Lapilli

AFZETTINGEN WTKG 33(1),2012 17

Lapilli

Lars vanden Hoek+Ostende

De

_grote,

boze... Anomalocaris

Grote tanden! Het is meteen

_duidelijk

dat als _{we een}

superpredator

in

_gedachten

_{nemen, we} direct_{aan een} ge-werveld dier denken. En dat is ook terecht. Want al sinds het Devoon wordt de rolvan

superpredator

vervuld door eenvertebraat. Dat

_begon

allemaalzoongeveermet Dun-kleosteus. Achtmeter_{pure moordlust. Deze}

_placoderm

had weliswaar geen

tanden,

maarvoorin

_zijn

bek

_scherpe

been-platen,

waareenwitte haai nogvangaathuiveren. En bo-vendien had Dukleosteus

_machtige

kaken. De kaakis een

uitvinding

uit het

Devoon,

die de wereldzouveranderen. Want deeetgewoontesvanvertebratenvoor die

tijd, wel,

they

sucked! _{En geen dier in de}

_{vroeg-paleozoische}

zeeën hoefde zich druktemakenover een

gewervelde.

Maarwie_warendan de

_{superpredatoren?}

Die rol werd ver-vuld door

_{ongewervelden,}

zoals

_bijvoorbeeld

de

zeeschor-pioenen.

Maar de allereerstewasAnomalocaris. Datwas eendier dat nietzoumisstaan ineen

aflevering

van Star

Trek. It is

_life,

butnot_{as we}know it! Het beest_{was zoraar,} dat

_{oorspronkelijk}

de onderdelenals_apartesoorten beschre-venwerden. De

_{grijparmen bij}

de mond werdenvoor een

garnaal aangezien,

de mond zelfzou eenkwal

_zijn

enhet

lijf

werd beschreven als

_‘mogelijk

eenzeekomkommer’. Al deze

_{beschrijvingen}

waren aande hand van vondsten van de

Burgess Shale,

de

wonderbaarlijke

Canadese La-gerstatte die_{ons voor} heteerst

kijk gaf

op de

werkelijke

vormenrijkdom

na de Cambrische

explosie.

Hier werden

namelijk

ook fossielen

_gevonden

vandieren die_geenharde skeletdelen hadden. En

_sommige,

zoals

_{Anomalocaris, zijn}

naarmoderne

begrippen

ronduitbizar. Toen ook in andere delenvande wereld

dergelijke vindplaatsen

ontdekt

wer-den,

werdeengrootdeelvanhet

mysterie

rond Anomaloca-ris

_opgelost.

Zo kwamen uit China

_{complete exemplaren.}

Het is

_{duidelijk dat,}

voor Cambrische

begrippen,

heteen

enormbeestwas,dat wel

bijna

eenmeter

lang

kon worden. Men

_ging

ervanuit dat

het,

met

zijn

grote

zwemflappen,

eenactieve

jager

was. Een

superpredator

metgroteogen, waarde veel kleinere trilobietenuit die

tijd danig

voorop hun hoedemoesten

_zijn.

En misschien weleeneerstestap in de

_{wapenwedloop,}

waardoor steeds_meersoorten harde delen

_gingen

ontwikkelen.

We wisten dus al dat Anomalocaris_{groteogen had. Maar} hoe

_geweldig

de fossilisatievande

_Burgess

Shale fauna’s ook

_is,

de

_{koolstoffilmpjes}

vandeze

_vindplaatsen

bleken onvoldoendeomverdere detailsoverdezeogen te bewaren. In Australië is echtereen

vroeg-cambrische vindplaats

met eeniets andere fossilisatie. Jezoude fossielenvande Emu

Bay

Shales

bijna

roestvlekken kunnen_noemen.Maar daar-meezoudenwegeenrecht doenaande uitstekende

preser-vatie_vandeze

Lagerstatte,

die al talvan

prachtige

fossie-len heeft

_opgeleverd.

Maar_{een van}de duizenden vondsten

van Emu

Bay,

bleek wel heel

_bijzonder

te

zijn.

Wanteen

roestvlekje

vanzo’ntweecentimeter

_lang

is

volgens

Pater-son en

kompanen

de afdrukvande ogenvanAnomalocaris

(lit. 1).

Voor alle

_{duidelijkheid dus,}

zehebben niet de ogen opde

kop

vande cambrischerover

gevonden,

maar heb-ben_eenfossielwat enkel_enalleen de

ogen laat zien. De eerstecritici_roependus

_{al, datje}

helemaalniet kanweten dat het de

ogenvanAnomalocaris

zijn. Wel,

devoor het merendeel Australische

_{wetenschappers}

hebben daar drie argumentenvoor. De ogen

zijn peervormig,

en weweten alvan andere fossielen datAnomalocaris_ogenerzo

uit-zagen,er

zijn

tweeverschillendesoorten vanhet

_geslacht

al bekend vande Emu

_{Bay Shales,}

en er

zijn

geen

logi-sche kandidatenvoor zulke_{groteogen. Dat het ook}

daad-werkelijk

ogen

zijn,

daar

twijfelt

niemandaan. Want on-der de

_{elektronenmicroscoop}

_{zijn duidelijk}

duizenden fa-cetten te zien. En

facetogen

kennenwealvan trilobieten

(en overigens

vanallerecente

geleedpotigen).

Het

geheim

achter de mooie fossielenvanEmu

_Bay

zit in de fossilisa-tie.

_{Waarschijnlijk zijn}

de dierenal

_vrij

snel

_{gepyritiseerd,}

enis dat

pyriet

dan later_omgezetin limoniet. Dat is

ijzer-oxide,

vandaar

_mijn

eerdere

_opmerking

overroest. Deze

omzetting

leidden de onderzoekers afaande relatief

hoge

hoeveelheid zwavel die nog in het limoniettevinden is. De_angstvoorroofdieren zitonsin het bloed. En

zo

niet,

dan is hetonswelmetde

_{paplepel ingegoten.}

De Grote Boze Wolf heeft in talvan

sprookjes

de rol vande slechterik

_gekregen.

Niet

_vreemd,

als

_je

bedenkt dat de

oorsprongvandeze verhalen komt uiteen

tijd,

dat wolven ook

_{daadwerkelijk}

nogingrotedelen_van

_Europa

leefden. Maar

eigenlijk

is het_eenzwaktebod.

_Hercules,

David _en

Daniël,

die keken tenminste leeuwen in de ogen, enhun verhalen vertellenover een

_tijd

dat leeuwen nogtevinden warenin

_Zuid-Europa

enhet Midden-Oosten. Een leeuw isbeterdaneenwolf.

_Hij

is_groterdan

_wij,

en

waarbij je

bij

eenenkele wolf nog

goede hoop

kan hebben dateen keer hard BOE roepen

helpt,

zouik dat

bij

eenleeuw toch echt afraden. Een leeuwis een

superpredator,

eenwolf is eennogniet

uitgeëvolueerde

hond. Die hoort

feitelijk

on-der

_grootmoeders

bed.

Superpredatoren,

dat is pas echt eenmooie fascinatie. Ie-der kind kent als eerstede T.rex. Zeker niet de

allergroot-stedino dieerooit

rondgelopen

heeft. Maar

hij

heeftvan die

_heerlijk

_grote

_tanden,

_{en een enorme}eetlust. Als

_zijn

gemene

oogjes je proberen

te

vinden,

is het

_tijd

om

je

te verstoppenentebibberen.

_Heerlijk.

Ofwatdachtu vande Witte Haai?

_Discovery

Channel draait Shark Attack

_altijd

op

prime

time. De

_{angler guides zijn}

meestal rond vieruur ’s ochtend

_gepland.

Het is

_duidelijk.

We willen bloed zien. Grote

tanden,

het liefst_een

paar

stevige klauwen,

en een

AFZETTINGEN WTKG 33(1), 2012 18

Op

deze manier

zijn

onder_meerde andere fossielenvan

Anomalocarisuit de

_{vindplaats gepreserveerd.}

Maar

_bij

de ogen

lijkt

datnet

_ietsje

anders gegaante

zijn.

Het fos-siel bevatte nietzozeer

zwavel,

maar

juist

veel calciumen

fosfor,

wateropduidtdat calciumfosfaat hiereen

belang-rijke

rol in de

_{omzetting gespeeld}

heeft. Hoe dan

_ook,

het leidttot een

bijzonder

fossiel. De

_{wetenschappers}

bere-kendendat zo’n oog wel 16.000 facetten

bevatte,

endat duidt erop dat het echteen

jagersoog

was,waarmee

je

heel

scherp

kon

_rondspeuren.

Goed,

datonzeeerste

superpredator

ook

superogenhad is leukvoor

Hollywood

enNature,maarwatvertelt hetons nu verder? Anomalocariswas

(en is)

een

raadselachtig

beest. Maar

langzamerhand

was de

suggestie

al

opgedoken,

dat het weliswaar geen

geleedpotige

was,maar

waarschijnlijk

welverwant_wasaandezeklasse. Met de vondst_van

facet-ogen, wordt datnu

bevestigd.

Sterker nog,wehebben het hieroverfossielenvanhet

_{allervroegste Cambrium,}

waarin

geleedpotigen (en

danmet_name

_trilobieten)

en Anomalo-cariden alnaastelkaar leefden. Dat betekent

_dus,

dat

facet-ogen al in het Precambriumontwikkeldmoeten

_zijn.

Niet

gek,

voor een

roestvlekje

vantweecentimeter.

Literatuur

1 Patterson,

J.R., Garcia-Bellido, D.C., Lee,

M.S.Y.,

Brock, G.A., Jago,

J.B. &

_Edgecombe,

_G.D.,

2011. Acute vision in the

_giant

Cambrian

_predator

Anoma-locaris and the

_origin

of

_compound

_eyes.Nature, 480,

pp. 237-240.

Lars vanden HoekOstende, Nationaal Natuurhistorisch Museum,

postbus

9717,2300 RALeiden,