Coronacrisis
in de ouderenzorg
Resultaten personeelsbevraging
De coronapandemie heeft een zware impact op de ouderenzorg in Vlaanderen. De risico’s werden te lang onderschat en de nodige beschermingsmaatregelen kwamen ruim te laat. Als gevolg daarvan raakten veel bewoners in de woonzorgcentra besmet. Ook het personeel deelt in de klappen.
ACV Puls en ACV Openbare Diensten hielden een enquête onder de werknemers in de ouderenzorg, om te meten hoe zij de coronacrisis ervaren. 1.393 werknemers uit de private en openbare woonzorg- centra in Vlaanderen deelden hun ervaringen met ons.
Enkele conclusies:
➡ Sociaal overleg werkt: in veel woonzorgcentra gebeuren tijdelijke aanpassingen aan uurroos- ters in overleg. Alle woonzorgcentra moeten deze weg van het gezond verstand volgen.
➡ De werkdruk is door de coronapandemie nog gestegen. Alle werknemers moeten de kans krijgen om op tijd inhaalrust te nemen. De toeslagen voor overuren moeten, zonder discussie, tijdig betaald worden.
➡ Na de corona-epidemie zal er maximaal ingezet worden op het aanwerven van bijkomend personeel in de woonzorgcentra. Dat vragen we al jaren, er is geen tijd meer te verliezen!
➡ Mondmaskers en beschermingsmateriaal blijven cruciaal. Hoewel de situatie in de woon- zorgcentra verbeterd is, krijgen nog niet alle werknemers een mondmasker. Dat kan niet. Alle personeelsleden die in contact komen met bewoners moeten beschermingsmateriaal krijgen.
De voorraad aan beschermingsmateriaal moet kenbaar gemaakt worden in het sociaal overleg (CPBW).
➡ Ziek is ziek. Collega’s die ziek zijn, moeten thuis herstellen. Wie positief test op COVID-19 maar geen symptomen heeft, moet zeker 7 dagen thuis blijven. Dat is de regel! De richtlijn van de overheid is duidelijk: enkel in uitzonderlijke gevallen kan je in een COVID-19-afdeling werken (cohorte). Sommige werkgevers leggen druk op deze personeelsleden om te blijven werken.
Dat moet stoppen!
➡ Regelmatig testen en hertesten van bewoners en personeel is absoluut nodig.
Hierna volgen de resultaten van de bevraging. We tonen eerst de cijfers en statistieken, daarna bren- gen we heel wat getuigenissen van personeelsleden uit de ouderenzorg. Verschillende respondenten vulden immers ook onze open vragen in. Wat nog maar eens aantoont hoe precair de situatie wel is.
Coronacrisis in de ouderenzorg
Inhoud
1. Cijfers en statistieken 4
Respondenten 4
Personeelstekort, werkdruk en ziekte 5 Uurroosters en overuren 7
Beschermingsmateriaal 8
Psychosociaal welzijn 9
2. Getuigenissen en reacties 10
Nood aan beschermingsmateriaal 10
Meer personeel 12
Betere loon- en arbeidsvoorwaarden 13 Psychologische ondersteuning is belangrijk 14
V.U. Jan Mortier, Helihavenlaan 21, 1000 Brussel - 26 april 2020
1393 respondenten
1393 personeelsleden uit de private en openbare woonzorgcentra in Vlaanderen vulden de enquête in.
Onder hen vooral zorgkundigen, zo’n 41%. Daarnaast is ongeveer één vijfde van de respondenten verpleegkundige. Dat is logisch, want dat zijn samen de grootste beroepsgroepen in de ouderenzorg.
Welke functie of job oefen je uit?
1. Cijfers en statistieken
Het personeelstekort, dat er al was vóór de uitbraak van de pandemie, is een groot probleem in 47%
van de woonzorgcentra. Dat sluit aan bij andere bevragingen en onderzoeken.
‘Meer volk op de vloer’ is iets waar ACV Puls en ACV Openbare Diensten en het personeel al jaren om vragen. Terecht, als de helft van de personeelsleden dag in dag uit met te weinig volk op de vloer moet werken.
57% van de personeelsleden die de enquête invulden, ervaren nu een groter personeelstekort en meer werkdruk. Dat hangt natuurlijk samen met het grote ziekteverzuim.
Personeelstekort, werkdruk en ziekte
Was er een duidelijk tekort aan personeel voor de corona-epidemie?
Ja 644 / 47%
Nee 594 / 43%
Ik weet het niet 141 / 10%
Is het tekort aan personeel en de werkdruk door de corona-epidemie nog erger geworden?
Ja 791 / 57%
Nee 490 / 35%
Ik weet het niet 102 / 7%
40% van de werknemers rapporteert een grote afwezigheid door ziekte. Een derde tot de helft van de collega’s zit ziek thuis volgens 10% van de respondenten. Als er sowieso geen personeel op overschot is, laat zich dat des te pijnlijker voelen als behoorlijk wat collega’s ook besmet raken en ziek worden.
Is er personeel afwezig door ziekte tijdens deze corona-epidemie (door corona of andere re- den)?
Op dit moment bijna niemand 822 / 60%
Ongeveer een kwart van het personeel 418 / 30%
Ongeveer een derde van het personeel 105 / 8%
De helft of meer van het personeel 29 / 2%
Personeel dat positief test op corona en geen symptomen heeft, moet 7 dagen thuisblijven. En- kel als er een gesloten COVID-afdeling is, kunnen ze daar werken. Dat is de nieuwe richtlijn van de overheid. Tot voor kort moesten deze collega’s toch komen werken. Hoe is de situatie bij jou op het werk? (Je mag meerdere antwoorden aanduiden)
Positief geteste collega’s zonder symptomen kunnen allemaal thuisblijven.
Positief geteste collega’s zonder symptomen zijn verplicht om op een COVID-afdeling te komen werken.
Positief geteste collega’s zonder symptomen moeten ook op andere afdelingen werken.
Ook positief geteste collega’s met symptomen (hoesten, niezen, koorts) moeten komen werken.
556 / 50%
239 / 21%
230 / 21%
87 / 8%
Personeel dat positief test op corona en geen symptomen heeft, moet 7 dagen thuisblijven, aldus de nieuwe richtlijnen. Enkel als er een gesloten COVID-afdeling is, en als er een personeelstekort is, kunnen ze daar werken. Maar wat zegt de praktijk?
De helft van de bevraagden antwoordde dat personeelsleden die positief testten maar geen symp- tomen hebben, de voorbije periode konden thuisblijven. 1 op 5 antwoordt dat deze personeelsle- den op een gesloten COVID-afdeling aan de slag moesten en 1 op 5 zegt dat deze personeelsleden ook op andere afdelingen moesten werken.
Uurroosters en overuren
Voor 14% van de werknemers betekent de wijziging in hun uurrooster dat het moeilijker wordt om werk en privéleven te combineren.
Eén derde van het personeel maakt ook meer overuren. Heel wat personeelsleden geven aan dat ze elke dag 1, 2 of meer uur langer werken. 71% van de ondervraagden geeft aan dat ze deze overuren voorlopig kunnen compenseren. 29% kan dat dus niet of onvoldoende.
Zorgt het aangepast uurrooster voor bijkomende problemen in de combinatie werk-privé?
Ja 186 / 14%
Nee 897 / 70%
Ik weet het niet 206 / 16%
Ik presteer nu meer overuren.
Ja 464 / 34%
Nee 836 / 61%
Ik weet het niet 77 / 6%
Ik krijg in mijn uurrooster tijd om te recupereren.
Ja 944 / 71%
Beschermingsmateriaal
Er is heel wat te doen geweest rond (het gebrek aan) beschermingsmateriaal in de woonzorgcentra.
70% van de bevraagden zegt dat alle personeelsleden een chirurgisch mondmasker kunnen dragen.
1 op 4 antwoordt dat dat niet het geval is.
41% zegt dat de personeelsleden die met zieke bewoners werken, een FFP2-masker krijgen. Maar ongeveer evenveel werknemers (37%) zeggen dat ze geen FFP2-masker krijgen.
1 op 2 zegt dat personeelsleden elke dag van schort kunnen wisselen, 1 op 3 zegt dat dat niet kan.
Het tekort aan beschermingsmateriaal is een probleem van bij het begin van de coronacrisis.
Kan elk personeelslid een chirurgisch mondmasker dragen?
Ja 953 / 69%
Nee 356 / 26%
Ik weet het niet 66 / 5%
Kan elk personeelslid dat werkt met bewoners die ziek zijn (coronabesmetting of vermoedelij- ke besmetting) een FFP2-mondmasker dragen?
Ja 563 / 41%
Nee 503 / 37%
Ik weet het niet 296 / 22%
Kan elk personeelslid dat een schort draagt die elke dag wisselen?
Ja 687 / 50%
Nee 455 / 33%
Ik weet het niet 226 / 17%
Psychosociaal welzijn
15% van de werknemers kan niet bij een collega terecht met alle mogelijke emoties die deze periode met zich meebrengt.
63% zou een aanbod van psychologen en andere hulpverleners waar ze bij terecht kunnen, een goed idee vinden.
De hoge werkdruk, het overlijden van bewoners en de onzekerheid die deze corona-epidemie met zich meebrengt, zorgt voor een veelheid aan gevoelens. Kan je op het werk hiermee terecht bij een collega?
Ja 856 / 63%
Nee 207 / 15%
Ik heb er op dit moment geen behoefte aan 306 / 22%
Zou een aanbod van psychologen, artsen en andere zorgverleners dat telefonisch of via online videogesprek bereikbaar is voor het personeel uit woonzorgcentra een goed initiatief zijn?
Ja 863 / 63%
Nee 79 / 6%
Ik weet het niet 433 / 31%
De taskforce Zorg van de Vlaamse overheid gaf ondertussen de opdracht om het aanbod aan psy-
2. Getuigenissen en reacties
In de enquête werd ook gevraagd naar reacties of voorstellen.
De reacties die we kregen gaan vooral over het beschermingsmateriaal, de werkomstandigheden, de personeelstekorten, de loon- en arbeidsvoorwaarden en de nood aan psychosociale ondersteuning.
Ook het gebrek aan opleiding wordt aan de kaak gesteld, zowel op het vlak van beschermingsmidde- len als over het verzorgen van COVID-19-patiënten.
Uit heel wat reacties blijkt ook dat het personeel van de instellingen angst heeft om zelf besmet te worden en/of bewoners te besmetten. Ze zijn ook bevreesd om hun partner en kinderen te besmet- ten. Heel veel respondenten vragen dat ieder personeelslid en iedere bewoner wordt getest.
Uit de reacties kunnen we ook afleiden dat het personeel erg begaan is met het welzijn van de bewo- ners en daarvoor veel inspanningen doet. Maar om nu al opnieuw bezoek toe te laten is het veel te vroeg. Het zou niet gerechtvaardigd zijn voor de gezondheid van de bewoners en de werkdruk, die nu al onhoudbaar is, nog verder verhogen.
Nood aan beschermingsmateriaal
Wat het beschermingsmateriaal betreft, is zo goed als iedereen het erover eens dat het perso- neel veel te laat over het nodige beschermings- materiaal beschikte. Bovendien valt het op dat nog steeds heel wat personeelsleden moeten werken zonder chirurgisch masker of met een zelfgemaakt stoffen masker.
De reden is niet altijd dat er onvoldoende be- schermingsmateriaal is maar ook dat de directie de beschermingsmiddelen niet ter beschikking stelt van het personeel. De directie verwijst dan naar de richtlijnen van het Agentschap Zorg en Gezondheid, waarbij het tot voor kort nog de basisregel was dat personeelsleden die geen symptomen vertoonden en die bewoners ver- zorgden zonder symptomen niet verplicht waren
ACV Puls en ACV Openbare Diensten hebben van bij de aanvang van de crisis gesteld dat ieder personeelslid dat in contact komt met bewoners moet beschikken over de nodige beschermings- middelen.
Ook het hergebruiken van beschermingsmidde- len wordt aan de kaak gesteld.
Enkele voorbeelden van reacties:
“Alles is zo onwezenlijk ook al word je er elke dag mee geconfronteerd. Mijn grootste zorg is: ‘breng ik mijn gezin niet in gevaar?’ Het is wel zo dat voor de bewoners de afzondering echt wel zwaar begint door te wegen, maar we staan machte- loos.”
“Ik heb erg veel schrik om te gaan werken, be- smettingsgevaar is erg groot en mijn man heeft nog maar pas een zware behandeling achter de rug. Het geeft mij heel wat stress daar ik ervan overtuigd ben dat wanneer hij de ziekte krijgt, hij dit niet zal overleven. We blijven zoveel als moge- lijk uit elkaars buurt maar het is lastig. Eigenlijk vind ik het onverantwoord dat ik nog moet gaan werken. Ik hou dit niet lang meer vol.”
“Personeel is angstig en voelt zich schuldig bij vermoedelijke besmettingen, terwijl ze hier niet aan kunnen doen als ze geen voldoende bescher- ming hebben. Ze zijn ook bang om het mee naar hun gezin te nemen. Wij weten niet of we besmet zijn en geen symptomen hebben. Waarom niet overal tegelijk testen?”
“Het hergebruiken van schorten en mondmaskers baart mij zorgen. We kregen maar drie mond- maskers en moesten een doorschuifsysteem toepassen terwijl die mondmaskers niet voor hergebruik bestemd zijn.”
“Ik vind het absoluut niet kunnen dat wegwerp- schorten gewassen moeten worden op 40 graden en daarna in de droogkast omdat ze te weinig materiaal kregen om de besmette patiënten te verzorgen! … Nu is het nog altijd zo dat op die zogenaamde niet-besmette afdelingen het perso- neel een stoffen zelfgemaakt mondmasker moet dragen.”
“De maatregelen slaan op niets. Kennis bij het personeel is nog steeds nihil. Wegwerpmate- riaal wordt angstvallig weggestopt uit schrik voor uitbraak. Intussen moeten we het doen met stoffen zelfgemaakte maskers. Ik verwijt mijn directie niets. Onze regering des te meer. Zeker nu ze weer bewijzen dat ze niets van de werkvloer kennen en opnieuw bezoek willen toelaten... Ik word alsmaar woester.”
“Wij mogen geen mondmaskers dragen. Alleen bij mensen die besmet zijn of mogelijk besmet zijn en alleen op die personen hun kamer.”
volgen de wet, Zorg en Gezondheid zegt dat het enkel nodig is bij (vermoedelijke) besmetting.
Ook personeel kan het overbrengen! Ze worden bij gebruik in een envelop gestoken en na zeven dagen opnieuw gebruikt. Er is nochtans een leve- ring toegekomen, die achter slot en grendel zit.”
“Duidelijke communicatie vanaf dag 1. Zeker ook naar onderhoudspersoneel toe. Ook wij zijn zeer belangrijk in deze sector naar het afremmen of verspreiding van het virus, wat in mijn ogen in het begin van de epidemie ferm onderschat werd. Ook voor het onderhoudspersoneel moeten opleidingen voorzien worden over het correct aanbrengen van beschermingsmiddelen. Als de situatie er is, is er ook geen tijd meer om een bijeenkomst te organiseren om de correcte pro- cedure uit te leggen.”
“Dat ze ook serieus rekening houden met de mensen van het onderhoud. Wij worden ook da- gelijks geconfronteerd met de bewoners. Moeten hun woningen onderhouden, afdienen, opdienen, koffie delen, soep delen. Dus ik denk dat wij ook recht hebben op evenveel bescherming als het zorgkundig personeel.”
Maar er zijn ook instellingen waar het zeer goed gaat:
“Wij zijn super opgevangen en ondersteund en hebben van in het begin een mondmasker gekre- gen. Dat mag ook gezegd worden.”
“Wij hebben reeds de mogelijkheid om met een psycholoog te praten, al zijn er bij ons (nog) geen besmettingen. Er worden heel veel maatregelen getroffen om het personeel en de bewoners te beschermen. Het personeel wordt ook ‘gesoig- neerd’ met gratis maaltijd of broodje.”
Meer personeel
Er is duidelijk nood aan meer personeel.
Enkele reacties:
“Extra personeel zou welkom zijn, vooral in nachtdiensten, momenteel staan we (ik) alleen op de COVID-afdeling, cohort, nachtdiensten van 12 uur. Vandaag zijn er 9 besmettingen en er zul- len er sowieso nog veel bijkomen. Onmogelijk om dat in de toekomst bij meer besmettingen nog alleen te blijven doen.”
“Graag hulp van verpleegkundigen. Wij hebben er zowel in de dag als de nacht tekort. We zijn soms de enige verpleegkundigen voor 85 bewoners.
En ‘s avonds moet je dan ook nog een afdeling alleen in bed leggen. De druk is veel te hoog!”
“Meer personeel nu en na de coronacrisis zodat de werkdruk heel wat lager komt te liggen. Dat je niet meer het gevoel hebt als je naar huis gaat
dat je gelijk fabriekswerk aan het doen bent aan de lopende band !! Triestig werken zo. Onze bewoners verdienen heel wat meer aandacht en verzorging dan wat we nu maar kunnen bieden.
Ze betalen er genoeg. Er zou ook ondersteuning van een arts moeten zijn op de afdelingen met corona-uitbraak vind ik ! Wij zijn hier niet voor opgeleid.”
Er wordt door een aantal respondenten ook verwezen naar andere instellingen, zoals de instellingen in de gehandicaptensector, bijzon- dere jeugdzorg, thuiszorg … waar het personeel nog steeds niet over beschermingsmiddelen beschikt.
“Een heel vergeten groep zijn de voorzieningen voor mensen met een beperking. Graag ook daar aandacht voor en vooral beschikbaar materiaal om veilig te kunnen werken. Ook hier meer en beter testen.”
Betere loon- en arbeidsvoorwaarden
Dat er na de coronacrisis sterk zal moeten wor- den ingezet op een verbetering van de loon- en arbeidsvoorwaarden van het personeel en meer personeel is voor veel respondenten duidelijk:
“Ja, dat mensen nu witte vlaggen buiten hangen als teken van steun is goed, maar ik hoop dat na de coronacrisis dat vertaalt in meer personeel op de werkvloer, want nu kunnen we de kwaliteit niet leveren die we willen. We zijn versleten en kapotgewerkt en psychisch kapot door de hoge werkdruk en de onderbemanning. Veel mensen die in de zorg werken nemen veel pijnstillers, kalmeermiddelen en antidepressiva. Ik hoop dus dat na de coronacrisis de regering en de mensen eens inzien dat het zo niet meer verder kan.”
“Ik voel me vooral in de steek gelaten. Geen ge- schikte persoonlijke beschermingsmiddelen net alsof je maar een nummer bent. Verloning zooo laag, veel te laag voor het werk dat je doet, de dagelijkse werkdruk en het personeelstekort. Alle maatregelen die binnenhuis aan hun laars gelapt worden enkel om te bezuinigen!! Breek mijn mond niet open ...”
“Na de coronacrisis zullen de vakbonden de druk op de overheid hoog moeten houden. Nu is er vanuit de maatschappij veel begrip en on- dersteuning voor de zorgsector, maar mensen
“vergeten” snel en dus zal de sympathie voor ons werk ook weer snel verdwijnen. Als de overheid het meent met de bezorgdheid voor de woon- zorgcentra, dat ze dan ook na de coronacrisis de personeelsbezetting in de woonzorgcentra ver- hoogt om de werkdruk op die manier te verlagen, en ook onze verloning mag best naar omhoog.
Anders voorspel ik opnieuw een witte woede op straat.“
“Ik ben heel bang voor de gevolgen voor de werkdruk NA de coronacrisis! Er zal zoals vorig jaar door de directie enorme druk worden uit- geoefend om de lege kamers ten gevolge van de overlijdens zo snel mogelijk te vullen. Wij lopen nu al zo moe. Ik weet niet wanneer ik zal kunnen recupereren en dat geeft enorm veel stress…”
Psychologische ondersteuning is belangrijk
Heel belangrijk is ook het psychosociale aspect.
Uit veel reacties blijkt dat er echt wel nood is aan psychologische ondersteuning. Sommige in- stellingen hebben hier reeds inspanningen voor geleverd en dat levert ook positieve reacties op maar nog in heel wat instellingen ontbreekt het.
Enkele reacties:
“Ik stel voor dat een psycholoog in elk woonzorg- centrum wekelijks langskomt. Ook in niet coro- natijden. Wij hebben wel vaker dingen waarover we eens graag ventileren.”
“Persoonlijk vind ik dat er nu in elk woonzorg- centrum een psycholoog aanwezig zou moeten zijn, collega’s hebben nood aan een babbel, het wordt psychisch erg zwaar!”
“Als hoofd van een afdeling loop ik continu zelf mee in de zorg om alle maatregelen waar te kunnen maken, maar dit maakt dat ik niet meer de kans heb om naar mijn team hun be- zorgdheden te luisteren. Op dit moment moet ik dag en nacht klaarstaan en ook vrije dagen zijn geen echte vrije dagen. Dit hoort nu wel bij mijn functie maar ik mis zelf een persoon om bezorgd- heden te bespreken, die ik niet met collega’s kan bespreken.”
“Ik heb het moeilijk met de vele overlijdens en het kisten van de mensen op de kamer ... Ja, ik wil er over praten maar mijn collega’s hebben het zelf al zwaar. Als alleenstaande mama heb ik ook thuis niemand om mee te praten. Er is wel een psycholoog aangesteld maar hoe kom je daar als fulltime nachtdienst bij ... Ik weet ook niet of ik het zomaar bij een vreemde kwijt kan ... Het is een moeilijke periode ...”
“Mensen hebben over dit soort zaken persoonlijk contact nodig en niet over de telefoon. Zo ben ik in elk geval. De werkdruk is zo hoog dat het voor
verwacht. Als je ziek bent, moet je gewoon kun- nen thuisblijven en niet op een COVID-afdeling geplaatst worden want daar gaat een persoon pas van kapot.”
“Bij ons is een psycholoog van IDEWE beschik- baar voor het personeel. Ik vind dit een heel goed initiatief.”
“Tijdens de overdracht de preventieverantwoor- delijke uitnodigen om een open gesprek te voe- ren om te ventileren.”
“In ons woonzorgcentrum heeft de directie al de mogelijkheid geboden om met gespecialiseer- de mensen een gesprek te kunnen aangaan op afspraak, indien je er nood aan had. Doet wel deugd dat ze het personeel ondersteunen.”
“Een digitale postbus zou een idee zijn. Hier kunnen mensen hun ervaringen, bedenkingen, gevoelens ventileren en dat gaat soms gemakke- lijker dan tegen een persoon te moeten praten.”
“Ik zou persoonlijk liever babbelen met een psycholoog van buitenaf. Momenteel doet een collega dit en ik kan niet volledig open zijn tegen haar terwijl ik er wel nood aan heb.”
“De psycholoog die al vier keer langs geweest is op het werk apprecieer ik heel sterk. Het helpt mij om moed te vinden om verder te gaan. Ik heb diep gezeten en drie nachten niet kunnen sla- pen van verdriet. En toch de dag nadien moeten gaan werken en terug overleden bewoners op mijn shift. Hartverscheurend, een per een moeten we ze afgeven. Erg triestig ... Ik /wij kan ze niet redden. En onder die overleden bewoners waren er echt nog veel ‘goedjes’ ...”
