ministerie van verkeer en waterstaat rijkswaterstaat directie flevoland

ministerie van verkeer en waterstaat

rijkswaterstaat

directie flevoland

ministerie van verkeer en waterstaat

rijkswaterstaat

directie flevoland

intern rapport

de jeugdgroei van esdoorn, es en eik op zware kleigrond in flevoland

door

j.b.

van der

pas

en

j.

hoogesteger 1989 - ^{1 liw}

interne rapporten zijn in principe interne wmmu- nicatierniddelen; hun inhoud varieert sterk en kan rowel betrekking hebben op een weergave van cijferreeksen, als op een discussie van onderzoeksresuitaten.

postbus 600 8200 AP lelystad smedinghuis zuidemagenplein 2 tel. (03200) 99111 telex 40115

telelax (03200) 34300.

De jeugdgroei van esdoorn, es en eik op zware kleigrond in Flevoland/' J.B. van der Pas en

J.

Hoogesteger; Ministerie van Verkeer en Water- staat, Rijkswaterstaat Directie Flevoland Lelystad: RWS, El,

1988,

-

16p. :

tab.

: 30

cm. - (Intern Rapport; 1989-1 Liw) Lit. opg..

De resultaten. van metingen van de hoogte en diameter in jonge esdoorn-,

essen- en eikenopstanden tot en met de leeftijdsklasse

20

zijn geanaly-

seerd. De groei is vergeleken met boniteitsklassen in Engelse en Duitse

opstandstabellen.

Samenvatting 1. Inleiding

2. ~ a t e r i a a l en methoden 3. Resultaten

3.1. Esdoorn 3.1.1. Hoogtegroei 3.1.2. Diktegroei

3.1.3. Diameterhoogtekromme 3.1.4. Bonitering

3.2. Es

3.2.1. Hoogtegroei 3.2.2. Diktegroei

3.2.3. Diameterhoogtekromme 3.2.4. Bonitering

3.3. Eik

3.3.1. Hoogtegroei 3.3.2. Diktegroei

3.3.3. Diameterhoogtekromme 3.3.4. Bonitering

4. Discussie en conclusie

6.

Li tera tuur

4

SAMENVATTING

De jeugdgroei tot de leeftijd van 20 jaar van esdoorn, es en eik op zware kleigrond in Flevoland is beschreven aan de hand van hoogte- en diametermetingen verricht in opstanden van verschillende leeftijdsklas-.

sen. Hierbij nam de hoogtegroei per jaar gemiddeld toe met 75 cm, 83 cm en 53 cm voor respectievelijk esdoorn, es en eik. De gemiddelde diameter op borsthoogte nam jaarlijks toe met 0,8 cm voor esdoorn en es en met 0,6 cm voor eik. Vergelijking van de groeigegevens met Engelse en Duitse

~pbren~sttabellen toont aan dat de groeicurven zeer steil verlopen en

dat de oudste leeftijdsklassen boven de beste produktieklassen van de'

buitenlandse tabellen liggen.

5 INLEIDING

B i j d e a a n l e g van d e b e p l a n t i n g e n i n d e F l e v o p o l d e r s i s e e n modelmatige o p z e t g e h a n t e e r d d i e t e v e n s d e b a s i s vormt v o o r d e b e h e e r s p l a n n e n

( ~ r o e n h u i s , 1 9 8 3 ) . N a a s t d e p o p u l i e r d i e i n e e r s t e i n s t a n t i e a l s pio- n i e r h o u t s o o r t g e b r u i k t i s , worden t e v e n s d e f i n i t i e v e h o u t s o o r t e n toege- p a s t b i j d e a a n l e g van nieuwe b o s s e n . De t o t a l e o p p e r v l a k t e b o s i n F l e v o l a n d i s p e r 1 o k t o b e r 1987 c a . 14.120 ha waarvan 8000 ha i n Ooste- l i j k F l e v o l a n d . De g r o n d e n waarop d e p o l d e r b o s s e n z i j n a a n g e l e g d , z i j n h o o f d z a k e l i j k van m a r i e n e o o r s p r o n g e n worden gekenmerkt d o o r e e n be- p a a l d l u t u m g e h a l t e e n e e n hoge pH-waarde (Van den Burg, 1 9 8 3 ) . Het g r o o t s t e g e d e e l t e van d e b o s s e n i n Z u i d e l i j k F l e v o l a n d i s a a n g e l e g d op zware k l e i g r o n d met e e n hoog l u t u m g e h a l t e (25-401) t o t e e n d i e p t e van minimaal 75

cm.

Van d e g r o e i van v e r s c h i l l e n d e h o u t s o o r t e n o p d e z e gron- den o n d e r N e d e r l a n d s e k l i m a t o l o g i s c h e o m s t a n d i g h e d e n i s w e i n i g bekend.

K e n n i s van d e g r o e i van boomsoorten i s n o o d z a k e l i j k n i e t a l l e e n v o o r d e h o u t p r o d u k t i e maar ook v o o r i n z i c h t i n d e wetmatigheden e n p r o c e s s e n v a n d e b o s o n t w i k k e l i n g . D i t l a a t s t e i s v o o r a l van b e l a n g v o o r h e t t o t s t a n d komen van bosmodellen w a a r b i j h e t duurzaam i n s t a n d h o u d e n van h e t bos a l s levensgemeenschap c e n t r a a l s t a a t . N a a s t d e g e z o n d h e i d i s d e g r o e i v e r - w a c h t i n g h e t c r i t e r i u m om d e b o d e m g e s c h i k t h e i d v o o r b e p a a l d e h o u t s o o r t e n v a s t te s t e l l e n . Van d e g r o e i van p o p u l i e r i s , mede omdat h e t e e n s n e l l e g r o e i e r i s met e e n k o r t e o m l o o p t i j d , h e t meest bekend ( z i e b.v. V i s , 1 9 8 7 ) . Van d e b e l a n g r i j k e duurzame h o u t s o o r t e n e s d o o r n , e s , e i k e n beuk d i e momenteel samen c a . 25% v a n h e t b o s a r e a a l innemen i s v r i j w e l n i e t s bekend. I n d e z e s t u d i e w o r d t d e j e u g d g r o e i van e s d o o r n , es e n e i k behan- d e l d e n worden d e g r o e i g e g e v e n s v e r g e l e k e n met d i e van o p b r e n g s t t a b e l - l e n .

Van d e beuk z i j n nog g e e n g e g e v e n s v e r z a m e l d , h e t g e e n m o g e l i j k nog i n d e n a a s t e toekomst z a l p l a a t s v i n d e n .

2. MATERIAAL EN METHODEN

B i j d e b o s a a n l e g van e s d o o r n e n e s wordt t w e e j a r i g p l a n t s o e n u i t d e k w e k e r i j v o o r h e t p l a n t e n g e s e l e c t e e r d . Het p l a n t s c h e m a b e s t o n d t o t 1971 u i t d r i e r i j e n h o o f d h o u t met d a a r n a e e n r f j e l s met e e n r i j e n a f s t a n d van 1.33 m e t e r .

De e e r s t e k w a l i t e i t p l a n t s o e n werd d i r e c t n a a s t d e e l z e n r i d g e p l a n t , t e r w i j l d e tweede k w a l i t e i t met 30% v u l h o u t d e m i d d e l s t e r i j vormde. De e i k werd a l s d r i e j a r i g p l a n t s o e n g e p l a n t w a a r b i j d e d r i e h o o f d h o u t r i j e n u i t e i k , gemengd met 25% o v e r i g l o o f h o u t e n v u l h o u t b e s t o n d e n . Na 1972 werd d e r i j a f s t a n d d o o r h e t i n g e b r u i k nemen van e e n nieuw t y p e p l a n t - machine v e r g r o o t t o t 1.5 m e t e r . I n p l a a t s van d r i e werden nu v i j f r i j e n h o o f d h o u t , gemengd met 15-257. v u l h o u t g e p l a n t t u s s e n twee r i j e n e l s . Na 1978 werd d e e l s a l l e e n i n i n d i v i d u e l e menging van 10-15% met d e hoofd- h o u t s o o r t e n gemengd. Thans w o r d t t e v e n s g e b r u i k gemaakt van h o r s t g e w i j z e menging. Gewoonlijk werden d e e l z e n r i j e n o p o n g e v e e r 6-7 j a r i g e l e e f t i j d g e h e e l v e r w i j d e r d t e g e l i j k met e e n l i c h t e z u i v e r i n g i n h e t h o o f d h o u t . I n d e z e s t u d i e z i j n d e te meten o p s t a n d e n g e s e l e c t e e r d i n d e v e r s c h i l - l e n d e boscomplexen i n F l e v o l a n d ( t a b e l 1 ) .

T a b e l 1. De boscomplexen op zware k l e i g r o n d i n F l e v o l a n d met d e a a n t a l - l e n gemeten o p s t a n d e n van e s d o o r n , e a e n e i k

Boscomplex O p p e r v l a k I n r i c h t i n g s - A a n t a l gemeten o p s t a n d e n

( h a ) j a r e n e s d o o r n es e i k

Wisentbos 7 2 1965-' 69 3

H a r d e r b o s 476 1968-'75 17 9 1 4

L a r s e r b o s 305 1 9 6 8 - ' 7 1 6 ' 2

.

⁸

G e l d e r s e h o u t 197 1968-'80 3 8 6

H o l l a n d s e h o u t 7 9 0 1971-'80 16 ^" 13 2 2

N a t u u r p a r k 1 9 1 1972-'82 12 9

A l m e e r d e r h o u t 643 1974-'88 19 12 2 0

Pampushou t 210 1978-'88 2 3

H o r s t e r w o l d 2700 1 9 7 3 - ' 8 8 2 5 27 18

T o t a a l 100 7 1 103

Voor de d r i e h o u t s o o r t e n z i j n o p s t a n d e n gemeten d i e g e p l a n t z i j n t u s s e n 1968 e n 1981. Hoewel d e z e s o o r t e n r e e d s v o o r 1968 z i j n g e p l a n t , z i j n p a s s i n d s d a t j a a r v o l d o e n d e o p s t a n d e n op zware k l e i g r o n d voorhanden.

Opstanden met meer d a n 25% v u l h o u t i n d e h o o f d h o u t s o o r t r i j e n z i j n n i e t i n d e opname i n b e g r e p e n .

I n e e n s y s t e m a t i s c h e s t e e k p r o e f i s g e t r a c h t om 1 0 o p s t a n d e n van i e d e r e s o o r t p e r j a a r k l a s s e te b e m o n s t e r e n om zodoende e e n v o l d o e n d e z u ' i v e r e s c h a t t i n g t e v e r k r i j g e n v a n d e g e w e n s t e p a r a m e t e r s . B i j d e s e l e c t i e van d e te meten o p s t a n d e n i s e r n a a r g e s t r e e f d om z o v e e l m o g e l i j k d e homoge- n i t e i t van d e g r o e i o m s t a n d i g h e d e d t e waarborgen. H i e r b i j z i j n a l l e e n op- s t a n d e n op k l e i met e e n l u t u m g e h a l t e v a n 25-402 t o t e e n d i e p t e van 1,50 meter gekozen. ' v o o r t s z i j n d e o p s t a n d e n met e e n o p p e r v l a k v a n m i n i m a a l 0,5 ha zo v e e l m o g e l i j k v e r d e e l d o v e r d e v e r s c h i l l e n d e boscomplexen.

I n i e d e r e o p s t a n d z i j n de h o o g t e e n d e d i a m e t e r op b o r s t h o o g t e ( d b h , 1,20 m) gemeten van 100 bomen van d e h o o f d h o u t s o o r t , i n w i l l e k e u r i g gekozen r i j e n i n d e o p s t a n d v e r s p r e i d . De r i j e n z i j o op e e n a f s t a n d van minimaal 1 0 m van d e o p s t a n d s r a n d genomen om m o g e l i j k e r a n d e f f e c t e n t e v e n n i j d e n . De h o o g t e m e t i n g e n z i j n v e r r i c h t met d e Blume L e i s z hoogte- meter e n d e d i a m e t e r i s b e p a a l d met d e boomklem. De d i a m e t e r s z i j n o v e r k r u i s geklemd e n d e d i a m e t e r i s berekend u i t h e t k w a d r a t i s c h ge- m i d d e l d e ( S i o z t r z o n e k , 1 9 5 8 ) . De m e t i n g e n z i j n u i t g e v o e r d g e d u r e n d e h e t w i n t e r s e i z o e n van 1983184, 1984185 e n 1985186 v o o r r e s p e c t i e v e l i j k d e es, e i k e n e s d o o r n . Van d e h o o g t e e n d e d i a m e t e r z i j n p e r o p s t a n d d e a r i t h m e t i s c h e gemiddelden b e r e k e n d . H i e r v a n z i j n d e d i a m e t e r h o o g t e - krommen b e r e k e n d v o l g e n s d e f u n c t i e van Hohenadl ( P r o d a n , 1965 e n 1 9 6 8 ) . Om e e n i n d i c a t i e te v e r k r i j g e n van d e b o n i t e i t z i j n d e h o o g t e s v e r g e - l e k e n met d i e u i t E n g e l s e e n D u i t s e o p s t a n d s t a b e l l e n . H i e r t o e z i j n s c h a t t i n g e n gemaakt van d e o p p e r h o o g t e s

(hdom) v o l g e n s d e f o r m u l e :

hdom = h

+

2S w a a r b i j h d e a r i t m e t i s c h gemiddelde h o o g t e i s e n s d e s t a n d a a r d a f w i j k i n g .

3. RESULTATEN

3.1. Esdoorn

3.1.1. H o o g t e g r o e i

---

D e g e m i d d e l d e h o o g t e g r o e i b e d r a a g t 75 cm p e r j a a r o v e r de v e e r t i e n l e e f - t i j d s k l a s s e n ( t a b e l 2 ) . De o p p e r h o o g t e nam t o e van 6,O m op 7 - j a r i g e l e e f t i j d t o t 1 6 , 3 m op 2 0 - j a r i g e l e e f t i j d met e e n gemiddelde j a a r l i j k s e toename van 79 cm ( f i g . 1 ) .

T a b e l 2 . De a r i t m e t i s c h gemiddelde h o o g t e ( h ) e n d e o p p e r h o o g t e (hdom) v a n e s d o o r n

L e e f t i j d s - A r i t h m e t i s c h Opperhoogte V e r s c h i l V e r s c h i l a l s p e r c e n t a g e

k l a s s e g e m i d d e l d e hdom hdom-h hdom-h/h

h o o g t e ( h )

(m) (m) (m) ( % )

7 4 $ 4 6 1 , 6 3 6

8 5 $1 6 , 9 198 3 5

9 5 , 2 7 $ 0 1 ,8 35

1 0 6 95 8 , 4 1 , 9 2 9

11 791 991 2

P O

28

12 7 98 998 2 90 26

1 3 8 , 2 1 0 , l 1 , 9 23

14 9.,2 1 1 , 8 7-96 28

15 1 0 , o 1 2 , 2

?

$ 2 22

16 1 1 ,O 1 2 , 9 199 17

17 1 2 , 3 1 4 , 6 2 , 3 19

18 1 3 , l 1 5 , l 290 15

19 12,7 1 4 , 7 290 16

20 1 4 , 2 1 6 , 3 291 15

De b e i d e h o o g t e c u r v e n v e r t o n e n e e n v r i j r e g e l m a t i g v e r l o o p . O p v a l l e n d i s e c h t e r d e l a g e waarde van l e e f t i j d s k l a s s e 1 9 . Deze wordt v e r o o r z a a k t d o o r d e r e l a t i e f k l e i n e s t e e k p r o e f ( b i j l a g e 1 ) . H i e r b i j v e r t o n e n twee v a n d e d r i e bemonsterde o p s t a n d e n , een i n h e t Wisentbos e n e e n i n d e G e l d e r s e h o u t , e e n h o o g t e g r o e i d i e v e r ' beneden he t gemiddelde l i g t . De o o r z a k e n h i e r v a n z i j n n i e t bekend, vermoed w o r d t e c h t e r d a t h e t h i e r e e n s l e c h t o n t w a t e r d e bodem b e t r e f t .

De s p r e i d i n g van d e h o o g t e is h o m o c e d a s t i s c h waardoor d e z e met toenemen- d e l e e f t i j d r e l a t i e f a f n e e m t . H i e r d o o r v e r l o o p t d e c u r v e van d e o p p e r h o o g t e v r i j w e l p a r a l l e l met d i e van d e a r i t m e t i s c h gemiddelde h o o g t e . D i t l a a t s t e kan h e t g e v o l g z i j n van d u n n i n g op l a t e r e l e e f t i j d e n . Wan- n e e r d e h o o g t e en d e l e e f t i j d van e e n o p s t a n d toenemen z a l h e t a a n d e e l van d o m i n a n t e e n p r e d o m i n a n t e bomen i n d e o p s t a n d toenemen, v o o r a l wan- n e e r e r s t e r k gedund w o r d t . D i t v e r k l a a r t . ook waarom h e t a b s o l u t e v e r s c h i l t u s s e n d e o p p e r h o o g t e e n d e a r i t m e t i s c h gemiddelde h o o g t e v r i j - we1 n i e t t o e n e e m t b i j toenemende h o o g t e . H e t v e r s c h i l a l s p e r c e n t a g e van d e a r i t h m e t i s c h gemiddelde h o o g t e neemt z e l f s met meer dan d e h e l f t v a n 36% n a a r 15% a f . Verwacht mag worden d a t h e t boven b e s c h r e v e n p r o c e s z i c h nog z a l v o o r t z e t t e n met toenemende l e e f t i j d .

Om een i n d r u k te k r i j g e n o v e r d e f r e q u e n t i e v e r d e l i n g van d e h o o g t e k l a s - s e n z i j n d e z e weergegeven v o o r d e l e e f t i j d s k l a s s e n 8 , 14 e n 20 j a a r ( f i g . 2 ) . De f r e q u e n t i e v e r d e l i n g e n z i j n voor a l l e j a a r k l a s s e n o n r e g e l - m a t i g e n w i j k e n s i g n i f i c a n t a f van d e n o r m a l e v e r d e l i n g v o l g e n s d e n o r - m a l i t e i t s t o e t s van Wilk e n S h a p i r o ( S h a p i r o e n Wilk, 1 9 6 5 ) .

Er i s een l i c h t e t r e n d waar t e nemen van een v e r s c h u i v i n g van d e a r i t - metisch gemiddelde hoogte n a a r r e c h t s ( p o s ' i t i e v e skewness) hetgeen met h e t vorenstaande overeenstemt.

3.1.2. D i k t e g r o e i

---

De gemiddelde d i a m e t e r op b o r s t h o o g t e i s over de v e e r t i e n l e e f t i j d s - k l a s s e n toegenomen van 4 cm op 7 - j a r i g e l e e f t i j d t o t 14 cm op 2 0 - j a r i g e l e e f t i j d , d a t i s een gemiddelde diameteraanwas van 0 , 8 cm p e r j a a r ( b i j l a g e 1 ) . De d i a m e t e r c u r v e v e r t o o n t een r e g e l m a t i g v e r l o o p en i s b i j n a l i n e a i r ( f i g . 3 ) . De extreem l a g e waarde van de hoogte van de l e e f t i j d s k l a s s e 19 wordt n i e t g e r e f l e c t e e r d i n een extreem l a g e waarde van de diameter, hetgeen w i j s t op een afwijkend vormgetal. De s p r e i d i n g van de diameters v e r t o o n t d u i d e l i j k h e t e r o c e d a s t i c i t e i t w a a r b i j d e abso- l u t e waarde van de s p r e i d i n g toeneemt per l e e f t i j d s k l a s s e naarmate de opstand ouder wordt.

De v a r i a t i e c o S f f i c i G n t ( c v ) b l i j k t e c h t e r weinig t e veranderen h e t g e e n d u i d t op een g e l i j k b l i j v e n d e v a l i d i t e i t van de s t e e k p r o e f . De frequen- t i e v e r d e l i n g e n van de d i a m e t e r k l a s s e n z i j n weergegeven van de l e e f t i j d s - k l a s s e 8 , 14 en 20 j a a r ( f i g . 4 ) . De v e r d e l i n g e n v e r l o p e n i e t s regelma-

t i g e r dan d i e van de hoogtes maar z i j n eveneens voor a l l e l e e f t i j d s k l a s - sen s i g n i f i c a n t afwijkend van de normaalverdeling. Er v a l t een g e r i n g e p o s i t i e v e k u r t o s i s waar t q n e m e n , hetgeen d u i d t op s l e c h t s e e n g e r i n g e f f e c t van de dunningen. De diameterfrequentieverdelingen zouden goed beschreven kunnen worden volgens de k a n s d i c h t h e i d van de Weibullverde- l i n g ( z i e b.v. Eek, e t a l , 1975), hetgeen e c h t e r b u i t e n h e t kader van deze s t u d i e v a l t .

3.1.3. Diameterhoogtekromme

...

De a r i t m e t i s c h e hoogte en d i a m e t e r z i j n tegen e l k a a r u i t g e z e t voor iede- r e l e e f t i j d s k l a s s e ( f i g . 5 ) . De diameterhoogtekromme b l i j k t een monotoon niet-dalende f u n c t i e t e z i j n d i e z e e r goed bensderd kan worden door een 2e g r a a d s polynomium ( f u n c t i e van Hohenadl). De kromme h e e f t een re- l a t i e f s t e i l v e r l o o p i n verband met de s n e l l e hoogtegroei.

Verwacht wordt d a t deze op l a t e r e l e e f t i j d z a l gaan a f p l a t t e n .

3.1.4.

---

Bonitering

Voor b o n i t e r i n g van de opstanden i s g e b r u i k gemaakt van de Engelse op- b r e n g s t t a b e l l e n van Hamilton e n C h r i s t i e (Hamilton e n C h r i s t i e , 1971).

De Engelse t a b e l l e n z i j n u i t g e g a a n van de opperhoogten d i e voor de pro- d u k t i e k l a s s e n 4 t / m 12 z i j n weergegeven ( f i g . 6 ) . De k l a s s e n 10 e n 12 beginnen b i j l e e f t i j d 10 j a a r , de k l a s s e n 6 en 8 b i j 15 j a a r en de k l a s - sen 4 b i j 20 j a a r . De gemiddelde opperhoogten z i j n voor a l l e l e e f t i j d s - k l a s s e n i n de g r a f i e k getekend. Vanaf de l e e f t i j d s k l a s s e 10 b l i j k e n de gemiddelde opperhoogten boven d i e van de hoogste Engelse p r o d u k t i e k l a s s e 12 t e l i g g e n .

3.2.1.

---

H o o g t e g r o e i

De g e m i d d e l d e h o o g t e g r o e i van d e e s , b e d r a a g t 8 3 cm p e r j a a r o v e r d e v i j f t i e n l e e f t i j d s k l a s s e n ( t a b e l 3 ) . De o p p e r h o o g t e nam t o e van 1 , 7 m op 4 - j a r i g e l e e f t i j d t o t 1 3 , 9 m op 1 8 - j a r i g e l e e f t i j d met een g e m i d d e l d e j a a r l i j k s e toename van 93 cm. De h o o g t e g r o e i v e r t o o n t e e n v r i j regelma- t i g v e r l o o p e n d e c u r v e h e e f t e e n b i j n a r e c h t v e r l o o p ( f i g . 7 ) .

De e x t r e e m hoge waarde van l e e f t i j d s k l a s s e 17 w o r d t a l s n i e t r e p r e s e n - t a t i e f g e a c h t i n verband met d e te k l e i n e s t e e k p r o e f ( b i j l a g e 2 ) , aange- z i e n s l e c h t s 7 bomen z i j n gemeten i n twee o p s t a n d e n . D e s p r e i d i n g van d e h o o g t e v e r t o o n t h e t e r o c e d a s t i c i t e i t waardoor d e c u r v e van d e a r i t m e - t i s c h g e m i d d e l d e h o o g t e e n d i e van d e o p p e r h o o g t e i n toenemende mate . d i v e r g e r e n v o o r d e l a t e r e l e e f t i j d s k l a s s e n .

T a b e l 3 . De a r i t m e t i s c h gemiddelde h o o g t e ( h ) e n d e o p p e r h o o g t e (hdom) van es

L e e f t i j d s - A r i t m e t i s c h Opperhoogte V e r s c h i l V e r s c h i l a l s k l a s s e g e m i d d e l d e hdom hdom-h p e r c e n t a g e

h o o g t e ( h ) hdo - h / h

(m) (m) (m) ?'%)

Het e f f e c t van dunningen op d e o n t w i k k e l i n g van d e h o o g t e g r o e i i n d e op- s t a n d e n komt d u i d e l i j k n a a r v o r e n v a n a f d e l e e f t i j d s k l a s s e 10. Vanaf de- z e l e e f t i j d s k l a s s e neemt h e t v e r s c h i l t u s s e n d e o p p e r h o o g t e e n d e a r i t - m e t i s c h g e m i d d e l d e h o o g t e s t e r k t o e .

H e t v e r s c h i l a l s p e r c e n t a g e van d e gemiddelde h o o g t e neemt e c h t e r r e l a - t i e f n i e t genoeg a f v o o r d e o u d e r e l e e f t i j d s k l a s s e n . D i t kan w i j z e n op e e n - s l e c h t e d u n n i n g s t e c h n i e k w a a r b i j d e d o m i n a n t e e n p r e d o m i n a n t e bomen n i e t genoeg b e v o r d e r d worden. Het kan e c h t e r e v e n e e n s d u i d e n o p e e n toe- nemende v e r s t o r i n g v a n h e t b o v e n s t e kronendak d o o r d e e s s e n v e r w e l k i n g s -

z i e k t e ( H i e m s t r a , 1987) d i e m o g e l i j k e e n n e g a t i e v e s e l e c t e r e n d e werking u i t o e f e n t . ' D e f r e q u e n t i e v e r d e l i n g e n van d e h o o g t e s op d e l e e f t i j d e n 6 ,

12 en 18 jaar bevestigen dit (fig. 8). Evenals bij de esdoorn zijn de frequentieverdelingen van alle leeftijdsklassen onregelmatig en signifi- cant afwijkend van de normaalverdeling. Er is een lichte trend van een verschuiving naar links (negatieve skewness) waar te nemen, hetgeen wijst op een relatieve toename van subdominante kronen.

3.2.2. Diktegroei ---

De gemiddelde diktegroei (dbh) van es is over de vijftien leeftijdsklas- sen toegenomen van 0',5 cm tot 11 cm met een gemiddelde jaarlijkse aanwas van ca. 0,8 cm (bijlage 2). De diametergroeicurve verloopt vrij onre- gelmatig vanaf leeftijdsklasse 7 tot 11 (fig. 9). Dit wordt hoogstwaar- schijnlijk mede veroorzaakt door de relatief hoge stamtallen.

De spreiding van de diameter vertoont een sterke heterocedasticiteit waarbij evenwel de variatiecozfficienten weinig toenemen (bijlage 2).

Ook hieruit blijkt dat, evenals bij de esdoorn, het effect van dunningen nog weinig invloed uitoefent op de diameterverdeling. De frequentiever- delingen van de diameters vanalle leeftijdsklassen wijken significant af van de normaalverdeling. De verdelingen van de leeftijdsklassen 6, 12 en 18 vertonen positieve kurtosis, hetgeen het vorenstaande bevestigt (fig. 10).

3.2.3. Diameterhoogtekromme ...

De aritmetisch gemiddelde diameter en hoogte zijn voor alle leeftijds- klassen tegen elkaar uitgezet (fig. 11). De curve vertoont een merkwaar- dige sigmavormig model dieveroorzaakt wordt door het onregelmatige groeiverloop van de leeftijdsklassen 7 tot 11. De vereffende kromme volgens Hohenadl voldoet ondanks dat goed en en vertoont een vrijwel

identiek verloop als die van de esdoorn.

3.2.4. Bonitering ---

Voor de bonitering van de essenopstanden is gebruik gemaakt van de Engelse tabellen van Hamilton en Christie. Hierbij zijn de gemiddelde opperhoogten van alle leeftijdsklassen aangegeven en vergeleken met de Engelse hoogtecurves (fig. 12). Het blijkt dat de opperhoogtes vanaf jaarklasse 10 boven die van de hoogste Engelse produktieklasse 10 lig- gen. Duitse opbrengsttabellen van es beginnen pas bij leeftijd 20 en zijn zodoende weinig bruikbaar voor vergelijking. Ter indicatie zijn echter de hoogste Duitse produktieklassen van Volquardts (Volquardts, 1968) in de figuur aangebracht. Het blijkt dat de Duitse produktie- klassen onder de hoogste Engelse produktieklasse 10 liggen. ~ i e r b i j

.

wordt opgemerkt dat de Engelse tabel uitgaat van de plantdatum terwijl

de Duitse zich de kiemdatum baseert en bovendien is afgeleid van de

ari tme tisch gemiddelde hoogte.

3.3. E i k

-

3.3.1. H o o g t e g r o e i

---

De g e m i d d e l d e h o o g t e g r o e i van d e e i k b e d r a a g t 5 3 cm p e r j a a r o v e r d e t w a a l f l e e f t i j d s k l a s s e n . De o p p e r h o o g t e nam t o e van 3 , 8 m op 8 - j a r i g e l e e f t i j d t o t 1 2 , 2 m op 2 0 - j a r i g e l e e f t i j d met e e n gemiddelde j a a r l i j k s e g r o e i van 70 cm ( t a b e l 4 ) . De h o o g t e g r o e i v e r t o o n t een r e g e l m a t i g v e r - l o o p met e e n anomale waarde v o o r l e e f t i j d s k l a s s e 18 ( f i g . 1 3 ) . Voor d e z e l e e f t i j d s k l a s s e l i g g e n 4 v a n d e 5 g e s e l e c t e e r d e o p s t a n d e n i n h e t L a r s e r - b o s e n e e n o p s t a n d i n d e H o l l a n d s e Hout. De gemiddelde h o o g t e van d e z e l e e f t i j d s k l a s s e i s beduidend l a g e r d a n d i e van d e v o o r a f g a a n d e l e e f - t i j d s k l a s s e n . Een m o g e l i j k e v e r k l a r i n g h i e r v o o r kan gevonden worden i n s l e c h t e p l a n t o m s t a n d i g h e d e n waardoor d e h o o g t e g r o e i i s a c h t e r g e b l e v e n . De s p r e i d i n g van d e hoogte v e r t o o n t g e r i n g e h e t e r o c e d a s t i c i t e i t waardoor d e c u r v e van d e o p p e r h o o g t e s l e c h t s i n g e r i n g e mate d i v e r g e e r t v a n d i e v a n d e gemiddelde hoogte. H i e r u i t k a n a f g e l e i d worden d a t e r s l e c h t s e e n g e r i n g e f f e c t van d e d u n n i n g op d e h o o g t e g r o e i is. D i t wordt b e v e s t i g d d o o r d a t h e t v e r s c h i l van o p p e r h o o g t e e n a r i t m e t i s c h gemiddelde h o o g t e a l s p e r c e n t a g e hoegenaamd n i e t a f n e e m t met toenemende l e e f t i j d ( t a b e l 4 ) .

T a b e l 4. De a r i t m e t i s c h g e m i d d e l d e h o o g t e ( h ) e.n d e o p p e r h o o g t e (hdom) v a n e i k

L e e f t i i d s - A r i t m e t i s c h O ~ p e r h o o g t e . .

-

V e r s c h i l V e r s c h i l a l s k l a s s e - g e m i d d e l d e hdom hdom-h ^, p e r c e n t a g e

h o o g t e ( h ) hdo - h / h

(m) (m) ( m )

'Px

)

8 2 98 3 98 1

,o

3 6

9 3 90 492 1 ~ 2 4 0

1 0 3 $ 7 5 1 1 , 4 3 8

1 1 4 96 6.2 1 , 6 35

12 4 96 6 96 290 4 3

1 3 5 , l 6 $ 9 1 , 8 3 5

14 6 ,2 8 , 2 2 ,O 3 2

15 6 96 8 96 290 30

16 791 9 93 2 92 3 1

17 7 98 10,O 292 28

18 7 , 4 998 2 94 3 2

1 9 9 2 1 2 , o 2

,a

³

o

20 9 , 2 1 2 , ~ 3 $ 0 3 3

D i t i s z o a l s w o r d t v e r w a c h t . Immers h e t s t a m t a l neemt s l e c h t s i n z e e r g e r i n g e mate a f met toenemende l e e f t i j d d o o r d a t e r maar i n g e r i n g e mate i s gedund. De f r e q u e n t i e v e r d e l i n g e n van d e h o o g t e k l a s s e n van a l l e l e e f - t i j d s k l a s s e n z i j n o n r e g e l m a t i g e n s i g n i f i c a n t a f w i j k e n d van d e normaal- v e r d e l i n g ( f i g . 1 4 ) . De f r e q u e n t i e v e r d e l i n g e n van d e 8 , 14 e n 2 0 - j a r i g e l e e f t i j d s k l a s s e n v e r t o n e n e e n toenemende v e r s c h u i v i n g n a a r r e c h t s ( p o s i - t i e v e s k e w n e s s ) . D i t i s o g e n s c h i j n l i j k i n t e g e n s p r a a k met h e t v o o r a f - gaande n l . d a t e r e e n v e r s c h u i v i n g h e e f t p l a a t s g e v o n d e n met h e t o u d e r

worden van d e o p s t a n d t e n g u n s t e van dominante e n p r e d o m i n a n t e bomen. De v e r k l a r i n g h i e r v o o r i s d a t d e z e v e r s c h u i v i n g n i e t z o z e e r d o o r k u n s t m a t i g i n g r i j p e n i n h e t kronendak d o o r dunning h e e f t p l a a t s g e v o n d e n , maar v e e l - e e r door d e n a t u u r l i j k e c o n c u r r e n t i e v o 6 r h e e r s c h a p p i j i n h e t k r o n e n d a k . Een d e r g e l i j k e v e r s c h u i v i n g i n d e f r e q u e n t i e v e r d e l i n g i s j u i s t b i j d e z e s o o r t m o g e l i j k omdat d e e i k v a n n a t u r e goed schaduw kan v e r d r a g e n i n d e j e u g d f a s e . H i e r d o o r kan e e n z e k e r e o n d e r d r u k k i n g d o o r d e h e e r s e n d e exem- p l a r e n r e l a t i e f l a n g v e r d r a g e n worden i n v e r g e l i j k i n g t o t a n d e r e s o o r - t e n .

3.3.2. D i k t e g r o e i

---

De gemiddelde aanwas van d e d i a m e t e r op b o r s t h o o g t e van e i k i s o v e r d e 12 l e e f t i j d s k l a s s e n toegenomen v a n 2 , 5 cm op 8 - j a r i g e l e e f t i j d t o t 10,O cm o p 2 0 - j a r i g e l e e f t i j d ( b i j l a g e 3 ) . Over d e gemeten p e r i o d e b e t e k e n t d i t e e n g e m i d d e l d e b i j g r o e i van 0 , 6 cm p e r j a a r . De d i a m e t e r g r o e i c u r v e v e r l o o p t r e g e l m a t i g e n v e r t o o o t g e e n a n o m a l i e ( f i g . 1 5 ) . Er z i j n g e e n g r o e i s c h o k k e n te z i e n omdat er s l e c h t s i n g e r i n g e mate gedund i s . De

s p r e i d i n g van d e d i a m e t e r v e r t o o n t z e e r s t e r k e h e t e r o c e d a s t i c i t e i t d i e mede h e t g e v o l g i s van d e toenemende c o n c u r r e n t i e s t r i j d van d e bomen met

toenemende l e e f t i j d . De v a r i a t i e c o S f f i c i e n t neemt n i e t t o e met toe- nemende l e e f t i j d , z o d a t d e e f f i c i z n t i e v a n d e s t e e k p r o e f g e l i j k b l i j f t . De f r e q u e n t i e v e r d e l i n g e n van d e d i a m e t e r k l a s s e n z i j n v o o r a l l e l e e f -

t i j d s k l a s s e n s i g n i f i c a n t a f w i j k e n d van d e n o r m a a l v e r d e l i n g . De v e r d e - l i n g e n van d e l e e f t i j d s k l a s s e n 8 , 14 e n 20 j a a r z i j n weergegeven i n f i - g u u r 16. De v e r d e l i n g e n van d e l e e f t i j d s k l a s s e n 14 e n 20 j a a r v e r t o n e n e e n v e r s c h u i v i n g n a a r l i n k s ( n e g a t i e v e skewnes) e n b o v e n d i e n n e g a t i e v e k u r t o s i s . D i t ' l a a t s t e d u i d t op e e n r e l a t i e f hoog a a n d e e l van zowel g r o t e a l s k l e i n e d i a m e t e r s w a a r b i j h e t a a n t a l k l e i n e d i a m e t e r s o v e r h e e r s t . D i t b e v e s t i g t , h e t g e e n b i j d e h o o g t e g r o e i r e e d s i s o p g e m e r k t , d a t e r e e n toenemende c o n c u r r e n t i e p l a a t s v i n d t t u s s e n d e bomen v o o r d e

h e e r s c h a p p i j .

3.3.3. Diameterhoogtekromme

...

De diameterhoogtekro~ome van d e e i k v e r l o o p t r e g e l m a t i g e e n v e r t o o n t s l e c h t s e e n a f w i j k e n d e waarde v o o r d e l e e f t i j d s k l a s s e 18 ( f i g . 1 7 ) . Deze i s h e t g e v o l g van d e r e e d s g e c o n s t a t e e r d e abnormaal g e r i n g e h o o g t e g r o e i v a n d e z e l e e f t i j d s k l a s s e . De v e r e f f e n d e c u r v e v o l g e n s Hohenadl v e r t o o n t g e l i j k e n i s met d i e van e s d o o r n e n es doch v e r l o o p t i e t s v l a k k e r .

3.3.4.

---

B o n i t e r i n g

Voor b o n i t e r i n g van d e e i k e n o p s t a n d e n z i j n geen g e s c h i k t e o p b r e n g s t t a - b e l l e n b e s c h i k b a a r . D e E n g e l s e o p b r e n g s t t a b e l l e n van Hamilton e n C h r i s t i e b e g i n n e n p a s op 2 5 - j a r i g e l e e f t i j d . Om e c h t e r e e n m o g e l i j k e i n d r u k te k r i j g e n z i j n d e o p p e r h o o g t e n v a n a l l e l e e f t i j d s k l a s s e n b i j d e waarden van d e o p b r e n g s t t a b e l l e n i n g e t e k e n d ( f i g . 1 8 ) . De v e r e f f e n d e c u r v e van d e o p p e r h o o g t e n s u g g e r e e r t d a t b i j e x t r a p o l a t i e d e z e h o g e r z a l l i g g e n dan d e h o o g s t e p r o d u k t i e k l a s s e van zowel d e E n g e l s e a l s D u i t s e t a b e l l e n .

13 4 . DISCUSSIE

De aanwas van bomen e n o p s t a n d e n kan h e t b e s t e worden gemeten a a n de- z e l f d e bomen i n d e z e l f d e o p s t a n d e n g e d u r e n d e e e n b e p a a l d e t i j d s p e r i o d e , b i j v o o r b a a t g e d u r e n d e d e g e h e l e o m l o o p p e r i o d e . D i t meten kan p l a a t s - v i n d e n d o o r m i d d e l van p e r i o d i e k e opnamen v a n d e l e v e n d e boom of d o o r v e l l e n e n ' s t a m a n a l y s e . I n d e z e s t u d i e z i j n d e opmetingen n i e t op d e bovenomschreven w i j z e u i t g e v o e r d . E r z i j n g e e n p e r i o d i e k e meetgegevens b e s c h i k b a a r e n s t a m a n a l y s e van e e n r e p r e s e n t a t i e f ( g r o o t ) a a n t a l bomen i s te a r b e i d s i n t e n s i e f . De e n i g e methode d i e dan r e s t e e r t i s h e t meten van bomen van v e r s c h i l l e n d e l e e f t i j d . Deze methode i s i n d i t o n d e r z o e k t o e g e p a s t

.

H e t g r o t e bezwaar d a t h i e r t e g e n a a n g e v o e f d kan worden i s h e t m o g e l i j k e v e r s c h i l i n g r o e i p l a a t s e n g r o e i - o m s t a n d i g h e d e n . H i e r a a n i s z o v e e l moge- l i j k tegemoet gekomen d o o r o p s t a n d e n t e s e l e c t e r e n d i e v o l g e n s verwach- t i n g b i j g e l i j k s o o r t i g e g r o e i o m s t a n d i g h e d e n ( 0 . a . p l a n t s o e n , aanlegme- t h o d e , v e r z o r g i n g , bodem e n k l i m a a t ) z i j n o p g e g r o e i d .

Aan d e z e s t r i k t e e x p e r i m e n t e l e voorwaarden kan n o o i t v o l l e d i g worden v o l d a a n . Zo i s b i j v o o r b e e l d b i j l e e f t i j d s k l a s s e 19 v a n e s d o o r n d e a f w i j - keride h o o g t e g r o e i v e r m o e d e l i j k v e r o o r z a a k t d o o r v e r s c h i l l e n i n s t a n d - p l a a t s f a c t o r e n , i n d i t g e v a l o n v o l d o e n d e o n t w a t e r i n g . B i j e i k w o r d t ver- moed d a t d e u i t z o n d e r l i j k l a g e h o o g t e g r o e i v a n d e l e e f t i j d s k l a s s e 18 w o r d t v e r o o r z a a k t d o o r s l e c h t e p l a n t o m s t a n d i g h e d e n . De e s v e r t o o n t onre- g e l m a t i g e d i a m e t e r g r o e i d i e w a a r s c h i j n l i j k v e r o o r z a a k t wordt d o o r r e l a - t i e f t e hoge s t a m t a l l e n . Ook i s e r i n e e n e n k e l g e v a l , d o o r omstandig- h e d e n , e e n o n b e t r o u w b a r e s t e e k p r o e f genomen z o d a t d e g e s c h a t t e waarden v e r d a c h t z i j n . De g e s t r a t i f i c e e r d e s t e e k p r o e f van d e d r i e boomsoorten i s e c h t e r d e r m a t e r u i m genomen d a t d e g e s c h a t t e gegevens voldoende b e t r o u r b a a r z i j n om d e g r o e i t r e n d t o t d e l e e £ t i j d van 20 j a a r a a n t e geven. Om te kunnen b o n i t e r e n met b e h u l p van d e E n g e l s e t a b e l l e n moest e e n s c h a t - t i r i g gemaakt worden van d e o p p e r h o o g t e . De o p p e r h o o g t e i s i n d i t onder- zoek n i e t b e p a a l d op d e g a n g b a r e m a n i e r d o o r h e t meten van d e h o o g t e v a n d e h o o g s t e boom op e e n a s e l e c t 0 , 0 1 ha g r o o t n i e t l e e g s t e e k p r o e f v e l d . D i t b l e e k e e n te t i j d r o v e n d e e n vhak o n u i t v o e r b a r e p r o c e d u r e . I n p l a a t s d a a r v a n i s d e o p p e r h o o g t e g e s c h a t d o o r b i j d e a r i t m e t i s c h gemiddelde h o o g t e twee maal d e s t a n d a a r d a f w i j k i n g op te t e l l e n .

Deze p r o c e d u r e i s i n h e t algemeen v o l d o e n d e b e t r o u w b a a r z o l a n g h e t stam- t a l p e r h e c t a r e v o l d o e n d e g r o o t i s ( p 2000) e n h e t f r e q u e n t i e h i s t o g r a m v o l d o e n d e s y m m e t r i s c h is; Aan b e i d e voorwaarden wordt i n d e m e e s t e ge- v a l l e n v o l d a a n . De g e s c h a t t e waarden van d e o p p e r h o o g t e n z i j n g e b r u i k t b i j d e b o n i t e r i n g met E n g e l s e e n D u i t s e t a b e l l e n . N e d e r l a n d s e t a b e l l e n z i j n v o o r l e e f t i j d e n j o n g e r d a n 20 j a a r n i e t b e s c h i k b a a r . Voor d e e i k v o l d o e n ook d e b u i t e n l a n d s e t a b e l l e n n i e t . U i t d e g r o e i g e g e v e n s b l i j k t d a t d e h o o g t e g r o e i c u r v e n van d e d r i e o n d e r z o c h t e s o o r t e n s t e i l e r v e r l o - pen d a n d e h o o g s t e b o n i t e i t van d e d e s b e t r e f f e n d e s o o r t i n de o p s t a n d s - t a b e l l e n .

B i j e s d o o r n e n e s l i g t d e c u r v e v o o r e e n k l e i n g e d e e l t e boven d i e van d e o p s t a n d s t a b e l l e n h e t g e e n op e e n s n e l l e r e g r o e i e n e e n h o g e r e b o n i t e i t d u i d t . D i t i s n i e t v e r w o n d e r l i j k omdat d e s t a n d p l a a t s i n d e p o l d e r s d i e van e e n z e e r v r u c h t b a r e goed o n t w a t e r d e k l e i g r o n d i s . E x t r a p o l a t i e van d e h o o g t e c u r v e n t o t h o g e r e l e e f t i j d e n l e i d t o n g e t w i j f e l d t o t s p e c u l a t i e . D e s t e i l h e i d e n h e t n i v e a u van d e h o o g t e c u r v e z i j n b e p a l e n d v o o r d e bo- n i t e i t , e n h e t v e r l o o p van d e c u r v e kan a a n v e r a n d e r i n g o n d e r h e v i n g z i j n op l a t e r e l e e f t i j d . Het i s e c h t e r a a n n e m e l i j k d a t , a f g e z i e n van c a l a m i - t e i t e n , d e aangegeven t r e n d v a n d e s n e l l e g r o e i v o o r e e n a a n t a l j a r e n ' g e c o n t i n u e e r d z a l worden. Daarom kunnen v o l u m e t r i s c h hoge o p b r e n g s t e n v e r w a c h t worden. Vele b e l a n g r i j k e v r a g e n b l i j v e n e c h t e r v o o r l o p i g nog open z o a l s d e stamvorm e n h o u t k w a l i t e i t . B e i d e z i j n vaak a f h a n k e l i j k

van de standplaats en zijn daarom mede bepalend voor de uiteindelijke houtproduktie.

Bij de vergelijking van de diameterhoogtekrommen van de drie soorten blijkt dat de es en esdoorn vrijwel eenzelfde groeiritme hebben, terwijl de eik achterblijft. Dit is een reden waarom b.v. individuele menging, van elk met de twee eerste soorten niet wordt aanbevolen. De verschui- ving in de hoogtefrequentieverdelingen en de sterke heterocedasticiteit van de diameters van de eik duiden op een toenemende concurrentie in de opstand op hogere leeftijd. Gezien de hoge stamtallen kan hieruit mis- schien afgeleid worden dat een iets ruimere stand gewenst is. Aan de andere kant echter blijft het gevaar bestaan voor ongewenste takontwik- keling en adventieve groei.

De hoogtegroei van es geeft een ongewenste ontwikkeling aan van subdomi-

nanten. Dit zou het gevolg kunnen zijn van slechte dunningstechnieken of

van het effect van de essenverwelkingsziekte. Het eerste lijkt minder

waarschijnlijk aangezien het verschillende bedrijven betreft met ver-

schillende'beheerders. We1 is het bekend dat de essenverwelkingsziekte

in de polder gesignaleerd is in 1977 en dat deze ziekte bomen aantast

ongeacht de leeftijd en dominantie. Hierdoor zou een negatieve selectie

kunnen ontstaan met het gesignaleerde gevolg.

15 6. LITERATUUR

Assmann, E. 1970: "The principles of Forest Yield Study".

Pergamon Press, Oxford.

Van den Burg,

J.

1983: Minerale voeding en bemesting in beboisingen in de IJsselmeerpolders. In: 50 jaar bosbouw en bosbouwkundig

' ,

onderzoek in de IJsselmeerpolders. Flevobericht nr. 216:163-9 Ek, A.R.; Issos, J.N.; Bailey, R.L., 1975: Solving for Weibull diameter

distribution parameters to obtain specified mean diameters.

Forest Science 21

:

290-2.

Groenhuis, B., 1983: Ontwikkelingen van de bosbouwkundige visie en de modellen bij de aanleg en het beheer vanbeplantingen in de.

Plevopolders. In: 50 jaar bosbouw en bosbouwkundig onderzoek in de IJsselmeerpolders. Flevobericht nr. 216:19-44.

Hamilton, G.J. and Christie, J.M. 1971: Forest management tables Booklet Forestry Commission, London, no. 34.

Hiemstra, 'J.A., 1987: Essensterfte in Nederland, een orienterend o n d e r zoek. Doctoraal srciptie L.U.W. vakgroep Bosteelt en Bosecolo- gie: Verslag nr. 87-14.

Prodan, M. 1965: "Holzmesslehre". Sauerlander. Frankfurt a. Main.

Prodan, M. 1968: "Forest Biometrics". Pergamon Press, Oxford.

Shapiro, S.S. and Wilk, M.B., 1965: An analysis of variance test for no'rmality. Biometrika 52:591-61t.

Sioztrzonek, E. 1958: Radial increment and area increment. More accurate discs. Transl. from: Forstwissenschaftliches Centralblatt: 237- 254.

Vis, J. 1989. Het beloofde land: bosontwikkeling en populieren in Flevo- land. Dee1 1 en 2. N.B.T. nr. 11 en 12.

Volquardts, G. 1960: Entragskindliche Untersuchungen Dber die Esche in

Schleswig-Holstein. Der Forst-und Holzwirt 8:156-8

Bijlage

1

Meetgegevens van de esdoornopstanden

Leeftijds- Plant- Hoogte (dm) d.b.h. (em)

S

tamtal klasse jaar

n

gem. s n gem. s n/ ha

2

0 1968 700 142,l 10,8 700 142,4 34,4 2394

19 1969 300 126,6 10,3 300 135,6 27,s 2505

1 8 1970 300 131,s 10,O 300 135,3 26,6 2043

17 1971 900 123,2 11,5 900 121,6 26,O 2466

16 1972 1000 110,4 9,6 1000 111,s 25,7 2764

15 1973 1100 99,9 10,8 1100 96,8 26,9 2824

14 1974 900 92,2 12,9 900 85,4 21,9 3662

13 1975 700 81,9 9,4 700 77,2 19,O 3501

12 1976 900 77,9 10,l 900 70,9 17,8 3936

Bijlage 2 Meetgegevens van de essenopstanden

Leeftijds- Plant- Hoogte (dm) d.b.h. (cm)

S

tamtal klasse j aar n gem. s n gem.

s

n/ ha

18 1968 7 0 0 124,7 7,5 7 9 0 110,2 24,4 2520

Bijlage

3

Meetgegevens van de eikenopstanden

Leef tijds- Plant- Hoogte (dm) d.b.h. (cm) Stamtal klasse jaar n gem. s n gem.

s

n/ ha

20 1968 SO0 91,6 15,O 800 99,7 32,7 3899

19 1969 200

'

91,9 14,s 200 96,l 30,2 2628

18 1970 500 74,l 11,9 500 89,6 30,O 3739

17 1971 900 77,7 11,l 900 87,l 23,5 3995

w

In

m

-

D

Y In

' D m

-- .-

- -

0)

- ^{. .}

w v,

W

r 5 2 I

-

⁷

r

^>L.

i i

/- ;:

!

I

.-

r rc i 1

ⁿ⁷ _{-' Y}

j

L.. :

!

j

^..- "

g;

i

i

r

I-' 4.t.t

P! ₃

7 ^{E i}

^'St

'

"

i

'7 I

I- 6

i

b.., _i2

''4

i

A,,

. , '*.

i.

'I

I I