Programma vr 18.03
KAMERMUZIEK
Quatuor pour
la fin du temps
MAURICE RAVEL Pianotrio in a I. Modéré
II. Pantoum (Assez vif) III. Passacaille (Très large) IV. Final (Animé)
Pauze
OLIVIER MESSIAEN
Quatuor pour la fin du temps I. Liturgie de cristal
II. Vocalise, pour l'Ange qui annonce la fin du temps III. Abîme des oiseaux
IV. Intermède
V. Louange à l'Éternité de Jésus
VI. Danse de la fureur, pour les sept trompettes
VII. Fouillis d'arcs-en-ciel, pour l'Ange qui annonce la fin du temps VIII. Louange à l'Immortalité de Jésus
Programma
Uitvoerders
Annelien van Wauwe klarinet
Franziska Hölscher viool
Kort voor het in druk gaan van dit boekje bereikte ons het nieuws dat pianist Severin von Eckardstein wegens ziekte niet zou kunnen optreden. Op voorspraak van de musici werd José Gallardo bereid gevonden om op korte termijn in te springen.
Victor Julien-Laferrière cello
José Gallardo piano
Ravel werd bij het begin van de Eerste Wereld- oorlog tot zijn grote teleurstelling als soldaat afgekeurd. Door zijn kleine gestalte mocht hij enkel als vrachtwagenchauffeur het front bevoorraden. Zijn ‘Pianotrio’ uit 1914 voltooide hij net na het uitbreken van de oorlog en ver- klankte de opwinding van de componist om de wapens op te nemen.
Olivier Messiaen vocht tijdens de Tweede We- reldoorlog wel aan het front tegen de Duitsers.
Hij werd echter gevangengenomen. In gevan- genschap componeerde hij zijn ‘Quatuor pour la fin du temps’, een theologisch geïnspireerd kamermuziekwerk over het einde der tijden.
Vernieuwende klankkleuren Maurice Ravel is al enkele maanden aan het schrijven aan zijn ‘Pianotrio’ wanneer in augustus 1914 de Eerste Wereldoorlog uit- breekt. Gevoed door patriottistische gevoelens gooit hij zich als een razende op de muziek.
Een maand later is het trio klaar. Trots schrijft
Krankzinnige furie
De wereldoorlogen tekenden op diepgaande wijze de levens en de muziek van de Europese componisten. Velen vluchtten of collaboreerden, anderen legden hun schrijfpotlood neer om ingelijfd te
worden in het leger. Treffende voorbeelden daarvan waren de Fransen Maurice Ravel (1875-1937) en Olivier Messiaen (1908-1992) die ten strijde
trokken, zij het elk op hun eigen manier.
hij aan componist Igor Stravinski: "Het idee dat ik meteen [naar het front] zou vertrekken zorgt ervoor dat ik op vijf weken het werk van vijf maanden gedaan heb!" Helaas ziet hij het front nooit. In oktober wordt hij aangenomen als verpleeghulp. In maart 1916 wordt hij vrijwillig vrachtwagenchauffeur bij het 13de Regiment Artillerie.
Ravel componeert zijn ‘Pianotrio’ in de Frans-Baskische gemeente Saint-Jean-de-Luz.
Aan de overkant van de baai ligt zijn Baski- sche geboortestadje Ciboure. Zijn afkomst inspireert hem om het openingsdeel ‘Modéré’
een "Baskische kleur" te geven. Dit is te horen in de onregelmatige opdeling 3+2+3 van de maatsoort 8/8. Hij zoekt in de muziek naar vernieuwende klankkleuren door in vele pas- sages de viool en de cello in unisono te spelen, ondersteund door een akkoordisch opgevatte pianopartij. De muziek is uiterst contrastrijk, waarbij Ravel een chromatisch thema met een uiterst lyrisch tweede thema confronteert. CHEVRON-CIRCLE-RIGHT
In alle delen van het trio houdt hij ervan om traditionele vormprincipes te gebruiken.
Zo verwerkt hij de klassieke sonatevorm in het eerste en in het laatste deel terwijl hij in de middendelen experimenteert met barokke vormen. Heel ingenieus is het virtuoze tweede deel, waarin hij de scherzo/trio-vorm (A-B-A) combineert met de structuur van de ‘Pantoum’, een dichtvorm die samengesteld is uit een reeks kwatrijnen, waarbij de tweede en vierde regel van elke strofe herhaald worden als de eerste en derde regel van de volgende. Naar het voorbeeld van een pantoum neemt Ravel twee verschillende muzikale ideeën als basis voor de muziek: het staccato openingsthema en het daaropvolgende walsachtige thema.
In het daaropvolgende, meer introverte derde deel ‘Passacaglia’ introduceert de piano in het lage register de basmelodie van acht maten die doorheen tien variaties in wisselende contexten terugkeert. Typisch voor deze barok- ke dansvorm is de voortdurend aanwezige baslijn. In het slotdeel keren de onregelmatige maatsoorten van het openingsdeel terug (hier in een afwisseling tussen de maatsoorten 5/4 en 7/4). Ravel omschrijft het onrustige en gejaagde slotdeel als "krankzinnige heldhaftige furie”.
Het is zijn emotievolle reactie bij het horen van de oorlogsverklaring.
Tot in de eeuwigheid
De in 1908 in Avignon geboren Olivier Mes- siaen componeert zijn ‘Quatuor pour la fin du temps’ tijdens de Tweede Wereldoorlog in krijgsgevangenschap. De Duitsers hebben in mei 1940 het Franse regiment waartoe hij behoort gevangengenomen en overgebracht naar het krijgsgevangenenkamp Stalag VIII-A in Görlitz (Polen). In het kamp ontmoet
Het idee dat ik meteen [naar het front] zou
vertrekken, zorgt ervoor dat ik
op vijf weken het werk van vijf maanden gedaan heb!
Messiaen de cellist Etienne Pasquier, de klarinettist Henri Akoka en de violist Jean le Boulaire. De Duitsers hebben hen dan wel hun uniformen afgenomen, toch mogen ze hun instrument houden (hoewel ze in slechte staat zijn: zo heeft de cello slechts drie snaren).
Voor deze muzikanten componeert Messiaen het korte, eenvoudige trio ‘Intermède’, dat nadien het vierde deel wordt van zijn achtdelige ‘Quatuor’. Om het repeteren van zijn ‘Quatuor’ in het kamp gemakkelijker te maken, kiest Messiaen voor andere instru- mentaties per deel. Zo kan de klarinettist in zijn eentje het derde deel ‘Abîme des oiseaux’
oefenen, terwijl Messiaen aan de piano met de cellist aan het vijfde deel ‘Louange à l'éternité de Jésus’ werkt en met de violist aan het achtste deel ‘Louange à l'ímmortalité de Jésus’.
De titels van de delen tonen de diepere beteke- nis van de muziek voor Messiaen. Hij wil name- lijk het goddelijke verklanken. Muziek is voor hem de auditieve afbeelding van God. Voor zijn
‘Quatuor’ laat Messiaen zich inspireren door het boek ‘Openbaringen, Hoofdstuk 10, verzen 5-7’ uit de Bijbel:
“En de engel die ik zag staan op de zee en op de aarde hief zijn rechterhand op naar de hemel en zwoer bij Hem, die leeft tot in alle eeuwigheden, die de hemel geschapen heeft, en alles wat daar- in is, en de aarde, en alles wat daarop is, en de zee, en wat daarin is: er zal geen tijd meer zijn.
Maar in de dagen van de stem van de zevende engel, wanneer hij zal klinken, zal ook het mys- terie van God worden volbracht, zoals hij zijn knechten, de profeten, verkondigd heeft.”
De meest memorabele zin uit deze verzen voor Messiaen is de aankondiging van het einde der tijden: “Er zal geen tijd meer zijn”. Hij associ- eert de woorden met een tijdloosheid waarin de begrippen heden en verleden niet meer bestaan. Hij verklankt dit in zijn ‘Quatuor’ door ons gebruikelijke tempo- en ritmegevoel te ondermijnen. Messiaen gebruikt daarvoor on- regelmatige Griekse en hindoeïstische ritmes, net als vernieuwende technieken zoals ‘valeurs ajoutées’ (korte tijdswaarden die toegevoegd worden aan een willekeurig ritme) en ‘rythmes non-rétrogradables’ (niet-omkeerbare ritmes, die als ze omgekeerd gelezen worden ritmisch identiek blijven).
Zo voegt hij in het uiterst ritmische zesde deel
‘Danse de la fureur, pour les sept trompettes’
voor piano, viool, cello en klarinet aan de
‘klassieke’ 4/4-maatsoort telkens een korte zestiende tel toe, waardoor de puls CHEVRON-CIRCLE-RIGHT
– Belgische klarinettiste.
– passie voor nieuwe muziek, wat enkele componisten inspireerde om voor haar muziek te creëren.
– heeft ook diepe voeling met oude muziek.
– studeerde in Lübeck, Parijs, Rome en Berlijn.
– was BBC Radio 3 New Generation Artist.
– kreeg in 2015 een Klara Award voor jong talent van het jaar.
– won in 2018 een Borletti-Buitoni Trust Award en in 2020 een Opus Klassik Award.
– trad op met orkesten als Mozarteum Orchester Salzburg en de orkesten van de BBC, en met dirigenten als James MacMillan, Edo de Waart en Dirk Brossé.
– richtte twee ensembles op:
het 12-koppige Brusselse
kamermuziekensemble CAROUSEL en het houtblaaskwintet BREEZE.
– geeft masterclasses en is hoofddocent klarinet aan het Koninklijk
Conservatorium Den Haag.
annelienvanwauwe.com BIO | Annelien Van Wauwe
– Duitse violiste.
– voert in haar recitals muziek uit die loopt van barok tot hedendaags.
– bracht op het Movimentos Festival 2018 in Wolfsburg de wereldpremière van Wolfgang Rihms 'Concertino' voor viool en strijkers.
– als soliste, kamermusicus en festivaldirecteur te gast op podia als de Philharmonie en het Konzerthaus in Berlijn en het Concertgebouw in Amsterdam.
– engageert zich als ambassadrice van het Duitse outreach-project Rhapsody in School, waarbij jongeren de gelegenheid krijgen concertartiesten te ontmoeten en met hen van gedachten te wisselen over alles wat met muziek te maken heeft.
– artistiek directeur van de
Kammermusiktage Mettlach en van de kamermuziekrecitalserie Klangbrücken in het Konzerthaus Berlin.
franziskahoelscher.com BIO | Franziska Hölscher voortdurend verschuift. Een stabiel maatge-
voel is totaal afwezig. Op andere momenten lijkt de tijd dan weer tot stilstand te komen.
Een voorbeeld is de uiterst trage cellomelodie die begeleid wordt door akkoorden in de piano in het vijfde deel ‘Louange a l'éternité de Jésus’.
Dergelijke voorbeelden tonen aan hoe in zijn ‘Quatuor’ theologie en symboliek nauw verweven zijn. Het meest treffend is het uitge- schreven vogelgezang van de nachtegaal en de merel in het openingsdeel ‘Liturgie de cristal’.
De natuur is voor Messiaen de afspiegeling van het goddelijke, terwijl vogels bovendien “ons verlangen naar vrijheid, licht, sterren, regenbo- gen en vrolijke liederen” symboliseren.
De impact van de muziek op zijn Franse medegevangenen bij de uitvoering van het werk op 15 januari 1941 moet enorm geweest.
Messiaen schrijft er later over: “Nooit is er met meer aandacht en begrip naar mijn muziek geluisterd”. De cellist Pasquier voegt eraan toe:
"Buiten: nacht, sneeuw en verlatenheid ... Hier:
een wonder. Het ‘Quatuor’ neemt ons mee naar een wonderbaarlijk paradijs en haalt ons uit deze afschuwelijke wereld – eindeloos dank aan onze dierbare Olivier Messiaen, de dichter van de eeuwige zuiverheid.” circle
Waldo Geuns
– Franse cellist.
– studeerde in Parijs, Wenen en Salzburg.
– won de Eerste Prijs op de Koningin Elisabethwedstrijd 2017 in Brussel, de eerste editie voor cello.
– in 2018 bekroond met een Victoire de la Musique in Frankrijk als beste instrumentale soloartiest.
– te gast bij orkesten als het Koninklijk Concertgebouworkest Amsterdam, Orchestre National de France en Nordwestdeutsche Philharmonie.
– samenwerkingen met dirigenten als Valery Gergiev, Stéphane Denève en David Reiland.
– voor recitals en kamermuziek te gast in de Chapelle Musicale Reine Elisabeth, Théâtre des Champs-Elysées, Tonhalle van Zürich, Fondation Louis Vuitton…
– ontving vele opnameprijzen, waaronder de Diapason d'Or in 2017 voor zijn sonatealbum met pianist Adam Laloum.
victorjulienlaferriere.com BIO | Victor Julien-Laferrière
– Argentijns pianist met een passie voor kamermuziek.
– gespecialiseerd in het 18de en 19de- eeuwse repertoire.
– won de Eerste Prijs in de Internationale Pianowedstrijd in Cantù, Italië (1992).
– trad op in Berliner Philharmonie en Teatro della Pergola in Florence.
– speelde op het Chopin Festival en het Lockenhaus Kamermuziekfestival.
– werkte samen met violisten als Vilde Frang, Barnabás Kelemen en Gidon Kremer.
– geeft sinds 2008 les aan het Leopold Mozart Center aan de Universiteit van Augsburg.
– is sinds 2013 artistiek directeur van het kamermuziekfestival Bürgenstock in Luzern.
– verzorgde de pianobegeleiding bij violisten (2019) en cellisten (2022) tijdens hun deelname aan de Koningin Elisabethwedstrijd.
– heeft een uitgebreide discografie van 25 cd’s.
gallardo.de BIO | José Gallardo
za 16. 04
Betoverende notenpracht Seong-Jin Cho
Een showman is hij niet, een schoonheidsvorser des te meer. Sinds zijn overwinning op het laatste Chopin Concours laat de jonge Zuid- Koreaan Seong-Jin Cho horen een waardig opvolger te zijn van de klasbakken Maurizio Pollini, Martha Argerich of Krystian Zimerman.
Met zijn verfrissende notenpracht ontroert hij concertzalen wereldwijd. Voor zijn (uitgestelde) debuut in De Bijloke koppelt hij de friszoet barokke tonen van Georg Friedrich Händel aan Ravels half sprookjesachtige, half macabere cyclus ‘Gaspard de la nuit’. Met de vier halsbrekende scherzo’s van Chopin erbij laat dit toverachtig fraaie toetsenfeest geen liefhebber onberoerd.
CONCERTZAAL | 20:00 piano
Tickets & info debijloke.be 09 323 61 00
Godshuizenlaan 2, 9000 Gent
Openingsuren ticketbalie Di tot vr: 13:00 - 17:00 Bij concerten:
één uur voor het concert
