemeente
noodzakelijk. Die ondersteuning kan verschillende vormen aannemen.
Als gemeente fungeren we soms als opdrachtgever en stellen we een budget beschikbaar. Dit gebeurt op basis van besluiten door de gemeenteraad. In ander gevallen ondersteunen we door platforms te bieden waar partijen elkaar kunnen ontmoeten, door informatie beschikbaar te stellen en waar nodig ontwikkelingen te initiëren en soms ook te regisseren.
Huisvesting Huidige situatie
De huisvesting van statushouders is belegd bij de
woningbouwvereniging Viveste. In de periode tot half november 2015 hebben zij 35 woningen beschikbaar gesteld voor de plaatsing van 88 statushouders. Dit is 8% van de sociale huurwoningen die dat jaar zijn vrijgekomen. Daarmee heeft Houten nog voor het einde van het jaar voldaan aan de taakstelling van 2015. Gemiddeld zijn drie woningen per maand toegewezen aan statushouders.
14
Plaatsing van statushouders gebeurt in nauw overleg tussen gemeente, Viveste en COA. Viveste meldt welk type woning beschikbaar is en afhankelijk daarvan plaats het COA een gezin of alleenstaande. VanHouten&co wordt al vanaf de start betrokken om tijdig de maatschappelijke begeleiding te kunnen regelen.
Nieuwe Opgave
Uitgaande van de ervaringen van de afgelopen jaren, verwachten we in 2016 70 – 80 woningen nodig te hebben om aan onze taakstelling van 200 statushouders te voldoen. Voor de 58 statushouder in de eerste helft van het jaar zal het gaan om 20 – 25 woningen; voor de overige 140 statushouders rekenen we op 40 – 60 woningen. Het exacte aantal is uiteraard afhankelijk van het percentage gezinnen of alleenstaanden dat geplaatst zal worden
Inwonersberaad Houten
In het inwonersberaad op 28 november is de zorg uitgesproken voor verdringing op de woningmarkt en is aangedrongen op het benutten van alternatieve huisvestingvormen door bijvoorbeeld leegstaande kantoren te transformeren. Tevens is aangegeven dat een grote concentratie van statushouders niet wenselijk is. Deze reacties beschouwen we als belangrijke richtlijnen bij het zoeken naar oplossingen. We koersen daarom op verruiming van de
woningvoorraad, die op kortere of langere termijn ook beschikbaar komt voor andere woningzoekenden in Houten.
Resultaten Bestuursakkoord verhoogde Asielinstroom (december 2015)
Voor de korte termijn is het van belang dat de doorstroming van statushouders vanuit de asielzoekerscentra (AZC’s) naar huisvesting in de gemeenten op gang komt. Veel statushouders houden plekken bezet waar het COA nieuwe asielzoekers zou willen plaatsen, die nu eerst in (nood)opvanglocaties moeten worden ondergebracht. Omdat er in bepaalde regio’s, waaronder Houten, sprake is van krapte op woningmarkt, hebben Rijk en gemeenten in het bestuursakkoord van december een aantal verruimde maatregelen afgesproken:
• Voor statushouders kan er, als de lokale omstandigheden erom vragen, sobere, kleinschalige huisvesting bovenop de huidige
woningvoorraad gebouwd worden: voor het realiseren daarvan is een subsidie voor de verhuurder beschikbaar.
• Statushouders kunnen in onzelfstandige woonruimtes worden ondergebracht, waarbij zij (tenminste 4 met elkaar) voorzieningen delen. Daarbij geldt de kostendelersnorm voor de bijstand en is er geen recht op huurtoeslag.
15
• Verhuurders krijgen subsidie om panden geschikt te maken voor bewoning. Corporaties mogen onder voorwaarden diensten leveren in gebouwen die door anderen ter beschikking zijn gesteld.
• Gemeenten kunnen per 1 januari het Gemeentelijk
VersnellingsArrangement (GVA) inzetten om statushouders in tijdelijke woonvoorzieningen te bekostigen: de statushouders hebben dan geen woonlasten en krijgen zak- en leefgeld. De maximale termijn wordt 24 maanden vanaf datum vergunningverlening. Dit GCA komt in de plaats van de huidige GZZA regeling.
• Commissarissen van de Koning zijn als Rijksheer gevraagd een rol te spelen in de inrichting van regionale regietafels waar de nationale afspraken worden uitgevoerd. Daarmee wordt gestimuleerd dat er regionaal wordt samengewerkt en gemeenten hun taakstelling onderling kunnen verevenen.3
Huisvestingsopties
Huisvesting van statushouders heeft tot dusver plaats gevonden binnen het huidige aanbod van sociale huurwoningen. Om aan de verwachten taakstelling van 2016 te kunnen voldoen en recht te doen aan de zorgen voor verdringing, moet er extra huisvesting gecreëerd worden. Het uitgangspunt is daarbij dat deze woningen zo mogelijk ook beschikbaar moeten komen voor de mensen die op de
wachtlijsten staan. In de Woonvisie die in februari/maart aan de raad gepresenteerd wordt, zal dit nader uitgewerkt worden.
3Op provinciaal niveau is de ‘Taskforce Opvang Vluchtelingen’ (TOV) opgericht en op U10 niveau de ‘Kerngroep Asiel en integratie U10’. De gemeente Houten neemt actief deel aan beide tafels.
Permanente woningen
Voor het toevoegen van woningen aan de totale permanente
woningvoorraad, zijn leegstaande kantoorgebouwen aan te wijzen die voor duurzame transformatie in aanmerking komen. Tijdens het inwonersberaad is deze optie veelvuldig genoemd. Houten kent een groot aantal leegstaande kantoren. Door middel van de reguliere procedure kunnen deze worden getransformeerd naar sociale
huurwoningen. De leefbaarheid en aanwezigheid van voorzieningen in de nabije omgeving, spelen hierbij een belangrijke rol. De doorlooptijd van het realiseren van deze woningen wordt ingeschat op ongeveer 1 - 1,5 jaar. Naast de benodigde bouwtijd zullen in het voortraject
eigenaren bereid moeten worden gevonden om medewerking te verlenen.
Tijdelijke woningen
Voor de onmiddellijke opvang kan vanaf 1 januari 2016 gebruik worden gemaakt van het Gemeentelijke Versnellingsarrangement (GVA). Voorloper van dit arrangement is het Gemeentelijke
Zelfzorgarrangement (GZZA) dat per 1 januari 2016 beëindigd is. De gemeente heeft de Houtense fruittelers per brief geïnformeerd over het bestaan van de GZZA regeling en hun interesse gepeild voor tijdelijke huisvesting van statushouders. Deze blijkt vooralsnog gering te zijn. Mogelijk dat zich nog andere particuliere initiatieven
aandienen.
Een andere mogelijkheid om extra woningen op korte termijn te realiseren, is het plaatsen van tijdelijke woningen op onbebouwde percelen voor een periode van enkele jaren.
16 Tijdelijke studentenhuisvesting op de Uithof, Utrecht
In procedure tijd is dit overzienbaar (crisis en herstelwet) en de bouwtijd is zeer beperkt. Indien het om gemeentegrond gaat, zou er per direct aan kunnen worden gewerkt. De realisatietijd hiervan wordt ingeschat op ongeveer 6 maanden. Daarbij gaat het om procedures (voorbereidingstraject, (omgevings)vergunningen, plaatsen woningen, aanleg en aansluiting op gas, water, elektra en riolering, aanleg verharding, etc.).
Vanuit deze tijdelijke woningen kunnen statushouders op den duur doorgeplaatst worden naar reguliere woningen (zie permanente bewoning). Wanneer de locatie vrijkomt waarop de tijdelijke woningen geplaatst zijn, kan de locatie herontwikkeld worden.
Tot slot is het ook mogelijk om leegstaande kantoren op zeer korte termijn geschikt te maken voor tijdelijke en sobere woonunits waar
statushouders alvast gehuisvest kunnen worden in afwachting van andere huisvesting. Een dergelijke transformatie kan haalbaar zijn binnen enkele maanden.
Acties
Onze taakstelling voor de eerste helft van 2016 bedraagt 58 statushouders. Afgaande op de ervaringen uit voorgaande jaren verwachten we daarvoor 20 -25 woningen nodig te hebben. Dit willen we realiseren door middel van de tijdelijke transformatie van
leegstaande kantoren. Omdat deze omzetting enkele maanden in beslag neemt, zal het nodig zijn om in de tussentijd aanspraak te maken op het reguliere woningaanbod in de sociale huursector. We achten dit echter een onwenselijke situatie die we zo snel mogelijk willen veranderen.
Voor de tweede helft van 2016 anticiperen we op ongeveer 140 statushouders. Daarvoor hebben we naar verwachting 40 – 60 woningen nodig. Om dit te realiseren hanteren we de volgende aanpak:
Creëren van extra huisvesting d.m.v. het plaatsen van tijdelijke woningen op onbebouwde percelen. Te verwachten
oplevering: juli/augustus. We onderzoeken of het mogelijk is om deze tijdelijke woningen ook beschikbaar te stellen voor andere woningzoekenden binnen de gemeente.
Ontwikkeling van duurzame kantoortransformatie tot woningen voor zowel statushouders als andere woningzoekenden in de gemeente. Oplevering zal vermoedelijk plaatsvinden medio 2017.
17
Realisatie van de opdracht is in handen van woningbouwcorporatie Viveste. Gemeente wijst hiervoor een aantal potentiële locaties aan.
De corporatie onderzoekt de locaties op geschiktheid voor het realiseren van (tijdelijke) woningen. Bovendien maakt Viveste een businesscase op het omzetten van kantoorgebouwen naar woningen en het plaatsen van tijdelijke woningen op ‘grasland’. Zij gaat
gesprekken aan met eigenaar van de leegstaande kantoorgebouwen om de beoogde transformatie te bespreken. Naast kantoren kunnen ook andere, meer kleinschalige, panden kansen bieden om (tijdelijk) statushouders te huisvesten. Ook die mogelijkheden zullen we als oplossingsrichting betrekken.
Op het moment dat er meer duidelijkheid ontstaat over de
haalbaarheid van permanente of tijdelijke huisvesting op specifieke locaties, dan zullen de raad en omwonenden bij het proces betrokken worden.
Kosten
Op dit moment is nog niet in te schatten welke middelen nodig en beschikbaar zijn voor de realisatie van extra huisvesting.
Bij tijdelijke huisvesting zijn de eventuele kosten voor de ondergrondse infrastructuur (kabels & leidingen en riolering) afhankelijk van de gekozen locatie en de te maken afspraken hierover met Viveste . Hierbij is het de intentie van de gemeente om deze kosten voor rekening van Viveste te laten zijn, aangezien het zeer waarschijnlijk tijdelijke infrastructuur betreft die niet kan worden (her)gebruikt bij de definitieve invulling van de locatie.
Risico’s
De volgende risico’s kunnen optreden (alleen of in combinatie):
- Er komen onvoldoende aanvullende woningen beschikbaar. Dit kan het geval zijn bij tijdelijke woningen, maar ook als het tempo van de duurzame kantoortransformatie tegenvalt.
- In afwachting van het beschikbaar komen van aanvullende wooneenheden komt er meer druk op de toewijzing van woningen in de sociale huursector. Daardoor kan een evenwichtige spreiding over woonbuurten in het gedrang komen.
Maatschappelijke begeleiding Huidige situatie
Het uitgangspunt voor integratie is dat de vergunninghouder zo snel mogelijk in staat wordt gesteld om zelfredzaam te zijn. In Houten bestaat een actief maatschappelijk middenveld dat met allerlei initiatieven de nieuwkomer in Houten ondersteunt.
De toegang van de statushouder tot Houten loopt via de
maatschappelijke begeleiding die door vanHouten&co wordt verzorgd.
De maatschappelijke begeleiding richt zich op de verschillende leefgebieden: wonen, inkomen, onderwijs, taal, zorg en vrije tijd. Hoe beter deze maatschappelijke begeleiding plaatsvindt, hoe makkelijker de integratie een vervolg kan krijgen via de reguliere organisaties. De maatschappelijke begeleiding vindt plaats door zo’n 60 vrijwilligers die
18
door twee beroepskrachten van vanHouten&co worden ondersteund.
VanHouten&co ontvangt hiervoor een subsidiebedrag van €160.000 van de gemeente. Maatschappelijke begeleiding is een wettelijke taak van de gemeente. Hiervoor wordt de COA bijdrage ( €1000 per statushouder van 16 – 65 jaar) ingezet als dekking.
Gedurende de eerste anderhalf jaar biedt vanHouten&co
maatschappelijke begeleiding. Deze begeleiding bestaat uit het regelen van de hoogst noodzakelijke zaken in de Houtense samenleving
(huurovereenkomst, aanvragen uitkeringen, ziektekosten, toeslagen, onderwijs, aanmelding inburgeringscursus). Per statushouder (alleenstaande of gezin) zijn doorgaans twee vrijwilligers betrokken, die afwisselend ingezet worden. Deze vrijwilligers worden
ondersteund door twee professionele krachten.
Na 18 maanden worden statushouders geacht zelfredzaam te zijn. Als echter aanvullende ondersteuning gewenst is, dan kunnen zij gebruik maken van het sociaal loket of het sociaal team.
Het Wereldhuis, de kerken en de stichting Present zijn gezamenlijk actief met vrijwilligers op aanvullende leefgebieden, zoals
huiswerkbegeleiding, taalmaatjes, praktische klussen.
Statushouders zijn wettelijk verplicht om een inburgeringscursus te volgen. Die wordt verzorgd door Vluchtelingenwerk Midden Nederland. Hiervoor kunnen statushouders een lening afsluiting bij DUO. VanHouten&co ondersteunt de taallessen door inzet van taalvrijwilligers.
Nieuwe opgave
De maatschappelijke begeleiding blijft in 2016 het startpunt en een belangrijke pijler bij de opvang en integratie van nieuwe
statushouders. Het toegenomen aantal statushouders maakt een herbezinning op de aanpak en werkwijze echter noodzakelijk. Het is niet aannemelijk dat (op korte termijn) het aantal vrijwilligers fors uitgebreid kan worden. Een substantiële verhoging van het budget is evenmin realistisch. Op onderdelen zal een andere aanpak
noodzakelijk zijn. Een belangrijk aandachtspunt is dat de infrastructuur rond vrijwilligers en de diverse taken die daarbij verricht worden, onderling goed worden afgestemd. Verschillende organisaties zijn daarbij betrokken. De gemeente zal vanuit deze netwerkstructuur de afstemming tussen de verschillende activiteiten en organisaties ondersteunen en bewaken.
Acties
1. Effectueren van de ketensamenwerking:
Opzetten van een Houtense netwerkstructuur waarin alle relevante partijen acties en ontwikkelingen afstemmen, afspraken maken met betrekking tot de inzet van vrijwilligers en de ondersteuning door professionals, en kennis en kunde uitwisselen. Belangrijk doel van het netwerk is ook te komen tot een beter samenspel tussen alle relevante domeinen (maatschappelijke begeleiding, onderwijs, sport, zorg,
19
huisvesting, etc.). In het voorjaar van 2016 zal de gemeente het initiatief nemen tot het organiseren van een
startbijeenkomst waarin alle betrokken organisaties de
netwerkstructuur gaan vormgeven en werkafspraken maken.
2. Organisatie van een uitwisselingsmarkt in het voorjaar van 2016 met diverse betrokken organisaties, vrijwilligersgroepen en initiatiefnemers om kennis te maken, en afstemming en uitwisseling te bevorderen.
3. Vraag aan vanHouten&co:
- Gedurende de eerste anderhalf jaar de maatschappelijke begeleiding te verzorgen voor 200 nieuwe statushouders, naast de begeleiding van de huidige statushouders
- Rekening te houden met een verhoogde instroom gedurende de tweede helft van 2016.
- Afhankelijk van de ontwikkelingen op huisvestingsgebied, rekening te houden met de instroom van grotere groepen tegelijk en hierop tijdig te anticiperen. Dit geldt in het bijzonder voor de 2e helft van 2016.
- Te onderzoeken hoe naast individuele begeleiding ook groepsgerichte vormen van begeleiding aangeboden kunnen worden, onder leiding van leiding en coördinatie door een professionele beroepskracht.
- Zorg te dragen voor verdere professionalisering van de vrijwillige begeleiders.
- Voor zover mogelijk het aantal vrijwilligers uit te breiden en in te werken.
- Een bijdrage te leveren aan de optimalisatie van de
samenwerking met andere maatschappelijke organisaties zoals het Wereldhuis, de kerken, stichting Present, Zorg in Houten, Onderwijs (Jeugd), Viveste, Voedselbank etc.
- Ondersteuning te bieden bij burgerinitiatieven binnen de Gemeente.
4. Vraag aan stichting Present:
Coördinatie van de inzet van vrijwilligers bij de praktische inrichting van de woning. Bij de aankomst in Houten wordt een leeg huis opgeleverd. Stichting Present ondersteunt statushouders bij het klussen en de woninginrichting. Zij doet dit in nauwe samenwerking met vanHouten&co.
Kosten
In 2016 is aan vanHouten&co een subsidiebedrag beschikbaar gesteld van € 180.000,-. Dit bedrag is vooral bestemd voor de financiering van de coördinatie en deskundigheidsbevordering Vrijwilligers.
Ten behoeve van de praktische hulp bij de inrichting van een woning wordt daarnaast € 3000,- aan coördinatie kosten beschikbaar gesteld aan stichting Present.
In het bestuursakkoord van december 2015 is afgesproken dat het budget voor de maatschappelijke begeleiding en integratie verhoogd wordt van €1000,- naar €2370,- per volwassene (de zogeheten COA bijdrage). In verband met de gefaseerde aanpak zal in het voorjaar een besluit genomen worden over de besteding van dit budget. Daarbij zal breed gekeken worden naar alle domeinen die betrekking hebben op
20
begeleiding, participatie en integratie en komen ook andere initiatieven uit de Houtense samenleving in aanmerking.
Risico’s
- De huidige COA bijdrage (€ 1000,-) wordt berekend voor statushouders tussen 16 en 65 jaar. Het is nog onduidelijk of deze uitgangspunten ook gelden voor 2016.
- Tekort aan voldoende vrijwilligers (kwantitatief en kwalitatief) - Financiële onzekerheden: budgetten voor VanHouten&co
kunnen ontoereikend blijken. Dit geldt vooral voor de tweede helft van het jaar.
Onderwijs Huidige situatie
Primair onderwijs (PO)
Kinderen van statushouders hebben recht op onderwijs en kunnen binnen onze gemeente zelf een school kiezen. De verschillende schoolbesturen in het primair onderwijs werken nauw samen om de instroom van deze kinderen goed te begeleiden. Daarvoor hebben zij onder meer een extra taalvoorziening binnen het reguliere onderwijs ontwikkeld. Per jaar kunnen maximaal 30 kinderen instromen. Deze capaciteit is echter al in het najaar van 2015 overschreden. Om die reden wordt de extra taalondersteuning op dit moment daar ingezet waar dit het hardst nodig is.
Het uitgangspunt van de huidige taalvoorziening is, met het oog op integratie en participatie in de wijk, ‘thuisnabij onderwijs’, in de
verwachting dat zo het leerproces om de taal te leren een extra impuls krijgt. De professional 2de taalverwerving gaf voor de herfstvakantie aan dat dit onvoldoende vruchten afwierp, omdat onvoldoende rekening kon worden gehouden met het niveau van het kind. Om die reden is er na de herfstvakantie gestart met een differentiatie van het aanbod afgestemd op het niveau van het kind. Verder zijn de middelen ontoereikend om alle groepen te bedienen. Noodgedwongen is er in eerste instantie een keus gemaakt het taalonderwijs in te richten voor de groepen 3 tot en met 8. Daarmee is er geen doorlopende leerlijn van Peuterschool (VVE) naar PO.
Voortgezet onderwijs (VO)
In regio Lekstroom gaan alle leerlingen van 12 jaar en ouder naar de Internationale schakelklassen (ISK) in Utrecht. Daar volgen ze een speciaal traject van 1 ½ tot 2 jaar voor ze kunnen instromen in het reguliere voortgezette onderwijs. In november 2015 zijn vanuit onze gemeente 17 kinderen in de ISK geplaatst. De oorspronkelijke
capaciteit van de ISK was 400 leerlingen en is onlangs vergroot tot 600.
Eind november waren er 500 leerlingen geplaatst. Met een instroom van 15 leerlingen per week zal de maximale capaciteit spoedig bereikt worden.
Het ISK wordt bekostigd door de gemeente Utrecht. Hoewel leerlingen na een periode van maximaal twee jaar dienen door te stromen naar het reguliere onderwijs, leert de ervaring dat deze leerlingen dan nog steeds extra taalondersteuning nodig hebben. Daarin wordt op dit moment alleen voorzien door een aantal vrijwilligers vanuit het Wereldhuis. In het recent ondertekende convenant Kwetsbare
jongeren is ook aandacht besteed aan ISK leerlingen van 16 tot 23 jaar.
21
Opgave 2016
Primair onderwijs; faseren
Hoewel het lastig te voorspellen is hoeveel kinderen in 2016 in Houten gehuisvest zullen worden, houden we voorlopig rekening met een aantal van rond de 60 in de leeftijd tot 12 jaar. Samen met de 35 leerlingen uit 2015 ontstaat hiermee situatie die mogelijk niet meer te hanteren is in de reguliere klassen. Schoolbesturen onderzoeken of het huidige concept kan blijven voorzien in de te verwachten behoefte.
Mogelijk worden in de toekomst aparte schakelklassen en wellicht ook kopklassen (extra jaar basisonderwijs voor instromers in de leeftijd 11- 12 jaar) noodzakelijk. Dergelijke schakelklassen kennen een
leerlingaantal van circa 15 kinderen. Dat zou betekenen dat er in Houten ongeveer 6 schakelklassen nodig zouden zijn, uitgaande van de ervaring dat deze leerlingen 1,5 á 2 jaar taalonderwijs nodig hebben.
Omwille van de sociale integratie en de waarde die gehecht wordt aan vrije schoolkeuze, willen schoolbesturen op basis van de taakstelling van 58 personen voor de eerste helft van 2016, de huidige aanpak toch kans van slagen geven en waar nodig verder doorontwikkelen.
Afhankelijk van de taakstelling voor de 2de helft van 2016, moet opnieuw de afweging gemaakt worden of deze inrichting van het taalonderwijs nog aansluit bij de behoefte. Op deze manier zijn we in staat keuzes hierin te faseren.
Taalonderwijs kan een sleutel zijn om ook ouders te bereiken en te ondersteunen.’
Annelies Smits, Openbaar Onderwijs Houten
Om de effectiviteit van het onderwijs te verhogen is het daarnaast wenselijk om vanaf de Peuterschool (VVE) al te starten met taalonderwijs en een doorlopende lijn te ontwikkelen naar het primaire onderwijs.
Voortgezet onderwijs
Voorlopige aanname is dat in 2016 ca. 30 leerlingen gebruik zullen maken van schakelklassen. Vanuit andere naburige gemeenten zal de instroom eveneens sterk stijgen. Zoals vermeld is de huidige capaciteit van de ISK in Utrecht hier niet op berekend. Dit betekent een nieuwe ontwerpopgave. De directeur van de ISK heeft de voorkeur
uitgesproken voor een duurzame oplossing door middel van de ontwikkeling van dependances per regio om de kwaliteit en kennis te behouden. Afhankelijk van de omvang van de instroom kan het aantal dependances groeien of krimpen.
Daarnaast is een nieuwe ontwerpopgave nodig voor taalondersteuning voor kinderen die na maximaal 2 jaar ISK doorstromen naar het
reguliere voortgezet onderwijs en voor jeugdigen van 16 tot 23 jaar.
Acties
Primair onderwijs
Met het primair onderwijs is intensief overleg over de opvang van meer statushouders. Vanuit de gemeente hebben we als
ontwikkelopdracht meegegeven:
- Ontwikkel een gemeenschappelijke voorziening 2de
taalverwerving ten behoeve van kinderen van statushouders in
22
het primair onderwijs in Houten in een doorlopende leerlijn van VVE naar basisonderwijs.
- Sluit daarbij aan op het taal- en ontwikkelingsniveau van de kinderen: zo zwaar als nodig, zo licht als mogelijk en zo thuisnabij als mogelijk.
- Maak zo efficiënt mogelijk gebruik van de bestaande
voorzieningen en middelen: VVE, Vrijwilligersveld, bibliotheek, LOHAN regeling, regeling OnderwijsAchterstandenBeleid (OAB).
Voorstel van de onderwijsbesturen is om het huidige gedifferentieerde aanbod van taalonderwijs in de vorm van een taalbad de kans te geven die het verdient, door:
1. Verdubbeling van de capaciteit van het taalbad in
gedifferentieerd aanbod, waarbij de maximale ondersteuning is: 3 dagdelen taalonderwijs door de docent 2de taalverwerving (in analogie naar schakelklassen), waarbij ouders verplicht 10 x 1 dagdeel meedoen. Kinderen krijgen ondersteuning zo lang als nodig, waar mogelijk in samenwerking met genoemde partners.
2. Uitbreiding naar de groepen 1&2, omwille van de doorlopende leerlijn, en vanuit de overtuiging dat juist de verbinding met de omgeving uiteindelijk de beste optie is.
3. 2de locatie voor taalbad in Noord West Houten. De verdubbeling van de instroom in de eerste helft van 2016 vraagt om een verdubbeling van de capaciteit en een tweede locatie voor het taalbad. Voorstel is om er één in NO en één in NW te huisvesten, gezien de huisvesting van de statushouders.
Voor de leerlingen in Zuid moet onderzocht worden hoe deze leerlingen kunnen aansluiten.
Tot slot doen de besturen Primair Onderwijs de aanbeveling om bij gemeente een coördinator aan te wijzen, gezien de vele beleidsvelden die moeten worden verbonden.
Het primair onderwijs heeft een duidelijk beeld van wat er nodig is en met welke partners zij hieraan vorm wil geven. In samenwerking met partners als Peuterschool, Van Houten & CO, Wereldhuis, Bibliotheek en Educatie aan de Slinger zien zij mogelijkheden voor een palet aan activiteiten dat taalonderwijs aan kinderen verbindt met
ondersteuning van de ouders, mede gericht op eigen kracht en de opbouw van een eigen sociaal netwerk in de Houtense samenleving.
Een inspirerende visie, ontworpen vanuit de behoefte van de nieuwkomer is te vinden in onderstaande mindmap.
23
24
Voortgezet Onderwijs
De urgentie is besproken tijdens het regionaal bestuurlijk overleg Onderwijs. Op 18 december a.s. gaat Wethouder Onderwijs, samen met zijn collega uit Nieuwegein namens Lekstroom hierover in gesprek met wethouder Onderwijs van Utrecht.
Daarnaast heeft Houtens contact gezocht over de blijvende behoefte aan taalonderwijs bij ISK-leerlingen die recentelijk bij hen zijn ingestroomd.
Houtens geeft aan een actieve rol te willen vervullen bij de inrichting van taalvoorziening voor de instromers vanuit het ISK. Zij zullen aansluiting zoeken bij het netwerk dat ons voor ogen staat voor het PO.
De ambitie van het Houtens reikt verder dan alleen taal. Zij zien het als hun maatschappelijke opdracht om deze jongeren deelgenoot te laten worden van de Houtense samenleving. Zij willen daarom de school aanbieden als ontmoetingsplek voor deze doelgroep in samenwerking met maatschappelijke partners, zoals ook beschreven voor het PO.
‘Laten we vanaf het begin investeren in de kracht van deze jongeren. Ik wil graag van ze horen wat zij te bieden hebben en wat zij nodig hebben om dit de kansen te geven die het verdient.’
Ad van Andel, Houtens
Kosten
Huidig budget
Bij het huidige budget (€50.000,-) is altijd aangegeven dat dit slechts een startkapitaal kan zijn. Voorstel van het PO; een verdubbeling van de capaciteit, zou betekenen dat we max. tot de zomer kunnen financieren.
Voor de 2de helft van 2016 moet opnieuw bekeken worden wat de behoefte is en welke middelen hiervoor ter beschikking staan of
vrijgemaakt kunnen worden. We reserveren hiervoor vooralsnog opnieuw
€50.000,-.
Voor het VO moet de inhoud nog verder worden uitgewerkt en is dus niets te zeggen, behalve dat er apart aanvullend bekostigd moeten worden.
Middelen 2016
Voor zowel primair als voortgezet onderwijs:
1 Rijksbekostiging onderwijs
2 LOWAN (impulssubsidie €10.000,- aan te vragen door
onderwijsinstelling met meer dan 4 statushouders per school, niet langer dan een jaar in Nederland)
3 OAB (rijksbijdrage aan gemeenten) Ad. 1) Rijksbekostiging
De bekostiging van het onderwijs op basis van de zogenaamde
‘leerlinggewichten’ (extra bijdrage per leerling met een bijzondere achtergrond, in dit geval een vluchteling) blijkt in de praktijk zeer weerbarstig en komt slechts beperkt los. Het is een zeer bureaucratisch proces, met weinig oog voor de behoefte van de school en de leerling. De eerste bezwaarprocedure van een onderwijsbestuur bij het Rijk loopt. In ieder geval zal deze bekostiging achteraf plaatsvinden.
Ad. 2) LOWAN
Dit betreft een incidentele bijdrage aan te vragen door schoolbesturen als zij voor het eerst 4 leerlingen binnen krijgen, niet langer dan 1 jaar in
25
Nederland. Op dit moment is nog slechts 1 school in aanmerking gekomen. Hier ligt een potentieel van €40.000,-
Ad. 3) OAB (€108.000,-)
Op basis van de huidige regeling OnderwijsAchterstandenBeleid (OAB) zal het lage percentage allochtonen in Houten en een peildatum van om de 4 jaar niet op korte termijn tot significante verhoging van budgetten leiden.
Op dit moment gaat het volledige budget naar VVE, aangevuld met een gemeentelijke bijdrage. Dit biedt dus geen dekking voor de
taalvoorziening. Mogelijkerwijs pakt een nieuwe rekenmethode gunstig uit voor de gemeente Houten en wordt het bedrag €124.000,-. Voor de G4 pakt de nieuwe rekenmethode slechter uit en zij zijn hiertegen in het geweer gekomen. Het is nog onduidelijk hoe dit verder afloopt.
Ad. 4) Leerlingenvervoer
Voor leerlingenvervoer is in 2016 €25.000 gereserveerd.
Risico’s
-Financieel tekort
Het is nog niet duidelijk of € 100.000,- voldoende zal zijn om de kosten voor het primair onderwijs in 2016 te dekken. Verder is er nog geen budget voor een taalvoorziening en voor voortgezet onderwijs.
-Samenwerking Primair Onderwijs
De kansen die ontstaan door samenwerking met partners, zijn nog niet met alle partijen besproken, laat staan verwerkt in opdrachten voor 2016.
-Thuiszitters
Gezien de grote druk op de voorzieningen en het feit dat we geen invloed hebben op het tempo van de instroom in de regio is er geen garantie dat
de voorzieningen op tijd en met voldoende capaciteit beschikbaar zijn.
Mogelijk kunnen we thuiszitters niet voorkomen voor deze doelgroep.
-Regionale aanpak
Acties op het gebied van het voortgezet onderwijs vereisen een
bovenregionale aanpak en afstemming. Dit kan gevolgen hebben voor de snelheid van handelen. Zowel op bestuurlijk als ambtelijk niveau zetten we druk op het proces. In het bestuursakkoord VNG RIJK wordt wel een aankondiging van een aanvullende voorfinanciering gedaan. Daarover is meer bekend in april 2016.
Werk, inkomen en participatie Huidige situatie
Asielzoekers komen in een volledig afhankelijke status binnen in
Nederland. Vanaf het moment dat iemand zich vestigt in Houten, start de eerste opbouw van een nieuw leven. Het kunnen voorzien in de eigen basisbehoeften is daar een essentieel onderdeel van. Werk & Inkomen regio Lekstroom (WIL) verzorgt namens de gemeente de uitkering, de oriëntatie op werk en de bijzondere bijstand.
- Oriëntatie op werk: Dit is in een vroeg stadium van belang. Via WIL wordt gebruik gemaakt van werkcoaches. Er vindt
afstemming plaats met maatschappelijke begeleiding over een effectieve toeleiding. Ook vanuit het netwerk van vrijwilligers kan al veel worden gedaan. In 2016 worden verdere afspraken gemaakt over afstemming tussen de maatschappelijke
begeleiding en de werkcoach.
26
- Uitkering: De aanvraag van een uitkering vindt plaats met behulp van vanHouten&co. De aanvragen worden vlot afgewikkeld.
- Bijzondere bijstand: Statushouders leven op een minimum niveau. In die zin maken statushouders gebruik van de gangbare regeling voor minimabeleid en bijzondere bijstand.
Veel “normale” kosten zijn niet vanzelfsprekend op te brengen vanuit de bijstandsuitkering. Het gaat dan bijvoorbeeld om (een lening voor) inrichtingskosten, reiskosten voor taal-/
inburgeringscursussen, eigen bijdragen onderwijs en leermiddelen.
- Inburgering en taal: De verplichte inburgeringscursus ( deze betaalt de statushouder zelf via een lening met DUO) blijkt in de meeste gevallen niet toereikend om een opleiding te volgen of aan het werk te kunnen. Gerichte inzet van WEB middelen (Wet Educatie en Beroepsgericht onderwijs) geven daartoe wel de mogelijkheid. Op dit moment worden deze middelen via de centrumgemeente regionaal gebundeld.
Nieuwe opgave
Integratie en participatie zien we als cruciale succesfactoren bij de opvang van statushouders. Dit blijkt ook uit het inwonersberaad, zeker wanneer het aantal statushouders toeneemt.
Hoe zorgen we dat statushouders zo snel mogelijk Nederlands leren? Hoe gaan we om zoveel verschillende culturen en met de religieuze verschillen? Kunnen zij zich aanpassen aan onze cultuur? Kan onze cultuur het wel aan?
Is het wel verstandig om groepen bij elkaar te plaatsen?
Quotes uit inwonersberaad
Vanaf de start in Houten zal oriëntatie op opleiding, werk en
zelfredzaamheid een essentieel thema zijn. De huidige instroom van asielzoekers bestaat voor een groot deel uit hoogopgeleide mensen. Van hun kwaliteiten en ervaringen willen we graag gebruik maken. Dit vereist dat we snel inzicht moeten verkrijgen in hun opleidings- en
werkachtergronden. Vervolgens kunnen we samen met de Houtense inwoners, organisaties en werkgevers zoeken naar passende
mogelijkheden voor (taal)stageplekken, vrijwilligersplekken en
werkervaringsplaatsen en betaald werk voor statushouders in Houten. Bij participatie en integratie spelen veel partijen een rol. Het optimaliseren van de afstemming en samenwerking is eveneens een belangrijk punt van aandacht. In het kader van een gelijk speelveld, hoort hier ook de
aandacht voor andere specifieke groepen met een afstand tot de arbeidsmarkt thuis.
Acties
Ter voorbereiding op de nieuwe opgave worden de volgende acties voorgesteld:
1. Experiment ‘Aan de slag met de participatieverklaring’.
In de participatieovereenkomst worden vanaf het begin afspraken gemaakt met de statushouder over het traject dat iemand kan volgen als voorbereiding op de arbeidsmarkt (inclusief vrijwilligerswerk etc.). Dit wordt in het bestuursakkoord genoemd als onderdeel van de inburgering.
27
In Houten willen we de participatieverklaring zo spoedig mogelijk invoeren. Hiervoor zullen we een plan van aanpak opstellen. Daarin nemen we mee hoe de participatieverklaring voor andere Houtense inwoners kan worden ingevoerd. Dit wordt in het kader van het gelijke speelveld uitgewerkt. Dat kan uiteindelijk leiden tot een Houtens werkbedrijf met de volgende uitgangspunten:
- Het ‘Houtens werkbedrijf’ is een werktitel voor een samenspel van activiteiten, gericht op mens- en (lokale) marktontwikkeling.
- Voor en door bewoners en lokale organisaties.
- Met de mogelijkheid voor mensen ‘met een afstand tot de arbeidsmarkt’ om zich te ontwikkelen.
- Door in samenwerking met maatschappelijke organisaties en lokale ondernemers actief te worden in de lokale economie.
- En deze lokale economie mede daardoor duurzaam te ontwikkelen
Inwonersberaad Houten
2. Werkafspraken met relevante partners binnen de gemeente Met WIL en andere relevante partners maken we afspraken op de volgende terreinen:
- Een effectievere inzet van de werkcoach (bijvoorbeeld speciaal voor Houten, of met de expertise vluchtelingen).
- Voorlichtingsactiviteiten over arbeidsmarkt en werk, voor vluchtelingen en vrijwilligers (taalstages, werkstages, Meet&Greet, etc.).
- Versterking van de samenwerking tussen WIL, Krachtfabriek, vanHouten&co (vrijwilligers) en regionaal werkgeversnetwerk in Houten en in de regio.
- In samenwerking met vanHouten&co, Krachtfabriek en andere vrijwilligersorganisaties en netwerken extra inzet doen op het gebied van trajectbegeleiding en job coaching.
Ten aanzien van het minimabeleid en bijzondere bijstand:
- Met WIL is in regionaal verband een gezamenlijk collegevoorstel gemaakt, waarin de bijzondere bijstand (reiskosten ten behoeve van inburgeringscursus en leermiddelen) effectief kan worden toegepast.
- Naar voorbeeld van de andere regiogemeenten willen we actieve ondersteuning bieden bij het initiatief om in onze gemeente een stichting Leergeld Houten op te richten. Doel is om kinderen in armoedesituaties financieel te ondersteunen bij de aanschaf van de benodigde leermiddelen. Een dergelijke stichting is er nog niet in Houten. Op verzoek van de afdeling samenleving heeft
vanHouten&co aangeboden om via het netwerk een bestuur samen te stellen voor de op te richten stichting Leergeld Houten.
28
Daarmee komt een dergelijke minimavoorziening ten goede aan alle Houtense minima.
- Vanuit de vroegere WEB (Wet Educatie en Beroepsgericht onderwijs) middelen is per 1 januari 2015 € 83.196,- beschikbaar gekomen voor educatiemiddelen. Inzet van deze middelen wordt op dit moment bepaald door de centrumgemeente Utrecht. In 2016 willen we directer betrokken worden bij de besteding van deze middelen en deze gerichter inzetten ter ondersteuning van de participatie in Houten.
Burgerinitiatieven
Naast de acties die door maatschappelijke organisatie in gang worden gezet, zijn er ook diverse burgerinitiatieven die integratie en participatie van statushouders bevorderen.
In 2015 is door ervaren [oud] leerkrachten de TaalSpeelGroep opgezet. Daarbij is ook gestart met een samenwerking met Educatie aan de Slinger en Kunstcentraal om vorm te geven aan kennismaking met en deelname aan culturele activiteiten door de kinderen.
Theater aan de Slinger organiseert ieder jaar voor de kerst een gezellige avond uit voor diegenen die zich juist in deze
feestmaand alleen voelen. Deze keer is dat de film ‘De Hollandse delta’, muzikaal begeleid door het Nederlands Studentenorkest. Een voorstelling waar geen taal aan te pas komt is in de ogen van theaterdirecteur Arjen Berendse
uitermate geschikt om ook de nieuwkomers in Houten voor uitnodigen. Zij zijn dan ook van harte welkom.
Uit het inwonersberaad kwamen eveneens veel ideeën naar voren. Een greep uit de opbrengst:
‘Organiseer buurtgerichte ontmoeting, bv een buurt BBQ, buurt voetbal of buurtkinderfeest’
‘Organiseer een interculturele huiskamer waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en samen eten en drinken’
‘Gebruik cultuur als bindmiddel, bv musici bij elkaar zetten uit diverse landen en uit Houten’
‘ Zet een (digitale) vraag en aanbodmarkt op’
‘Organiseer contactmomenten tussen Houtense jongeren en statushouders en laat ze elkaar hun verhaal vertellen’
‘ Creëer een denktank sociale cohesie samen met statushouders’
‘Samen doen is soms veel effectiever dan samen praten!’
Quotes Inwonersberaad
Zie voor meer tips en ideeën uit het inwonersberaad de website van de gemeente. Daarin is een uitgebreid verslag van het inwonersberaad te vinden.
29
Kosten
Kerncijfers
Bij een toename van het aantal statushouders, zullen de uitgaven op het gebied van werk en inkomen toenemen. Op basis van voorlopige
berekeningen van WIL gaat het om de volgende kerncijfers:
- Verstrekking Bijstandsuitkering: circa €13.000, - op jaarbasis.
- Beroep bijzondere bijstand: inrichtingskosten lening €4000, - na drie jaar afbetaling omzetten in gift
- Overige kosten bijzondere bijstand / minimabeleid ( ten behoeve van Leermiddelen eigen bijdragen etc. volgens WIL 8.000 - Op grond van de instroom in 2015, en de prognose voor 2016 kunnen we uitgaan van een uitbreiding van 70 tot 80 woningen en van 70 tot 80 uitkeringen (al dan niet gezinsuitkeringen). Dit zou betekenen dat er een extra beroep wordt gedaan op de bijzondere bijstand van 70 x €5.500 =
€385.000,- of meer.
Daarnaast dienen we rekening te houden met de uitvoeringskosten voor WIL. WIL gaat uit van een integrale kostprijs van € 4.740,- per uitkering per jaar (Begroting 2016).
Dekking
- Educatiebijdrage Houten via regiogemeente € 83.196,00 - In het bestuursakkoord wordt een extra bedrag van 50 miljoen
genoemd ter bekostiging van de financiële effecten op de participatiewet. Dit is een voorfinanciering, die specifiek voor statushouders wordt toegepast. Het is een open einde regeling.
De regeling gaat in januari in.
- In de COA bijdrage €2370, - zit ook het bedrag bedoeld voor oriëntatie op participatie en werk (zie ook onderdeel maatschappelijke begeleiding).
Consequenties Bestuursakkoord Participatiewet
In het bestuursakkoord krijgen gemeenten voor 2016
€ 50 miljoen extra om de hoge instroom van vergunninghouders in de bijstand te bekostigen. Het bedrag van € 50 miljoen is geen maximum bedrag wat aan gemeenten beschikbaar wordt gesteld, maar is een open einde regeling. Het Rijk zal de kosten vergoeden op basis van nacalculatie.
De doelgroep 'statushouders in de gemeente’ zal deel uitmaken van de reguliere groep bijstandsgerechtigden en dus volledig meelopen op de grondslagen met betrekking tot de bijstand.
In de Voorjaarsnota zal verder worden gekeken wat de totale behoefte aan financiering voor het jaar 2016 en 2017 is. Afgesproken is ook dat er gezocht wordt naar een systematiek waarbij het geld de statushouder volgt. De gemeenten mogen geen materiële hinder ondervinden van de presentatie van deze regeling als kasschuif.
Bijstelling en dekking in voorjaarsnota
Het huidige bestuursakkoord en de financiële afspraken die hierin zijn opgenomen moeten de eerste kosten dekken. De VNG zal in februari financiële onderbouwingen aanleveren bij het Kabinet voor de extra kosten die gemeenten maken als gevolg van de hoge instroom van vluchtelingen op het terrein van gezondheidszorg, jeugdzorg, onderwijs en WMO. Dit zal de inzet worden voor een aanvullend bestuursakkoord in het voorjaar van 2016. Verwacht wordt dat dit akkoord in april wordt
30
afgerond. Bijstellingen van ramingen zijn dan ook aan de orde. Vanuit het Kabinet is in het huidige bestuursakkoord de toezegging gedaan dat de financiële dekking hiervan wordt opgenomen in de voorjaarsnota.
Deze punten uit het akkoord zijn de voorwaarden waarmee gemeenten over voldoende middelen kunnen beschikken om de medebewindtaken op het gebied van de asielproblematiek te kunnen uitvoeren.
Risico’s
- Op dit moment is de definitieve tekst van de Voorjaarsnota ten aanzien van de regeling nog niet bekend. De consequenties daarvan worden in de Voorjaarsnota en meicirculaire bekend gemaakt.
- De WIL heeft aangegeven dat er een aanpassing komt ten aanzien van uitvoeringskosten en gerelateerde kosten. De te verwachten extra kosten kunnen worden gedekt uit de extra te beschikken budgetten van SZW.
- Er wordt een sterke stijging van kosten van minimabeleid verwacht ( ca €9000,- per gezinshoofd)
ZORG Huidige situatie
De groep vluchtelingen is een kwetsbare groep. Het gaat vaak om mensen die onvrijwillig zijn vertrokken uit eigen land, gecombineerd met
oorlogservaringen en mogelijk ook persoonlijke trauma’s. Ook de reis van eigen land naar Nederland had, zoals we hebben kunnen zien veel risico’s in zich. Daarom is extra aandacht voor zorg noodzakelijk.
Tijdens hun verblijf in een AZC, ontvangen vluchtelingen via de arts die aan het AZC is verbonden. Bij verhuizing naar Houten worden
statushouders aangemeld bij de huisartsen in het EMC bij hen in de wijk.
Alleen bij bijzondere omstandigheden ( bijvoorbeeld een trauma of fysieke handicap) wordt dit gemeld aan vanHouten&co. Als er aanleiding is voor extra of gespecialiseerde zorg, wordt via huisartsen of het sociale team 2e lijnshulpverlening ingezet. Er zijn geen signalen dat het aantal statushouders in 2015 heeft geleid tot enig knelpunt met betrekking tot de gezondheidszorg. Vanuit vanHouten&co wordt ook doorverwezen naar het sociaal team, in verband met kortdurende hulp. In 2015 gaat het om 6 casussen. Wat betreft jeugd is de mogelijkheid om vanuit onderwijs te verwijzen naar sociaal team. Voorover bekend is dat in 2015 niet gebeurd.
Nieuwe opgave
De komst van een grotere groep statushouders zal leiden tot een toename van het aantal patiënten in de 1e en 2e lijnszorg. Tevens zal er naar verwachting meer beroep gedaan worden op het sociale team en de jeugdgezondheidszorg.
Acties
In verband met de verwachte toename van het aantal statushouders is in december 2015 contact opgenomen met ZorginHouten om af te stemmen of er actie nodig is ten aanzien van de huisartsenzorg voor de
statushouders. Aandachtspunt is in ieder geval de inzet van tolken en de
31
inzet Welzijn voor Elkaar. Bij niet medische klachten kunnen huisartsen patiënten doorverwijzen naar Welzijn voor Elkaar.
Vanuit het sociaal team is aangegeven dat een heldere taakafbakening tussen vrijwilligers/ coördinator vluchtelingen en sociaal team
noodzakelijk is. Het sociaal team verwacht een toename, van 6 naar 20 casussen (op basis van 2015). Daarom wordt een overleg ingesteld waarin de overdracht of cliëntbespreking tussen maatschappelijke begeleiding en sociaal team kan worden besproken.
Daarnaast zal overleg plaatsvinden met de GGDrU, die vanaf 2016 de jeugdgezondheidszorg voor alle kinderen van 0-19 jaar in Houten uitvoert.
Via de Peuterschool en Onderwijs ( PO en VO) zal er extra aandacht zijn voor de gezonde ontwikkeling van kinderen, en zo nodig doorverwijzing naar het sociaal team.
Tot slot zal ook contact gezocht worden met de zorgverzekeraar in het kader van de dekking van medische kosten, bijvoorbeeld op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg.
Kosten
In deze fase is nog niet te vast te stellen wat kosten voor dit domein zullen zijn.
Risico’s
- Aanspraak op 2e lijnshulp is moeilijk in te schatten.
- Beroep op het sociale team kan groter zijn dan verwacht.
32
5. Communicatie
Dit plan van aanpak voor communicatie en participatie heeft betrekking op de opvang en integratie van vluchtelingen met een verblijfsvergunning (statushouders). Mocht er op enig moment concreet sprake zijn van de komst van een (crisis)noodopvang dan wel een satelliet AZC dan wordt daarvoor uiteraard een passend communicatie- en participatietraject ingezet dat recht doet aan de dan spelende belangen van betrokkenen en aan het democratisch proces dat daarbij hoort.
Over de opvang en integratie van vluchtelingen leven in Houten
verschillende ideeën en gevoelens. De betrokkenen zijn ruwweg in drie categorieën in te delen.
Inwoners, organisaties en bedrijven die positief staan tegenover de komst en opvang
Inwoners, organisaties en bedrijven die neutraal staan tegenover de komst en de opvang
Inwoners, organisaties en bedrijven die negatief staan tegenover de komst en de opvang
Bij de communicatie over en ten behoeve van de opvang en integratie van vluchtelingen met een verblijfsvergunning in Houten staan daarom twee vraagstukken voorop: a] Hoe houden we zoveel mogelijk rekening met ieders belangen en ideeën? en b] Hoe zorgen we dat er aansluiting komt en blijft met en tussen alle betrokkenen? Dialoog is daarbij van groot belang met name als het gaat om zorgen die leven over de woning- en arbeidsmarkt, integratie, onderwijs, zorg en veiligheid.
Rekening houden met de belangen van alle betrokkenen
Belangrijk bij de aanpak van de problematiek en dus ook de communicatie is dat er voortdurend oog is voor alle verschillende ideeën en opvattingen over het vluchtelingenvraagstuk. Of die nu positief, neutraal of negatief zijn. Dat vraagt om een open en eerlijke communicatie. Met andere woorden: we maken successen op het gebied van opvang/integratie in Houten zichtbaar, maar staan zeker ook open voor zorgen, kritiek en bezwaren en spelen daarop in.
Voor wat betreft de insteek van de inhoud van de communicatie over statushouders geldt echter wel de feitelijke situatie: het opvangen van door het Rijk aan de gemeente toegewezen statushouders is een wettelijke plicht is die volbracht moet worden.
Werken met Factor C en leefstijlen
De omstandigheden zullen voortdurend veranderen. Op dit moment worden voor de eerste helft van 2016 58 vluchtelingen verwacht, maar dit aantal zal in 2016 (schoksgewijs) oplopen tot naar verwachting 200. In elke fase van het proces moeten we goed kijken welke belanghebbenden en actoren betrokken willen c.q. moeten worden, welke
kernboodschappen we willen communiceren en welke
communicatiemiddelen we daarvoor inzetten. Het is zaak voortdurend te monitoren wat er speelt en daarop de communicatieaanpak aan te passen. Kortom: communiceren volgens het Factor C principe en de leefstijlmethode die we al jaren in Houten hanteren.
