ENIGE ERVARINGEN MET HET CONCRETISEREN VAN ONDER- NEMERSBELEID DOOR MIDDEL VAN EEN DOELFUNCTIE1)

ENIGE ERVARINGEN MET HET CONCRETISEREN VAN ONDER- NEM ERSBELEID DOOR MIDDEL VAN EEN D O ELFU N C TIE1 )

■door Drs. C. J. van Rees, Dr. J. J. Wouterse,

.

Langzam erhand w int de gedachte veld, dat w instm axim alisatie als enig doel der ondernem ing een te simplistische voorstelling van zaken is. Naast w inst w ordt m eer en m eer aan handhaving van de co n tin u iteit een zelfstandige betekenis toegekend.

In eerste instantie is dit in theoretische beschouw ingen uitgew erkt do or aan het m echanism e van de w instm axim alisatie een aantal randvoorw aarden te verbinden. Dit had h et voordeel, dat m en toch slechts m et één doel­ variabele te m aken had en ontkw am aan de noodzaak h e t continuiteitsbegrip te kw antificeren.

In een vorig artik el2 ) werd gesteld, d at voor h et continuiteitsstreven naast het streven naar w inst een plaats m oet w orden ingeruim d. Men k o m t niet to t een aanvaardbaar realiteitsgehalte indien de co n tin u iteit alleen door m iddel van randvoorw aarden in de doelstellingen w o rd t opgenom en.

Er is nog weinig ondernom en om te kom en to t een zodanige omschrijving van het continuiteitsbegrip, dat ook kw antificering - een eventuele voor­ waarde voor toepassing in een zelfstandige positie - mogelijk w ordt.

In onderstaande beschouw ing w ordt nader ingegaan op de destijds bepleite aanpak voor de kw antificering van het continuiteitsbegrip. N iet alleen w ordt een poging ondernom en con tin u iteit te kw antificeren, doch vervolgens w or­ den w inst en con tin u iteit samen in één doelfunctie ondergebracht.

A angetoond w ord t hoe m en de gekozen doelfunctie per ondernem ing kan schatten. H iertoe is een enquête gehouden onder 38 ondernem ingen in de grafische ind ustrie.3 ) T enslotte w o rd t aandacht besteed aan h et operationeel gebruik van de verkregen form ule. De ongeduldige lezer, die het klare gerecht w enst te zien zonder de bereiding mee te m aken, w ord t verwezen naar de conclusie.

II. Winst en continuiteit

In het algemeen streeft een ondernem ing er op ieder m om ent naar de m idde­ len te scheppen die haar in staat stellen een volgende periode m et vertrouw en tegem oet te zien. Dit vertrouw en kan beschaam d w orden d o o rd at de u it­ kom sten van de ondernem ing onderhevig zijn aan de onzekerheden welke aan de algemene econom ische ontw ikkeling van een land inherent zijn. Een

1 ) Deze beschouw ing is de weerslag van een onderzoek, gesubsidieerd door de N ederlandse Organi­ satie voor Zuiver-W etenschappelijk O nderzoek Z.W.O., onder no.: 45-4.

2 ) J . J . W outerse: ,,Enige kw antitatieve aspecten van de c o n tin u iteit van de ondernem ing” , Jaargang 41 no.: 6.

3 ) Om de vergelijkbaarheid der resultaten te bevorderen, werd het onderzoek b ep erk t to t een groep van technisch verw ante ondernem ingen.

prognose over het voortbestaan van de ondernem ing is een voorwaardelijke daar deze geldt onder specifieke veronderstellingen ten aanzien van de m aat­ schappelijke ontw ikkeling.

D aarnaast treden onzekerheden op als gevolg van het wisselend effect van de do o r de ondernem ing te treffen m aatregelen. H ierdoor is het onm ogelijk m et zekerheid een uitspraak te doen over - onder m eer - de rentabiliteit en de financieringsbehoeften in de volgende perioden. Een nauw keurige voorspel­ ling w ordt verder bem oeilijkt door wijzigingen in techniek, commerciële opstelling, etc. van de ondernem ing.

Aangezien verandering en vernieuwing eerder regel dan uitzondering zijn, zal m en ten aanzien van de toekom stige co n tin u iteit het beste kunnen spre­ ken van een subjectieve, voorw aardelijke w aarschijnlijkheid. C ontin u iteit w ordt nu als volgt gedefinieerd:

Continuiteit: De voorw aardelijke voorspelling van de voortgezette o n t­ wikkeling van een ondernem ing, waarbij zowel de voorw aarden als de waar­ schijnlijkheid van de realisering zijn gespecificeerd.

Uit de kw antitatieve voorstelling van de ontw ikkeling van de ondernem ing is a f te leiden welke gro o tte de in het aangehaalde artikel onderkende elem enten van de co n tin u iteit, m et name kostendekking, groei en de finan­ ciële stru ctu u r in de toek o m st zullen aannem en.

Het lijkt gewenst deze kw antificeerbare continuiteitsdoelstelling en de reeds bekende w instdoelstelling te vertalen in een kriterium aan de hand waarvan de ondernem er verschillende plannen die leiden to t verschillende com binaties van winst en co n tin u iteit tegen elkaar kan afwegen. Ieder individu weegt winst en co n tin u iteit anders. H et evenw icht zal dan ook per ondernem ing verschillend zijn.

Men heeft te m aken m et een contin u iteitssp ectrum w aarbinnen elke ondernem er een eigen keuze kan m aken. Sommige ondernem ers zullen plan­ nen m et een hoog niveau van w inst prefereren boven alternatieven m et een matige w instkans. D aartegenover aanvaarden deze ondernem ers ook de kwade kans, dat bij een m islukking h et m inder am bitieuze plan niet meer haalbaar is. (M aximax-beleid van de risk-seekers). Er zijn ook ondernem ers die projecten kiezen waaraan de grootste kans voor het voortbestaan is ver­ bonden, ook al mag m en geen extrem e w instgevendheid verw achten

(m inim ax-beleid van de risk-averters).

In het volgende gedeelte van dit artikel w ordt aandacht besteed aan het kw antificeren van deze afweging van w inst en c o n tin u ite it en vervolgens w ordt de daarvoor opgestelde relatie geto etst aan de gegevens, verkregen uit een ingestelde enquête.

III. De doelfunctie

ciële stru ctu u r en de kostendekking. Men zal deze factoren afzonderlijk m oe­ ten kw antificeren in een reeks van w aarden die de grootheden op opeen­ volgende tijdstippen o f gedurende opeenvolgende perioden aannem en. Het probleem is deze waarden in één functie te coördineren - de doelfunctie - en wel op zodanige wijze dat een alternatief dat to t een hogere uitkom st van de functie leidt ook inderdaad de voorkeur verdient van de desbetreffende, individuele ondernem er. In zijn algem eenheid zal de te m axim eren doel­ functie er als volgt uitzien:

Uit = ft ( x il t • ■ • • • xiM t). waarbij

Uit = de waarde van de doelfunctie bij ontw ikkeling i in de periode t Ximt = de waarde van het gekw antificeerde kenm erk m bij ontw ikkeling

volgens het gekozen altern atief i, in de periode t.

H et functionele verband ft varieert m et de beschouw de periode t. De selectie van de te overwegen plannen berust niet op het absolute niveau van Ujt, doch gebruikt dit niveau als vergelijkingsm aatstaf. Een hogere waarde van Uit ten opzichte van Ujt du id t op een preferentie voor de ontw ikkeling i ten opzichte van de ontw ikkeling j in de periode t.

Alvorens de vorm van de doelfunctie zo ver uit te werken dat kan worden gedacht aan een empirische benadering van het theoretische verband is het noodzakelijk een aantal veronderstellingen in te voeren. Deze zijn vereist ten einde to t een m athem atisch eenvoudig hanteerbaar geheel te kom en; zij leg­ gen echter zekere beperkingen op aan het operationeel gebruik.

Allereerst w ord t verondersteld dat het uitstaande aandelenkapitaal on­ veranderd blijft, ten tweede d at de variabelen ieder afzonderlijk gelijkvormig verdeeld zijn voor alle alternatieve ontw ikkelingen4 ). Ten derde w o rdt ver­ ondersteld dat geen rekening beho eft te w orden gehouden m et een alter­ natieve ontw ikkeling welke op enig tijdstip verlies oplevert.

Voor de doelfunctie kom en onderm eer de volgende vergelijkingen in

aanm erking:5 ) .

4 ) H et feit dat de verdeling gelijk is behoudens de verw achting, betek en t dat 0!}m t en 0 ^ gelijk­ vormig verdeeld zijn, waarbij de verdeling voor de ontw ikkeling j ten opzichte van ontw ikkeling i m et E ( X ^ t ) — E (Xjmt) verschoven is.

5 ) V oor de niet-w iskundig geschoolde lezer kan de betekenis van bovengenoem de functionele ver­ banden w ellicht h et best w orden toegelicht aan de hand van een eenvoudig voorbeeld.

W anneer telkens slechts twee verklarende variabelen (X-en) onderscheiden worden en tevens de indexes i en t verw aarloosd w orden, nem en de form ules de vorm aan:

(1) U = a X j + b X 9 + cX xX2 + d X ^ + eX^

(2) U = a X 1 + b X 2

(3) U = X4 X h2

De stru ctu u r van form ule (2) ko m t overeen m et die van de eerste helft van (1). De eigenschappen welke gelden voor deze form ule kunnen dus ook van toepassing w orden verklaard op het eerste deel van form ule (1). In form ule (2) leveren X i en X2 ieder onafhankelijk hun bijdrage to t de waarde van U. De bijdrage van X j , heeft geen invloed op de bijdrage van X j. V oorts is de bijdrage van iedere variabele (Xj o f X2) recht evenredig afhankelijk van deze variabelen, onafhankelijk van de hoogte der variabelen. Met andere w oorden het d o et er niet toe o f Xj de waarde 100 o f 10.000 h eeft, w ant iedere additionele eenheid heeft een invloed a op de waarde van U. Naast de lineaire form ule (2) bestaat de

a. Uit = M M 2 « m t X i mt + 2 m=1 m= 1 m 2 a m m 't -^imt ^ im 't m=l M b. Uit = ^ a m t ^ im t m=l ^ j3mt c.

uit= n xir^t

Ten einde to t een keuze hieruit te kom en is gelet op de econom ische m erites van de functies alsmede op de technische aspecten bij de schatting van de param eters.

H et a lte rn a tie f (a) h e e ft een gemengd lineair, kw adratisch karakter. Dit type doelfunctie w ordt in de m acro-econom ie vaak gebruikt. Men gaat dan uit van een m eest gewenste situatie, (het m axim um van de functie). Een afw ijking van deze situatie, zowel een kleinere waarde van een variabele als een grotere, w ord t n egatief gewaardeerd. Waar w inst een van de opgenom en variabelen zal zijn, is de gedachte van een sym m etrische ontw ikkeling rond een m eest gewenst niveau bij gelijkblijvende andere variabelen niet rea­ listisch. De vorm van de doelfunctie (a) im pliceert een zekere sim ultane beschouw ing der variabelen. Dit in tegenstelling to t de lineaire functie (b) waar de verklarende variabelen ieder een autonom e bijdrage to t de doel­ functie leveren.

De eigenschap van de lineaire functie (b) v e rto o n t weinig overeenstem ­ ming m et de w erkelijkheid. N atuurlijk is schatting van de param eters der lineaire functie door het geringere aantal coëfficiënten, veel eenvoudiger dan bij de kw adratische functie (u).

In principe is h et mogelijk de param eters van de kw adratische functie (a) te vinden door, m et behulp van een groot aantal fictieve beslissingssituaties, com binaties van w aarden der coëfficiënten te testen. Hierbij dien t tevens in het oog te w orden gehouden d at het aantal beslissingssituaties veel groter m oet zijn dan het aantal te schatten coëfficiënten.

niet-lmeaire term cX j X2. In dit geval is de bijdrage van X] to t de waarde van U, niet evenredig met de waarde van X ] . Deze bijdrage is tevens afhankelijk van het niveau van X2. W anneer X2 de waarde 100 aanneem t is die invloed veel geringer dan bij een waarde van X2 = 1000. Dus des te groter de waarde van X2 is des te m eer invloed h eeft een toenam e van X j op de waarde van U. Een nulw aarde voor één der variabelen elim ineert de invloed van de andere variabele. De functie (3) is een geavanceerde uitgave van de term CX1X2. Naast het bovenverm elde geldt in (3) tevens d at de invloed van Xj op de waarde van (3) m ede afhankelijk is van de waarde der coëfficiënt b van X2. In de form ule, zoals die werd gepresenteerd onder (a ) — (c) is het aantal X-variabelen sterk vergroot to t een niet nader gedeterm i­ neerd aantal M. Bij de bepaling van de waarde van U is tevens rekening gehouden m et afhankelijkheid van de tijd-index t. en de „ontw ikkelings” index i.

Ten behoeve van een verkorte schrijfwijze zijn de som m atietekens 2 en II ingevoerd. De letter 2 is m

gebruikt om de som m atie van een aantal variabelen aan te duiden. In de uitdrukking 2x^ worden m getallen X m et een index welke loopt van 1 to t m , opgeteld. De letter 11 heeft to t doel, in verkorte

m

notatie de vermenigvuldiging van een aantal variabelen aan te geven. De form ule TIY j geeft dus aan het i=l

De logarithm isch lineaire functie (c) kom t grotendeels tegem oet aan de technische bezw aren welke tegen het a ltern atief (a) zijn in te brengen. Te­ vens biedt deze functie enige interessante econom ische eigenschappen. Met de interactie van de verklarende variabelen is rekening gehouden. V oorts zullen de variabelen te allen tijde een consistent effect op h et niveau van de doelfunctie hebben. Met het oog op de vermelde voordelen is bij de uitw er­ king van een voorbeeld de lineaire logarithm ische functie (c) gekozen.

Voor de verdere uitw erking van de gekozen form ule is het nodig de wijze van m eting van w inst en co n tin u iteit nader te bepalen. Winst is gedefinieerd als opbrengsten minus offers, afschrijvingen en ren te op vreem d verm ogen. Ter vereenvoudiging van de rekenkundige procedure is dit bedrag verw erkt to t een indexcijfer, waarbij de winst in de beginperiode op 100 is gesteld. Hier­ mede is tevens de kostendekking gekw antificeerd. Als kenm erk van groei valt te denken aan de om zet; ook deze w ord t uitg edrukt in een indexcijfer m et de om zet in de beginperiode gelijkgesteld aan 100. Ter kw antificering van de financiële stru ctu u r is het percentage vreemd vermogen ten opzichte van het totale vermogen gekozen. Deze index is in volgende perioden direct gekop­ peld aan de toenem ing van h et vreem de vermogen ten opzichte van het basisjaar. Bij een hoge toenem ing van het eigen vermogen geeft deze index geen volstrekt zuivere weergave van de verhouding tussen vreem d vermogen en totaal vermogen.

De form ule neem t bij uitvoering van ontw ikkelingsprogram m a i de vol­ gende vorm aan:

Uit = Wit • ° i / t • VVit^ ’ waarbij Uit = de waarde van de doelfunctie,

Wjt = bet index cijfer voor de winst in de periode t. Oit = het index cijfer voor de om zet in de periode t.

W i t = bet index cijfer voor het vreem d vermogen in de periode t, en a t, Pt, 7t de te schatten param eters.

Een variant op deze form ule is:

U it - Wfc“ * ° k ‘ (VV ■ v v i ƒ '

waarbij W max de maximaal verkrijgbare hoeveelheid vreem d verm ogen - herrekend to t een index op dezelfde wijze als W - weergeeft. Indien alterna­ tieven w orden o nderzocht, waarin de hoeveelheid vreem d verm ogen zeer sterk wisselt, kan deze form ule to t betere resultaten leiden dan de verder in het artikel gebruikte form ule. Deze laatste heeft namelijk een tweede afge­ leide die positief is bij de te verw achten coëfficiënt 7t, dat wil zeggen een verdere toenam e van het vreem de vermogen w o rdt steeds m inder nega­ tie f gewaardeerd. De variant kent d it bezw aar niet. Dat in het vervolg toch de eerste form ule is gekozen h o u d t verband m et het feit, dat W m a x . erg m oei­ lijk en slechts subjectief te bepalen is, terwijl voorts de waarde W m a x een belangrijke invloed op de (relatieve) waarde van de doelfunctie heeft.

IV . Specificatie der coëfficiënten

Aangezien het gaat om de rangorde van de verschillende Uit w aarden kan de logaritm e van de gekozen functie w orden gebruikt. D oor het nem en van de logaritm e verkrijgt de gekozen doelfunctie de vorm waarin deze verder w ord t uitgew erkt:

log U it = a t log Wit + p t log Oit + 7t log VVit

De coëfficiënten van deze vergelijking zullen volgens een benaderende procedure gevonden w orden. In een vrij groot aantal ondernem ingen in de grafische sector (zie appendix) is de rangorde van de desbetreffende ond er­ n e m e r^ ) voor verschillende ontw ikkelingen van de factoren W, O en VV geenquêteerd. Deze uitk om sten w erden gebruikt om een m ethode voor de schatting van de coëfficiënten per ondernem ing te ontw ikkelen.

U iteindelijk is de volgende m ethode toegepast. In eerste instantie w o rd t de factor 7t l°g V V jt genegeerd6 ) en w orden uitsluitend de coëfficiënten a t en Pt geschat7 ). V oor een spectrum van w aarden voor a t en Pt w ord t de rela­ tieve waarde van de doelfunctie geschat. Uit de resultaten van de enquête (zie de appendix) is bekend welke preferentie de onderzochte ondernem ers hebben. Een ieder van hen h o o p t zijn preferentie terug te vinden in een hogere waarde van de doelfunctie do or m iddel van een juiste keuze van a t en

Pt- Soms zal de u itko m st van de schatting niet overeenkom en m et de do or de ondernem er aangegeven voorkeur. In dit geval heeft de form ule een foutieve uitkom st.

Per com binatie van a en P w orden deze „ fo u te n ” geteld en m en kiest nu die com binatie(s) van waarden voor a en p die h et geringste aantal fouten opleveren. In sommige gevallen blijft dit m inim um aantal fouten hoog. Be­ halve niet geheel te verm ijden w aarnem ingsfouten, zijn hier twee oorzaken aan te wijzen. De onderzochte ondernem er neem t te veel tegenstrijdige beslissingen o f de vorm van de voorgestelde doelfunctie bean tw o o rd t niet aan het gedrag van deze o n d ern em er.8 )

Als volgende stap is getracht m et behulp van de aanvaardbaar gevonden com binaties van w aarden van a en p de g rootte van 7 te vinden. Hierbij is op dezelfde wijze te werk gegaan als hierboven werd beschreven. O ok nu is het criterium dat een aantal a, P en 7 com binaties w ordt gevonden w aarvoor het aantal „ fo u te ” uitk om sten klein genoeg is. O ok hier w o rd t weer een arbi­ traire grens ingevoerd w aarboven de form ule w o rdt ontw orpen.

V . Een toepassing

De doelfunctie m et de daarbij voor iedere afzonderlijke ondernem ing ge­ schatte waarde der coëfficiënten a , P en 7 geeft kw antitatieve uitdrukking 6 ) Met andere w oorden men beschouw t situaties waarbij het vreem de vermogen geen onderschei­ dende factor is.

7 ) In de praktijk zal men Q:t een arbitraire waarde toekennen en slechts (3t variëren.

®) Indien het minim um aantal ,,fo u ten ” boven een arbitrair gestelde grens u itk o m t w ordt het functionele verband onbruikbaar geacht.

aan een preferentieschaal. Indien het aantal geregistreerde fouten laag genoeg is, kan men m et een hoge m ate van zekerheid de preferentie van de desbe­ treffende ondernem er bepalen. De ene com binatie van verandering in w inst, om zet en vreemd vermogen w o rd t aantrekkelijker bevonden dan een andere, en dit kom t to t uiting in een hogere waarde voor de doelfunctie.

Zoals bekend ziet de gebruikte form ule er als volgt u it: 9 ) log U = a log W + j3 log 0 + 7 log VV

Wij veronderstellen dat m en twee projecten A en B wil vergelijken. Beide projecten hebben geschatte waarden voor de winst- en continui'teitsgroot- heden Wa, Oa, V Va resp. Wg, O g, V V g.

H ieruit kan men de w aarden Ua en U g afleiden. Is Ua groter dan U g, dan dient aan project A de voorkeur te w orden gegeven. In geval van beoordeling van slechts één project A, zal men de ontw ikkeling zonder uitvoering van project A als vergelijkingsobject kiezen.

Bij één der o nderzochte bedrijven staan de volgende gegevens ter beschik­

king: '

VV = 60, d.w.z. het vreem de vermogen bedraagt 60% van het totale ver­ mogen.

a = 1, een arbitraire waarde aan de hand waarvan (3 en 7 bepaald w erden. (3 = 0,7 zo d at aan om zetstijging een geringer gewicht w ordt toegekend

dan aan winststijging.

7 = —0,5 d.w.z. het aantrekken van vreem d vermogen w ordt als een be­ zwaar beoordeeld.

Men schat dat twee voorgestelde projecten to t de volgende m utaties zullen leiden:

A Wa = 10 A Wb = 1 2 A Oa = 5 A O g = 1 5

A VVA = 5 A V Vb = 1 5

H ieruit kunnen de w aarden voor respectievelijk Ua en Ub bepaald worden.

log Ua = log 110 + 0,7 log 105 - 0,5 log 65 = 2.5497 lo g U fi = log 112 + 0,7 log 1 1 5 - 0 , 5 log 75 = 2.5542

Aangezien de doelfunctie voor het project B een hogere waarde bereikt zal aan dat project de voorkeur w orden gegeven. Wil men beide projecten op hun eigen m erites bekijken, dan dien t men de u itkom st te vergelijken m et de onbeihvloede ontw ikkeling w aarvoor de doelfunctie bijvoorbeeld de vol­ gende waarde aanneem t.

log U0 = log 100 - 0,7 log 100 + 0,5 log 6 0 = 2,5109.

De conclusie is dus gerechtvaardigd dat de projecten A en B kunnen worden uitgevoerd bij afwezigheid van andere projecten die een beter resul­ taat zouden kunnen bereiken.

9 ) De index t is hier verw aarloosd aangezien verondersteld w ordt dat slechts de preferentie over één en dezelfde periode geschat w ordt.

Op grond van de beperkingen van de gebruikte gegevens is de operationele toepassing van de ontw ikkelde doelfuncties aan banden gelegd. Zoals in de appendix w o rdt uiteengezet, werd de gevraagde voorkeur gem eten in een bepaald gebied van variaties in W, O en VV. Bij gebruik van de doelfuncties zal men er ook voor m oeten waken de doelfunctie alleen binnen dit gebied toe te passen. Bijvoorbeeld: in de enquête werd slechts een winststijging van ten hoogste 25% per jaar opgenom en' 0 ). H eeft men te m aken m et een winststijging van 30%, dan is het zeer te betw ijfelen o f toepassing van de verkregen doelfunctie nog verantw oord is.

Enige com plicaties o ntstaan als verschillende /3, y com binaties aanvaard­ baar zijn (m et andere w oorden er waren verschillende com binaties waarbij het m inim um aantal fouten bereikt w erd).

G eeft de form ule eenzelfde resultaat voor die com binatie van |3 en y welke de hoogste absolute verhouding geeft en voor die welke de laagste geeft, dan is er geen probleem . Er zijn echter beslissingssituaties denkbaar die door sommige toegelaten com binaties P,y positief en door and ere negatief w orden beoordeeld.

Toetsen wij bijvoorbeeld de eerder genoem de ontw ikkelingen A en B voor de volgende toegelaten fi, y com binaties.

0,7 0,7 0,7 0,75 0,75 0,8 0,8

-0,5 -0,55 -0,6 -0,5 -0,6 -0,5 -0,55

In het bovenstaande voorbeeld is de hoogste absolute verhouding

|

j

De kleinste verhouding is | 0 .7 1 | —0 .6 1 = 1,16. Bij gebruik van de eerste com binatie zal m en project B kiezen,

voorkeur geeft aan project A.

D oor m iddel van een meer gedetailleerde analyse, eventueel m et behulp van nieuwe fictieve ontw ikkelingen in het gebied waar geen eenheid in de beslissingen heerst kan m en een keuze m aken tussen de in eerste instantie toegelaten com binaties van j3 en y.

terwijl men in het tweede geval de

V I. Conclusie

De beschreven procedure is zeer geschikt als hulpm iddel bij h e t nem en van beleidsbeslissingen, zoals het overwegen van investeringsbeslissingen o f het overwegen van additionele verkoopbevorderende activiteiten. Bij volledig vol­ doen aan de veronderstellingen en een ju ist k w a n tita tie f weergeven van het gewenste gedrag d o o r m iddel van het enquêteform ulier kan de doelfunctie de basis w orden voor het nem en van beslissingen. Juiste voorspellingen van de verw achte veranderingen in de w inst, om zet en financiële stru c tu u r zijn van uitzonderlijk groot belang. De specificatie van de doelfunctie is een

kwanti-1 0 ) Beslaat de beschouw de periode m e e rja re n dan is gew erkt m et een gewogen gem iddelde.

ficering van het ondernem ersgedrag; dit h o u d t in dat bij een ander beleid een andere specificatie nodig is.

Een m anier om het ondernem ersgedrag te kw antificeren is h et enquêteren van ondernem ers. Bij het ontw ikkelen van de doelfunctie is h et gewenst dat de alternatieve situaties in deze enquête zoveel mogelijk betrekking hebben op de situaties w aarin het b ed rijf zich bevindt en kan kom en te verkeren. De doelfunctie zal dan betrekking op een voor de ondernem er reëel gebied van de veranderingen in de winst, om zet en de m ogelijkheid van h et aantrekken van vreem d verm ogen. H et spreekt vanzelf dat d it onderzoek zeer belangrijk is in de beschreven procedure.

Een belangrijk toepassingsgebied w o rd t geboden door de m ogelijkheid beslissingen op lagere niveaus te laten nem en. Indien m en de do elninctie bepaalt op grond van de preferenties van de topleiding van het bedrijf, k u n ­ nen de verkregen coëfficiënten doo r het overige leidinggevend personeel als hulpm iddel bij het overwegen van projecten w orden toegepast. D oor de in­ vloed van een project op w inst, om zet en b eh o eften aan vreem d verm ogen te schatten, kan m en gedecentraliseerd de gedachten van de topleiding uitvoe­ ren. De resultaten zijn mede afhankelijk van h et gebied afgebakend door de beschouw de veranderingen van de w inst (-5% to t 25%), de om zet (-10% to t 20%) en het aantrekken van vreem d vermogen (0% to t 20% van h et totale verm ogen).

Appendix

De resultaten, welke in d it artikel gepresenteerd w orden, werden verkregen op grond van de an tw oorden van 38 ondernem ingen in de grafische industrie op vragen in een toegezonden enquêteform ulier.

Enerzijds werd gepoogd de visie van de geënquêteerde op de doelstellingen van zijn ondernem ing te vernem en, anderzijds w erd getracht een inzicht te verkrijgen in de preferentie schaal van iedere afzonderlijke ondernem er.

Wat b e tre ft het eerstgenoem de p u n t w erden een aantal doelstellingen van de ondernem ing voorgelegd en verzocht de belangrijkheid daarvan aan te geven. Deze preferentie kon variëren tussen „zeer belangrijk” en „onbelang­ rijk ” . Grafiek 1 geeft ëen sam envatting van de resultaten.

De antw oorden belichten h et belang d at ondernem ers in besloten o nd er­ nemingen uit de grafische sector hechten aan b ehoud van h et m arktaandeel. O ok geleidelijke groei m et redelijke w inst en h et realiseren van w inst op langere term ijn w erden relatief hoog gew aardeerd. D aarentegen h ech t m en nauwelijks belang aan een zo hoog mogelijke waarde der aandelen. Snelle groei staat als doelstelling tam elijk laag aangeschreven, doch w erd vooral nagestreefd door de grote ondernem ingen m et een om zet van m eer dan ƒ 5 miljoen per jaar. Het tweede gedeelte van het enquête-onderzoek richtte zich m et een reeks specifieke vragen op de preferentie der ondernem ers.

In eerste instantie werd d it b ep erk t to t om zet- en w instveranderingen over perioden van 1 en 5 jaar. In een volgend stadium w erden daarbij veranderin­ gen in vreem d verm ogen betrokken.

Zo werd onderm eer gevraagd de rangorde aan te geven van een bedrijfs- politiek welke leidt to t 1 0% om zetstijging en 1 0% winststijging ten opzichte van een andere politiek welke to t gevolg heeft dat de om zet m et 15% stijgt terwijl de w inst m et 5% om hoog gaat.

Bij het berekenen van de coëfficiënten is a gesteld op 1. De w aarden voor 0 en 7 w erden in de twee beschreven etappes verkregen. V oor 20% der bedrij­ ven voldoet h et logaritm ische lineaire verband niet.

De beste w aarden van 0 waren bij deze bedrijven nog onderhevig aan meer dan 1 0 foutieve beslissingen.

In 40% der gevallen lag de waarde van j3 d ich t bij nul. Dit im pliceert, dat deze ondernem ingen de om zet als een ondergeschikte factor beschouw en. H et is ech ter interessant te zien d at deze bedrijven bij de beantw oo rd ing der doelstellingen van de ondernem ingen aan snelle groei ju ist een belangrijke plaats hadden toegekend. H ieruit blijkt dus een inconsistentie tussen de ver­ bale doelstellingen en de antw oorden op de keuze uit voorgelegde fictieve ontw ikkelingsm ogelijkheden. In h e t kader van dit onderzoek was h et helaas niet mogelijk ook h e t w erkelijk gedrag in de praktijk te toetsen. Ongeveer 40% der ondernem ingen leverden een duidelijke positieve waarde voor (3 op en gaven daarm ee te kennen groot belang aan stijging van om zet te hechten. Zoals te verw achten was werd de coëfficiënt voor alle ondernem ingen signi­ ficant negatief. Slechts één ondernem ing gaf een coëfficiënt y welke dicht bij 0 lag. De m eeste geënquêteerde ondernem ers trekken kennelijk niet gaarne additioneel vreemd vermogen aan.

Grafiek 1. De belangrijkheid van verschillende doelstellingen van een ondernem ing - 38 bedrijven in de grafische industrie