Boekbespreking
Drie deeltjes uit de serie 'Basisvorming'
N a t u u r - en scheikunde: H . P . H o o y m a y e r s , P . L . L i j n s e , W. de V o s - 91 p.
B i o l o g i e : A . J . T r e f f e r s , A . J . W a a r l o - 78 p.
Wiskunde: H . G . B . B r o e k m a n , J . van D o r m o l e n - 95 p.
U i t g . : M a r t i n u s N i j h o f f , L e i d e n , 1989
I S B N 9 0 - 6 8 9 0 - 1 6 4 8 , 9 0 - 6 8 9 0 - 1 7 0 2 , 9 0 - 6 8 9 0 - 1 7 3 7
1. Inleiding
In de loop van 1989 heeft uitgeverij M a r t i n u s N i j h o f f een serie boekjes over de basisvorming uitgebracht. D e serie bestaat uit d r i e a l g e m e n e deeltjes (over b a s i s v o r m i n g a l g e m e e n , d i f f e - rentiatie en meer taligheid) en vakdeeltjes voor de 14 v a k k e n i n de b a s i s v o r m i n g . D e boekjes staan o n d e r r e d a c t i e v a n H . P . H o o y m a y e r s , J . J . Peters en C . J . M . Schuyt.
V o l g e n s het "Ten G e l e i d e " z i j n de boekjes bedoeld o m "do- centen die met basisvorming te maken k r i j g e n een steun i n de rug te geven. Z e behandelen de centrale thema's voor de b e - treffende vakgebieden en geven aan hoe b a s i s v o r m i n g gestalte gegeven k a n worden".
Sinds kort weten we uit het regeerakkoord dat alle docenten w e r k z a a m i n de eerste fase van het voortgezet o n d e r w i j s i n d e r - daad met b a s i s v o r m i n g te maken gaan k r i j g e n . H e t regeerakkoord v e r m e l d t dat "te b e g i n n e n op 1 augustus 1991 een v o o r alle scholen g e l i j k m i n i m u m pakket basisvorming i n de leerstof w o r d t i n g e b o u w d . " A l l e reden dus o m kennis te nemen van de boekjes over de b a s i s v o r m i n g voor "onze" v a k k e n : n a t u u r - en s c h e i k u n d e , biologie en w i s k u n d e .
D a a r b i j is het goed o m te bedenken dat de boekjes niet z i j n geschreven als nadere u i t w e r k i n g van de v o o r l o p i g e e i n d t e r m e n . D e auteurs geven o n a f h a n k e l i j k daarvan h u n visie op de v a k k e n i n de b a s i s v o r m i n g . V o o r zover w i j weten z i j n dit de eerste p u - blicaties - naast de eindtermen - w a a r i n ingegaan w o r d t op de i n h o u d e l i j k e en didactische v o r m g e v i n g van de v a k k e n i n de toe- komstige b a s i s v o r m i n g .
2. Natuur- en scheikunde
H o e anders is n a t u u r - en scheikunde i n de basisvorming? Dat is de vraag die z i c h opdringt b i j het lezen van het deeltje "natuur- en scheikunde". Volgens de auteurs is het a n t w o o r d d u i d e l i j k : heel anders. In een vlot leesbaar betoog nemen z i j de lezer mee v a n u i t het h u i d i g e "disciplinegerichte" n a t u u r - en s c h e i k u n d e - o n d e r w i j s naar het toekomstige "werkelijkheidsgerichte" o n d e r - w i j s . A a n s l u i t e n b i j de leefwereld van leerlingen is daarbij een centraal thema. Dat de auteurs veel gebruik maken van resulta- ten van d i d a c t i s c h onderzoek ligt - gezien hun achtergrond - voor de hand.
H e t boekje begint met de i d e e ë n van de W R R over basisvor- m i n g en de r o l van n a t u u r - en scheikunde d a a r i n . Dat leidt tot de c o n c l u s i e dat er een v e r s c h u i v i n g dient op te treden v a n
" o n d e r w i j s dat een o r i ë n t a t i e geeft op de w e t e n s c h a p p e l i j k e disciplines n a t u u r - en scheikunde" naar "onderwijs dat ons een n a t u u r - en scheikundige o r i ë n t a t i e geeft op de w e r e l d o m ons heen" (pag. 22). E e n conclusie die w i j van harte o n d e r s c h r i j v e n .
In h o o f d s t u k 2 laten de auteurs z i e n dat er verschillende kanten zitten aan het "aansluiten b i j de leefwereld van l e e r l i n - gen". H e t is niet alleen een kwestie van meer g e b r u i k van c o n - text i n het o n d e r w i j s , zoals b i j v o o r b e e l d i n het nieuwe e x a m e n - programma natuurkunde C / D - n i v e a u (voor het eerst afgenomen i n
1989 en niet i n 1991 zoals op pag. 85 a b u s i e v e l i j k v e r m e l d staat).
H e t p r o b l e e m zit dieper. A a n s l u i t e n b i j de leefwereld van leerlingen betekent volgens de auteurs ook r e k e n i n g houden met denkbeelden van leerlingen. E n dat is nu j u i s t zo m o e i l i j k . In ons h u i d i g e onderwijs wordt v r i j w e l v o l l e d i g v o o r b i j gegaan aan wat de leerling al denkt en weet voordat h i j o f z i j de n a t u u r - kundeles binnenstapt. Betoogd wordt dat er een p r i n c i p i e e l v e r - s c h i l bestaat tussen op een natuurwetenschappelijke manier naar de wereld k i j k e n en onze gewone manier van doen. D a a r b i j komt nog dat i n t u ï t i e v e d e n k b e e l d e n zeer resistent b l i j k e n te z i j n tegen b e ï n v l o e d i n g d o o r o n d e r w i j s . V o o r veel leerlingen z i j n b i j v o o r b e e l d v e r w a r m e n en afkoelen twee verschillende zaken.
H e t eerste is iets wat gedaan moet w o r d e n d o o r mensen o f apparaten, het tweede gaat vanzelf: warmte ontsnapt naar b u i t e n en k o u komt naar b i n n e n .
N a t u u r k u n d i g gaat het echter o m hetzelfde p r i n c i p e . N a t u u r - k u n d i g en s c h e i k u n d i g i n z i c h t leidt "tot anders k i j k e n naar de
w e r k e l i j k h e i d " en dat gaat niet vanzelf. D e auteurs pleiten dan o o k v o o r een andere didactiek: een d i d a c t i e k die niet uitgaat van het "overdrachtsprincipe", maar van het " v e r a n d e r i n g s p r i n - cipe" (pag.45).
H e t derde hoofdstuk geeft een m o g e l i j k e concrete i n v u l l i n g van het n a t u u r - en s c h e i k u n d e - o n d e r w i j s op basis van de eerder geschetste gedachten. D e auteurs z i j n d a a r i n heel v o o r z i c h t i g : zo kan het w a a r s c h i j n l i j k , maar zeker weten doen we het niet. A a n de hand van een aantal voorbeelden uit de natuurkunde en de scheikunde w o r d t zichtbaar gemaakt, wat Het betekent o m uit te gaan van z i n v o l l e en b r u i k b a r e contexten. Z o passeren voor n a - tuurkunde contexten als bruggen, verkeer en m u z i e k de revue, t e r w i j l voor scheikunde een o r i g i n e e l en o n g e b r u i k e l i j k o n d e r - w e r p w o r d t u i t g e w e r k t : b e t o n . O p z i c h z i j n het i l l u s t r a t i e v e voorbeelden, maar het laat de vraag naar wat de i n h o u d van het onderwijs (een "programma") kan z i j n , nog onbeantwoord.
Dat i n hoofdstuk 4 geconcludeerd w o r d t dat er nog een lange weg te gaan is, is na het voorgaande geen verrassing meer. W e l verrassend is de conclusie dat er geen grote afstand is tussen de o p v a t t i n g e n v a n l e r a r e n e n e r z i j d s en de o p v a t t i n g e n v a n de eindtermencommissie natuur- en scheikunde en van de auteurs anderzijds. W i j v i n d e n de auteurs d a a r i n wat te o p t i m i s t i s c h . M e t b e t r e k k i n g tot de leraren w o r d t verwezen naar een onderzoek uit 1984, waarvan je je af kunt vragen o f die resultaten nu nog w e l g e l d e n . Wat dat betreft is het w a c h t e n op de resultaten van het onderzoek Inventarisatie N a t u u r w e t e n s c h a p p e l i j k e V a k - ken van de T U - T w e n t e om meer zicht te k r i j g e n op de k l o o f tussen het huidige o n d e r w i j s en het nieuwe.
O m het vernieuwde natuur- en s c h e i k u n d e - o n d e r w i j s gestalte te geven zal nog veel o n t w i k k e l i n g s w e r k en onderzoek moeten p l a a t s v i n d e n , zo concluderen de auteurs terecht. M a a r er zal ook verder nagedacht moeten w o r d e n over de weg er naar toe. M e t a l l e e n het "ideale" o n d e r w i j s i n beeld te brengen z i j n we er niet. D a a r b i j zal ook z o r g v u l d i g gekeken moeten w o r d e n naar de
"eigenaardigheden" van beide v a k k e n . H o e w e l beide v a k k e n veel v e r w a n t s c h a p v e r t o n e n , betekent d i t nog niet dat de s a m e n - voeging r i m p e l l o o s zal kunnen ver lopen . N a t u u r k u n d e en s c h e i - k u n d e - l e r a r e n hebben immers een lange gescheiden v a k t r a d i t i e achter de r u g .
E e n o m i s s i e v i n d e n w i j het feit dat er geen aandacht b e - steed w o r d t aan de problematiek van meisjes en n a t u u r k u n d e .
N o c h i n de analyse van de huidige situatie, noch i n de m o g e l i j k e oplossingen wordt er m e l d i n g van gemaakt. H e t l i j k t alsof de auteurs verwachten dat i n de nieuwe situatie het p r o b l e e m als het ware v a n z e l f oplost. Daar l i j k t ons het p r o b l e e m echter te
"resistent" voor.
O f d i t boekje tegemoet komt aan vragen waar leraren mee zitten wagen w i j te b e t w i j f e l e n . D a a r v o o r is het teveel geschre- ven vanuit de optiek van v a k d i d a c t i e k en te w e i n i g vanuit de lespraktijk van alledag. A a n de andere kant biedt het boekje w e l veel stof tot nadenken over het n a t u u r - e n s c h e i k u n d e o n d e r w i j s aan de leeftijdsgroep van 12-16 j a r i g e n . V o o r a l het "vertalen"
van resultaten van v a k d i d a c t i s c h onderzoek naar de b a s i s v o r m i n g v i n d e n w i j geslaagd. H e t biedt onderwijsconstructeurs o n g e t w i j - feld veel inspiratie b i j de v o r m g e v i n g van toekomstig n a t u u r - en s c h e i k u n d e - o n d e r w i j s .
3 . Biologie
D e k e r n v a n het boekje voor biologie bestaat uit een b e s c h r i j - v i n g v a n 35 concrete e i n d t e r m e n , d i t i n tegenstelling tot de andere besproken boekjes. Z e z i j n opgesteld o n a f h a n k e l i j k van de voorstellen van de eindtermencommissie.
D e eindtermen w o r d e n afgeleid van uitgangspunten en doelen van de basisvorming en ze worden beschreven als een logisch v e r v o l g op v e r n i e u w i n g e n i n de b i o l o g i e , met name gezondheids- educatie en n a t u u r - en m i l i e u - e d u c a t i e . D e algemene doelen w o r d e n a f g e l e i d uit v i j f pedagogische u i t g a n g s p u n t e n . D e z e w o r d e n per d o m e i n uitgewerkt. In het d o m e i n "kennis v a n leven"
w o r d e n als belangrijkste biologische principes genoemd: eenheid b i n n e n verscheidenheid, onderlinge a f h a n k e l i j k h e i d , k r i n g l o p e n , o n t w i k k e l i n g en evolutie, c o m m u n i c a t i e en gedrag, aanpassing en zelfregulatie, biologische r i t m e n . D e o p s o m m i n g van deze zeven b i o l o g i s c h e p r i n c i p e s doet een v e r k e e r d gekozen n i v e a u v e r - m o e d e n . B i j het lezen v a n de 35 e i n d t e r m e n w o r d t de lezer geconfronteerd met een te hoog ingeschat n i v e a u , ook al horen een tiental van de 35 eindtermen e x c l u s i e f b i j het hoger n i v e a u . D e eindtermen worden ingedeeld i n drie domeinen: kennis van l e v e n , v e r z o r g i n g v a n l e v e n , b i o l o g i e en samenleving. In het d o m e i n "kennis van leven" dienen biologische p r i n c i p e s volgens de auteurs zo geleerd te w o r d e n dat de o n d e r w e r p e n uit de andere domeinen erop aan k u n n e n sluiten. In de twee andere d o m e i n e n dient dan ook het accent op toepassing gericht te z i j n ,
m i l i e u - en gezondheidseducatie k r i j g t j u i s t d a a r i n een plaats.
In het h o o f d s t u k w a a r i n de eindtermen z i j n g e ë x p l i c i t e e r d w o r d e n de algemene vaardigheden onderverdeeld i n d r i e r u b r i e - ken: reflecteren en c o m m u n i c e r e n ; omgaan met kennis; waarderen en oordelen. D e algemene vaardigheden dienen i n uiteenlopende situaties g e b r u i k t te k u n n e n w o r d e n .
H e t gehele b o u w w e r k zoals i n d i t boekje is beschreven is consistent en d o o r z i c h t i g : telkens w o r d t teruggegrepen op v o o r - afgaande bespreking en de opgebouwde i n d e l i n g i n d o m e i n e n en vaardigheden w o r d t systematisch uitgewerkt i n de erop volgende h o o f d s t u k k e n . H e t boekje sluit af met een hoofdstuk over de n o o d z a k e l i j k e voorwaarden en s t r a t e g i e ë n voor de i n v o e r i n g v a n de basisvorming: bekwaamheden, s c h o l i n g , l e e r p l a n o n t w i k k e l i n g , begeleiding en t o e t s o n t w i k k e l i n g . D e auteurs beperken z i c h dus niet tot een v a k i n h o u d e l i j k e bijdrage; naast aandacht voor i m - p l e m e n t a t i e r i c h t e n ze z i c h op diverse plaatsen i n het boekje ook op didactische v o r m g e v i n g , meestal i n de v o r m van een toe- l i c h t i n g o p pedagogische uitgangspunten. A l l e op dat moment beschikbare relevante b r o n n e n , zoals W R R d o c u m e n t e n , wets- voorstel b a s i s v o r m i n g en memorie van t o e l i c h t i n g , z i j n g e b r u i k t en b o n d i g i n de b e s c h r i j v i n g e n b e t r o k k e n .
E e n v e r w i j z i n g naar het advies van de m i n i s t e r i ë l e commissies o n t b r e e k t echter. D a a r d o o r kan b i j sommige lezers de i n d r u k ontstaan dat d i t boekje de o f f i c i ë l e eindtermen bevat.
In v e r g e l i j k i n g met het voorstel van de e i n d t e r m e n c o m m i s s i e valt het v e r s c h i l i n m o e i l i j k h e i d s g r a a d sterk op. B i j d o m e i n 2
"verzorging van leven" z i j n de auteurs e r i n geslaagd de e i n d t e r - m e n op een r e a l i s t i s c h e r n i v e a u te b e s c h r i j v e n . D i t d o m e i n vertoont veel punten van overeenkomst met de voorstellen v a n de commissie. H e t derde d o m e i n "biologie en samenleving" bevat 6 e i n d t e r m e n , deze z i j n ook weer d u i d e l i j k m o e i l i j k e r van aard dan die van de m i n i s t e r i ë l e commissie. Z o n d e r een v e l d r a a d p l e - ging en onderzoek l i j k t ons het j u i s t inschatten van het beoogde n i v e a u ook een h a c h e l i j k e o n d e r n e m i n g .
V o o r a l o n t w i k k e l a a r s van n i e u w lesmateriaal voor b i o l o g i e - o n d e r w i j s i n de b a s i s v o r m i n g zullen van de u i t w e r k i n g van de auteurs g e b r u i k k u n n e n maken b i j de interpretatie van de o f f i - c i ë l e e i n d t e r m e n en b i j de verdere i n v u l l i n g v a n de niet door het eindtermenontwerp ingevulde o n d e r w i j s r u i m t e . E l k e eindter mencommissie heeft n a m e l i j k i n het tweede advies volgens m i n i s - t e r i ë l e opdracht 25% van de o n d e r w i j s t i j d niet i n g e v u l d .
D e auteurs gaan ervan uit dat d i t boekje op de eerste plaats bestemd is voor docenten die i n de toekomstige b a s i s v o r m i n g les zullen geven. A a n g e z i e n de voorgestelde eindtermen zo sterk af- w i j k e n van die van het eindtermenadvies zal deze doelgroep a l - leen maar i n v e r w a r r i n g raken. D e integratie van gezondheids- educatie en natuur- en m i l i e u - e d u c a t i e en de o n d e r b o u w i n g d a a r - van is i n dit boekje helder en realistisch beschreven. J a m m e r dat het n i v e a u zo slecht is ingeschat. Z o concreet op eigen houtje eindtermen i n v u l l e n , komt ons op het moment van v e r s c h i j n e n v e r w a r r e n d voor.
4. Wiskunde
In d i t boekje, w a a r i n de schrijvers proberen "te laten zien dat basisvorming op realistische w i j z e te concretiseren is, en i n de dagelijkse s c h o o l p r a k t i j k gestalte k a n k r i j g e n " ( U i t "Ten g e l e i - de"), neemt het hoofdstuk " O n t w i k k e l i n g e n i n het w i s k u n d e o n - d e r w i j s aan t w a a l f - tot zestienjarigen" een prominente plaats i n . H e t beslaat zo'n 40% van het boekje. Dat is een goede keus, gegeven de stand van zaken i n het w i s k u n d e - o n d e r w i j s m o m e n - teel. H e t w i s k u n d e - o n d e r w i j s is inderdaad v o l o p i n o n t w i k k e l i n g , met name dat voor leerlingen van 12 tot 16 jaar. T e g e l i j k s i g - n a l e r e n we een p r o b l e e m , n a m e l i j k , dat het m o m e n t e e l niet eenvoudig is o m de f e i t e l i j k e concretisering van de b a s i s v o r m i n g voor w i s k u n d e aan te geven. Deze tweeslachtigheid k o m e n we i n feite v o o r t d u r e n d tegen i n het boekje.
H e t boekje start met een schets van de positie van het vak w i s k u n d e i n de basisvorming op basis van het wetsvoorstel en de nota v a n de WRR. E e n wat stroef b e g i n , dat slechts algemene kaders oplevert. V o o r de f e i t e l i j k e effectuering van v e r n i e u w d w i s k u n d e - o n d e r w i j s l i j k e n de o n t w i k k e l i n g e n b i n n e n het w i s k u n - d e - o n d e r w i j s z e l f meer a a n k n o p i n g s p u n t te geven. U i t v o e r i g w o r d t ingegaan op de v e r a n d e r d e v i s i e op w i s k u n d e i n het o n d e r w i j s en vooral ook op de didactiek van het w i s k u n d e o n d e r - w i j s . H o e w e l de auteurs o p m e r k e n slechts een greep te hebben gedaan u i t de v e r s c h i l l e n d e a a n d a c h t s p u n t e n , is d i t een r i j k hoofdstuk geworden, w a a r i n een v a r i ë t e i t aan thema's de revue passeert: b i j v o o r b e e l d de d y n a m i e k v a n de w i s k u n d e , kennis en i n z i c h t , l e r e n d o o r d o e n , de realiteit van de w i s k u n d e . G e e n eenvoudige materie o m i n z i j n consequenties te o v e r z i e n , maar w e l een goede weergave van de centrale thematieken en i n z i c h - ten, zoals die momenteel gelden. A l verloochent de didactische
achtergrond van de auteurs z i c h niet. W e l b l i j v e n vragen o p e n , b i j v o o r b e e l d hoe z i c h het denken b i n n e n de w i s k u n d e w e r e l d v e r - houdt tot de i d e e ë n b i j de b a s i s v o r m i n g . E n over de v e r t a l i n g v a n de i d e e ë n naar de p r a k t i j k van het lesgeven van alledag.
V i s i e en d i d a c t i e k z i j n v a n groot b e l a n g , maar leveren geen p r o g r a m m a op voor de les van morgen.
D e prominente plaats die de d i d a c t i e k inneemt i n de discussie over v e r n i e u w d w i s k u n d e - o n d e r w i j s is overigens geen eenvoudige zaak. De schrijvers onderkennen d i t ook i n het derde hoofdstuk, getiteld "Doelen". N a een v e r k e n n i n g van de algemene doelen uit de adviezen over de voorlopige e i n d t e r m e n m e r k e n ze terecht op: " A a n g e z i e n de centrale o v e r h e i d terecht r u i m t e w i l laten voor de " v r i j h e i d van didactiek" i n het kader van " v r i j h e i d van o n d e r w i j s " w o r d t i n de o f f i c i ë l e s t u k k e n w e i n i g gezegd over d i d a c t i e k . D e c o n c r e t i s e r i n g van de algemene doelen m i d d e l s leerteksten en toetsen zal daarom voor de meeste leraren r i c h - t i n g g e v e n d z i j n . D i t legt een z w a r e d r u k op de auteurs van leerteksten en de samenstellers van toetsen." (p. 61). D e auteurs z i j n daar niet echt gerust op: " Z e k e r b i j het v a k w i s k u n d e speelt de visie op het vak é n op leren respectievelijk o n d e r w i j - zen bewust, maar vooral ook onbewust een grote r o l . Deze visie is i n veel gevallen niet i n overeenstemming met hetgeen nage- streefd w o r d t met de basisvorming w i s k u n d e en de i n v u l l i n g die daaraan gegeven w o r d t door de C o m m i s s i e O n t w i k k e l i n g W i s k u n - deonderwijs." (p. 88). E e n lastig probleem waarvoor de oplossing z i c h nog niet direct laat o m s c h r i j v e n . Wel een centraal thema.
O p de c o n c r e t e leerdoelen gaan de auteurs i n v i a bondige k a r a k t e r i s t i e k e n , g e ï l l u s t r e e r d met een aantal gevarieerde v o o r - b e e l d e n , v a n de zes voorgestelde deelgebieden u i t het advies e i n d t e r m e n van de C O W . V o o r de nieuwe gebieden, "Voortgezet rekenen" en " V e r b a n d e n , grafieken en functies", w o r d e n kaders en r i c h t i n g aangegeven. V o o r de bekender o n d e r w e r p e n , " A l g e - b r a , letterrekenen", "Meetkunde" en "Statistiek", w o r d t de r i c h - t i n g v a n v e r a n d e r i n g aangegeven. H o e w e l de s c h r i j v e r s niet schromen o m standpunten i n te nemen, - een voorbeeld: " W i j zetten daar - i n ieder geval wat het zogenaamde w o r t e l r e k e n e n betreft - grote vraagtekens b i j . " (p. 6 2 ) , - w o r d t er daarbij n a u w e l i j k s ingegaan op de f e i t e l i j k geformuleerde e i n d t e r m e n uit het advies. Z o b l i j v e n nog vele vragen, met name waar het de p r a k t i j k v a n lesgeven betreft, o n b e a n t w o o r d . O v e r i g e n s , de terughoudende o p i n i e van de schrijvers over het zesde leergebied
(?), " N i e u w e onderwerpen", is discutabel. Terecht w i j z e n ze op het risico van ongewenste o v e r l a d i n g van het p r o g r a m m a , een euvel waaraan v r i j w e l elk voorgesteld programma z i c h s c h u l d i g heeft gemaakt i n het verleden. E c h t e r , j u i s t i n t i j d e n van v e r a n - d e r i n g verdienen ook nieuwe onderwerpen, b i j v o o r b e e l d discrete w i s k u n d e , een kans i n het l i c h t v a n een z i c h v e r a n d e r e n d e maatschappij. N i e t bovenop het bestaande p r o g r a m m a , maar i n plaats van een deel ervan.
H e t boekje e i n d i g t met het hoofdstuk "Standpuntbepaling".
E e n wat v e r w a r r e n d slot. Wat b i j v o o r b e e l d te d e n k e n v a n de o p m e r k i n g : " V o o r het w e r k e n met b r e e d heterogene groepen d i e n t tevens als v o o r w a a r d e gesteld te w o r d e n een drastische klasseverkleining tot m a x i m a a l t w i n t i g leerlingen." (p. 80). E e n fraai perspectief voor leraren en leerlingen die het betreft, maar w e l wat suggestief, gegeven de ervaringen die z i j n opgedaan met heterogene groepen.
M a a r toch, een lezenswaardig boekje, vooral voor w i e wat meer w i l weten over de stand van zaken i n het d e n k e n over w i s k u n d e - o n d e r w i j s voor 12- tot 16-jarigen. E c h t e r tegelijk een boekje, dat veel vragen openlaat voor de docent die z i c h een concrete voorstelling probeert te maken van b a s i s v o r m i n g i n de p r a k t i j k . M a a r misschien is dat ook een weerspiegeling v a n de feitelijke situatie. Wie nu concreet aan de slag w i l met basis- v o r m i n g voor w i s k u n d e waagt i n zeker o p z i c h t een sprong i n het diepe. T e g e l i j k biedt het echter de kans, o m meer v o r m te geven aan v e r n i e u w d w i s k u n d e - o n d e r w i j s . "Niet omdat we v i n d e n dat het w i s k u n d e - o n d e r w i j s v a n n u slecht is en dat daar n o d i g v e r b e t e r i n g i n moet k o m e n . W e l o m d a t e l k e t i j d z i j n e i g e n o n d e r w i j s heeft. A l s de maatschappij verandert, moet het o n d e r - wijs ook veranderen. De manier van d e n k e n over het vak w i s - kunde als schoolvak heeft daarmee te maken." (p. 16). E e n o p i n i e die we van harte o n d e r s c h r i j v e n .
5. Conclusie
K i j k e n we terug naar het "Ten Geleide": "(De boekjes) behande- l e n de c e n t r a l e thema's v o o r de b e t r e f f e n d e v a k g e b i e d e n en geven aan hoe basisvorming gestalte gegeven k a n worden... D e boekjes z i j n daarom vooral bedoeld als steun i n de rug v o o r d o - centen die met basisvorming te maken k r i j g e n " , dan k o m e n we tot de volgende slotsom.
Deze d r i e , onderhoudend geschreven boekjes, behandelen i n -
derdaad "centrale thema's" van de verschillende v a k k e n : de o n t - w i k k e l i n g van d i s c i p l i n e g e r i c h t naar w e r k e l i j k h e i d s g e r i c h t o n d e r - w i j s b i j n a t u u r - en s c h e i k u n d e , de integratie van g e z o n d h e i d s - educatie en n a t u u r - en m i l i e u - e d u c a t i e b i j b i o l o g i e en de o n t w i k - k e l i n g van een realistisch p r o g r a m m a b i j w i s k u n d e . B i j n a t u u r - en scheikunde en b i j w i s k u n d e met veel aandacht voor d i d a c t i e k , maar met te w e i n i g i n f o r m a t i e v o o r de concrete i n v u l l i n g v a n de l e s p r a k t i j k van alledag. B i j b i o l o g i e vanuit een v e r n u f t i g t o t a a l - concept, maar met een te hoge inschatting van het n i v e a u van de b e s c h r e v e n e i n d t e r m e n . Daarmee z i j n deze lezenswaardige boekjes eerder b r o n van inspiratie voor de l e e r p l a n o n t w i k k e l a a r , leerboekauteur o f lerarenopleider, dan dat ze b r o n v a n "steun z i j n voor de docent" die direct v o r m moet geven aan de basis- v o r m i n g i n de klas.
R . de K i e v i t (natuur- en scheikunde) P. T i m m e r m a n s (biologie)
G . van den H e u v e l (wiskunde) S L O , Enschede
