1
Visie op de ontwikkeling van het PBH- terrein in Zuidlaren
Natuurvereniging IVN-Zuidlaren
Toen begin 2018 de gemeente Tynaarlo het eigendom verwierf van het terrein van de voormalige Prins Bernard Hoeve kreeg de gemeente meer regie over de ontwikkeling van dit terrein. Van 1956 tot 2016 heeft het hallencomplex zijn stempel op het landschap gedrukt. Nu is de tijd aangebroken voor een andere bestemming van het terrein. In diverse overleggen sprak de gemeente de wens uit om de bevolking van Zuidlaren te betrekken bij de planvorming. De natuurvereniging IVN-Zuidlaren heeft de handschoen opgepakt en ontplooit in deze notitie haar visie op de mogelijkheden voor de inrichting van het terrein. Zoals te verwachten, zijn de natuur en het landschap in deze visie onze inspiratiebronnen. In onze visie zoeken wij naar een inrichting waarin mens, natuur en landschap optimaal tot hun recht komen. In dit document worden de hoofdlijnen van onze visie naar voren gebracht.
Het complex van de voormalige PB-hoeve ligt op de overgang van de Hondsrug naar het Hunzedal (van zand naar veen) in een lommerrijk en gevarieerd natuurlijk landschap. In het noordwesten grenst het terrein aan de oude Havezate van het Laarwoud. Een deel van dit landgoed, het Sterrenbos is in de huidige situatie doorsneden door het oude beurscomplex (zie figuur ). Aan de noordzijde ligt een strook gemeentebos, terwijl het terrein aan de oost- en zuidzijde grenst aan landbouwgebied. Wat rest van het voormalige beurscomplex is een restant van een loods en een grote oppervlakte aan parkeerterrein, dat zich uitstrekt tot ver in het Hunzedal. Er ligt een
wegenstelsel in dienst van de parkeerfunctie. De namen Laarweg en Hazekamp van enkele van deze wegen dateren uit de achttiende eeuw of eerder. Tussen en naast de parkeervelden zijn in west-oost richting nog drie houtsingels van de zeven van het vroegere landschap bewaard gebleven. Twee daarvan zijn ook nog verdubbeld in lengte bij de aanleg van het parkeerterrein.
Achterste parkeerterrei nn
Brede kwelsloot
Voorste deel PB- hoeve
Achterste deel PB-hoeve Sterrenbo
s
Gemeentebos
Compensatiebo s
Zuiveringsmoer as
IJsbaan
Bijentuin
Leiding 2 Weg
Osbroeken Havenkanaal
Engelse tuin
Tusschenwater
Weg Hanekamp
2
Onze visie richt zich op de oppervlakte oostelijk van de winkelzone die voor de oude inrichting grotendeels bedekt werd met verharding voor de parkeerfunctie. Daar is ruimte voor woningbouw.
Wij richten onze aandacht speciaal op inpassing van de woonfunctie in het landschap dat de overgang markeert van de beboste Hondsrug naar het open Hunzedal. Die overgang betekent voor ons ook dat er verbindingen nodig zijn tussen Hondsrug en Hunzedal in de vorm van landschappelijke aankleding, wandelpaden en fietspaden. Na een blik op de cultuurhistorie bouwen wij deze visie op vanuit de functies bodem, water, natuur en landschap, waarbij mens, dier en plant duurzaam kunnen samenleven.
Cultuurhistorie en herstel
Het inpassen van de woonfunctie zou in onze visie zoveel mogelijk moeten aansluiten bij de oude landschapsstructuren, zoals deze op de flank van de Hondsrug aanwezig waren voordat het beurscomplex met parkeerterrein werd aangelegd. Een belangrijk element hierin is het Sterrenbos. De oude
lijnelementen van deze tuin verdienen zoveel mogelijk herstel.
Omstreeks 1993 werd een traverse door het Laarwoudbos getrokken om voor- en achterterrein van het beurscomplex met elkaar te verbinden. Een hal in de traverse blokkeerde de centrale zichtas van het Laarwoudbos. De hal is inmiddels verdwenen en de traverse zou nu versmald kunnen worden tot een verbindingsweg tussen voor- en achterterrein.
Ook de grenszone tussen de oude Havezate van het Laarwoud en de nieuwe woonwijk verdient een zorgvuldig gekozen ontwerp. In onze visie worden de oude houtsingels op het terrein zoveel mogelijk leidend bij de inpassing van de woonfunctie.
PB-hoeve, anno 1970 met daarachter het Sterrenbos
Bodem
Bij het bouwrijp maken van het PBH terrein voor de nieuwe functies wonen en natuur dient het terrein schoon te worden opgeleverd. Er komt een enorme hoeveelheid klinkers van het terrein af en materiaal wat daaronder destijds is aangebracht voor de parkeerfunctie. Wij zien zoveel mogelijk hergebruik van materialen als belangrijk uitgangspunt bij de herinrichting. In de eerste plaats hergebruik op het terrein zelf, daarna hergebruik elders en pas als allerlaatste optie afvoer naar een stortplaats. Om het gebied geschikt te maken voor woningbouw zal de bodem op veel plaatsen geroerd worden. Slecht doorlatende lagen zullen deels vervangen of gemengd moeten worden met goed doorlatend materiaal. Plaatselijk zal de bodem voor de woonfunctie opgehoogd moeten
worden. Potentiële bodemverontreinigingen kunnen bodemafgraving noodzakelijk maken. Wij willen ervoor pleiten bij graafwerk het achterste parkeerterrein, waar momenteel bijzondere vegetaties voorkomen, te ontzien
Water
In onze visie is het doel: inpassing van de woningbouw in de restanten van de vroegere structuur met houtsingels van west naar oost. Daarbij willen wij de potenties die hoogteligging en bodem bieden voor hoogwaardige natuur in de woonomgeving tot hun recht laten komen. Zodoende kan het terrein na de herinrichting in onze visie met recht een kwaliteitslocatie voor ‘wonen in het groen’
genoemd worden.
3
Wij nemen de vrijheid om ons op het domein van stedenbouw en waterbeheer uit te spreken. Er is al veel bestaand beleid binnen de gemeente omtrent de omgang met overtollig hemelwater in stedelijk gebied. We noemen uit de veelheid van uitgangspunten in het gemeentelijk rioleringsplan beknopt de volgende:
Overtollig hemelwater scheiden van overtollig water dat naar de rioolwaterzuivering moet.
Het aandeel aan verhard oppervlak (bestrating, betegeling) zoveel mogelijk beperken en gunstige omstandigheden creëren voor het infiltreren van regenwater (Hondsrug).
Hemelwater zoveel mogelijk eerst vasthouden, dan vertraagd afvoeren naar open water in het eigen gebied (Hunzedal) en dan pas afvoeren naar buiten het eigen gebied (Leiding 2 in het Hunzedal).
Gezien het hoogteverloop biedt het oostelijk deel van het terrein prima kansen om aan de hand van bovenstaande uitgangspunten een inrichting te ontwerpen. Belangrijk is dat de woonkavels een maaiveldhoogte krijgen die hoger ligt dan de openbare ruimte. De hemelwaterafvoer van de daken wordt niet verbonden met de riolering. Bij plasvorming dient er een afstroming naar de openbare ruimte te zijn. In de openbare ruimte zullen in onze visie door middel van het verlagen van het maaiveld wadi’s aangelegd worden, waarin overtollig water tijdelijk geborgen kan worden.
Verbindingen van de wadi’s zorgen voor een stelsel met een afwatering op een bergingsvijver in het Hunzedal aan de voet van de Hondsrug. De ruimtelijke situering van het wadi-stelsel is het meest effectief direct naast een ontsluitingsweg aan de ene kant en een houtsingel aan de andere kant. Dan wateren de wegen direct af op de wadi. Wij stellen dus voor om in het deel behorend tot het
Hunzedal bergingsruimte te creëren in combinatie met natuurontwikkeling. De te creëren
bergingsvijver(s) krijgen in onze visie een flauw talud , zodat er ruimte is voor meer biodiversiteit. In het hier geschetste ruimtelijk beeld zien wij zeker kansen voor een duurzaam aanwezig blijven van de orchideeën die het gebied nu bijzonder maken.
Natuur en landschap
Wij verwachten dat bij een natuurvriendelijke wijze van inrichting de biodiversiteit zich optimaal kan ontwikkelen. Dit betreft zowel de publieke delen van het terrein in eigendom en beheer van de gemeente als de particuliere delen. Hierbij denken wij aan ecologisch beheerde bermen, variaties in beplantingen en het creëren van ‘rusthoekjes’ voor flora en fauna. Bij de bouw van de huizen dient zoveel mogelijk rekening gehouden te worden met het bieden van nestgelegenheid voor
holbewonende vogelsoorten, zoals de gierzwaluwen, huismussen, zwarte roodstaarten. De inrichting van een vlinder- en insectentuin of groenstrook gericht op vlinders en andere insecten juichen wij toe.
Het achterste, meest oostelijke parkeerterrein wordt al jaren niet meer gebruikt. Dit deel heeft geen gesloten verharding. Kwel vanuit de Hondsrug zorgt hier voor een opwaartse druk in het grondwater.
De natuur kon hier dus z’n gang gaan. Door de aanwezigheid van een natte kalkhoudende ondergrond zijn hier bijzondere groeiplaatscondities (nat-droog, regenwater-kalkhoudend water) gekomen met waardevolle vegetaties, waaronder meerdere orchideeënsoorten. Tussen de landbouwgronden van de Osbroeken en het parkeerterrein ligt een brede watergang, waar diep schoon grondwater vanuit de Hondsrug op kwelt. De aanwezige vegetaties van Krabbenscheer in dit water bevestigen de kwelcondities. Door de inrichting van het nabij gelegen natuur-
/waterbergingsgebied Tusschenwater verwachten wij dat in de toekomst de kwelintensiteit in het tussenliggende gebied ‘De Osbroeken’ zal toenemen. Reeds langer geleden aangelegde natte elementen in het Hunzedal zijn het zuiveringsmoeras langs de Hunzeweg en de ijsbaan. Ook het gemeentebos is zo nat, dat er geregeld bomen omwaaien. Door diepe afwatering naar Leiding 2 werd langs de Osbroeken de vestiging van de bijentuin van de imkervereniging mogelijk.
4
Rietorchissen bloeiend op het achterste parkeerterrein
Natuurverbindingszones
Het PBH-terrein kan een belangrijke schakel vormen in de natuurverbinding tussen de Hondsrug en het Hunzedal. Met name de te ontwerpen singels en wadi’s, lopend van west naar oost zijn hierbij van belang. Bij de inrichting van het terrein zien wij mogelijkheden voor natuurverbindingszones naar de wijdere natuurlijke omgeving. Het betreft zowel natte, als droge natuurverbindingen, waar uitwisseling van fauna (zoogdieren, vogels, insecten, amfibieën, reptielen, etc.) kan plaatsvinden. De droge verbindingen betreffen die naar de Hondsrug (o.a. Laarwoud) en de natte verbindingen naar het noordelijke gemeentebos, de bijentuin van de Imkervereniging en uiteraard het oostelijk gelegen nieuwe natuurgebied van Tusschenwater.
Beheer
De openbare ruimte met wegen, wadi’s, houtsingels en waterpartijen vragen een jaarlijks beheer door de gemeente. Als de wadi’s in een schrale bodem worden uitgegraven kan naar onze
verwachting volstaan worden met één maaibeurt per jaar in september/oktober. In overleg met de toekomstige bewoners zou ervoor gekozen kunnen worden om een deel van terrein in beheer te geven aan de bewoners. Zij kunnen dan ook in hun verantwoordelijkheid voor hun woonomgeving de daad bij het woord voegen. Onze ervaring met de jaarlijkse natuurwerkdag is heel positief . Het samen in de natuur werken heeft een belangrijke sociale betekenis voor de bewoners.
