Mexicaans mozaïek

M e x i c a a n s mozaïek

INTERVIEW MET R. TH. BUVE

Ruim een jaar geleden werd aan de Leidse universiteit een nieuwe vakgroep in het leven geroepen: Talen en Culturen van Latijns-Amerika (TCLA). Daarmee kreeg Leiden er een nieuwe

'area '-studie bij, waarin geschiedenis, antropologie en taai-en letterkunde vertaai-enigd zijn. Aan de vakgroep is verbondtaai-en professor dr. R.Th. Buve. Hij studeerde niet-westerse socio-logie in Leiden, waarna hij aan de universiteit verbonden bleef. Hij doceerde onder meer historische- en ontwikkelings-sociologie. Zijn wetenschappelijk onderzoek richt zich vooral op Mexico en in het bijzonder op de Mexicaanse Revolutie. Zijn dissertatie (1977) handelt over de boerenbewegingen ten tijde van die revolutie. L e i d s c h r i f t had een gesprek met hem.

"Het p r o b l e e m i s d a t i k twee f u n c t i e s heb. I k ben b i j z o n d e r h o o g l e r a a r s o c i a l e en e c o n o m i s c h e g e s c h i e d e n i s van L a t i j n s -A m e r i k a aan de s u b f a c u l t e i t g e s c h i e d e n i s - maar d a t i s maar é é n t i e n d e van m i j n baan - en i k ben u n i v e r s i t a i r h o o f d d o c e n t c u l t u u r k u n d e van L a t i j n s A m e r i k a . D i e c o m b i n a t i e z i e j e t e g e n -w o o r d i g -w e l meer, een p r a c h t i g e b e z u i n i g i n g s m a n o e u v r e ; zo h o e f

j e geen e c h t e h o o g l e r a a r t e benoemen. H e t h o o f d d o c e n t s c h a p c u l t u u r k u n d e omvat meer dan g e s c h i e d e n i s , ook de s t u d i e van de h u i d i g e m a a t s c h a p p e l i j k e en c u l t u r e l e v e r h o u d i n g e n i s e r

v e r b a n d met de s u b f a c u l t e i t c u l t u r e l e a n t r o p o l o g i e en n i e t -w e s t e r s e s o c i o l o g i e de m o g e l i j k h e i d h e e f t g e c r e ë e r d om deze v a k k e n én h e t vak Methoden en T e c h n i e k e n van s o c i a a l o n d e r

-zoek i n zware p a k k e t t e n van 800 s t u d i e b e l a s t i n g s u r e n t e v o l g e n . Het p a k k e t Methoden en T e c h n i e k e n - een c u r s u s van a n d e r h a l f t o t één en d r i e k w a r t j a a r - v o l g j e v o o r d a t j e h e t v e l d i n g a a t om o n d e r z o e k t e doen. Ik l e i d dus aan de ene k a n t mensen op d i e a r c h i e f w e r k gaan doen, aan de a n d e r e k a n t mensen d i e v e l d o n d e r z o e k gaan doen.

C u l t u u r k u n d e i s e e n m u l t i d i s c i p l i n a i r e s t u d i e en h e t i s dan ook n o o d z a k e l i j k e r w i j s een vage term d i e i k n i e t u i t g e v o n d e n heb: h i j b e s t a a t ook v o o r a n d e r e ' a r e a ' - s t u d i e s . B i n n e n s k a m e r s

l o s s e n we de d i s c i p l i n a i r e b e g e l e i d i n g zo op d a t V o g e l1, een z u i v e r h i s t o r i c u s en ook a l s z o d a n i g o p g e l e i d , aan onze s t u d e n -t e n d i e e c h -t de g e s c h i e d e n i s k a n -t opgaan, samen me-t z'n c o l l e g a ' s van de s u b f a c u l t e i t g e s c h i e d e n i s de h i s t o r i s c h e v a k o p l e i d i n g g e e f t . Samen g e v e n we een a a n t a l g e s p e c i a l i s e e r d e c o l l e g e s (thema- o f d o c t o r a a l w e r k c o l l e g e s ) en b e r e i d e n we s t u d e n t e n v o o r op a r c h i e f w e r k i n L a t i j n s - A m e r i k a , a l s ze van v o l d o e n d e n i v e a u z i j n . De t h e o r e t i s c h e v a k o p l e i d i n g a n t r o p o l o g i e w o r d t 2 v e r z o r g d d o o r de c o l l e g a ' s op h e t S t a t i o n s p l e i n . Ik heb van t e v o r e n g e z e g d d a t i k n i e t aan c o n c u r r e n t i e v e r v a l s i n g zou gaan doen. Het i n e l k a a r z e t t e n van een p r o j e c t , de p r a k t i s c h e e r v a r i n g i n h e t vak, d a t i s b i j n a een tweede n a t u u r , een i n -s t i n c t , d a t k r i j g e n ze van m i j . A l -s een -s t u d e n t met een ontwerp komt, kan i k d i r e c t z e g g e n o f h i j d a t w e l o f n i e t zo moet doen.

Ik heb a n t r o p o l o g i e a l t i j d met g e s c h i e d e n i s v e r b o n d e n , d a t i s v o o r m i j h a a s t een a x i o m a . G e s c h i e d e n i s kun j e n i e t b e d r i j -ven z o n d e r een z e k e r e vorm van a n t r o p o l o g i s c h e a l e r t h e i d aan de dag t e l e g g e n . Dat g e l d t i n i e d e r g e v a l v o o r de t w i n t i g s t e -eeuwse g e s c h i e d e n i s . Ga j e v e r d e r t e r u g dan w o r d t h e t m o e i l i j k e r da's l o g i s c h want j e z u l t geen t i j d g e n o t e n meer v i n d e n . T o c h meen i k d a t j e , v o o r a l a l s j e j e , z o a l s i k nu doe, met m i c r o -g e s c h i e d e n i s b e z i -g h o u d t , moet p r o b e r e n d i e l o k a l e s a m e n l e v i n -g met een a n t r o p o l o g i s c h e b l i k t e b e k i j k e n . Daar ben i k b e p a a l d n i e t o r i g i n e e l i n , de Annales en een a a n t a l B r i t s e en ook N e d e r l a n d s e h i s t o r i c i z i j n e r a l v e e l e e r d e r mee b e g o n n e n .

s t r i k t a - h i s t o r i s c h was. D i e w i l d e v a n g e s c h i e d e n i s n i e t s w e t e n .

3

I n de t i j d d a t i k werd o p g e l e i d i s L o c h e r , een a n t r o p o l o o g , maar met een h e e l s t e r k e h i s t o r i s c h e g e r i c h t h e i d , begonnen met e e n c o l l e g e d a t z'n c o l l e g a ' s e l d e r s i n N e d e r l a n d b e s l i s t n i e t g a v e n . Dat h e e t t e ' h i s t o r i s c h b e g r i p ' , en was een v e r p l i c h t k a n d i d a a t s v a k v o o r a l l e s t u d e n t e n i n de a n t r o p o l o g i e en de o n t -w i k k e l i n g s s o c i o l o g i e . H i j p r o b e e r d e d a a r i n d u i d e l i j k t e maken hoe z i c h b i j mensen a l s h e t ware h e t b e g r i p o v e r h e n z e l f en o v e r de v r e e m d e l i n g e n z i j d i e b u i t e n de e i g e n c u l t u u r g r o e p s t a a n -o n t w i k k e l t , en d a t n i e t a l l e e n -op d i t m-oment, maar -o-ok i n de t i j d . H i j h a n t e e r d e dus e e n h e e l d u i d e l i j k e c o m b i n a t i e v a n s y n c h r o n i e en d i a c h r o n i e . H e t i d e e was en d a t was v o o r e e n a n t r o -p o l o o g i n d i e t i j d z e k e r i e t s n i e u w s - d a t de m a n i e r waaro-p w i j op d i t moment t e g e n zég W i l l e m de Z w i j g e r a a n k i j k e n , t e maken h e e f t met de o n t w i k k e l i n g e n d i e op h e t z e l f d e o g e n b l i k i n o n z e s a m e n l e v i n g s p e l e n en met o n z e t o e k o m s t v e r w a c h t i n g e n . A l s g e v o l g d a a r v a n i n t e r p r e t e r e n w i j hem h e e l a n d e r s dan l a t e n we zeggen z e s t i g j a a r g e l e d e n . Dat p r o b e e r d e h i j mensen b i j t e b r e n g e n : b e s e f de r e l a t i v i t e i t , de v e r a n d e r l i j k h e i d , d i e t e maken h e e f t met h e t t i j d v a k , met de e i g e n c u l t u u r en f o c u s en nadruk d a a r -b i n n e n . T o e n L o c h e r een j a a r o f z e s g e l e d e n w e g g i n g , he-b i k d a t c o l l e g e met h e e l v e e l p l e z i e r v a n hem overgenomen en b e n h e t v e r d e r u i t gaan w e r k e n . We d e d e n h e t a l een t i j d j e samen, h i j nam v o o r b e e l d e n u i t A z i ë en i k u i t L a t i j n s - A m e r i k a . Nu g e e f i k h e t n i e t meer, omdat h e t n i e t b i n n e n h e t c u r r i c u l u m p a s t . Of h e t aan h e t S t a t i o n s p l e i n nog g e g e v e n w o r d t , weet i k n i e t , i k hoop v a n w e l .

i s om a l l e vreemden o v e r éën kam t e s c h e r e n . Het d e r d e b e t r e f t de n e i g i n g e r v a n u i t t e gaan d a t j e e i g e n c u l t u u r v o l s t r e k t o r i g i n e e l i s . A n d e r e n kunnen b e s t wat g e l e e n d hebben, w i j hebben ó v e r a l van a l l e s n a a r t o e g e b r a c h t . N i e t b e s e f f e n d wat w i j v a n a n d e r e n g e l e e n d h e b b e n , n i e t a l l e e n i n m a t e r i e e l o p z i c h t , maar ook i n g e e s t e l i j k o p z i c h t , d e n k w i j z e n , s t r u c t u r e n - d a t i s onge-l o f e onge-l i j k . We z i j n v a n p onge-l a n met de Europese. A s s o c i a t i e v a n op L a t i j n s - A m e r i k a g e s p e c i a l i s e e r d e H i s t o r i c i (AHILA) d a a r o v e r t e r g e l e g e n h e i d v a n h e t C o l u m b u s - j a a r 1992 een boek u i t t e b r e n g e n . De w e r k t i t e l i s ' L a t i n o A m e r i c a y l a c i v i l i z a c i ö n y m e n t a l i d a d E u r o p e a ' . I e d e r e e n h e e f t h e t a l t i j d o v e r de c o n q u i s t a d o r e s d i e e r n a a r t o e z i j n gegaan, e r goud en z i l v e r vandaan g e h a a l d h e b -ben, e r h e t k a t h o l i e k e g e l o o f g e b r a c h t heb-ben, a l l e m o g e l i j k e a n d e r e g e d r a g s p a t r o n e n , m a t e r i ë l e c u l t u u r , l a n d b o u w w e r k t u i g e n , noem maar op, h e t h e l e s c a l a . A l s men z i c h a f v r a a g t wat w!5 hebben overgenomen, dan d e n k t men aan k o f f i e , c a c a o en bananen en d a a r h o u d t h e t z o ' n b e e t j e mee op. Maar w i j hebben h o n d e r d e n d i n g e n , ook i n g e e s t e l i j k o p z i c h t , u i t L a t i j n s A m e r i k a o v e r g e -nomen en doen d a t nog !

O v e r i g e n s i s e t n o c e n t r i s m e n i e t i e t s s p e c i f i e k E u r o p e e s , a l l e v o l k e n t e r w e r e l d h e b b e n h e t . De b i n n e n l a n d - P a p o e a ' s i n Nieuw-G u i n e a hebben zo hun ideeën o v e r de kust-Papoea's en andersom, en v l e i e n d i s h e t i n geen v a n b e i d e g e v a l l e n . Dat i s d o o d n o r m a a l . H e t e n i g e wat j e zou kunnen zeggen i s d a t h e t zwaarder weegt op h e t moment d a t v o l k e n e e n dominante r o l s p e l e n i n de w e r e l d . De d o o r hen o p g e l e g d e normen gaan dan v o o r v e e l meer mensen zwaarder t e l l e n en kunnen t o t g r o t e o n t w r i c h t i n g l e i d e n . Om een v o o r b e e l d t e g e v e n : a l s S p a n j e e r i n s l a a g t g r o t e d e l e n v a n M i d d e n en Z u i d A m e r i k a t e v e r o v e r e n , s t a a t v o o r de S p a n j a a r d e n v a s t d a t de I n -d i a n e n moeten wor-den g e k e r s t e n -d , z o n o -d i g o n -d e r -dwang. E r was wat

I n h e t g e v a l v a n E u r o p a moet j e e e r d e r gaan z o e k e n n a a r een o n t w i k k e l i n g d i e i n h e t v e r l e n g d e l i g t van de k o l o n i a l e t r a d i t i e . A l s j e N e d e r l a n d neemt, denk i k d a t de w o r t e l s van onze i n -t e r e s s e l i g g e n i n de k o l o n i a l e g e s c h i e d e n i s van I n d i ë en de West . Net z o a l s b i j de a n t r o p o l o g i e i s z i j z i c h d a a r n a gaan u i t b r e i d e n o v e r g r o t e r e g e b i e d e n . Waar was onze a n t r o p o l o g i e i n e e r s t e i n s t a n t i e s t e r k i n ? U i t e r a a r d i n I n d o n e s i ë en e n i g s z i n s i n h e t C a r a ï b i s c h g e b i e d . De k e r n l a g i n I n d o n e s i ë , en de k e r n van de s t u d i e v a n h e t n i e t - W e s t e n l a g h i e r i n L e i d e n en v o o r a l b i j de l e t t e r e n f a c u l t e i t . V e r g e e t n i e t d a t a n t r o p o l o g i e z i c h d a a r u i t a f g e s c h e i d e n h e e f t t o e n e r u i t e i n d e l i j k v i a de v e r e n i g d e f a c u l t e i t e n een s o c i a l e f a c u l t e i t kwam. A l s j e k i j k t n a a r de 4 l e e r s t o e l e n b i j v o o r b e e l d , werd Van L i e r , a l s i k me n i e t v e r g i s , i n e e r s t e i n s t a n t i e benoemd t o t h o o g l e r a a r s o c i o l o g i e en c u l -t u u r k u n d e van S u r i n a m e en de N e d e r l a n d s e A n -t i l l e n , en werd d a -t l a t e r u i t g e b r e i d t o t h e e l M i d d e n - e n Z u i d - A m e r i k a . Van L i e r was i n 1947 b i j De J o s s e l i n de J o n g g e p r o m o v e e r d op de z e v e n t i e n d e en a c h t t i e n d e e e u w s e o n t w i k k e l i n g van de S u r i n a a m s e p l a n t a g e -k o l o n i e . ^ Na z'n benoeming i n L e i d e n i s h i j op r e i s gegaan d o o r L a t i j n s - A m e r i k a en i s met name l a n g e t i j d i n B r a z i l i ë geweest. Zo ben i k ook i n de g e s c h i e d e n i s van L a t i j n s - A m e r i k a t e r e c h t gekomen. M i j n e e r s t e werk a l s s t u d e n t - a s s i s t e n t n i e t - w e s t e r s e s o c i o l o g i e had t e maken met onze e i g e n k o l o n i a l e g e s c h i e d e n i s : de p o s i t i e van I n d i a n e n i n de p l a n t a g e - k o l o n i e S u r i n a m e en h e t t r a n s p o r t van s l a v e n t u s s e n P a r a m a r i b o en Amsterdam en hun p o s i -t i e . J e k u n -t r u s -t i g z e g g e n d a -t h e -t i n v e e l W e s -t - E u r o p e s e l a n d e n op deze m a n i e r g e g a a n i s .

ook b i j z o n d e r b e k e n d z i j n geworden, maar l a t e r komen e r goede o p l e i d i n g e n en v e r s c h i j n e n e r goede en e r k e n d e v a k t i j d s c h r i f t e n . D a a r n a a s t i s e r met name i n de j a r e n z e s t i g een i n t e n s i e v e u i t w i s -s e l i n g g e w e e -s t v a n -s t u d e n t e n u i t L a t i j n -s - A m e r i k a met d i e u i t E u r o p a en N o o r d - A m e r i k a . I n E u r o p a hebben E n g e l a n d en F r a n k r i j k d a a r een b e l a n g r i j k e r o l b i j g e s p e e l d . Sommige ' c o l l e g e s ' i n O x f o r d en C a m b r i d g e h e b b e n e r l a n g e t i j d een gewoonte van gemaakt r e g e l m a t i g ' f e l l o w s ' u i t t e n o d i g e n , e r k e n d e b e r o e p s b e -o e f e n a r e n , maar -o-ok g-oede s t u d e n t e n . E r p r -o m -o v e r e n n-og a l t i j d v e e l L a t i j n s a m e r i k a a n s e h i s t o r i c i i n E n g e l a n d en F r a n k r i j k . D i e p r o f e s s i o n a l i s e r i n g h e e f t ook t e maken met de e c o n o m i s c h e 'boom' van na de o o r l o g , w a a r d o o r e r meer g e l d b e s c h i k b a a r kwam v o o r o n d e r w i j s en o n d e r z o e k .

Dan i s e r h e t f e i t d a t , v e e l meer dan i n N e d e r l a n d b i j v o o r b e e l d , de g e s c h i e d e n i s i n a l d i e l a n d e n een b e l a n g r i j k e p o l i t i e k e r o l kan s p e l e n . Jé h e b t e r i n t e r p r e t a t i e s van de g e s c h i e -d e n i s -d i e een b e l a n g r i j k e r o l v e r v u l l e n b i j h e t b e n a -d r u k k e n van van de n a t i o n a l e e e n h e i d , de n a t i o n a l e w a a r d i g h e i d , de n a t i o n a l e k r a c h t . Zo'n i n t e r p r e t a t i e p l e e g t soms wel eens a a r d i g a f t e w i j k e n van d a t g e n e wat m i n d e r p o l i t i e k i n g e s t e l d e h i s t o r i c i i n h e t v e l d en h e t a r c h i e f f e i t e l i j k a a n t r e f f e n . Ik denk b i j v o o r -b e e l d aan de o f f i c i ë l e M e x i c a a n s e g e s c h i e d e n i s z o a l s d i e i n de s c h o o l b o e k j e s s t a a t . D i e i s i n hoge mate t e n d e n t i e u s . ' H i s t o r i a o f i c i a l ' b e t e k e n d e d a t e r g e l d kwam v o o r o n d e r z o e k , maar met een z e k e r e mate van c o n t r o l e . I n M e x i c o had j e b i j v o o r b e e l d een s t a a t s i n s t i t u u t v o o r de b e s t u d e r i n g van de M e x i c a a n s e R e v o l u t i e

(1910-1940) i n de v e r s c h i l l e n d e d e e l s t a t e n , maar d a t b e t e k e n d e wel d a t h e t o n d e r z o e k moest l a t e n z i e n d a t i n d i e d e e l s t a t e n de R e v o l u t i e ook had p l a a t s g e v o n d e n . I n v e r s c h i l l e n d e d e e l s t a t e n hebben de o f f i c i ë l e o n d e r z o e k e r s d a a r v e e l m o e i t e mee gehad. Het e n i g e e c h t e n u t van d i e o f f i c i ë l e p u b l i c a t i e s i s d a t ze vaak een l a n g e opsomming g e v e n v a n b r o n n e n .

-g r a n t e n n a a r M e x i c o - S t a d ; i e d e r j a a r kwam e r een m i l j o e n b i j . J a , dan ga j e j e a f v r a g e n hoe d a t komt. De R e v o l u t i e p r e d i k t e w e l v a a r t en s o c i a l e v o o r z i e n i n g e n v o o r a l l e n : 'Het l a n d aan de b o e r e n ' , ' b e t e r e a r b e i d s v o o r w a a r d e n ' en ' d e m o c r a t i e ' , d a t w a r e n de g r o t e s l o g a n s . A l s j e dan z i e t d a t e r i n h e t M e x i c o van de j a r e n z e s t i g een toenemende s o c i a l e o n g e l i j k h e i d i s en een t o e -nemende m a n i p u l a t i e d o o r de r e g e r i n g s p a r t i j op a l l e p o l i t i e k e n i v e a u s , dan l i j k t e r i e t s n i e t t e k l o p p e n . V a n u i t d i e p e r s o o n -l i j k e e r v a r i n g met de e i g e n s a m e n -l e v i n g i s men z i c h k r i t i s c h gaan o p s t e l l e n . H e t z e l f d e i s , n a a r a a n l e i d i n g van o n t w i k k e -l i n g e n i n de -l a a t s t e v e e r t i g , v i j f t i g j a a r i n A r g e n t i n i ë geb e u r d . E r z i j n i n d i e l a n d e n n a t u u r l i j k nog a l t i j d g e geb e u r t e n i s -s e n en p e r -s o n e n d i e o n a a n t a -s t b a a r z i j n . H e t i -s o n d o e n l i j k om i n V e n e z u e l a op d i t moment een u i t e r s t k r i t i s c h e , l a t e n we zeggen i c o n o c l a s t i s c h e b i o g r a f i e t e s c h r i j v e n o v e r Simon B o l i v a r . D a t zou t o t g r o t e b e r o e r i n g l e i d e n . J e komt n i e t i n de g e v a n g e n i s , maar j e t r a p t een h e e l l a n d op de t e n e n . G e v o e l i g h e i d van o n d e r -werpen van o n d e r z o e k i s i n L a t i j n s - A m e r i k a een g r o o t p r o b l e e m , a l h o e w e l i k denk d a t d a t i n a n d e r e l a n d e n b u i t e n E u r o p a ook zo i s . Gebrek aan c o n s e n s u s , e t n i s c h e en c u l t u r e l e v e r s c h i l l e n kunnen l e i d e n t o t v e r k r a m p t h e i d : "Wij z i j n een n a t i o n a l e s t a a t , a l l e bewoners z i j n s t a a t s b u r g e r s , ook d i e I n d i a n e n d i e d a a r h e e l hoog i n d i e v a l l e i wonen z i j n P e r u a a n s e s t a a t s b u r g e r s . " Dat i d e e

kunnen zo b e p a a l d e d i n g e n a f s t a n d e l i j k e r b e k i j k e n . I k denk d a t d a t een v o o r d e e l i s .

Een n a d e e l i s d a t w i j n i e t goed z i j n i n g e b u r g e r d i n de l o -k a l e c u l t u u r , de s p r a a -k , de l i t e r a t u u r . I-k heb d a a r i n m i j n o r a t i e ook n a d r u k k e l i j k op gewezenf n i e t om TCLA n a a r v o r e n t e s c h u i v e n , maar omdat h e t een b e l a n g r i j k p u n t i s . A l s j e b i j v o o r b e e l d o n d e r z o e k d o e t n a a r de s o c i a l e o m s t a n d i g h e d e n i n de v o l k s -w i j k e n v a n de b i n n e n s t a d van Lima aan h e t e i n d v a n de negen-t i e n d e eeuw dan z u l j e n i e negen-t a l l e e n een b e h o o r l i j k e k e n n i s v a n h e t Spaans moeten h e b b e n , maar ook v a n h e t Spaans v a n d i e p e r i -ode. J e moet d i e t a a l e n i g s z i n s o n d e r de k n i e h e b b e n a l s j e k r a n t e n , l o k a l e v e r s l a g e n , documenten en d e r g e l i j k e w i l t kunnen l e z e n . J e moet i n s t a a t z i j n d i e i n f o r m a t i e a d e q u a a t t e anno-t e r e n . Heanno-t i s v o o r N e d e r l a n d e r s a l m o e i l i j k om b i j v o o r b e e l d een dagboek v a n iemand u i t h e t Z a a n d i j k van de a c h t t i e n d e eeuw t e l e z e n . Dat ' e i n f u h l e n ' i n de c u l t u u r v a n een s t r e e k i n een b e -p a a l d e -p e r i o d e , d a t i s v e r s c h r i k k e l i j k m o e i l i j k . A l s j e d a t n i e t d o e t , l o o p j e h e t r i s i c o d a t j e met een a n a l y s e komt d i e v o l z i t met i n t e r p r e t a t i e s d i e u i t j e W e s t e u r o p e s e c u l t u u r v o o r t k o m e n . Denk aan h e t e t n o c e n t r i s m e !

de g e d a c h t e n w e r e l d van de p a r t i c i p a n t e n i n d i e p e r i o d e . Het o p l e i d e n van mensen v o o r a r c h i e f o n d e r z o e k i n L a t i j n s A m e r i k a i s b e p a a l d géén s i n e c u r e . I n 19 87 komt e r een g a s t -d o c e n t u i t M e x i c o om m i j n s t u -d e n t e n o n -d e r han-den t e nemen. Dat i s h e t b e s t e , maar d a t kun j e j e o n d e r h e t h u i d i g e b e z u i n i g i n g s -régime maar één k e e r p e r m i t t e r e n . E e n tweede m o g e l i j k h e i d om s t u d e n t e n goed v o o r t e b e r e i d e n , i s ze n a a r L a t i j n s A m e r i k a s t u r e n om e r v o o r m i n i m a a l een h a l f j a a r een öwc' en de daarmee s a -menhangende c o l l e g e s aan een p l a a t s e l i j k e u n i v e r s i t e i t t e l o p e n ,

z o d a t ze de l o k a l e v i s i e s l e r e n k e n n e n . Pas a l s ze d a t gedaan hebben, kunnen ze e i g e n a r c h i e f o n d e r z o e k doen, o n d e r l e i d i n g van een l o k a a l h i s t o r i c u s . Dat kan h e e l v e r a n t w o o r d g e b e u r e n , omdat z o a l s i k a l z e i de h i s t o r i c i i n de g r o t e c e n t r a van L a t i j n s -A m e r i k a op een goed n i v e a u worden o p g e l e i d . We g r o e i e n s t e e d s meer n a a r e l k a a r t o e . E r z i j n de l a a t s t e t w i n t i g j a a r v r i j v e e l c o n t a c t e n . Men z i e t e l k a a r r e g e l m a t i g op c o n g r e s s e n en s y m p o s i a . A l s j e j e b e z i g h o u d t met de g e s c h i e d e n i s van een g e b i e d b u i t e n E u r o p a , moet j e ook p r o b e r e n op z'n m i n s t eens i n de twee j a a r d a t g e b i e d t e b e z o e k e n . De a f g e l o p e n v i j f j a a r i s h e t me g e l u k t e l k j a a r t e g a a n .

B o v e n d i e n w o r d t h e t m a t e r i a a l d a n v a n u i t v e r s c h i l l e n d e o p t i e k e n b e n a d e r d , wat v o l g e n s m i j e s s e n t i e e l i s om t e komen t o t e e n z o g e d i f f e r e n t i e e r d m o g e l i j k e v i s i e . J e moet i n d i e l a n d e n g e w e l -d i g o p p a s s e n om n i e t -de v r e e m -d e l i n g t e w o r -d e n -d i e u s u r p e e r t . Men s t a a t a b s o l u u t n i e t t e j u i c h e n v o o r e l k o n d e r z o e k d a t d o o r een b u i t e n l a n d e r w o r d t g e d a a n . I n M e x i c o i s men w e l l i c h t h e t m e e s t k r i t i s c h vanwege d e j a a r l i j k s e i n v a s i e v a n N o o r d a m e r i k a n e n d i e z o n o d i g e e n 'PhD' m o e t e n h a l e n , maar v o o r de a n d e r e g r o t e l a n d e n g e l d t h e t z e l f d e . Men s t a a t ook n i e t t e d r i n g e n om E u r o -p e a n e n b i n n e n t e h a l e n , maar v i n d t h e t t o c h w e l i n t e r e s s a n t om met o n s samen t e w e r k e n omdat we e e n a n d e r e v i s i e h e b b e n d a n de N o o r d a m e r i k a n e n . B o v e n d i e n k u n j e a l s E u r o p e a a n op é é n p u n t e e n w e z e n l i j k e b i j d r a g e l e v e r e n : d e k e n n i s v a n de E u r o p e s e g e s c h i e -d e n i s i s o n -d e r L a t i j n s a m e r i k a a n s e s t u -d e n t e n n i e t b e s t o v e r h e t a l g e m e e n . T o c h i s z e k e r e e n d e e l v a n d e E u r o p e s e g e s c h i e d e n i s v o o r L a t i j n s - A m e r i k a v a n g r o o t b e l a n g g e w e e s t . J e k u n t i n j e 'dwc's" w i j z e n op de E u r o p e s e g e s c h i e d e n i s i n h e t a l g e m e e n maar met name op b e p a a l d e o n t w i k k e l i n g e n e n p r o c e s s e n , d i e n a t u u r l i j k i n L a t i j n s - A m e r i k a n i e t i d e n t i e k z i j n g e w e e s t , maar waar t o c h h e l e i n t e r e s s a n t e p a r a l l e l l e n t e t r e k k e n z i j n , neem b i j v o o r h e e H a g r a r i s c h e o n t w i k k e l i n g , d e s t a d s v o r m i n g e t c e t e r a . Op d i t p u n t kan e r s p r a k e z i j n v a n e e n w e z e n l i j k e b i j d r a g e a a n hun p r o g r a m -ma, v a n r e c i p r o c i t e i t . "

de r o l van de l a n d h e e r a l t i j d n e g a t i e f b e o o r d e e l d . De l a n d h e e r was de u i t b u i t e r van de b o e r e n , bebouwde z i j n l a n d s l e c h t o f u i t s l u i t e n d t e n behoeve v a n een e x p o r t p r o d u k t i e en was s t a t u s -g e o r i ë n t e e r d . U i t h e t o n d e r z o e k van de l a a t s t e t w i n t i -g j a a r b l i j k t e c h t e r d a t d a t w e l v o o r een a a n t a l l a n d h e r e n o p g a a t , maar v e r m o e d e l i j k n i e t eens v o o r de m e e r d e r h e i d . Zo w o r d t i n de o f f i -c i ë l e g e s -c h i e d e n i s v o o r t d u r e n d g e s p r o k e n o v e r de g u e r r i l l o s , de s o l d a t e n v a n Z a p a t a en V i l l a , d i e h e t g r o o t g r o n d b e z i t b e z e t t e n en h e t l a n d aan de b o e r e n gaven7 U i t d e t a i l o n d e r z o e k w o r d t s t e e d s d u i d e l i j k e r d a t d a t h i e r m é é r en d a a r m i n d e r i s g e b e u r d , d a t e r i n v e e l g e b i e d e n h e l e m a a l geen l a n d i s b e z e t o f v e r d e e l d , en d a t r e v o l u t i o n a i r e l e i d e r s soms h e t g r o o t g r o n d b e z i t z e l f z i j n g a a n e x p l o i t e r e n met de b o e r e n a l s hun a r b e i d e r s en o n d e r o m s t a n -d i g h e -d e n -d i e n a u w e l i j k s b e t e r w a r e n -dan v o o r -d i e n .

Er komt d i t j a a r b i j P r i n c e t o n U n i v e r s i t y een boek u i t , " R i o t , R e b e l l i o n and R e v o l u t i o n i n R u r a l M e x i c o " , b e z o r g d d o o r F r i e d r i c h K a t z , een van de b e r o e m d s t e h i s t o r i c i op h e t g e b i e d v a n de M e x i -c a a n s e R e v o l u t i e . I n d a t boek g e e f i k een s -c h i t t e r e n d v o o r b e e l d v a n zo'n g e v a l i n de d e e l s t a a t T l a x c a l a . I n de ' h i s t o r i a o f i c i a l ' i s n o o i t t o t u i t d r u k k i n g gekomen d a t e r l a n d h e r e n waren d i e z i c h a a n s l o t e n b i j de r e b e l l e n en met hen h e b b e n samengewerkt. Soms s l o t e n ze een ' d e a l ' : "Wat hebben j u l l i e n o d i g aan g r a a n , v e e , t r e k d i e r e n e n z o v o o r t ? A k k o o r d , d a t k r i j g e n j u l l i e v a n m i j . I n r u i l d a a r v o o r l a t e n j u l l i e m i j h i e r r u s t i g zitten'.'. D i e l a n d -h e r e n namen een l o k a a l g e s p r o k e n l o g i s c -h e b e s l i s s i n g . E r i s een enorme v a r i a t i e i n o m s t a n d i g h e d e n , z e l f s v a n d o r p t o t d o r p . Ik b e s c h r i j f ook waarom een b e p a a l d d o r p w e i g e r t z i c h aan t e s l u i t e n b i j de r e b e l l e n . De o o r z a k e n d a a r v a n l a g e n i n v r o e g e r e c o n -f l i c t e n o v e r l a n d , w a t e r en h u w e l i j k e n met b u u r d o r p e n . A l d a t s o o r t f a c t o r e n s p e l e n mee a l s e r p o l i t i e k e b e s l i s s i n g e n moeten worden genomen. Het kan b e s t z i j n d a t de a r g u m e n t e n w e i n i g o f

n i e t s t e maken hebben met de ' i s s u e s ' waar h e t op d a t h o g e r e p o l i t i e k e n i v e a u om g a a t . I k denk dus d a t j e op l o k a a l n i v e a u o n d e r z o e k moet doen om a c h t e r de h i s t o r i s c h e r e a l i t e i t van d a t l o k a l e n i v e a u t e komen.

Zapata (Diego R i v e r a )

U i t : George W o l f s k i i l en D o u g l a s W. Richmond e d . ,

Essays on the Mexican Revolution. Revisionist views of the leaders. ( U n i v e r s i t y o f T e x a s 1979)

aan h e t boek v a n A l l a n K n i g h t d a t i n 1986 v e r s c h e n e n is§ H i j i s z o j u i s t benoemd t o t h o o g l e r a a r L a t i j n s a m e r i k a a n s e g e s c h i e d e n i s aan de u n i v e r s i t e i t v a n A u s t i n . Z i j n werk i s z e k e r c o n t r o v e r s i -e -e l - -e r z i j n h i s t o r i c i , ook ond-er m i j n v a k g -e n o t -e n h i -e r , d i -e d-e v l o e r met hem wensen aan t e v e g e n . H i j h e e f t g e p r o b e e r d met wat e r aan g e p u b l i c e e r d e s t u d i e s i s , ook a n t r o p o l o g i s c h e , een

v o l l e d i g en b i j een a a n t a l s t u d i e s d i e h i j g e b r u i k t h e e f t , k u n j e z e k e r g r o t e v r a a g t e k e n s p l a a t s e n , a l was h e t a l l e e n maar v a n -wege de s t e r k u i t e e n l o p e n d e d o e l s t e l l i n g e n van de a u t e u r s . H e t i s dus m o g e l i j k de v l o e r met hem aan t e v e g e n , maar i k w a a r d e e r h e t i n hoge mate d a t h i j z'n nek h e e f t u i t g e s t o k e n . V o o r d a t we p r o b e r e n t o t een nieuw en a n d e r b e e l d t e komen, moeten we e c h -t e r e e r s -t wa-t meer b e s e f k r i j g e n van de enorme d i f f e r e n -t i a -t i e , de complexiteit en de v e r s c h i l l e n i n b e s l i s s i n g e n en g e b e u r t e -n i s s e -n op l o k a a l -n i v e a u . Het i s e c h t e r v e r s c h r i k k e l i j k m o e i l i j k om t o t zo'n b e e l d t e komen. E r i s nog s t e e d s o n v o l d o e n d e mate-r i a a l , b o v e n d i e n i s h e t v o o mate-r h e l e mate-r e g i o ' s en t i j d v a k k e n gewoon n i e t meer t e a c h t e r h a l e n . We z u l l e n v o o r de r e c o n s t r u c t i e v a n d a t b e e l d dus m i n d e r moeten l e t t e n op h o m o g e n i t e i t en s l u i t e n d -h e i d , maar een modus v i v e n d i moeten t r a c -h t e n t e v i n d e n w a a r b i j we bewust een a a n t a l v r a g e n - d i e we t o c h n o o i t meer kunnen

n e g e n t i e n d e - en t w i n t i g s t e eeuw - maar a n d e r e n , z o a l s Ouweneel en Schenk, z u l l e n de i n i t i a t i e v e n van S l i c h e r i n L e i d e n v e r d e r u i t b o u w e n . De k o l o n i a l e p e r i o d e i s i n L e i d e n z e k e r geen a f g e -s l o t e n h o o f d -s t u k , i n t e g e n d e e l . Het komend v o o r j a a r , v a n 18 t o t 20 maart, i s e r een c o n g r e s van de v a k g r o e p TCLA o v e r k o l o n i a a l L a t i j n s - A m e r i k a : " C u l t u r a l I d e n t i t y i n C o l o n i a l L a t i n A m e r i c a " , met een g r o o t a a n t a l b e l a n g r i j k e b u i t e n l a n d s e s p r e k e r s . We hebben bewust de k o l o n i a l e t i j d genomen op h e t g e b i e d v a n g e s c h i e -d e n i s , l i t e r a t u u r en s o c i o - l i n g u ï s t i e k . Het i n t e r e s s a n t e i s na-m e l i j k - en d a t h e b b e n we bewust zo g e r e g e l d - d a t de h i s t o r i c i ook b i j de l e z i n g e n o v e r l i t e r a t u u r z u l l e n z i j n . A l s j e h e t h e b t o v e r " C u l t u r a l I d e n t i t y " kan een h i s t o r i c u s een p r a c h t i g v e r h a a l houden o v e r opkomend z e l f b e w u s t z i j n b i j I n d i a a n s e g r o e p e n i n h e t a c h t t i e n d e - e e u w s e O a x a c a , maar de p r e s e n t a t i e w i n t aan d i m e n s i e a l s ook w o r d t g e s p r o k e n o v e r de r e f l e c t i e s d a a r v a n i n de k o l o -n i a l e l i t e r a t u u r . Ik de-nk d a t h i e r g e s c h i e d e -n i s e-n l i t e r a t u u r h e e l d i c h t b i j e l k a a r l i g g e n : een goede l i t e r a t o r kan n i e t z o n d e r g e s c h i e d e n i s en een g o e d h i s t o r i c u s n i e t z o n d e r de l o k a l e l i t e -r a t u u -r van de p e -r i o d e waa-r h i j mee b e z i g i s . "

"Het i s v o o r een h i s t o r i c u s o n o n t b e e r l i j k om b i j een o n d e r z o e k n a a r een b e p a a l d e s t r e e k i n een b e p a a l d e t i j d k e n n i s t e nemen van de romans, de p o ë z i e en e v e n t u e e l de ' c o r r i d a s u i t d i e s t r e e k en d i e p e r i o d e .1 0 Ik heb z e l f de e r v a r i n g d a t h e t een a a n t a l v r a -gen kan o p r o e p e n en z a k e n i n een p e r s p e c t i e f kan p l a a t s e n . Ik heb v e l d w e r k g e d a a n i n T l a x c a l a v o o r de p e r i o d e 1910-1920 en na m i j n o n d e r z o e k k r e e g i k een h e r u i t g a v e van een roman u i t d i e pe-r i o d e i n handen d i e i k t i j d e n s m i j n o n d e pe-r z o e k n i e t had g e z i e n . Na l e z i n g e r v a n ben i k weer eens i n m i j n o n d e r z o e k s m a t e r i a a l ge-doken en moest i k t o c h een w i j z i g i n g i n m i j n v i s i e a a n b r e n g e n . L i t e r a t u u r i s ook van b e l a n g om h e t l o k a l e t i j d s b e e l d v o o r ogen t e k r i j g e n . Dat g e l d t eens t e meer a l s e r geen i n f o r m a n t e n meer z i j n v o o r j e o n d e r z o e k s p e r i o d e , z o a l s d a t nu v o o r de r e v o l u t i e -p e r i o d e g a a t . g e l d e n .

be-s c h r e v e n v a n een a l m a c h t i g e l o k a l e m a c h t h e b b e r . Dat h e r k e n i k z e e r g o e d : ook i n de n e g e n t i e n d e eeuw h e e f t d a t s o o r t l i e d e n v e e l v u l d i g i n M e x i c o en C e n t r a a l A m e r i k a g e f i g u r e e r d . H e t p e r -sonage v a n de p a t r i a r c h i s w a a r s c h i j n l i j k g e ë n t op t y p e n a l s ' A n a s t a s i o Somoza. Dat i d e e , om o v e r t e s t a p p e n v a n de w e r k e l i j k -h e i d van d i t moment n a a r een o n w e r k e l i j k -h e i d en v a n d a a r gewoon weer i n de w e r k e l i j k h e i d t e r u g t e k e r e n , d a t i s i e t s d a t j e , met name i n g e b i e d e n met een g r o t e I n d i a a n s e b e v o l k i n g , v e e l v u l d i g a a n t r e f t . B e h a l v e b i j Marquez v i n d j e d a t ook t e r u g b i j A s t u r i a s en v e l e a n d e r e n . Waar j e ook o n d e r z o e k d o e t , j e maakt d i e v e r menging v a n s f e r e n mee, t e r w i j l w i j de n e i g i n g hebben ze v a n e l -k a a r g e s c h e i d e n t e houden. A l s een E u r o p e a a n , z o n d e r -k e n n i s v a n h e t inheemse, d e r g e l i j k e l i t e r a t u u r l e e s t , v r a a g t h i j z i c h a f wat e r g e b e u r t . A l s j e e c h t e r " t h e T e a c h i n g s o f don J u a n " o f "A S e p e r a t e R e a l i t y " van C a s t a n e d a l e e s t , w a a r b i j iemand w o r d t i n -g e w i j d i n d i e w e r e l d , kun j e h e t a l v e e l b e t e r p l a a t s e n . V e r -g e e t n i e t d a t h e t g e b r u i k van h a l l u c i n e r e n d e m i d d e l e n - wat w i j onmid d e l l i j k i n de s f e e r van d r u g s en v e r s l a v i n g t r e k k e n - d a a r i n be p a a l d e g e b i e d e n o n d e r d e e l u i t m a a k t v a n r i t u e l e n en c e r e m o n i ë n .

l a n d h e r e n d i e met hem samenwerkten b l e v e n z i t t e n . De r e s t v a n h e t l a n d g i n g n a a r de b o e r e n , a l h o e w e l l a t e r g e b l e k e n i s d a t d i e r e b e l l e n l e i d e r s de b o e r e n ook p l u k t e n . I n d i e v e r h a l e n z a t e n h e l e i r r e ë l e e l e m e n t e n . D i e l e i d e r zou i n e e n g r o t c o n -t a c -t e n hebben gehad me-t I n d i a a n s e goden en me-t C o r -t e s . H i j v r o e g d a a r r a a d . Zo i s h e t i n d i e n a c h t ook m o g e l i j k d a t g e s n e u v e l d e ' r e v o -l u t i o n a r i o s ' o p s t a a n e n d e mensen gaan b e z o e k e n . Nu k a n j e a -l s h i s t o r i c u s n a t u u r l i j k zeggen d a t d a t n i e t r e l e v a n t i s . M i s s c h i e n i s h e t t o c h w e l b e l a n g r i j k v o o r j e ' E i n f ü h l u n g1: wat v o o r b e e l d h e b b e n de mensen nö v a n z o ' n l a n g g e l e d e n v e r -moorde l e i d e r . Ook m y t h o l o g i s e r i n g k a n b e l a n g r i j k z i j n v o o r h e t v e r s c h e r p e n e n c o m p l e t e r e n v a n h e t b e e l d . V e r s c h i l l e n d e b o e r e n hebben me v e r t e l d d a t ze Z a p a t a hadden g e z i e n op z i j n w i t t e p a a r d . De kans l i j k t me n i e t zo g r o o t , maar h e t komt n a a r v o r e n ; j e h e b t t e maken met d i é s t e r k e v e r b o n d e n h e i d met de d o d e n . D i e r e b e l l e n l e i d e r kwam t e r u g b i j e n k e l e f a m i l i e s waar ook nog mensen l e e f d e n d i e hem zouden hebben g e k e n d . Men v e r t e l t h o e z e e r h i j t e l e u r g e s t e l d was o v e r de o n t w i k k e l i n g e n . D a a r z i t t e n z e k e r de wensen e n v e r w a c h t i n g e n v a n d e z e b o e r e n i n verweven, want ook z i j z i j n n a t u u r l i j k t e l e u r g e s t e l d . "

" J e h e b t i n L a t i j n s - A m e r i k a nu eenmaal t e maken met inheemse s a m e n l e v i n g e n d i e v e r b u i t e n j e e i g e n c u l t u u r c i r k e l l i g g e n . V a n d a a r d a t h e t v o o r h i s t o r i c i b e l a n g r i j k i s z i c h e e n d e e l v a n de a n t r o p o l o g i s c h e b e n a d e r i n g s w i j z e e i g e n t e maken. J e moet a l s h i s t o r i c u s geen a n t r o p o l o g i e gaan b e d r i j v e n , maar j e kunt w e l de i n s t r u m e n t e n g e b r u i k e n . B i j h e t o n d e r z o e k n a a r de r e v o

b l i j k t d a t n a a s t d i e e x t e r n e f a c t o r e n ook i n t e r n e f a c t o r e n een r o l s p e l e n . Dan komt ook met a n t r o p o l o g i s c h e en h i s t o r i s c h e s t u d i e s h e t p r o b l e e m v a n d i e v e e l g r o t e r e d i f f e r e n t i a t i e naar v o r e n en h e t b e l a n g v a n autonome, l o k a l e s i t u a t i e s en de c o n -tinuïteit v a n u i t h e t v e r l e d e n .

S a m e n v a t t e n d zou j e kunnen zeggen d a t de b i j d r a g e d i e r e v i -s i e v a n h e t t r a d i t i o n e l e h i -s t o r i -s c h e b e e l d aan o n t w i k k e l i n g e n i n de t o e k o m s t k a n l e v e r e n , v o o r a l kan l i g g e n i n h e t b e n a d r u k k e n v a n l o k a l e o n t w i k k e l i n g e n . O n t w i k k e l i n g e n d i e e r g e w e e s t z i j n , w e l l i c h t z i j n a f g e b r o k e n o f l a t e n t nog a a n w e z i g z i j n en een e i g e n k a r a k t e r h e b b e n . A l s men meer op de w o r t e l s v a n de e i g e n o n t w i k k e l i n g g a a t l e t t e n , kan d a t e r m i s s c h i e n t o e l e i d e n d a t men h e t i n e i g e n p o t e n t i e e l g a a t zoeken en b r e e k t m o g e l i j k h e t b e s e f d o o r d a t h e t h e i l v o o r de toekomst n i e t h o e f t t e komen van een E u r o - A m e r i k a a n s - o f een u i t O o s t - E u r o p a a f k o m s t i g s o c i a l i s t i s c h m o d e l , maar d a t de o p l o s s i n g kan l i g g e n i n vormen van s y n c r e t i s m e v a n e i g e n , l o k a l e m o d e l l e n . "

NOTEN :

8. A l l a n Knight, The Mexican Revolution 2 d l n . (Cambridge 1986). 9. Z i e e l d e r s i n d i t nummer.

10. ' C o r r i d a s ' z i j n s t r i j d l i e d e r e n .