Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat Directie Participatie
Postbus 20901
2500 EX 'S-GRAVENHAGE
Geachte minister Ollongren,
De grote steden in Nederland, verenigd in het G40 Stedennetwerk, willen u graag deelgenoot maken van onze reactie op uw eerste Nationale Omgevingsvisie. Wij gaan graag met het Rijk en andere partijen een nieuw partnerschap aan om Nederland nog mooier en aantrekkelijker te maken. Voor nu én later.
We zien de Nationale Omgevingsvisie als een start van een verandertraject om de complexe opgaven veel meer als één overheid te lijf te gaan. We vinden deze visie een mooie eerste stap op weg hiertoe, maar constateren tegelijkertijd ook dat er hobbels op dat pad zijn. We doen in deze zienswijze een aantal aanbevelingen hiervoor.
Kracht van de G40
Nederland wordt gevormd door sterke stedelijke regio's in nauwe verbinding met het platteland en omliggende gemeenten. U benoemt dit ook in uw visie:
“De kracht van Nederland ligt nog steeds in haar polycentrische structuur van steden en stedelijke regio’s van verschillende schaal en dynamiek die complementair als één systeem functioneren.
Vergeleken met veel buitenlandse metropolen zijn onze steden ieder voor zich nog relatief klein.
Daarom is de verbinding tussen en binnen deze regio’s voor ons land zo belangrijk. Het maakt dat Nederland in 2050 als één geheel functioneert”.
Ons inziens is Nederland reeds één metropoolregio en schuilt de kracht van Nederland in de (stedelijke) regio’s.
Zo stelt de Rijksbouwmeester in zijn Panorama Nederland dat twee-derde van het BBP in Nederland buiten de Randstad wordt verdiend. Dit vormt (zelfs) de vijfde economie van de Eurozone en is groter dan de economie van België.
Op de kaft van het ontwerp van de Nationale Omgevingsvisie staat een luchtfoto van het stationsgebied van Arnhem. U heeft een treffend voorbeeld gekozen. Dit beeld laat zien waar de steden toe in staat zijn (in samenwerking met partijen als overheden, bewoners, marktpartijen, corporaties, andere overheden). Het laat ook zien met welke complexe opgaven steden te maken hebben. Tegelijkertijd constateren wij ook dat de G40 steden amper in de NOVI voorkomen. Dit is een gemis in uw visie, want de G40 steden werken dagelijks aan de vier hoofdopgaven van de NOVI. De steden leveren het grootste aandeel in de Nederlandse economie, dragen zorgen voor een forse verstedelijkingsopgave en het realiseren van de klimaatambities, om maar wat te noemen. U kunt uw visie hiermee verrijken.
G40 Stedennetwerk Renée Veldkamp secretaris Fysieke Pijler fysiekepijler@G40stedennetwerk.nl Tel: 024-3299534 Mob: 06 - 46134078 Gemeente Nijmegen Postbus 9105 6500 HG Nijmegen www.G40stedennetwerk.nl Onderwerp: G40 zienswijze ontwerp Nationale Omgevingsvisie
Behandeld door: Susanne Vleeshouwers Datum: 27 september 2019
NOVI kan aan kracht winnen
Veel opgaven komen samen op het lokale niveau en vragen ook integrale afwegingen op decentraal niveau. Of het nu gaat om de transities op het gebied van klimaat, energie, landbouw, economie of stedelijke
ontwikkeling; juist ín de steden zijn wij keihard aan de slag om de grote uitdagingen waar we voor staan het hoofd te bieden en investeren wij daar fors in. Maatschappelijke innovaties komen daar tot stand, we bedenken (maatwerk)oplossingen en ontwikkelen nieuwe arrangementen. En we werken met vele partijen in onze steden én regio's samen om gebiedsgericht en op basis van de identiteit van het betreffende gebied slimme combinaties van functies te maken en zo de integrale ontwerpopgave van stad én land duurzaam vorm te geven. In het G40 Stedennetwerk zien we dat steden te maken hebben met een veelheid aan opgaven, denk bijvoorbeeld aan:
het realiseren van clusters van economische ontwikkeling en ruimte voor (technische) innovatie;
ruimte voor nieuwbouw van woningen en aanleg van werklocaties;
de transformatieopgave (herstedelijkingsopgave);
woningen aardgasvrij;
de transitie naar slimme en duurzame mobiliteit en;
de samenhang met de verstedelijkingsopgave;
een waterrobuuste en hittebestendige inrichting van de openbare ruimte;
de integrale wijkvernieuwing, met naast aanpak van de fysieke woonomgeving in kwetsbare wijken ook aandacht voor de sociaal-maatschappelijke opgaven en ondermijning;
de rol die de centrumsteden vervullen in de regionale samenwerking en bijvoorbeeld bij het opstellen en uitvoeren van de regionale energiestrategieën.
De economische en sociale dynamiek stelt veel G40-steden voor grote uitdagingen. Denk aan de
verstedelijkingsopgave die zich niet beperkt tot de G4. Zo zijn er steden met een vergelijkbare krapte op de woningmarkt als Amsterdam of Utrecht en voor de transformatie en verduurzamingsopgave van
binnenstedelijk gebied moeten de steden alle zeilen bijzetten.
Nederland als één stedelijk netwerk
Uw visie kan enorm aan kracht winnen door centraal te stellen dat Nederland één polycentrisch netwerk is van steden en stedelijke regio's, die alle een belangrijk aandeel hebben in en bijdragen aan de nationale opgaven.
De steden vormen een krachtige motor voor de kenniseconomie en daar vindt voor het grootste deel de bevolkingsgroei plaats. Nederland als geheel is een goed bereikbaar land, met stedelijke regio's die onderling goed verbonden zijn. Tegelijkertijd staat het woon- en leefklimaat in veel steden onder druk, vooral vanwege de groeiopgave. Dit vraagt om een meer integrale blik op de ontwikkeling van stedelijke regio's in Nederland.
Vanuit dit vertrekpunt (polycentrisch netwerk) kunt (of moet) u een doorvertaling maken van het ruimtelijk- economisch beleid en aandacht geven aan innovaties in samenwerking en bekostiging van maatregelen en interventies die de steden helpen met de vele opgaven waar zij voor gesteld staan.
Meer verbinding, meer inspiratie, meer verbeelding
Een inspirerende visie voor Nederland die een stip op de horizon geeft, die ruimte biedt voor ontwikkeling mét omgevingskwaliteit, die laat zien hoe stad en land verbonden zijn, hoe het economisch kerngebied verbonden is met de rest van Nederland, hoe de steden een stedelijk netwerk vormen als backbone van Nederland, waar groei en krimp tegelijkertijd aan de orde zijn, maar een verschillend perspectief bieden voor steden en regio's in Nederland, waar opgaven van laaggelegen en hoger gelegen delen van Nederland in verhouding tot elkaar om onze aandacht vragen.
De NOVI zou nog meer tot de verbeelding kunnen spreken en zou meer inspiratie kunnen bieden voor de toekomstige inrichting van Nederland. Dat kan op verschillende manieren. Door scenario-denken toe te passen (advies PBL) en door de kracht van beeld nog meer te benutten. Kaarten met combinaties van opgaven dwingen tot keuzes. Een suggestie voor een gecombineerde kaart van verstedelijking, mobiliteit en
economische kracht biedt een scherp inzicht in de kracht van de stedelijke regio's in Nederland. En door dilemma's in beeld te brengen.
We bevelen aan om de verbinding te leggen met andere Rijksvisies die ook recent zijn uitgebracht. In het bijzonder denken we aan het Toekomstbeeld OV2040, waarin het belang van het stedelijk netwerk en haar verbondenheid centraal staat. We zien daarbij graag een toekomstbeeld voor het gehele land, ook geplaatst in internationaal perspectief. In het licht van de stikstof-problematiek en PAS is het overigens extra raadzaam te investeren in slimme en schone mobiliteit, zoals meer ruimte voor OV en fiets. Ook de verbinding met de visie Natuur, landbouw en voedsel kan veel sterker.
Nieuw partnerschap nodig
Partnerschap en werken als één overheid vraagt wederzijds vertrouwen. Dat moet je vooral samen opbouwen.
Hoewel de NOVI zelfbindend is voor het Rijk, vraagt deze nieuw partnerschap. We willen immers
maatschappelijk rendement genereren op publieke investeringen. Werken als één overheid vraagt nogal wat van ons allemaal. Afspraken over rollen en verantwoordelijkheden. Daarom versterken wij graag het
partnerschap met het Rijk voor een mooie toekomst van Nederland. We doen een aantal aanbevelingen voor een nieuw instrumentarium.
Meer samenhang
De steden constateren een groot aantal (financiële) ‘arrangementen’ zoals Regio Deals, Bestuursakkoord(en), NOVI-gebieden, diverse tafels zoals Spoor, OV, MIRT, Goederencorridors, Klimaat, Omgevingsagenda’s, Woondeals etc.
We zijn blij dat er dergelijke instrumenten bestaan om gezamenlijk te investeren in de steden, maar doen wel de aanbevelingen meer lijn te brengen in de veelheid van plannen en vooraf duidelijk te maken wat de spelregels zijn of het speelveld is. Enige vorm van competitie is prima, maar dan graag op basis van heldere uitgangspunten en duidelijkheid over beoogde resultaten.
Structurele samenwerking met de steden
Daarnaast willen wij graag toe naar een meer structurele samenwerking waarbij de afstand tussen het Rijk en steden wordt verkleind. Opgave- en gebiedsgericht werken vraagt verdieping en commitment. Om de integrale (her)ontwerpopgave in en om de steden duurzaam vorm te geven zien wij meerwaarde van gerichte Rijksinzet met kennis van de stedelijke regio's en zichtbare representatie op decentraal niveau.
Ga door met ontschotten
Interbestuurlijke samenwerking is cruciaal voor integrale ruimtelijke afwegingen. In de NOVI wordt
ontschotting van Rijksmiddelen aangekondigd. Dat juichen wij toe. Het vraagt dus ook ontkokering in Den Haag en het ontschotten van bestaande Rijkspotten. We zien kleine stapjes vooruit (bijvoorbeeld de stap van Infrastructuurfonds naar Mobiliteitsfonds). Dat de NOVI door meerdere ministeries is onderschreven, is een goed eerste begin. Ontwikkelingen in de samenleving vragen een aanpak als één overheid, met één
omgevingsfonds en met (regionaal) maatwerk in de uitvoering. Sectorale afwegingen of sectorale bestuurlijke tafels laten we steeds meer achter ons. We hopen dat u binnen het Rijk de volgende stappen kunt zetten om met ons de beweging die onder de Omgevingswet is ingezet op een hoger plan te tillen.
We onderschrijven dan ook de aanbeveling van het PBL (Policy brief Nu de koers is bepaald) van harte om het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) samen met het Infrastructuurfonds (en andere relevante programma’s) inhoudelijk te koppelen aan de NOVI. Zo kunnen besluiten over verstedelijking en infrastructuur in samenhang tot stand komen. De NOVI zou de hervorming van deze instrumenten kunnen agenderen. Waarbij méér aspecten leidend moeten zijn, dan enkel de NMCA.
Fondsvorming integrale verstedelijking
Voor de grote binnenstedelijke transformatie-opgave en de verstedelijkingsopgave in combinatie met de schaalsprong voor het openbaar vervoer en duurzame mobiliteit doen wij de aanbeveling een fonds op te richten dat de steden kan helpen deze majeure uitdaging tot een succesvol einde te brengen. Complexiteit in de binnenstedelijke (ver)bouwopgave (herstedelijkingsopgave), het gebrek aan financieringsmogelijkheden, het tijdsaspect (denk aan de ondergrond, afschrijvingstermijnen) en forse uitdagingen in de inrichting van de openbare ruimte (voor mobiliteit, water, groen, energie, gezondheid) vraagt extra ondersteuning, en waarvoor het Rijk bij uitstek een rol kan pakken gezien de nationale belangen voor sterke, gezonde en economisch veerkrachtige en vitale steden.
Samen werken en versterken bij de omgevingsagenda’s
In de NOVI worden omgevingsagenda’s geïntroduceerd waarin de grote vraagstukken die raken aan de lokale en regionale opgaven (naar verwachting) inzichtelijk worden. Wij zien de omgevingsagenda als een belangrijke vervolgstap, om ook tot investeringsafspraken te komen voor de uitvoering. Alleen dan gaat er een
richtinggevende en sturende werking uit van de NOVI. Maar we moeten er voor waken dat het niet enkel een optelsom is van opgaven en de verschillende agenda's. Het gaat echt om de integrale ruimtelijke afwegingen.
Alleen met robuuste beleids- en investeringsstrategieën kunnen we werken aan Nederland van overmorgen. En dat leidt automatisch tot kiezen.
In de Pilot Omgevingsagenda Oost waarin enkele G40- steden hebben geparticipeerd, zien we een zoektocht hoe we dit instrument op een goede manier kunnen inzetten. Willen we dit instrument echt leidend laten zijn?
Dat vergt echt samen wérken en ontdekken waar lokale, regionale en nationale opgaven én belangen samenkomen. Te bezien welk instrumentarium daar het beste bij past en hoe we het beste sturing kunnen geven aan publieke investeringen. En de kansen die dat biedt om deze te matchen met private investeringen en dus coalities te vormen rond de opgaven. Dan pas ontstaat er een wederkerige relatie en kan partnerschap groeien. Door samen deze agenda op te stellen zullen we ontdekken wat het beste schaalniveau daarvoor is.
Aanbod: uitwerking verstedelijkingsstrategie
Verder bevelen wij aan om in de omgevingsagenda’s een uitwerking te maken van de verstedelijkingsstrategie van de NOVI. De stedelijke regio’s bieden aan om deze verder uit te werken in de omgevingsagenda’s en daarover financiële afspraken te maken. We zien ook bewegingen in het land ontstaan om te komen tot Regionale InvesteringsAgenda's (RIA). De zogenoemde NOVI-Alliantie maakt zich met een aantal pilots sterk om de beweging van verslimmen en verduurzamen van de Nederlandse economie en samenleving -van onderop- te ondersteunen en doorbraken te realiseren. Graag willen we met het Rijk verkennen hoe we onrendabele toppen, het matchen van publieke en private investeringsmiddelen etc. kunnen versterken. En zo uitvoering geven op decentraal niveau aan de cruciale opgaven voor een duurzame ontwikkeling van Nederland.
De NOVI kan zo handvatten bieden voor een goede afstemming tussen de ambities en plannen van Rijk, provincie en gemeenten (en regio's), belangrijk voor realisatie van plannen in de praktijk. Aansluiting van visies, beleid en agenda's op de drie schaalniveaus van Rijk, provincie en gemeenten helpt bij de wederzijdse
versterking en afstemming.
Tot slot
Onze belangrijkste boodschap is dat de NOVI enorm aan kracht kan winnen door de focus te verleggen naar Nederland als één stedelijk netwerk. En we juichen het veranderproces toe dat u inzet naar meer
samenwerking. We geven in deze zienswijze een aantal aanbevelingen hiervoor en zouden deze graag met u nader willen bespreken.
Wij zien uit naar een goede samenwerking in de uitvoering van uw ambities en onze gedeelde opgaven.
Waarbij we samen en samen met andere partijen kunnen werken aan een aantrekkelijk, duurzaam en veerkrachtig Nederland.
Wij sturen onze reactie ook in afschrift naar de VNG en de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken van de Tweede Kamer der Staten-Generaal.
Met vriendelijke groet,
Mario Jacobs Harriët Tiemens
Portefeuillehouder NOVI G40-Stedennetwerk Voorzitter Fysieke pijler G40-Stedennetwerk
Wethouder gemeente Tilburg Wethouder gemeente Nijmegen
